بررسی تاثیرات(اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی) تاسیسات صنعتی برفرایند توسعه (نمونه موردی:شهرستان جم )

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

هدایت الله نیکخواه ¹ , سجاد بهزادی ²

1 - دانشگاه هرمزگان
2 - دانشگاه آزاد بندرعباس

تاریخ دریافت : 1395/03/26 تاریخ پذیرش : 1396/06/22 تاریخ انتشار : 1386/10/01

کلید واژه: توسعه پایدار, تاثیرات اقتصادی, اجتماعی, تاسیسات صنعتی, زیست محیطی,

چکیده مقاله :

هدف از پژوهش حاضر، بررسی تاثیرات(اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی) تاسیسات صنعتی بر توسعه شهرستان جم می باشد. روش این تحقیق کیفی بوده و با استفاده از نمونه گیری هدفمند و اشباع نظری 32 نفر از صاحبنظران ونخبگان شهرستان انتخاب شدند که از آنان مصاحبه نیمه ساختار یافته به عمل آمد. این پژوهش به بررسی اثرات و پیامدهای صنعت پالایشگاهی بر فرایند توسعه شهرستان جم در بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از نگاه نخبگان ومتخصصان پرداخته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که توسعۀ صنعتی و پیشرفت های تکنولوژی ناشی از راه انداری پالایشگاه در شهرستان جم پیامدهای متناقضی را به دنبال داشته است. از طرفی در بعد اقتصادی، با ایجاد اشتغال و درآمدهای پایدار و امکانات زیربنایی فرصت ها و ظرفیت های زیادی برای شهرستان فراهم آورده است و از طرف دیگر، تبعات اجتماعی و زیست محیطی فراوانی ایجاد کرده که منجر به بروز آسیب های اجتماعی مختلفی شده است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study was, Effects (economic, social and environmental) of industrial installations on development of jam town. For this purpose, 32 experts and postgratuate were chosen for sampling that they were semi-structured interviews. The research method of this study is qualitative method, and the effects and consequences of the refinery industry have been studied in the jam city in terms of the economic, environmental and socio-cultural impact.The sampling method was purposive sampling and theoretical persuasion. Considering the findings, the development of industrial and technological developments by putting in place the refinery in jam contradictory consequences have followed. However, from the economic impact by employment and sustainable revenues and infrastructure facilities for the city provides many opportunities and capacity and on the other, Social consequences have been moderate positive and environmental consequences considered as the cause of many social damages. In the end, Limitations and suggestions have been discussed.

متن کامل:



بررسي تاثيرات(اقتصادي،اجتماعي و زيست محيطي) تاسيسات صنعتي برفرایند توسعه نمونه موردی:شهرستان جم 

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، بررسي تاثيرات(اقتصادي،اجتماعي و زيست محيطي) تاسيسات صنعتي بر توسعه شهرستان جم می باشد. روش این تحقیق کیفی بوده  و با استفاده از نمونه گیری هدفمند و اشباع نظری  32 نفر از صاحبنظران  ونخبگان شهرستان انتخاب شدند که از آنان مصاحبه نیمه ساختار یافته به عمل آمد. این پژوهش به بررسی اثرات و پیامدهای صنعت پالایشگاهی بر فرایند توسعه شهرستان جم در بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی از نگاه نخبگان ومتخصصان پرداخته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که توسعۀ صنعتی و پیشرفت های تکنولوژی ناشی از راه انداری پالایشگاه در شهرستان جم پیامدهای متناقضی را به دنبال داشته است. از طرفی در بعد اقتصادی، با ایجاد اشتغال و درآمدهای پایدار و امکانات زیربنایی فرصت ها و ظرفیت های زیادی برای شهرستان فراهم آورده است و از طرف دیگر، تبعات اجتماعی و زیست محیطی فراوانی ایجاد کرده که منجر به بروز آسیب های اجتماعی مختلفی شده است.

کلید واژه ها: تاثيرات اقتصادي،اجتماعي ، زيست محيطي، تاسيسات صنعتي، روش کیفی،توسعه پایدار. .

مقدمه

        پیدایش فرصت های جدید به منظور توسعه محلی و منطقه ای در گرو استفاده از ابزار مهم توسعه صنعتی است .یکی از جنبه ها و ابزار مهم این توسعه، تاسیسات صنعتی می باشد که درگذشته برای نخستین بار در کشورهای توسعه یافته ظاهر شد و عمدتاً به عنوان وسیله ای برای ترویج و مدیریت توسعه صنعتی و ایجاد زیر ساخت ها و خدمات عمومی مقرون به صرفه از آن استفاده می شد. از دهه 1970 میلادی، سراسر جهان شاهد افزایش احداث تاسیسات صنعتی و پیرو آن شهرک های صنعتی به خصوص در کشورهای تازه صنعتی بود. شهرک های صنعتی بر اساس کمیت های مختلف مثل وسعت، نوع و سازماندهی، تفاوت های زیادی باهم دارند ولی بسیاری از عناصر اصلی نیز در آن ها مشترک است. همه آنها تعداد بسیاری از صنایع غالباً کوچک و غالباً متوسط را در مکان معین و محدود گرد هم می آورند .شهرک های صنعتی غالبا از سوی یک سازمان منفرد که در ارتباط با صاحبان صنایع مستقر درآنها و دارای اختیارات قانونی است مدیریت می گردند. (فاضلی و همکاران، 1387: 34)

        باتوجه به اهمیت ایجاد توسعه پایدار اقتصادی در کشورهای در حال توسعه، به ویژه ایران و همچنین برآورد رشد جمعیت شهری و روستایی در اکثر نقاط کشور همرا با ساختار درآمدی کم و متوسط، ایجاد اشتغال، زیرساخت های عمرانی، آموزش، بهداشت، خدمات اجتماعی و مهار آلودگی به مثابه مانع بزرگی بر سر راه توسعه پایدار اقتصادی می باشد. بنگاه های کوچک و متوسط فعال در بخش های تولید و خدمات و تجارت، اکثر مشاغل را ایجاد می کنند. اگر این بنگاه ها و صنایع در شهرک ها ی صنعتی مستقر گردند مناطق پیرامون می توانند از امکانات و خدمات زیر بنایی این شهرک ها به خوبی استفاده کرده و همچنین می توانند از زیر ساخت های عمومی و مشترک، صرفه جویی در ساخت و ساز و تسهیلات و تاسیسات مشترک بهره مند شوند و به نیروی کار ماهر نزدیک به شهرک های صنعتی تسهیلات آموزشی و پژوهشی و سایر عوامل مهم تاثیرگذار نیز دسترسی خواهند یافت. 

تجربه كشورهاي تــازه توسعه يافته نشان‌دهنده آن است كه صنعت مي‌تواند به عنوان بخش پيشتاز، ساير بخش هاي اقتصادي را تحت تأثير قرار دهد. توسعه صنعتي و تجهيز شهرك هاي صنعتي براي افزايش توان توليدي و صادراتي كشور، سياست هاي منطقي و منطبق با توانايي ها و امكانات واقعي مناطق مختلف كشور را مي‌طلبد تا ضمن تقويت زيربناها در اين بخش، وضع كنوني صنعت به عنوان بخش توليدكننده كالاهاي جايگزين واردات و درون‌نگر به بخشي برون‌نگر و صادرات‌گرا تغيير جهت يابد. اين امر نياز به مطالعه‌اي عميق و نوين دارد تا براساس آن مزيت هاي نسبي فعاليت هاي صنعتي مناطق مختلف شناسايي شود و سرمايه‌گذاري ها به منظور گسترش آنها هدايت شود. در تمام كشورها اعم از توسعه يافته يا در حال توسعه، دولت ها مجبور به اتخاذ سياست هاي مناسب براي تخصيص بهينه منابع و امكانات موجود در جامعه به بخش هاي مختلف اقتصادي هستند. تعيين درجه اولويت و مزيت هر يك از بخش هاي گوناگون به منظور تخصيص بهينه منابع و امكانات، ضروري است. در تعيين اولويت هاي صنعتي در شهرك هاي صنعتي، ضمن توجه به وضع منطقه در مقايسه با ساير مناطق كشور، بايد به عقلايي و مطلوب بودن سرمايه‌گذاري از ديدگاه اقتصادي نيز نظر داشت.(اخوان و نظری، 1386: 1)

      رونق گرفتن و توسعه صنعت نفت، گاز و پتروشیمی در استان بوشهر، به طور معمول نویدبخش پیشرفت فزاینده منطقه، در حوزه های مختلف ، گردشگری، امور اجتماعی،‌ فرهنگی، اقتصادی؛ توام با توسعه ی حمل و نقل و ارتباطات، صنایع راه آهن، فرودگاه و … است. توسعه صنعتی و پیشرفت های فناورانه در استان مبناهایی را برای تغییر به جامعه ای صنعتی و شهرنشینی فراهم کرده است. به گونه ای که تحولات ناشی از تاسیس صنایع بزرگ در مناطق، پارادوکس بزرگی را به دنبال خود داشته است. چرا که از یک طرف جامعه ای نوین با استعدادهای اقتصادی و اجتماعی متحول خلق شده و از سوی دیگر معضلات قابل توجهی را در فرآیند الگوهای سنتی حیات جوامع ایجاد کرده که به نوبه خود منجر به بروز مسایل اجتماعی و اقتصادی متعددی شده است.

       درحالی که استان بوشهر قطب انرژی کشور محسوب میشود اما در سال های اخیر وزارت نفت در راستای مسئولیت های اجتماعی شرکت ها پروژه های اجتماعی محور محدودی را دراین استان به انجام رسانده است ولیکن همچنان فاصله بین وضعیت موجود و آرمان ها بسیار زیاد می نماید . این تحقیق بدنبال بررسی تاثیرات تأسیسات صنعتی در ابعاد اقتصادی،اجتماعی و زیست محیطی برفرایند توسعه شهرستان جم می باشد.

مبانی نظری

     توسعه و نوسازي مفاهيمي هستند كه ارتباط تنگاتنگي با هم دارند و در نظرگرفتن يكي بدون ديگري امكان ­پذير نيست. اين مفاهيم، اگرچه امروزه مكرر به كار مي ­روند و چنان از آن­ها سخن گفته مي ­شود كه گويي معنايي واحد و فراتاريخي دارند، اما به اندازه­ بقيه­ مفاهيم زندگي انساني و اجتماعي صاحب سرگذشت و موجوديتي تاريخي هستند(فاضلی،25:1389).

توسعه فرآیندي چند بعدي است که سازماندهی مجدد و جهت دهی اقتصاد و سیستم هاي اجتماعی را شامل می گردد. همچنین به دنبال افزایش درآمد و بازدهی جامعه است. توسعه اصولاً شامل تغییرات بنیادي درساختارهاي سازمان ها، جوامع و مدیریت ها است. (استریتن ، 1999: 25). توسعه یک کشور یا منطقه، افزایش تولید، دسترسی به تسهلات زیربنایی و خدماتی، فرصت هاي شغلی مناسب، به کارگیري تکنولوژي جدید و افزایش نرخ سرمایه گذاري و مصرف را شامل می گردد (کلانتری، 1380 :27). در مجموع توسعه را می توان ارتقاء زندگی اقتصادي، نجات از فقر، بی سوادي و در برگیرندة نهادها و بنیادهاي فکري، روابط اجتماعی، گروهی و طبقاتی، تعلیم و تربیت، تولید دانش، ابداعات، تکنولوژي، حساسیت هاي اجتماعی و  منطقی، علمی و مهارت هاي فردي و ظرفیت هاي ادبی و نظام قضاوت و دیگر موارد دانست. (حسین زاده دلیر، 1380 : 6).

