تحلیلِ کیفی پیامدهای اقتصادی و فرهنگی صنعتی‌شدن (مورد مطالعه، روستاهای حومه طرح پتروشیمی مهاباد)
محورهای موضوعی :
مطالعات توسعه اجتماعی ایران
کریم علی نژاد
1
,
سید احمد فیروزآبادی
2
,
حسین دانش‌مهر
3
1 - دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی توسعه دانشگاه تهران، تهران، ایران (نویسنده مسئول) (Email: karim.alinezhad@gmail.com)
2 - دانشیار گروه مطالعات توسعه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران، ایران (Email: Ahmadrezafattahi73@gmail.com)
3 - استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه کردستان، کردستان، ایران (Email: hdaneshmehr@yahoo.com)
تاریخ دریافت : 1397/12/07
تاریخ پذیرش : 1398/10/22
تاریخ انتشار : 1398/08/01
کلید واژه:
مهاباد,
تحلیل کیفی,
فرهنگ,
صنعت پتروشیمی,
اقتصاد,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر شناسایی و واکاوی اثرات اقتصادی و فرهنگی صنعت پتروشیمی در شهرستان مهاباد میباشد. سوال اصلی تحقیق این است که سیاست توسعه صنعتی در مهاباد، چه تأثیری بر اقتصاد و فرهنگ جوامع محلی پیرامون آن داشته است. روش تحقیق مورد استفاده کیفی و از تکنیک تحلیل تماتیک جهت تجزیه و تفسیر اطلاعات میدانی استفاده شده‌است. داده ها با استفاده از تکنیک‌های مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته و مشاهده، جمعآوری شدهاند و از روش نمونه گیری نظری جهت پاسخ به اهداف تحقیق استفاده شده‌است، بطوریکه با 21 نفر از مطلعین کلیدی که بصورت مستقیم در معرض پدیده مورد مطالعه بودند، مصاحبه شده‌است. مصاحبه ها در دو مرحله کدگذاری باز (اولیه و متمرکز) و محوری مورد تحلیل قرارگرفته اند. در حوزه اقتصادی تعداد 36 مفهوم اولیه در زیر 12 مقوله عمده (نابرابری اقتصادی-کاهش درآمد افراد بومی-تغییر در مالکیت زمین-عدم به‌کارگیری نیروهای بومی-چالشی‌شدن معیشت-ناشناختگی و غیرقابل‌پیش‌بینی‌بودن طرح برای مردم-تغییر نامتناسب در معیشت مردم بومی-رانتِ کاری در پتروشیمی-عدم انتفاع مردم بومی-تبعیض جنسیتی در نیروی کار-افزایش درآمد برای برخی از افراد، افزایش تجارب و مهارت‌های برخی از مردم) صورت‌بندی شده‌است. در حوزه فرهنگی 20 مفهوم اولیه تحت شش مقوله عمده (ناهمگنی فرهنگی-عدم فعالیت پتروشیمی در حوزه فرهنگی-عدم وجود زیرساخت‌های متناسب با پتروشیمی- تغییر در باورهای فرهنگی مردم-آشنایی با فرهنگ‌های جدید-انتشار فرهنگی) استخراج شدند. نتایج پژوهش نشان میدهد که اثرات در حوزه اقتصادی بیش از آنکه به معیشت مردم نواحی پتروشیمی کمک کند، آنها را متضرر و حتی در مواردی مردم بومی را در حوزه اشتغال و نیروی کار طرد کرده است.
چکیده انگلیسی:
The present study aims to identify and analyze the economic and cultural consequences of the petrochemical industry in Mahabad. The main question of the research is, how the industrial development policy in Mahabad influenced the economy and culture of local communities? The research method is qualitative and thematic analysis is used to analyze and interpret the data. Data were collected using semi-structured interview and observation techniques and theoretical sampling method was used to answer the research aims, so that 21 of the key informants directly exposed to the phenomenon were interviewed. All interviews analyzed in two stages of open (primary and focused) and axial coding. In the economic sphere, there are 36 initial concepts in the subcategory of 12 major categories (economic inequality, income reduction, land ownership change, non-use of local workforces, livelihood challenge, unknown and unpredictable of petrochemical for people, disproportionate change in local people’s livelihood, work rent in petrochemicals, Lack of profit for local peoples, Gender discrimination in employing, Increasing incomes, experience and skills of some people). In the cultural sphere, the first 20 concepts were filed in six major categories (cultural heterogeneity, inactivity of petrochemicals in the cultural sphere, the lack of appropriate infrastructures for petrochemical, changes in people's cultural morale, familiarity with new cultures, cultural inspiration). The results show that the effects in the economic sphere have isolated, even in some cases, local people in the field of employment and labor power, rather than helping people livelihoods.