از پایان جنگ جهانی دوم به این سو "توسعه" به عنوان یکی از مهمترین مسائل در محافل دانشگاهی و برنامه ریزي کشورها مطرح بوده است، به نحوي که در دهه 1990 غالب کشورها به بازنگري وضعیت خود در این خصوص پرداخته اند. نهادهاي مرتبط با امر توسعه با استفاده از شاخص هایی چند و با بهره گیري از الگوهاي خاص مبادرت به تعیین درجۀ توسعه یافتگی اقتصادي، اجتماعی کشورها نموده اند. اما مسأله این است که مفهوم توسعه معنی ثابتی نداشته و در دهه هاي اخیر متحمل تغییراتی شده است (زیاری، 1379: 94). اغلب نظریه هایی که در دهه هاي 1950 و 1960 مطرح شده، توسعه را دستیابی میزان بالاتري از نرخ رشد اقتصادي معرفی کرده است. (تودارو، 1990 : 17) اما با انتقاد از این نظریه ها در دهۀ 1970 مفهوم توسعه به کاهش یا از میان رفتن فقر، بیکاري، نابرابري و تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی گرایش پیدا کرد. در مبانی جدید توسعه، راه ورود انسان و جنبه هاي زندگی وي در نظر گرفته شد و به این نتیجه رسیدند که محتوي اصلی آن تأمین نیازهاي اساسی، بهبود بخشیدن به شرایط زیستی افراد و جامعه است (زیاری، 1379: 94).

 

    پس از جنگ جهانی رویکرد موجود به توسعه بر اساس تحلیل هزینه-منفعت شکل گرفته بود و توسعه را به مثابه رشد اقتصادی در نظر می­ گرفت؛ اما این رویکرد خیلی زود ناکارامدی خود را نشان داد و آگاهی یافتن بر نقش محیط زیست، انسان، ارزش­ های اجتماعی و انسانی و واقعیت­ های گروه­ ها و اقشار اجتماعی در شکل ­دادن به توسعه و چگونگی توزیع منافع آن و همچنین، درک این نکته که دیگر نمی­ توان به تداوم توسعه در اشكال پیشین امیدوار بود، در قالب زایش مفهوم توسعه پایدار متجلی شد. در ادامه به­ طور اجمالی به تشریح این دو رویکرد خواهیم پرداخت. (فاضلی،1389: 26) اولین گزارش­ هایی که در سازمان ملل درباره­ توسعه در کشورهای جهان نوشته می­ شد، حاوی هیچ بحث جدی درباره­ مقولات غیراقتصادی نبود. برای مثال، در گزارشی که در سال 1364م-قريب به دو دهه بعد از شكل­ گيري سازمان ملل- درباره­ توسعه در آمریکای لاتین منتشر شد، سخنی از بهداشت، آموزش، سواد، برابری، جنسیت و محیط زیست به میان نیامد و به مسائلی همچون مشارکت، عدالت و دمکراسی به مثابه بخشی از فرآیند یا هدف توسعه پرداخته نشده بود (لفتويچ،1385: 72-71). اين گزارش­ ها با محتواي نظريه ­هاي توسعه معاصر خود هم­خواني زيادي داشتند.

      نظريه نوسازي در قالب ايده­ مراحل رشد تاريخي روستو، افزايش نرخ سرمايه­ گذاري و گسترده ­تر شدن تجارت، مجتمع ­هاي توليدي، ساخت و ساز كالبدهاي شهري(كه به شهرنشيني در سطحي گسترده مي ­انجاميد) و حركت به سمت جامعه­ مصرفي انبوه را راهي قطعي براي توسعه معرفي مي­ كرد كه سرانجام به تحقق سرمايه ­داري مدرن در كشورهاي توسعه نيافته خواهد انجاميد (پيت و هارت­ويك،1384: 124-117).

به اين ترتيب، نظريه­ نوسازي، همه­ مشكل توسعه ­نيافتگي را به افزايش نرخ سرمايه ­گذاري، ايجاد روحياتي جديد و تصويركردن دنيايي ديگر كه موجد سبك زندگي ­هاي ديگري باشد تقليل مي­ داد. چنین برداشتی از توسعه، همه­ ابزارهای برنامه­ ریزی و همچنین ارزیابی تأثیرات توسعه را به سطح تحلیل هزینه- منفعت در واحد پول کاهش می ­داد. لحاظ كردن شاخص­ هايي نظير سهم كاهنده­ كشاورزي در توليد ملي و انتقال تكنولوژيكي؛ و بي­ توجهي به برخي شاخص ­هاي ديگر، خصوصاً در حوزه­ هاي اجتماعي و فرهنگي، محصول تصوراتي از جنس نظريه­ نوسازي در باره­ توسعه بود (فاضلي، 1389: 27-26).

 اما رویکردهای فوق بر مفروضاتی متکی بود که در نظر نداشتن آن­ها عواقب ناخوشایندی به همراه داشت (سودرباوم،1382) و توسعه به مثابه رشد اقتصادی با ابزار تحلیل هزینه-منفعت برای توجیه برنامه ­ریزی توسعه، خیلی زود ناکارآمدی خود را نشان داد. بانک جهانی در گزاش سال 1970م خود نوشت: «با گذشت یک دهه از شروع حرکت کشورهای توسعه یافته، برای حدود یک سوم جمعیت این کشورها هیچ مزایایی حاصل نشده یا مزایا بسیار اندک بوده است. اگرچه میانگین درآمد سرانه جهان سوم در سال 1960 به میزان 50 درصد افزایش یافت، با این حال چنین درآمدی به­ نحو بسیار نابرابر میان کشورهای جهان سوم، درون این کشورها و گروه ­های اجتماعی-اقتصادی توزیع شده است(لفت­ويچ،79:1385).

     لحن گزارش­ های توسعه سازمان ملل و بقیه سازمان های بین ­المللی از اواخر دهه 1970 به این سو تغییر کرد. ابتدا برآوردن نیازهای برآورده نشده انسان به­ جای تأکید بر شاخص­ های کمی- اقتصادی به ­عنوان تعریف توسعه مطرح شد. برآورد فقر، توزیع درآمد، تغذیه، مرگ و میر کودکان، امید به زندگی، باسوادی، آموزش و پرورش، دسترسی به اشتغال، مسکن و آب­رسانی به بخشی از گزارش ­های توسعه بدل شد(گاي،61:1371). به­ عبارت ديگر؛ اين دوره شاهد پررنگ ­شدن شاخص­ هاي اجتماعي در ارزيابي توسعه و پي­آمدهاي آن است.  به تدريج پذيرفته مي ­شد كه اين شاخص­ ها قادرند مطالعات اقتصادي را تسهيل كنند، نظارت بر تحليل روندها و پيشرفت توزيع منافع توسعه را ممكن مي ­سازند و درباره­ برآورده نشدن اهداف توسعه اعلان خطر مي­ كنند. البته اين دور شدن از ابزارهاي سنتي تحليل ­هاي هزينه-منفعت به معناي پذيرفتن روال ­هايي براي دخيل كردن عموم در فرآيندهاي تصميم­ گيري است(فاضلي،30:1389).

گزارش  ­هاي سازمان ملل، به­ طور خاص از ابتداي دهه­ 1980، از ضرورت مشاركت(كه مستلزم توزيع قدرت است) سخن به ميان مي ­آوردند و انسان داراي شايستگي بيشتر در تحليل مسائل روز و صاحب كنترل بيشتر بر زندگي و داراي حرمت و حيثيت انساني را وسيله و هدف توسعه تلقي مي­ كردند. كاهش محروميت­ ها و رسيدن به رشد ظرفيت­ هاي انساني، در تعامل بين شرايط اقتصادي و اوضاع و اجتماعي، فرهنگي و سياسي قابل تحقق تلقي مي ­شد و اصطلاح «توسعه­ اجتماعي» محصول تحول مفهوم توسعه در همين دوران است. اين گفته­ استوتون كه «مردم نمي توانند روش و فرم استفاده از منابع را بدون تغيير روابطشان با يكديگر تغيير دهند» بيان دقيق همين تحول است (به نقل از: فاضلي،30:1389).

 

توسعه پایدار به معنای «تلفیق اهداف اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و زیست­ محیطی برای حداکثرسازی رفاه انسان فعلی بدون آسیب رسانی به توانایی نسل­ های بعدی برای برآوردن نیازهایشان است»(نوابخش و ارجمند سیاه­پوش،22:1388). به عبارت گوياتر؛ مفهوم توسعه­ پايدار بر اين تصور ساده بناشده است كه در درازمدت، درآمد يا رفاه را تنها در صورتي مي­ توان حفظ كرد كه ذخاير سرمايه ­اي سرمنشأ آن كاهش نيابد(اكينز و جاكوبز،4:1382).

بدين ترتيب، مفهوم سرمايه نيز در مفهوم توسعه­ پايدار دستخوش تحول مي­ شود و انسان، گروه ­هاي اجتماعي، محيط زيست، فرهنگ و تاريخ را نيز شامل مي­ شود. مفهوم توسعه­ پايدار در اصل دعوت به ايجاد توازن در اهميت قائل شدن براي همه­ انواع سرمايه(اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و...) و بازشناسي نقش هر كدام در پيدايش دنيايي بهتر است(فاضلي،31:1389).

     آگاهی یافتن بر نقش محیط زیست، انسان، ارزش­ های اجتماعی و انسانی و واقعیت ­های گروه ­ها و اقشار اجتماعی در شکل­ دادن به توسعه و چگونگی توزیع منافع آن و همچنین، درک این نکته که دیگر نمی ­توان به تداوم توسعه در اشكال پیشین امیدوار بود، در قالب زایش مفهوم توسعه پایدار متجلی شد. اگرچه توسعه پایدار ابتدا بیشتر با تکیه بر وجه زیست­ محیطی تعریف شد؛ لیکن به ­تدریج زنان، فرهنگ، آموزش، علم، اخلاق، امنیت و مشارکت نیز به ­تحلیل پایداری افزوده شد. (آدریان، 1385: 72)

بر اساس راهبرد صنعتی کشور در برنامه عمرانی سوم )راهبرد جایگزینی واردات) صنایع کشور در چند ناحیه کشور متمرکز گردید و گسترش یافت. سیاست های نظام صنعتی کشور در دوران مذکور، مبتنی بر دو محور "تشویق مقیاس های بزرگ" و "گزینش برندگان و حمایت از آن ها" بود.(مردوخی، 1377: 142). سیاست های مذکور باعث شد که واحدهای بزرگ مقیاس همواره از امتیازها و حمایت های گوناگون دولتی به صورت اعتبارات ترجیحی، بازارهای تضمین شده)داخلی) ارز ارزان و فراوان برخوردار گردند و در فرایند توسعه صنعتی در پرتو راهبرد جایگزینی واردات، مناطق روستایی تأمین کننده نیروی کار ارزان، تأمین سرمایه و عرضه مواد غذایی ارزان قیمت برای مناطق شهری باشند.(یاسوری،1386: 243). با توجه به سیاست های مذکور، استقرار صنایع بزرگ و ملی در نواحی روستایی با هدف صنعتی کردن روستاها نبوده، بلکه ایجاد آن ها در نواحی توسعه نیافته در راستای تمرکززدایی صنعتی، تعدیل و کاهش نابرابری های منطقه ای بوده است که همواره موجب دگرگونی در ساختار اقتصادی-اجتماعی و تغییرات کالبدی-فضایی و زیست محیطی شده است. در حالی که بسیاری از کارشناسان توسعه، هم جواری صنعت با فعالیت های سنتی روستا را توجیه می کنند و بسیاری آن را برای روستا و صنعت نامساعد می دانند. (رحمانی، 1386: 1-3)

 

پیشینه تحقیق

     دبیری و همکاران (1392)، در مطالعه ای با عنوان "ارزيابي اثرات زيست محيطي تجمعي شهرك هاي صنعتي شهرستان نظرآباد" به منظور انجام ارزيابي اثرات زيست محيطي تجمعي در اين مقاله از روش ماتريس منوري2001 استفاده گرديد و 2 گزينه عدم اجرا و اجرا در نظر گرفته شد. پيش بيني و ارزيابي اثرات حاصل از احداث و بهره برداري شهرك هاي صنعتي بر محيط زيست اطراف آن ها تا حد مرزهاي شهرستان نظرآباد صورت گرفت. در گزينه عدم اجرا اثرات زيست محيطي حاصل از فعاليت پروژه هاي توسعه با فرض اجرا نشدن پروژه شهرك صنعتي نظرآباد و در گزينه اجرا، اثرات زيست محيطي تجمعي حاصل از فعاليت شهرك هاي صنعتي سپهر و نظرآباد مورد بررسي قرار گرفت. معدل جمع جبري اثرات فازهاي ساختماني و بهره برداري در گزينه عدم اجرا 78/1- و در گزينه اجرا 04/2+ به دست آمد و گزينه اجراي پروژه به عنوان گزينه نهايي انتخاب گرديد. اما اجراي پروژه مشروط به رعايت جدي تمهيدات پيشنهادي براي كاهش اثرات تجمعي و پيامدهاي ناگوار زيست محيطي حاصل از فعاليت شهرك هاي صنعتي در منطقه و اجراي برنامه هاي مديريت، پايش و آموزش زيست محيطي است.

      توکل و نوذری (1391)، در مطالعه ای با عنوان "تحليل اثرات اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطيِ صنعت پالايشگاه گاز پارسيان بر نواحي روستايي(مورد مطالعه: نواحي روستايي شهرستان مُهر در استان فارس)"، با روش کیفی، اثرات و پیامدهای صنعت بزرگ پالایشگاه گاز را بر مناطق روستایی هم در بعد اقتصادی و هم در سایر ابعاد (اجتماعی و زیست محیطی)از منظر خود روستاییان دنبال کرده اند. با توجه به یافته ها توسعۀ صنعتی و پیشرفت های تکنولوژی ناشی از راه اندازی پالایشگاه گاز پارسیان در دهستان خوزی از توابع شهرستان مُهر، پیامدهای متناقضی به دنبال داشته است. از طرفی، با ایجاد اشتغال و درآمدهای پایدار و امکانات زیربنایی فرصت ها و ظرفیت های زیادی برای روستاییان فراهم و از طرف دیگر، تبعات اجتماعی و زیست محیطی فراوانی ایجاد کرده که منجر به بروز آسیب های اجتماعی مختلفی شده است.

      طالبیان و فاضلی (1391)، در مطالعه ای با عنوان "اهمیت راهبردي تحلیل پیامدهاي اجتماعی دیدگاه هاي نظري حاکم بر توسعه صنعت نفت و گاز"، ضمن بررسی شواهدي از نارضایتی اجتماعات محلی از شیوه توسعه صنعت نفت در این مناطق، علل بروز این نارضایتی را بررسی و سپس با تحلیل رویکردهاي نظري حاکم بر این شیوه از توسعه، علل بروز مشکلات را تبیین می کنند. استدلال اساسی این است که برنامه ریزي توسعه بر مبناي الگوي قطب رشد و با جهت گیري نیاز مبنا سبب شده است ظرفیت هاي اجتماعات بومی براي مشارکت در جریان توسعه نادیده گرفته شود. همچنین برخی فرایندهاي نهادي منجر به بروز مشکلات ایجادشده در مناطق نفت خیز و عملیاتی صنعت نفت را نیز بررسی کرده و تأثیر آن بر بروز مشکلات را نشان می دهد. برخی رویکردهاي جدید در برنامه ریزي توسعه براي ایجاد تعامل مثبت با اجتماعات محلی و تولید ظرفیت امنیت اجتماعی راهبردي براي توسعه صنعت نفت در مناطق نفت خیز را نیز بررسی می کند.

     صاقیان و صهبا (1391)، در مطالعه ای با عنوان "بررسی اثرات زیست محیطی پالایشگاه ها و ارائه راهکارهاي کاهش اثرات" با توجه به مقدار بسیار زیاد انرژي مورد نیاز، یک نیروگاه در کنار پالایشگاه ساخته خواهد شد. درنتیجه عملیات پالایش یا به طور مستقیم از طریق سر و صدا، گرد و غبار، بوها و مواد شیمیایی، و یا به طور غیر مستقیم از طریق اثرات بر روي رودخانه ها، جنگل ها، ماهیگیري، کشاورزي و گردشگري، تاثیر قابل توجهی به محیط اطراف وکیفیت زندگی ساکنین می گذارد. بنابراین لزوم تدوین یک برنامه و طرح جامع به منظور کاهش اثرات زیست محیطی پالایشگاه ها و مراکز نفتی بیش از پیش احساس می گردد.

      محسنی تبریزی و فرامرزی (1391)، در مطالعه ای با عنوان "نقش صنعت نفت در توسعه اجتماعی اقتصادی شهر گچساران از دیدگاه شهروندان"، به بررسی نقش صنعت نفت در توسعه اجتماعی اقتصادی شهر گچساران از دیدگاه شهروندان این شهر پرداخته اند. در این پژوهش توسعه در دو حوزه اجتماعی و اقتصادی مورد بررسی قرار گرفت. در حوزه اجتماعی ابعادی چون شهرگرایی، رشد آموزش، تحرک اجتماعی و نابرابری اجتماعی و در حوزه اقتصادی ابعادی چون مصرف گرایی و نابرابری اقتصادی مورد بررسی واقع شد. که اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه جمع آوری ، با نرم افزار SPSS پردازش و با آزمون آلفای کرونباخ اعتبارسنجی شد. آزمون آماری مورد استفاده در این پژوهش آزمون t تک نمونه ای می باشد. در این پژوهش  فرضیه ها موجود مورد تایید قرار گرفت. در نتیجه می توان چنین ابراز داشت که هر چند صنعت نفت باعث توسعه در این شهر شده است اما این توسعه به صورت متوازن و هماهنگ نبوده است. در واقع ما شاهد توسعه نامتوازن می باشیم.

      فاضلی(1389)، در پژوهشی تحت عنوان "تأثیرات اجتماعی توسعه تأسیسات صنعت نفت در مازندران"  چنین ابراز کرده است : ایجاد تأسیسات پالایشگاه در مازندران آلودگی گسترده ای اعم از آلودگی هوا، خاک، آب های سطحی و دریا ایجاد خواهد کرد. این آلودگی ها مستقیماً از طریق محصول استراتژیک برنج و ماهیان خزر به مردم منتقل خواهد شد. آلودگی هوا نیز به واسطه بارانی بودن اقلیم منطقه و پیدایش باران های اسیدی بخش مهمی از ناحیه خزری را تحت تأثیر قرار خواهد داد. عوارض بهداشتی این وضعیت به یکی از معضلات اجتماعی بزرگ استان مازندران بدل خواهد شد.

      فاضلی و همکارانش(1387) در تحقیقی تحت عنوان پیامدهای اجتماعی و فرهنگی استقرار تأسیسات نفت و گاز در جزیره خارک به این نتایج دست یافته اند: تورم و افزایش هزینه زندگی در جزیره ناشی از فعالیت های صنعتی و ورود تعداد زیادی نیروی انسانی، بومیانی را که به واسطه از دست رفتن اقتصاد سنتی زیان دیده اند با دشواری های زیادی مواجه کرده است. درگیری های اجتماعی ناشی از وضع نامناسب توسعه اجتماعی در خارک بدلیل اولویت دادن به توسعه صنعتی.

      طالبیان و همکاران (1387)، در مطالعه ای با عنوان "تحليل تأثير اجتماعي توسعه صنعتي در منطقه عسلويه"، با بررسي توصيفي وضعيت منطقه عسلويه، قبل و بعد از احداث تأسيسات صنعتي، نشان مي دهد که فقدان رويکرد اجتماعي به توسعه چه عواقب ناگواري براي زندگي اجتماعي محلي داشته و توسعه پايدار در اين منطقه را نيز با دشواري مواجه ساخته است. اين مقاله با پيروي از چارچوب و با استفاده از تحقيق پيمايشي و بهره گيري از رو ش هاي کيفي « تحليل تأثير اجتماعي » مفهومي در دو جامعة آماري ساکنان بومي عسلويه و کارگران غيربومي شاغل در منطقه انجام شده است. نتايج اين پژوهش حاکي از آن است که آسيب هاي فراواني در سطوح مختلف اجتماعي و فرهنگي در منطقه بروز کرده و در اکثر ابعاد بررسي شده اين منطقه با معضلات جدي روبروست. به علاوه شواهد نشان مي دهد اجتناب کردن از اين مشکلات در صورت داشتن رويکردي اجتماعي و فرهنگي و برنامه ريزي فرابخشي امکان پذيراست.

 

روش شناسی

هر پژوهشي مستلزم داشتن روش، استفاده از انديشه و سرانجام حرکت و جست و جو مي باشد. در يک تحقيق درست، پژوهشگر بهتر است موضوع، روش، مخاطب و شرايط و ابزار تحقيق خود را معين کند. روش پژوهش به موضوع، اهداف پژوهش، فرضيه و امكانات اجرايي آن بستگي دارد.

با توجه به اینکه موضوع این تحقیق بررسی تاثیرات (اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی) تاسیسات صنعتی بر توسعه شهرستان جم می باشد، روش مناسب برای این تحقیق تحقیق کیفی می باشد.