منابع و مأخذ:
ازکیا، مصطفی و ایمانی، علی (1387)، توسعه پایدار روستایی، انتشارات اطلاعات، تهران.
اوانز، پیتر (1382)، توسعه یا چپاول: نقش دولت در تحول صنعتی، ترجمه عباس زندباف و عباس مخبر، تهران: طرح نو.
اینگلهارت، رونالد (1377)، نوسازی و پسانوسازی، ترجمه علی مرتضویان، ارغنون، شماره 13، پائیز.
اینگلهارت، رونالد؛ ولزل، کریستین (1389)، نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی، ترجمه یعقوب احمدی، تهران: کویر.
توکل، محمد (1390)، جامعه‌شناسی تکنولوژی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
توکل، محمد، نوذری، حمزه (1391)، تحلیل اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی صنعت پالایشگاه گاز پارسیان بر نواحی روستایی (موردمطالعه: نواحی روستایی شهرستان مُهر در استان فارس)، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره اول، شماره 4.
جدیدی میاندشتی، مهدی (1381)، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی بررسی نقش بخش صنعت و معدن در توسعه‌یافتگی مناطق مختلف کشور، وزارت صنایع دفتر برنامه‌ریزی.
جمعه‌پور، محمود (1386) کاریز دستاورد دانش و فرهنگ بومی، فصلنامه علوم اجتماعی شماره 33، دانشگاه علامه طباطبایی.
دربان آستانه، علیرضا (1383)، مفاهیم و مبانی ساماندهی در نواحی روستایی، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
دیلینی، تیم (1387)، نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی، ترجمه بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی، تهران: نی.
ذکائی، م، س (1381)، نظریه و پژوهش در روش‌های کیفی، فصلنامه علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 17.
رضوانی، محمدرضا؛ رمضانزاده لسبویی، مهدی و محمدپور جابری، مرتضی (1389)، تحلیل اثرات اقتصادی-اجتماعی نواحی صنعتی در توسعه نواحی روستایی موردمطالعه: ناحیه صنعتی سلیمان آباد تنکابن، جغرافیا و توسعه، شماره 18.
زاهدی مازندرانی، محمد جواد (1382) توسعه و نابرابری، انتشارات مازیار، تهران.
سرور امینی، ش. اسدی، ع؛ و خ. کلانتری (1389)، بررسی اثرات شهرک صنعتی اشتهارد بر توسعة روستاهای همجوار، نشریة اقتصاد و توسعة کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 24، شمارة 2، صص 227- 238.
طاهر خانی، مهدی (1380)، نقش نواحی صنعتی در توسعه مناطق روستایی (مطالعه موردی: نواحی صنعتی استان مرکزی)، پژوهش‌های جغرافیایی، دوره 33، شماره 40، صص 33-45.
فاستر، جورج (1378)، جوامع سنتی و تغییرات فنی، ترجمه سید مهدی ثریا، تهران: کتاب فرا.
گیدنز، آنتونی (1386)، جامعه‌شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، نشر نی، تهران.
مشیری، سیدرحیم؛ آذرباد، نسرین؛ (1386)، پیامدهای استقرار نواحی صنعتی در مناطق روستایی : مطالعه موردی روستای کمرد در دهستان سیاهرود، شهرستان تهران مجله: روستا و توسعه » پاییز ، سال دهم، شماره 3، 18 تا 194.
مطیعی لنگرودی، سید حسن و نجفی کانی. علی اکبر (1385)، بررسی و ارزیابی اثرات شهرک‌ها و نواحی صنعتی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی (نمونه موردی شهرستان بابل) پژوهش های جغرافیایی، شماره 58، تهران
مک‌کنزی، دونالد (1386) مارکس و ماشین: بررسی انتقادی نظریه جبریت فنّاورانه، در فلسفه تکنولوژی، ترجمه شاپور اعتماد، تهران: مرکز.