منظور از تحقیق کیفی عبارت است از هر نوع تحقیقی که یافته هایی را به دست می دهد که با شیوه هایی غیر از روش های آماری یا هرگونه کمی کردن کسب شده اند. شیوه مذکور ممکن است به تحقیق درباره زندگی افراد، شرح حال ها، رفتارها و همچنین درباره کارکرد سازمانی جنبش های اجتماعی یا روابط بین الملل معطوف باشند. روش تحقیق کیفی برخلاف روش کمی که انسان را به مثابه­ی شیء یا پدیده­ی اجتماعی/ طبیعی تلقی می­کند، او را موجودی خلاق، مبتکر و فعال در نظر می­گیرد که جهان اجتماعی خود را می­سازد. براساس این روش هرگونه بررسی واقعیت اجتماعی ریشه در واقعیت زندگی انسان­ها دارد. براساس این روش، انسان محور و منبع اطلاعات است.ماهیت خلاق، انعطاف پذیر و بدون محدودیت تحقیق کیفی به محقق اجازه نمی دهد که در گردآوری و تفسیر داده ها با همان دقتی که در تحقیق کمی به کار می برد عمل کند. در تحقیق کیفی، قواعد چندان مشخصی برای تعیین نحوه اجرای مناسب و مطلوب آن و تفسیر داده ها وجود ندارد. کتاب های مربوط به روش شناسی کیفی غالباً تحقیق کیفی را یک هنر یا نوعی جهت گیری فکری می دانند و اشاره می کنند که بهترین راه فراگرفتن نحوه های متعدد اجرای آن همان پرداختن به چندین تحقیق کیفی متفاوت است.( ببی،ارل، 1388: 62).

اگر چه بیرون کشیدن مفهوم از دل داده­ها مشخصه اصلی این روش است، اما خلاقیت پژوهشگر نیز از مصالح اصلی آن است. تحلیل در این روش عبارت است از تقابل میان ذهن پژوهشگر و داده­ها- تحلیل هم علم است و هم هنر. علم است به این معنا که پژوهشگر با گذاشتن پایه تحلیل در داده­ها بدست آمده حدی از انضباط را حفظ می­کند و هنر از آن نظر است که خود را در توانایی پژوهشگر در مقوله­پردازی و پرسیدن سوال­های برانگیزنده، مقایسه و استخراج یک طرح نو نشان می­دهد.

در تحقیق کیفی داده‌ها می‌توانند از منابع مختلف گردآوری شده باشند. مصاحبه، مشاهده و مشارکت، معمول‌ترین منابع‌اند؛ که برای رسیدن به یافته‌ها یا نظریه‌ها از روش‌های تحلیلی، تعبیری و تفسیری استفاده می شود. این روش‌ها شامل شیوه‌های مفهوم‌پردازی از داده‌ها است؛ که به "کدگذاری(Coding)" موسوم است. شیوه‌های دیگری مثل نمونه‌گیری غیرآماری، یادداشت‌برداری و نمایش روابط مفهومی به‌صورت دیاگرام نیز بخشی از مرحله  تحلیلی‌اند.

 از طرفی استراس و کوربین نیز مهمترین روش­های گردآوری داده­ها در روش نظریه بنیانی را مصاحبه و مشاهده می­دانند( استراس و کوربین،1385: 111). در واقع داده­های کیفی جملات مستقیم مردم درباره تجربه­ها، دیدگاه­ها، احساسات و دانش آنها را شامل می­شوند که از طریق مصاحبه­ها، یاداشت جزئیات فعالیت، رفتارها و اقدامات مردم و مشاهده و اسناد جمع­آوری می­شود (ازکیا و همکاران، 1390:71).

جامعه آماری این تحقیق را صاحبنظران ونخبگان شهرستان جم تشکیل می دهند و از تکنیک مصاحبه­های نیمه عمیق برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. این­ تکنیک در میدان مطالعه، اطلاعات زیادی را برای محقق فراهم می­کند و به ­این وسیله فهم عمیقی از موضوع مورد بررسی به دست می­آید.

در این تحقیق در آغاز كار برای دست­يابی به مفاهيم و مقوله­ها از رويكرد مصاحبه مکالمه غيررسمی استفاده شده است.بعد از اينكه مفاهيم و مقوله­های اوليه آشكار شدند با استفاده از رويكرد راهنمای عمومی مصاحبه، مقوله­ها و مفاهيم در فرايند مصاحبه پيگيری شد. اين امر در راستای نمونه گيری نظری نيز انجام شده است و با ماهيت روش نظريه زمینه­ای، سازگاری بالايی دارد. پس از اينكه خطوط كلی مصاحبه­ها بوسيله مفاهيم و مقوله­ها شكل گرفتند، بعد از آن به طراحی مجموعه­ی از سؤالات باز پرداخته شد و این فرایند تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. 

شیوه تعیین نمونه در این تحقیق نمونه گیری هدفمند بوده است.نمونه گیری هدفمند گاهی تحت عنوان نمونه گیری قضاوتی و حتی نمونه گیری نظری نامیده می شود. نمونه گیری هدفمند جهت افزایش فهم از افراد، گروه های منتخب و تجارب و یا برای توسعه تئوری هاو مفاهیم طراحی شده است. پژوهشگران با انتخاب موارد غنی از اطلاعات که شامل افراد گروه ها، موسسات یا رفتارهایی است که بینش کاملی را نسبت به سؤال پژوهش فراهم می کنند، به این مهم دست می یابند. در نمونه گیری هدفمند از قضاوت یک شخص متبحر در انتخاب موارد با هدف ویژه در ذهن استفاده می شود. این نمونه گیری معمولا در پژوهش های اکتشافی استفاده می گردد و در سه موقعیت مناسب است. الف- برای انتخاب موارد یگانه که بخصوص دارای اطلاعات هستند. ب- برای انتخاب کسانی که دسترسی به جامعه ویژه آن ها مشکل است. ج- برای تعیین انواع خاصی از موارد بررسی عمقی یا فهم عمقی مناسب می باشد.(جلالی، 1391)

با توجه به هدفمند بودن نمونه گيري در اين نوع مطالعه، سعي گرديد از طيف متنوعي از صاحبنظران در زمينه تاثيرات اقتصادي،اجتماعي و زيست محيطي تاسيسات صنعتي بر توسعه شهرستان جم استفاده شود و با آن ها مصاحبه گردد. بدین منظور 32 نفر از صاحبنظران به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. روش جمع آوری داده ها مصاحبه های نیمه ساختاریافته 25 تا 45 دقیقه ای بود. صاحبنظران در اين مطالعه عبارت بودند از اعضای شورای اسلامی شهر، کارشناسان محیط زیست، فعالان اقتصادی و جامعه شناسان که در این زمینه ها فعالیت داشتند. و يا داراي تجربيات ارزيابي بودند كه با رضايت كامل در اين مطالعه شركت كردند.

با توجه به روش مورد استفاده(کیفی) برای انجام این تحقیق، روش ﺟﻤﻊآوری دادهﻫﺎ در اﯾــﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﻨﻤﺎی آن، ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺟﻤﻊآوری اطلاعات می باشد که برای مصاحبه، ﺑﺎ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﮐﺴﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎنﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﻧﺠﺎم شده است. ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﺷﻮﻧﺪهﻫﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت آنﻫﺎ در ﮔﺰارﺷﺎت ﻣﻨﺘﺸﺮه از ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻓﺎشﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﺳﭙﺲ ﺳﺆاﻻت ﻣﺮﺑﻮطه ﻣﻄﺮح ﮔﺮدید. ﻣﺪت ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰانﭘﺎﺳﺦدﻫﯽ ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از 25ﺗﺎ 45 دﻗﯿﻘﻪ به ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ. در ﻫﺮ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺳﻌﯽ ﺷﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺆاﻻت ﮐﻠﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ، ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﻧﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪه، ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮدی ﭘﯿﺶ رود. ﺑﺮای ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ دادهﻫﺎ از روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪای ﻣﺪاوم ﺑﻪ ﺷﯿﻮه Corbin و Strauss اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ. در اﯾــﻦ روش ﺟﻤﻊآوری و ﺗﺤﻠﯿﻞ دادهﻫﺎ ﻫﻢزﻣﺎن ﺻﻮرت گرفت. ﺑﻌﺪ از ﻫﺮ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺘﻮن از ﻧﻮار اﺳﺘﺨﺮاج و ﻗﺒﻞ از اﻗﺪام ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﻌﺪی، دادهﻫﺎ ﮐﺪﮔﺬاری شدند. فرایند تحلیل داده­ها با کدگذاری باز آغاز شد و با نزدیک شدن به مراحل پایانی تحلیل بیشتر کدگذاری گزینشی مطرح شدند. منظور از کدگذاری در این جا عبارت است از عملیاتی که طی آن داده­ها تجزیه، مفهوم­سازی و به شکل تازه­ای در کنار هم قرار می­گیرند.

 

یافته ها ی تحقیق:

 

  یافته های سوال اول

       سوال اول :  " نخبگان منطقه چه درکی از تاثيرات مثبت ومنفی اجتماعي، فرهنگي پالايشگاه فجرجم بر محيط پيرامون دارند؟"

       همان طور که قبلا توضیح داده شد برای جمع آوری داده ها از مصاحبه استفاده گردید چون تحقیق از نوع کیفی می باشد با چندین بار خواندن مصاحبه ها و یاداشت برداری کدهای مربوطه شناسایی و دسته بندی شدند. در کدبندی داده ها در هر مصاحبه ممکن است چندین بار مصاحبه شونده به یک مورد اشاره کرده باشد که برای پرهیز از تکرار و تداخل کدها در هر مصاحبه، جمله هایی که به کد مربوطه نزدیکتر بود در نظر گرفته شده اند. بعد از مرحله اولیه ی کدگذاری باز، در مرحله ی دوم گدگذاری باز، مفاهیم مشترک و مشابه از نظر معنایی در قالب مقوله ی عمده طبقه بندی شده اند. این مقوله از سطح بالاتری از انتزاع برخوردارند. در جدول زیر، هر یک از مقوله های عمده به تفکیک کدها و مفاهیم اولیه آورده شده اند.

جدول(1). مقوله های استخراج شده ی عمده مربوط به تاثيرات اجتماعي،فرهنگي پالايشگاه بر محيط پيرامون

مفاهیم	مقوله ها
اعتياد وطلاق – تعارض - شکننده شدن زبان و گویش جامعه میزبان- به محاق رفتن فرهنگی بومی- تهی شدن برخی از رسم های غنی اجتماعی- استفاده از مد روز(لباس و..)	چالش هاي و آسيب هاي اجتماعي
انتقال فرهنگي،برگزاري مناسبت هاي مشترك فرهنگي،شب شعر،ازدواج هاي بومي ها با غير بومي ها ،كمك هاي فرهنگي	فرصت هاي فرهنگي واجتماعي
شركت فعالانه در انتخابات شوراها، نامزدي در انتخابات، شركت در برخي برنامه هاي اجتماعي ،فرهنگي،مشاركت در ساخت وسازهاي شهري، سرمايه گذاري درشهر	مشاركت عمومي
احساس حقارت در مردم بومی- ناهنجاری ورفتارهای غیر اخلاقی- شهرك هاي محصور شده و تافته جدابافته- عدم مسئولیت شهرك هاي مسكوني پالايشگاه جم نسبت به مسايل شهرستان- بی توجهی بومیان به مشکلات و مسائل شهرک مسکونی پالایشگاه جم، سطح توانمندی مالی وزندگی لوکس؛خودبرتربینی,برخورداري و قدرت خرید بالاتر،دارا بودن امکانات وخدمات رایگان	شكاف طبقاتي / دوگانگي درجامعه/ تبعيض هاي اجتماعي
وجود مركز بيمارستاني شهرك توحيد- تاسيس فرودگاه جاده آسفالت –راه هاي برون منطقه اي- ایاب و ذهاب آسانتر- کوتاه کردن مسیرها طرح مطالعه وتعامل با محیط پیرامون(مسوليت هاي اجتماعي)- سينما	امكانات زير بنايي
افزايش فضا های ورزشی,حضور مربیان و ورزشکاران مطرح کشوری درمنطقه, کسب مقام های بزرگ ورزشی،تعامل ورزشکاران بومی وغیر بومی ,ایجاد زمینه های همگرایی,فعال شدن برخی رشته های ورزشی	تحول ورزشي

مأخذ: یافته های تحقیق

     بر اساس این مقوله مردم شهرستان جم از تفاوت های قابل توجه درآمدها بسیار ناراضی هستند. آن ها نمی توانند این موضوع را تحمل کنند که عده ای محصور در شهرک های مسکونی با توان مالی بالا وکلیه امکانات زندگی رایگان همه روزه در کنار جوانان جویای کاربه زندگی خود ادامه می دهند. یکی از صاحبنظران در همین زمینه اظهار داشت:

"ضمنا به دلیل افرادشاغل در شرکت پالایش گاز فجر جم با توجه به درآمد بالایی که دارند بعضا نوعی احساس حقارت در مردم بومی به خاطر این تبعیض دیده می شود وهمین طبقه وقتی که خود را از این حیث پایین تر از قشر مرفه نفت وگازی می بینند به ناهنجاری و رفتارهای غیر اخلاقی نیز ممکن است منجر شود."

علاوه بر این شواهد نشان می دهد که تاثیر حقارت و تبعیض میان مردم بومی منطقه وشرکت پالایش گازفجرجم به عدم تعلق دو طرفه منجر شده است.یعنی مردم بومی نیز در برخی موارد به دنبال نوعی جبران وخالی کردن عقده های خود بر می آیند. این فرد به من گفت:

"چون آن ها هیچ تعلقی به منطقه ندارند باعث گردیده که مردم منطقه نیز هیچ احساس تعلقی به آن ها نداشته باشند. در این ارتباط مثالی واقعی خدمت شما عرض کنم. اگر مشکلی برای شرکت پالایش گاز فجر جم پیش بیاید مردم آن مشکل را مشکل خود نمی بینند. چند سال پیش یکی از انبارهای شرکت پالایش گازفجرجم در شهرک توحید آتش گرفت مردم بومی منطقه که در صحنه حضور داشتند احساس شادی وشعف می کردند و این موضوع تنها شامل عده ای کارگر یا مردم ناراضی نبود وبلکه عامه ناس از دود وآتشی که از انبار پالایشگاه به آسمان زبانه می کشید ودر واقع سرمایه های ملی ما از دست رفته بود احساس خوشحالی می کردند ودوست داشتند این آتش به کل منازل مسکونی شهرک سرایت کند. متاسفانه علیرغم مراوده هایی که در منطقه با ساکنین شهرک های مسکونی شکل گرفته است اما هیچ گونه تعلقی ندارند و آن ها را عنصری زاید می دانند."

      اما این درآمد های بالا همیشه به احساس حقارت مردم بومی منجر نشده است. جمعیت بالای شهرک های مسکونی به ایجاد مراکز فرهنگی نیز کمک کرده است. مدرنیته شدن شهر وتبادل های فرهنگی نیز روی دیگر این سکه است که بسیار حایز اهمیت است. توسعه اجتماعي يكي از ابعاد اصلي پروسه توسعه و بيانگر كيفيت سيستم اجتماعي در راستاي دستيابي به عدالت اجتماعي، ايجاد يكپارچگي و انسجام اجتماعي، افزايش كيفيت زندگي و ارتقاء كيفيت انسان ها مي باشد. ازجمله شاخص­های اجتماع مدرن می­توان به شاخص جمعیت، جمعیت از لحاظ اقتصادی فعال، آموزش و پرورش و خدمات آموزشی، بهداشتی، درمانی و تندرستی، وقت فراغت و خدمات فرهنگی، مسکن و محیط طبیعی، درآمد و خرج خانوار، تأمین اجتماعی و خدمات رفاهی، نظم و ایمنی و ... اشاره نمود.

امکانات زیربنایی

      توسعه شهرستان جم علاوه بر اين كه به افزایش تولید، فرصت هاي شغلی مناسب، به کارگیري تکنولوژي جدید و افزایش نرخ سرمایه گذاري و مصرف منجر شد، بدون شك دسترسی مردم  به تسهیلات زیربنایی و خدماتی نيز بيشتر كرده است. به اعتقاد ساکنین منطقه جم وجود پالایشگاه دسترسی به بسیاری از امکانات و خدمات از جمله جاده آسفالت، اتوبان، آب آشامیدنی بهتر، ایاب و ذهاب آسانتر و تسریع رفت و آمد به شهر را سبب شده است. یکی از بزرگان منطقه جم چنین اظهار می دارد:

      شاه كليد يك اقتصاد راه است كه مردم منطقه راه هاي برون منطقه اي خود را مديون نفت وگاز هستند كه البته عسلويه در اين زمينه پيشرو تر از پالايشگاه فجرجم بوده است. تعداد زياد پيمانكاران بومي در سايه پالايشگاه فجرجم رشد كردند و اين هم يك  مسأله مثبت در بعد اقتصادي است. 

      يكي ديگر از دانشگاهيان منطقه مي گويد:

"اقتصاد  قلب مالي شهرستان است كه به ايجاد امكانات زير بنايي كمك زيادي كرده است و به ديگر اندام ها چون اجتماع، فرهنگ، دانشگاه  و پژوهش خون مي رساند. امروز اقتصاد شركت پالايش گازفجرجم و پارس جنوبي و ديگر صنايع نفت وگاز در منطقه به امكانات زير بنايي و وضعيت اقتصادي مردم بدون شك كمك كرده اند. راه هاي ارتباطي كه ايجاد شده است يكي از مهم ترين موارد زير بنايي منطقه است كه مسايل اقتصادي منطقه را دگرگون كرده است و جم را از بن بست بيرون آورده است. فرودگاه جم كه متعلق به شركت پالايش گاز فجر جم است هم به خاطر حضور اين شركت تأسيس شده است. بدون شك از فرودگاه به عنوان مهم ترين امكانات زير بنايي در هر منطقه اي نام برده مي شود. هر روز چندين هواپيماي ايرباس از تهران به فرودگاه عسلويه كه چند كيلومتري جم قرار دارد مي آيد كه در كشور نادر است. شركت پالايش گازفجرجم بدون شك به توسعه امكانات زيربنايي منطقه كمك كرده واين توسعه را تسريع بخشيده است. "

     يكي ديگر از مصاحبه شوندگان از بيمارستان مجهز شركت نفت كه به عموم مردم منطقه خدمات مي دهد به عنوان يكي ديگر از امكانات زير بنايي صحبت مي كرد ومي گفت:

"خدا را شكر وضعيت بهداشت ودرمان منطقه با احداث بيمارستان توحيد وخدمات رساني به مردم بسيار بهتر شده است و از اين بيمارستان مي توان به عنوان يكي از مجهزترين بيمارستان هاي استان بوشهر نام برد."

    وجود سينما درشهرستان جم بعنوان تنها شهرستاني كه از ديرباز سينما داشته است از ديگر امكانات زيربنايي است. يكي ازمصاحبه شوندگان دراین زمینه اظهار می كرد: "شهرك هاي مسكوني نفت هم زمان با ساخت وساز هاي خود زير بناهايي فرهنگي مانند سينما را نيز در نظر گرفته بودند واز همان ابتدا مردم شهرستان جم نيز مي توانستند در هفته يك يا دو سانس از سينما استفاده كنند. اين درحالي است كه تنها سينماي استان كه در مركز قرار داشت، بيشتر اوقات با مشكلات فني وتعطيلي روبرو بود."

  یافته های سوال دوم

  " نخبگان منطقه چه درکی از تاثيرات مثبت ومنفی اقتصادی پالايشگاه فجرجم بر محيط پيرامون دارند؟

        در این بخش به تاثيرات اقتصادي تاسیسات صنعتی بر توسعه شهرستان پرداخته می شود. مفاهیم و مقوله های به دست آمده در این بخش هم مانند سوال قبل موردبررسی قرار گرفته وبعد ازکدگذاری باز و ایجاد مفاهیم، 4 مقوله عمده از تاثيرات اقتصادي به دست آمدکه در جدول زیر نشان داده می شود.

جدول(2). مقوله های عمده مربوط به تاثيرات اقتصادي پالايشگاه فجرجم بر محيط پيرامون

مفاهیم	مقوله ها
ایجاد فرصت های شغلی مناسب- افزایش درآمد- امیدواری به آینده شغلی- تمایل به ماندگاری در منطقه و تنوع شغلی	اشتغال و درآمد
كاهش آب هاي زير زميني- از بین بردن باغات برای استفاده از زمین- نابودی و عدم ثمر دهی بر اثر آلودگی های ناشی از آلاینده های پالایشگاهی- حجوم کشاورزان و باغداران به سمت صنعت- كاهش سرمايه‌گذاري در بخش كشاورزي - تبديل اراضي كشاورزي به مراكز تجاري تفریحی و راه- تملک اراضی کشاورزی از مردم توسط مجموعه نفت و گاز و پتروشیمی	ركود فعاليت كشاورزي
درآمد بالاتر، رونق ساخت وسازهای انبوه , رونق در اقتصاد بازار، اخد عوارض میلیاردی آلایندگی توسط شهرداري ها ,دریافت کمک های مالی وحمل و نقل،,چرخش پول دراقتصاد شهری، تقویت مبلمان شهری،افزايش تعداد بانك ها,افزایش هزینه های زندگی	رشد اقتصادی ورونق مالی
راه اندازي كارگاههاي متعدد توليد وفروش مصالح ساختماني، ،سرمايه گذاري درپروژه هايي مانند سد سازي و انتقال آب ، سرمايه گذاري و رونق در خرید وفروش زمين ومسكن،سرمايه گذاري در بازارمصرف،  احداث راه وبزرگراه ،افزايش درآمد هاي مالياتي وعوارض	سرمايه گذاري وتوجه به برخي زير ساخت هاي اقتصادي

مأخذ: یافته های تحقیق

 

       بدون شك ايجاد اشتغال اولين پيامد اقتصادي پالايشگاه فجرجم بر منطقه بوده است. درآمد مردم  به دنبال ايجاد شغل هاي مختلف و راه هاي ارتباطي و توجه به بعضي از زير ساخت ها بهتر شده است. وقتي اشتغال در يك منطقه تقويت شود بر فرهنگ منطقه نيز تاثير مي گذارد. به قول مولانا :

آدمی اول حریص نان بود زانک قوت و نان ستون جان بود

چون بنادر گشت مستغنی زنان عاشق نامست و مدح شاعران...