وثوقی، منصور (1382)، جامعه‌شناسی روستایی، انتشارات کیهان، تهران.
هابسبام، اریک (1387)، صنعت و امپراتوری، ترجمه عبدالله کوثری، نشر ماهی، تهران.
هاتف، سمیرا، (1393)، ارزیابی تأثیر اجتماعی کارخانه سیمان در منطقه دیلمان (مطالعه موردی روستای گولک از توابع گیلان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
هانت، دایانا (1386)، نظریه‌های اقتصادی توسعه: تحلیلی از پارادایم‌های رقیب، ترجمه غلامرضا آزاد ارمکی، تهران: نی.
Abercrombie, Nicholas. Hill, Stephen. Turner, Bryan. S. (1984) Dictionary of Sociology, Harmondsworth, Pengguin Book.
Abuya, W.O., 2016. Mining conflicts and corporate social responsibility: titanium mining in Kwale, Kenya. Extr. Ind. Soc. 3 (2), 485–493. ⟨http://www.sciencedirect.com/ science/article/pii/S2214790×15300174⟩ (Accessed 1 April 2016).
Dunmade, Israel (2002), Indicators of Sustainability: assessing the suitability of a foreign technology for a developing economy, technology in society, vol 24No4.
Égré, D & Senécal, P (2003), Social impact assessments of large dams throughout the world: lessons learned over two decades, Impact Assessment and Project Appraisal, 21:3, 215-224
Galina Ivanova, John Rolfe, Stewart Lockie, Vanessa Timmer, (2007) Assessing social and economic impacts associated with changes in the coal mining industry in the Bowen Basin, Queensland, Australia, Management of Environmental Quality: An International Journal, Vol. 18 Issue: 2, pp.211-228.
Gillham, B. (2000). The Research Interview. New York: Continuum.
Misra, R.P. (1985), rural industrialization in Third World Countries, New Delhi: Sterling Publishers.
Rizwanul, Islam (1994), Rural Industrializiation: An Engine of Prosperity in Postfirm Rural China, World development, No 11: 1642-1662
UNIDO, (1979), the role of small and medium scale industries in OIC member states, Vol 21, No.۹.
_||_
ازکیا، مصطفی و ایمانی، علی (1387)، توسعه پایدار روستایی، انتشارات اطلاعات، تهران.
اوانز، پیتر (1382)، توسعه یا چپاول: نقش دولت در تحول صنعتی، ترجمه عباس زندباف و عباس مخبر، تهران: طرح نو.
اینگلهارت، رونالد (1377)، نوسازی و پسانوسازی، ترجمه علی مرتضویان، ارغنون، شماره 13، پائیز.
اینگلهارت، رونالد؛ ولزل، کریستین (1389)، نوسازی، تغییر فرهنگی و دموکراسی، ترجمه یعقوب احمدی، تهران: کویر.
توکل، محمد (1390)، جامعه‌شناسی تکنولوژی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
توکل، محمد، نوذری، حمزه (1391)، تحلیل اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی صنعت پالایشگاه گاز پارسیان بر نواحی روستایی (موردمطالعه: نواحی روستایی شهرستان مُهر در استان فارس)، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره اول، شماره 4.
جدیدی میاندشتی، مهدی (1381)، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی بررسی نقش بخش صنعت و معدن در توسعه‌یافتگی مناطق مختلف کشور، وزارت صنایع دفتر برنامه‌ریزی.
جمعه‌پور، محمود (1386) کاریز دستاورد دانش و فرهنگ بومی، فصلنامه علوم اجتماعی شماره 33، دانشگاه علامه طباطبایی.
دربان آستانه، علیرضا (1383)، مفاهیم و مبانی ساماندهی در نواحی روستایی، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
دیلینی، تیم (1387)، نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی، ترجمه بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی، تهران: نی.
ذکائی، م، س (1381)، نظریه و پژوهش در روش‌های کیفی، فصلنامه علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 17.