       آدمي تا زماني كه مشكل نان وشغل دارد به مقوله فرهنگ ونيازهاي اجتماعي كه از نيازهاي لطيف آدمي است كمتر فكر مي كند. بنابراين اشتغال و درآمد بيشتر مهم ترين تاثير اقتصادي شركت پالايش گازفجرجم در منطقه بوده است.

        قرار گرفتن پالایشگاه گاز فجر جم در این شهرستان که بزرگترین پالایشگاه گاز خاورمیانه و دومین پالایشگاه بزرگ گاز در جهان می‌باشد و ومجتمع عظيم پارس جنوبي در نزديكي آن قابليت هاي اقتصادي، اشتغال و درآمد ها بهبود پيدا كرده است. با ایجاد محیط کسب و کار و بهبودی مستمر آن و اشتغال در بخش هاي مختلف صنعت پایه رشد اقتصادی شهرستان تقویت شده است و به ارتقای اقتصادی شهرستان جم کمک شده است. در همين ارتباط يكي از مسولين مرتبط درشهرستان معتقد است:

"تعداد 1916 نفر کارگر در شرکت پالایش گازفجرجم مشغول به کار هستند که از این تعداد 76 درصد آن بومی استان بوشهر مي باشند كه بخش قابل توجهي از آن از شهرستان جم هستند."

      يكي ديگر از افراد مصاحبه شونده اظهار می داشت:

"اشتغال در بخش هاي صنعتي و درآمد هاي راضي كننده وكسب ودرآمد غير مستقيم به واسطه حضور كاركنان نفت وگاز وخانواده هاي آنان درشهرجم ، تقريبا شهرستان جم را به يكي از شهرستان هاي برخوردار در استان تبديل كرده است و در اين شهرستان جوانان وافراد زيادي مي بينيم كه تقريبا نيازمند نيستند".

رکود فعالیت های کشاورزی

       يكي از كشاورزان كه از نخبگان و رييس خانه كشاورز استان نيز است به ما مي گويد" از بین بردن باغات برای ارزش افزوده زمین هاي آن، کمبود آب به دلیل استفاده زیاد در مجموعه های نفت و گاز، هجوم کشاورزان و باغداران به سمت صنعت به دلیل اختلاف درآمدی بین کشاورزی و صنعت، خریداری باغات و تبدیل به پارک و فضای سبز توسط نفتی ها و شهرداری جم، كاهش سرمايه‌گذاري در بخش كشاورزي و جذب سرمایه ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم به صنعت، سودآوری بیشتر خدمات صنعتی، تملک اراضی کشاورزی از مردم توسط مجموعه نفت و گاز و پتروشیمی از مهم ترين عواملي است كه كشاورزي منطقه كم رونق شده است.

      در کنار تأثیرات مثبت اقتصادي صنعت در بخش هاي كشاورزي تأثیرات منفي نيز داشته است. در این خصوص یکی از بزرگان منطقه جم چنین اظهار می دارد:

"هجوم روستاییان از اطراف به سمت صنعت به دلیل شروع به کار پالایشگاه گاز فجر جم ،پارس جنوبي و منطقه عملیاتی نار و کنگان اتفاق ناخوشايندي بود كه رخ داده است. دامدارن و کشاورزان از اطراف شهرستان به سمت صنعت رفتند و در پی آن تولیدات کشاورزی و دامداری کاهش یافت و سایر شغل های سنتی از بین رفت. نيروهاي خوبي در منطقه بودند كه مي توانستند به توليد وكشاورزي كمك كنند كه جذب كارهاي دست چندم پالايشگاه شدند."

 

  یافته های سؤال سوم

       سوال سوم :

        " نخبگان منطقه چه درکی از تاثيرات مثبت ومنفی زيست محيطي پالايشگاه فجرجم بر محيط پيرامون دارند؟"

      در بخش قبلی، یافته های عمده ی تحقیق در قالب مفاهیم/ کدها، مقوله ها، تعیین و توضیح و ارائه شد. هدف اصلی این بخش تمرکز بر تاثيرات زيست محيطي پالايشگاه فجرجم بر محيط پيرامون است. برای این کار، مقوله های پژوهش را در یک جدول دیگر طبقه بندی کرده و به تفصیل مورد ارزیابی قرار گرفته است.

جدول(3). مقوله های استخراج شده ی عمده مربوط به تاثيرات زيست محيطي پالايشگاه بر محيط پيرامون

مفاهیم	مقوله ها
فعال بودن مشعل هاي گاز	آلودگي هوا
کاهش سفره های زیر زمینی- آلودگی آب ناشی از فاضلاب های صنعتی- کمبود آب- انتقال خط لوله گاز و تخريب طبيعت	آلودگي آب وکاهش آن و از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه
مديريت پساب هاي صنعتي، اصلاح روش هاي مصرف آب، كنترل گازهاي آلاينده، برنامه هاي فرهنگي، مطالعه سدسازي وايجاد آبخوان داري، توجه به موقعیت دریا و طرح انتقال اب شيرين از دريا	برنامه هاي بهبود در زمينه محيط زيست

مأخذ: یافته های تحقیق

 

آلودگي آب و کاهش آن و از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه

      ايجاد تاسيسات صنعتي در منطقه، منابع آب منطقه را تهديد كرده و كم آبي و آلودگي آب ها را موجب شده است. برداشت های آب توسط صنعت وچاه های عمیق شرکت پالایش گازفجرجم بحران جبران ناپذیری به منطقه وارد کرده است. البته شركت پالايش گازفجرجم در پي كاستن از اين بحران است و اعتقاد دارد تا انجام برخي پروژه هاي زير بنايي به صورت موقت سال هاست كه در آب رساني به روستاهاي هم جوار فعال است." يكي از مسولين شركت در اين ارتباط به ما مي گويد:" امورحمل ونقل شركت پالايش گازفجرجم درهر دوره سه ماهه در طول سال بيش از 400 سرويس ابرساني به 17 روستاي شهرستان جم داشته است."

      در این خصوص یکی از بزرگان و نخبگان شهرستان البته نظر ديگري دارد و چنین اظهار می دارد:

"از ديد علمي و  فني منابع آب شهرستان تحت تاثير پالايشگاه به شدت كاهش پيدا كرده است شنيدني ها حاكي از برداشت و مصرف روزانه 7 هزار متر مكعب آب توسط پالايشگاه فجرجم از آب هاي زير زميني است. در  20 سال پيش براي جم اين بحران امروزي خنده آور به نظر مي رسيد. تاسيسات صنعتي منطقه وبه خصوص پالايشگاه چرا ازآب شيرين كن در كنار دريا براي مصرف تاسيسات خود وفضاي سبز استفاده نكردند. موقعيت جم به خاطر نزديكي به دريا براي اين امر يك موقعيت استثناء بوده است  كه بهره اي نبرديم. من غير از بحران آب كه بسيار جدي است ديگر هيچ مشكل زيست محيطي را در منطقه متوجه پالايشگاه فجرجم نمي بينم ".

       یکی دیگر از بزرگان جم در جهت تأیید فوق عنوان می کند:

"از این حیث دیگر همه چیز مشخص است وما فاجعه هایی شاهد بودیم ...هیچ فرد بومی منصف نمی تواند فجایع ای که به خاطر مسایل زیست محیطی اکنون درمنطقه شاهد هستیم را با اندک امتیازات شرکت های صنعتی نفت وگازمقایسه کند. برداشت های آب توسط صنعت وچاه های عمیق شرکت پالایش گازفجرجم بحران جبران ناپذیری به منطقه وارد کرده است"

       "هر پديده اقتصادي موارد مثبت ومنفي زيادي دارد. و شركت پالايش گازفجرجم تلاش كرده است علاوه بر تعريف پروژه هاي مهم در اين زمينه، با پرداخت عوارض آلايندگي به شهرداري ها بخشي از اين خسارت ها را جبران كند. در همين راستا شركت پالايش گازفجرجم تا كنون 18 و نيم ميليارد تومان عوارض آلايندگي به منطقه پرداخت كرده است."

برنامه هاي بهبود در زمينه محيط زيست

      شركت پالايش گازفجرجم در راستاي مسوليت هاي اجتماعي وكمك به زير ساخت هاي زيست محيطي منطقه  برنامه هاي بهبود متعددي را تعريف كرده است. اين شركت با هدف کنترل جنبه های محیط زیستی فعالیت های خود، کاهش آلاینده های آب ، هوا و خاک از طریق پایش مستمر آلاینده های زیست محیطی، مدیریت پسماندهای تولیدی  وجبران منابع آب پروژه هاي بزرگي را تعريف كرده است.

     يكي از فعالين حوزه زيست محيطي منطقه نيز در اين باره به ما گفت:

"بحران آب در بيشتر مناطق كشور به خوبي قابل مشاهد است و زير ساخت هايي كه مي بايست در يك منطقه براي عبور از اين بحران آماده شود نيز به دليل هزينه هاي سرسام گونه آن از هر نهاد دولتي يا خصوصي بر نمي آيد. اما وزارت نفت درشهرستان جم كار عظيمي را در اين باره دنبال مي كند."

      يكي از مسولين شهرستان اظهارمی دارد:

"اكنون اجرای سه پروژه بزرگ آبرسانی شامل سد باغان، آبخیزداری و شیرین‌کردن آب دریا توسط وزارت نفت در شهرستان جم در حالا انجام است كه درآينده موجبات رفع تمام مشکلات كم آبی در اين شهرستان می‌شود."

      يكي ديگر از فعالين زيست محيطي شهرستان در اين ارتباط معتقد است:

"امروزه توسعه منابع آب هاي زير زميني بوسيله تغذيه مصنوعي سفره هاي زيرزميني از طريق ساخت آب بندهاي متعدد در مسيرهاي خروج آب از حوضه هاي آبريز بسيار مورد توجه بشر مي باشد. شركت پالايش گاز فجر جم در راستاي توسعه منابع آب هاي زير زميني و تغذيه آن ها به سهم خود اقدام به حمايت مالي و پيگيري هاي لازم در جهت اجراي پروژه طرح آبخيزداري و آبخوانداري منطقه جم و ريز نموده است . در اين طرح با احداث آب بندها و سدهاي كوچك و بزرگ در مسيرهاي آب اقدام به تغذيه مصنوعي سفره هاي زيرزميني شده است."

     مسئول محيط زيست شركت پالايش گازفجرجم نيز در همين ارتباط می گوید:

"علاوه بر اجراي پروژه هاي مهم زيست محيطي شاهد اصلاح برخي موارد گذشته اين شركت نيز هستيم. به عنوان مثال در بخش پساب در 8 سال اخير از ميزان 22000 مترمكعب پساب توليدي صنعتي و شهري در ماه تنها حدود 40 درصد آن مديريت مي شد و  بقيه وارد محيط زيست مي شد؛ اما  با اجراي پروژه هاي محيط زيستي ميزان مديريت پساب هم اكنون به 100 درصد اين ميزان  رسيده است."

 

نتیجه گیری

بعد از ورود صنعت و چندین سال اجراي پروژه هاي صنعتي در اين منطقه(جم وعسلويه) که سبب هزينه کردن ده ها ميليارد دلار سرمايه در اين منطقه شده است، کماکان زيرساخت هاي عمومي و شرايط کلي زندگي بيرون از شهرك هاي مسكوني در برخي از موارد توسعه نيافته باقي مانده است. به عبارتي عليرغم اقدامات مثبتي كه رخ داده است توسعه صنعتي مي بايست سهم بيشتري در بهبود زندگي بوميان و ايجاد زيرساخت هاي عمومي توسعه داشته باشد كه با توجه به رويكرد دولت جديد تحقق اين امر بسيار اميدواركننده است.شواهد نشان مي دهد نفس حضور پالایشگاه فجرجم وشهرك هاي مسكوني وزارت نفت در منطقه مغتنم و براي منطقه مفيد است اما منوط به توجه بيشتر به زير ساخت ها و محيط زيست است كه دولت فعلي نيزخوشبختانه بر اين امر اهتمام دارد.

بدون تردید، صنعتی شدن جم تصمیمی سرنوشت ساز در حوزه توسعه اقتصادی و اجتماعی بوده است و آثارمثبت  آن در بخش های اقتصادی بخصوص به خوبي در منطقه احساس ميشود و باعث تحرک بخشي اگر چه ناكافي از منابع مالی برای توسعه اقتصادی شهرستان جم شده است.پرداخت عوارض ساليانه آلايندگي شركت پالايش گازفجرجم به شهرداري ها ودهياري ها كه تاكنون ده ها ميليارد تومان بوده است را مي توان به عنوان بخشي از اين تاثير اقتصادي نام برد. استقرار شركت پالايش گازفجرجم وشهرك هاي وابسته درشهرستان جم، دربرخي نواحی روستایی وشهري، تأثیرات مثبتي نيز در رونق اقتصادي گذاشته است و حتي مي توان گفت موجب دگرگونی کامل آن نواحي نيز شده است. عليرغم انتقادات جدي كه به برنامه هاي اين شركت درباره محيط پيرامون وجود دارد باید اذعان کرد که همچنان از شركت پالايش گازفجرجم به عنوان اصلی ترین ابزار در توسعه به ویژه توسعه مناطق عقب مانده شهرستان ياد ميشود.

گفتني است اين تجربه اگرچه از نظر اقتصادي در سطح ملي ومحلي موفقيت آميز به نظر مي رسد اما از نظر اجتماعي و فرهنگي هم چنان با دشواري هايي روبه رو است. بايد شاخص هاي مشارکت به صورت واقعي در اين منطقه به کار گرفته شوند و توسعه صنعتي به زيرساخت هاي بيشتري در منطقه توجه كند. اگر چه ثاثير مستقيم وغيرمستقيم حاصل از احداث تأسيسات صنعتي درمنطقه سبب ثروتمند شدن عده اي در منطقه و افراد بيشتري در مرکز کشور شده است ولي در نهايت توسعه صنعتي در شهرستان جم به گسترش شکاف مرکز پيرامون در کشور نيز دامن زده است. بعد از ورود صنعت و چندین سال اجراي پروژه هاي صنعتي در شهرستان جم و منطقه عسلویه  که سبب هزينه کردن ميلياردها دلار سرمايه در اين نقطه از کشور شده است، کماکان زندگي بوميان، زيرساخت هاي عمومي و شرايط کلي زندگي بيرون از تاسیسات هاي صنعتي وشهرک های مسکونی در مواردی بهبود یافته و در بسياري از موارد کاملا توسعه نيافته باقي مانده است. به عبارتي عليرغم اقدامات مثبتي كه رخ داده است اما توسعه صنعتي می توانست سهم بیشتری در بهبود زندگي بوميان و ايجاد زيرساخت هاي عمومي توسعه به آن صورت كه انتظار مي رفت داشته باشد.به گفته صاحبنظران در این مسله شکی نیست که علیرغم بهبود های زندگی پي آمدهاي ناگوار اجتماعي اين توسعه صنعتي نیز بر مردم منطقه تحميل شده است. بروز اين وضعيت به معناي نقض شدن شرايط پايداري طرح ها ي توسعه و "توسعه پايدار" است. تجربه توسعه صنعتي در شهرستان جم اگرچه از نظر اقتصادي ملي موفقيت آميز به نظر مي رسد اما از نظر اجتماعي , فرهنگي وزیست محیطی همچنان با چالش های مهمی روبروست.بطور مثال كمتر مي توان صورت هاي واقعی مشارکت گروهی آنگونه که به شکل جوششی و فی مابین ساکنان بومی وکارکنان وخانواده های شهرک های مسکونی نفت انتظار می رود شاهدبود وجزء در مواردی سازمان یافته ودولتی واجرای برنامه های فرهنگی شاهد شکاف جدی در این حوزه هستیم.در بعد زيست محيطي اين پژوهش نشان داد كه شركت پالايش گازفجرجم در كنار اقدامات اصلاحي كه داشته است اما متاسفانه، منابع آب منطقه را تهديد كرده و كم آبي شديد را موجب شده است. برداشت های آب توسط صنعت وچاه های عمیق شرکت پالایش گازفجرجم بحران جبران ناپذیری به منطقه وارد کرده است وباعث گرديده كه دشت هاي منطقه ،بعنوان دشت هاي ممنوعه اعلام گردد . البته  شركت پالايش گازفجرجم در پي كاستن از اين بحران است و اعتقاد دارد در پي انجام برخي پروژه هاي زير بنايي مانند مشاركت در سدسازي است.

منابع

 

- آسایش، حسین (1376)،. اقتصاد روستایی.، دانشگاه پیام نور.

- اجلالي ، پرویز (1373)، . تحليل منطقه اي و سطح بندي سكونتگاه ها. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.

- اخوان، حسن و نظري، رسول(1386)،. عملكرد شهرك هاي صنعتي در استان گلستان و ارائه راهكار اجرايي براي بهبود آنها.، مجله اقتصادی، شماره73، صص 31-1.

- ازکیا، مصطفی و ایمانی، علی (1387)، توسعه پایدار روستایی، تهران: انتشارات اطلاعات.

- ازکیا، مصطفی (1369)، . جامعه شناسی توسعه و توسعه نیافتگی روستایی ایران.، انتشارات اطلاعات، تهران.

- استراس،آنسلم،کوربین،جولیت (1385)، .اصول روش تحقیق کیفی(نظریه مبنایی).، ترجمه بیوک محمدی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.

- اكينز، پل، جاكوبز، مايكل (1382)،. پي­آمدهاي پايداري زيست محيطي براي رشد اقتصادي.، در فوشه و همكاران، صص 27-1.

- اوانز، پیتر (1382)، .توسعه یا چپاول: نقش دولت در تحول صنعتی.، ترجمۀ عباس زندباف و عباس مخبر، تهران، طرح نو.

- اميني، سرور، اسدي، علي،كلانتري، خليل (1389)، . بررسي اثرات شهرك صنعتي اشتهارد بر توسعه روستاهاي همجوار.، نشريه اقتصاد و توسعه كشاورزي، شماره 2، صص 238-227.

- ببی،ارل (1388)،. روش های تحقیق در علوم اجتماعی.، ترجمه رضا فاضل، تهران، انتشارات سمت. 

- بختیاری، صادق (1381)،. تحليلي مقایسه ای از توسعه صنعتي استان هاي مختلف كشور.، پژوهشنامه بازرگانی، شماره 22، صص 186-157.

- بهشتی، محمدباقر (1372)،. بررسی بهره‌وری در سازمانهای دولتی ایران.، همایش بررسی مسائل اداری ایران، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

- پوراصغر، فرزام (1387)، .مقدمه اي بر روش‌هاي سنجش پايداري.، پژوهش نامه توسعه پايدار و محيط زيست. سال دوم شماره چهارم.

- پیت، ریچارد و ویک الین هارت (1384)، .نظریه هاي توسعه.، ترجمه ي مصطفی ازکیا و دیگران، نشر لویه، تهران.

-  تودارو، مایکل (1370)،. توسعه اقتصادي در جهان سوم.، ترجمه غ. ع. فرجادي. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.

- توکل، محمد، نوذری، حمزه (1391)،. تحليل اثرات اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطيِ صنعت پالايشگاه گاز پارسيان بر نواحي روستايي(مورد مطالعه: نواحي روستايي شهرستان مُهر در استان فارس).، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شماره 4، صص 29-48.

- توحیدلو، سمیه (1385)،. برسی اثر و پیامد های توسعه صنعتی بر توسعه اجتماعی در منطقه احمد آباد مستوفی با تاکید بر دانش آموزان دوره دبیرستان.، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

- جوزی، علی، رضاییان، سحر (1389)، .بررسی آلاینده های ناشی از فعالیت شهرک صنعتی یک بندرعباس و ارایه برنامه مدیریت زیست محیطی.، علوم و تکنولوژی محیط زیست، شماره 4، صص 71-80.

- حسن زاده، صدیقه (1388)،.عوامل اجتماعی موثر بر شکاف طبقاتی در بین ساکنین محله شرکت نفت و محله سادات.، پایان نامه کارشناسی دانشگاه پیام نور گچساران.

- دبیری، آزاده و همکاران (1392)، .ارزيابي اثرات زيست محيطي تجمعي شهر ك هاي صنعتي شهرستان نظرآباد.، علوم و تكنولوژي محيط زيست، شماره 2، صص 91-104.

- دربان آستانه، علیرضا (1383)،. مفاهيم و مباني ساماندهي در نواحي روستايي.، تهران : انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.

- رحمانی، بیژن و میرزایی، محمد (1386)،. گسترش صنعت در عرصه های کشاورزی: مطالعه روستای ایرج، دهستان روئین، شهرستان اسفراین.، پژوهش های جغرافیای.

- رضوانی، محمدرضا، رمضان­زاده لسبویی، مهدی و محمد­پور جابری، مرتضی (1389)، .تحلیل اثرات اقتصادی-اجتماعی نواحی صنعتی در توسعه نواحی روستایی مورد مطالعه: ناحیه صنعتی سلیمان آباد تنکابن.، جغرافیا و توسعه، شماره 18، صص 5-26

- زنگی آبادی، علی و همکاران (1392)، .تحلیل فضایی توسعۀ منطقه اي در استان بوشهر با بهره گیري تلفیقی از روش هاي تصمیم گیري چند معیاره.، فصلنامه برنامه ریزي منطقه اي، شماره 12، صص 10-1.

- شریف‌النسبی، مرتضی، (1375)،. چرخة توسعه.، تهران:‌ مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.