رضوانی، محمدرضا؛ رمضانزاده لسبویی، مهدی و محمدپور جابری، مرتضی (1389)، تحلیل اثرات اقتصادی-اجتماعی نواحی صنعتی در توسعه نواحی روستایی موردمطالعه: ناحیه صنعتی سلیمان آباد تنکابن، جغرافیا و توسعه، شماره 18.
زاهدی مازندرانی، محمد جواد (1382) توسعه و نابرابری، انتشارات مازیار، تهران.
سرور امینی، ش. اسدی، ع؛ و خ. کلانتری (1389)، بررسی اثرات شهرک صنعتی اشتهارد بر توسعة روستاهای همجوار، نشریة اقتصاد و توسعة کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 24، شمارة 2، صص 227- 238.
طاهر خانی، مهدی (1380)، نقش نواحی صنعتی در توسعه مناطق روستایی (مطالعه موردی: نواحی صنعتی استان مرکزی)، پژوهش‌های جغرافیایی، دوره 33، شماره 40، صص 33-45.
فاستر، جورج (1378)، جوامع سنتی و تغییرات فنی، ترجمه سید مهدی ثریا، تهران: کتاب فرا.
گیدنز، آنتونی (1386)، جامعه‌شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، نشر نی، تهران.
مشیری، سیدرحیم؛ آذرباد، نسرین؛ (1386)، پیامدهای استقرار نواحی صنعتی در مناطق روستایی : مطالعه موردی روستای کمرد در دهستان سیاهرود، شهرستان تهران مجله: روستا و توسعه » پاییز ، سال دهم، شماره 3، 18 تا 194.
مطیعی لنگرودی، سید حسن و نجفی کانی. علی اکبر (1385)، بررسی و ارزیابی اثرات شهرک‌ها و نواحی صنعتی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی (نمونه موردی شهرستان بابل) پژوهش های جغرافیایی، شماره 58، تهران
مک‌کنزی، دونالد (1386) مارکس و ماشین: بررسی انتقادی نظریه جبریت فنّاورانه، در فلسفه تکنولوژی، ترجمه شاپور اعتماد، تهران: مرکز.
وثوقی، منصور (1382)، جامعه‌شناسی روستایی، انتشارات کیهان، تهران.
هابسبام، اریک (1387)، صنعت و امپراتوری، ترجمه عبدالله کوثری، نشر ماهی، تهران.
هاتف، سمیرا، (1393)، ارزیابی تأثیر اجتماعی کارخانه سیمان در منطقه دیلمان (مطالعه موردی روستای گولک از توابع گیلان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
هانت، دایانا (1386)، نظریه‌های اقتصادی توسعه: تحلیلی از پارادایم‌های رقیب، ترجمه غلامرضا آزاد ارمکی، تهران: نی.
Abercrombie, Nicholas. Hill, Stephen. Turner, Bryan. S. (1984) Dictionary of Sociology, Harmondsworth, Pengguin Book.
Abuya, W.O., 2016. Mining conflicts and corporate social responsibility: titanium mining in Kwale, Kenya. Extr. Ind. Soc. 3 (2), 485–493. ⟨http://www.sciencedirect.com/ science/article/pii/S2214790×15300174⟩ (Accessed 1 April 2016).
Dunmade, Israel (2002), Indicators of Sustainability: assessing the suitability of a foreign technology for a developing economy, technology in society, vol 24No4.
Égré, D & Senécal, P (2003), Social impact assessments of large dams throughout the world: lessons learned over two decades, Impact Assessment and Project Appraisal, 21:3, 215-224
Galina Ivanova, John Rolfe, Stewart Lockie, Vanessa Timmer, (2007) Assessing social and economic impacts associated with changes in the coal mining industry in the Bowen Basin, Queensland, Australia, Management of Environmental Quality: An International Journal, Vol. 18 Issue: 2, pp.211-228.
Gillham, B. (2000). The Research Interview. New York: Continuum.
Misra, R.P. (1985), rural industrialization in Third World Countries, New Delhi: Sterling Publishers.
Rizwanul, Islam (1994), Rural Industrializiation: An Engine of Prosperity in Postfirm Rural China, World development, No 11: 1642-1662
UNIDO, (1979), the role of small and medium scale industries in OIC member states, Vol 21, No.۹.