- شهدادی، هرمز (1367)،. کاربرد شاخص­های اجتماعی-اقتصادی در برنامه­ریزی توسعه.، تهران، وزارت برنامه و بودجه: مرکز مدارک اقتصادی-اجتماعی، چاپ اول.

- صبحانی نسب، یوسف (1391)، .بررسي معضلات زيست محيطي شهرستان جم)مطالعه موردي پديده گردوغبار(، همایش سالانه روز جم، صص 1-9.

- صباغ كرماني، مجید (1380)، . اقتصاد منطقه اي (تئوري و مدل ها).،  تهران: انتشارات سمت.

- صاقیان، علیرضا، صهبا، مهدی (1391)، .بررسی اثرات زیست محیطی پالایشگاه ها و ارائه راهکارهاي کاهش اثرات.، اولین کنفرانس بین الملی نفت، گاز، پتروشیمی و نیروگاهی، صص 7-1.

- طالبیان، امیر، فاضلی، محمد (1391) ، .اهمیت راهبردي تحلیل پیامدهاي اجتماعی دیدگاه هاي نظري حاکم بر توسعه صنعت نفت و گاز.، فصلنامه راهبرد، شماره 66، صص 211-179.

 

- طالبیان، امیر و همکاران (1387 )، .تاثیر اجتماعی توسعه صنعتی در منطقه عسلویه.، نامه علوم اجتماعی، شماره 33، صص75-55.

- طاهر خانی، مهدی (1379)،. نقش نواحی صنعتی در توسعه مناطق روستایی مطالعه موردی: استان مرکزی.، پایان­نامۀ دکتری گروه جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی دانشگاه تربیت مدرس.

- علیایی، محمد صادق و همکاران (1388)، .نقش عوامل اجتماعی در توسعه نیافتگی روستایی ایران، مورد مطالعه : بخش کرفتو شهرستان دیواندره.، پژوهش نامه علوم اجتماعی، شماره 3،صص 124-108.

- علاقه‌بند، علی (1376)، .‌ مدیریت عمومی.، تهران: نشر روان.

- عظيمي ، ناصر (1380)، . بررسي تحولات اقتصادي - اجتماعي گيلان.، رشت: نشر گيلكان.

- فاضلی، محمد و همکاران (1387)، .پیامدهای اجتماعی و فرهنگی استقرار نفت و گاز در جزیره خارگ، شناخت وضع موجود،علت یابی مسائل و راهکارهای حل مشکلات.، موسسه مطالعات بین المللی انرژی.

- فاضلی، محمد (1389)،. ارزیابی تأثیرات اجتماعی.، تهران، انتشارات جامعه­ شناسان.

- فاضلی، محمد (1389)،. تأثیرات اجتماعی توسعه تأسیسات صنعت نفت در مازندران.، موسسه مطالعات بین المللی انرژی.

- فلاح مدواري، حجت ( 1382)،. بررسي نظام شهري استان يزد و برنامه ريزي بهينه آن. پايان نامه كارشناسي ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافيا، دانشگاه يزد.

- قاسمی، وحید و همکاران (1389)،. شناخت تاثیر طبقه اجتماعی بر نگرش نسبت به جریان نوگرایی در شهر اصفهان.، فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و یکم، شماره پیاپی 37 ، شماره اول، صص68-43.

- قانعی راد، محمدامین (1384)، .رویکرد توسعه اجتماعی به برنامه های فقرزدایی.، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم ، شماره 18.

- قدیری، مجتبی، قراگوزلو، هادی (1391)، .نقش نواحی صنعتی در توسعه اقتصادي و اجتماعی سکونتگاه هاي روستایی( مطالعه موردي ناحیه صنعتی خورآباد، استان قم).، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، شماره 2، صص 14-1.

- قره نژاد، حسن (1371)، .مقدمه ای بر جغرافیای صنعتی.، جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان.

- قره باغیان، مرتضی (1375)، .اقتصاد رشد و توسعه.، تهران: نشر نی.

- قنبری، علی و همکاران (1391)، .عسلويه و نقش اقتصادي و اجتماعي آن بر خليج فارس.، شماره 35، تابستان88.

- كلانتری،خليل (1377)،.مفهوم و معيارهاي توسعه اجتماعي. اطلاعات سياسي- اقتصادي، شماره 132-131، مرداد و شهريور.

- گولت، دنیس (1374)، . توسعه: آفريننده و مخرب ارزش ها.، ترجمه غلام علی فرجادي. مجله برنامه و توسعه، جلد3، شماره 10.

- گيلبرت، آلن، گاگلر، ژوزف (1375)،. شهرها، فقر و توسعه، شهرنشيني در جهان سوم.، ترجمه پرویز كريمي، تهران: اداره كل روابط عمومي و بين الملل شهرداري تهران.

- لقايي، حسنعلي (1387)،. مقدمه ای بر توسعه شهري پايدار شهري و نقش برنامه ريزي شهري.، فصلنامه هنرهاي زيبا، شماره 6، صص43-32.

- لفت­ویچ، آدریان (1385)،. دولت­ هاي توسعه گرا: پيرامون اهميت سياست در توسعه.، ترجمه­ جواد افشاركهن، تهران، انتشارات مرنديز ني­ نگار.

- مردوخی، بایزید (1377)،. فرایند توسعه صنعتی ایران طی نیم قرن اخیار در سازمان برنامه و بودجه.، مجموعه مقالات همایش پنجاه سال برنامه ریزی در ایران، مباحث برنامه ریزی بخشی، منطقه ای و نظام فنی و اجرایی.

- مزارعی، زهرا (1389)،. مطالعه مقایسه ای بررسی تاثیر شرکت نفت بر بافت اجتماعی شهر گچساران در بین کارمندان شرکت نفت و غیر شرکت نفت.، پایان نامه کارشناسی دانشگاه پیام نور گچساران.

- مطیعی لنگرودی، سید حسن و نجفی کانی، علی اکبر (1390)،. توسعه و صنعتی سازی روستاها (نظریه ها، روش ها و راهبردهای توسعه صنعتی).، تهران، دانشگاه تهران.

- مطیعی لنگرودی، حسن، نجفی، علی اکبر (1385)، .بررسی و ارزیابی اثرات شهرک ها و نواحی صنعتی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی نمونه موردی: شهرستان بابل.، پژوهش های جغرافیایی، شماره 58، صص 147-165.

- منوری، مسعود و همکاران (1385)، . بررسی اثرات زیست محیطی توسعه صنعتی در شهرستان شهریار.، علوم و تکنولوژی محیط زیست، شماره 2،صص 63-73.

- منصورنژاد، محمد (1379)،. دین و توسعه.، تهران:‌مؤسسه نشر علوم نوین.

- محسنی تبریزی، علیرضا، فرامرزی، فرزانه (1391)، ..نقش صنعت نفت در توسعه اجتماعی اقتصادی شهر گچساران از دیدگاه شهروندان.، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، شماره 4، صص 45-35.

- ملاکی، احمد ( 1388 )،. بررسی اثرات قط بهاي رشد صنعتی بر توسعه پایدار محلی.، پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.

- موسایی، میثم، (1388)،.رابطه توسعه اقتصادی و توسعه اجتماعی.، فصلنامه راهبرد یاس، شماره 20، صص96-117.

- نوابخش، مهرداد، ارجمند سياه­پوش، اسحاق (1388)، مباني توسعه­ پايدار شهري.، تهران، انتشارات جامعه ­شناسان.

- وثوقی، منصور (1382)، .جامعه شناسی روستایی.، تهران: انتشارات کیهان.

- هانت، دایانا (1386)،. نظریه­های اقتصادی توسعه: تحلیلی از پارادایم­های رقیب.، ترجمۀ غلامرضا آزاد ارمکی، تهران، نی.

- هاشمیان، مسعود، حسن پور، یوسف، خدادادکاشی، فرهاد، و عمادزاده، مصطفی (1384)، . تعیین اولویت های سرمایه گذاری صنعتی جهت تقویت مزیت های نسبی صادرات صنعتی. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش هاي بازرگاني، صص69-59.

- یاسوری، مجید (1386)، .مقدمه ای بر اقتصاد روستایی با تأکید بر بخش کشاورزی.، مشهد، به نشر.

 

- Assessment. (1995),.Guidelines and Principles for Social Impact Assessment., Environment Impact Assessment Review, Vol. 15.

- Chenery, H., Robinson, S., & Syrquin, M. (1986),. Industrialization and Growth. A Comparative Study., New York: Oxford University Press, pp: 150- 200.

- Dunmade, Israel (2002), .Indicators of Sustainability: assessing the suitability of a foreign technology for a developing economy., technology in society, vol 24, No4, pp:34-57.

- Guedry, Ly (1997),.Employment Impact of Industrialization., Lasalle Parish Louisiana Rural Economist, vol.39, No 3, pp:76-95.

- Ingelhart.R (2001),. international encyclopedia of the social and behavioral sciences Interorganizational Committee on Guidelines and Principles for Social Impact., Journal of rural Development.

- Kula, M. (2008),. Supply - use and input-output tables, backward and forward linkages of the turkish economy., Turkish Statistical Institute. The 16th Inforum World Conference in Northern Cyprus, pp: 2- 20.

- Khun, Alex (2013), .Inform Educate Action: Critical Review of Modernisation Theory., Ourdevelopment.blogspot.nl, pp:5-24.

- Misra, R.P. ( 1985),  .Rural industrialization in Third World Countries., New Delhi: Sterling Publishers.

- Rizwanul, Islam (1994), .Rural Industrializiation: An Engine of Prosperity in Postfirm Rural China., World development,No 11, pp:1643-1662.

- Rao p.k  (2000),. sustainable development: economics and policy., pp: 1-81.

- Samal , Kishore  (1997), . Rural non form Activities in Spesific Region of Orissa ., Journal of rural Development, Vol 16, No 3: 457-464.

- Szimai, A., & Verspagen, B. (2011). Manufacturing and economic growth in developing countries 1950- 2005. UNU-MERIT Working Paper. p. 17.

- Yu, Y., Hubacek, K., Guan, D., & Feng, K. (2008),. Construction and application of regional input-output models: Assessing water consumption in South East and North East of England. Sustainability Research Institute (SRI), School of the Earth and Environment University of Leeds, Leeds, LS2 9JT,

 

Abstract

The purpose of this study was, Effects (economic, social and environmental) of industrial installations on development of jam town. For this purpose, 32 experts and postgratuate were chosen for sampling that they were semi-structured interviews. The research method of this study is qualitative method, and the effects and consequences of the refinery industry have been studied in the jam city in terms of the economic, environmental and socio-cultural impact.The sampling method was purposive sampling and theoretical persuasion. Considering the findings, the development of industrial and technological developments by putting in place the refinery in jam contradictory consequences have followed. However, from the economic impact by employment and sustainable revenues and infrastructure facilities for the city provides many opportunities and capacity and on the other, Social consequences have been moderate positive  and environmental consequences considered as the cause of many social damages. In the end, Limitations and suggestions have been discussed. 

 

Keyword: Economic,Social and environmental, Industrial installations, development, qualitative method

---