تحلیل کاربردهای معامله به‌قصد فرار از دین در فقه و حقوق موضوعه ایران

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

محمدجواد حیدریان دولت آبادی ¹ (دانشجوی ارشد گروه حقوق، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران)
رسول مظاهری کوهانستانی ² (هیأت علمی گروه حقوق، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران)

تاریخ دریافت : 1348/10/11 تاریخ پذیرش : 1348/10/11 تاریخ انتشار : 1398/06/01

کلید واژه: معامله به قصد فرار از دین, معامله فضولی, معامله باطل, اراده, فقه و حقوق, متعاملین,

چکیده مقاله :

معامله به‌قصد فرار از دین از فروع بحث کلی دوران امر میان اراده ظاهری و باطنی می‌باشد. برخلاف آن‌چه برخی تصور می‌کنند، در فقه اسلامی اراده از جایگاه بالایی برخوردار نیست. به همین دلیل فقیهان در فرایند شکل‌گیری معاملات و ایقاعات، نقش اراده متعاملین را بیش از هر چیز دیگر مورد توجه قرار داده‌اند و الفاظ و سایر وسایل اعلام اراده را به‌تنهایی و بدون کاشف بودن از اراده متعاملین به وجود آورنده هیچ‌گونه تعهدی ندانسته‌اند. از جمله مباحث مهمی که در مورد اراده می‌توان مطرح کرد بحث در مورد اراده ظاهری و باطنی در فقه و حقوق است. سؤال این است که عمل حقوقی موجودیت خویش را در مقام اثبات و در تنظیم روابط بین طرفین، از اراده ظاهری می‌گیرد یا از اراده باطنی؟ به‌عبارت‌ دیگر کدام چهره از اراده باید ملاک قرار گیرد؟ بر اساس این تحقیق، منظور از قصد و اراده در قاعده تبعیت عقد از قصد قصد و اراده باطنی است. لزوم تحقق قصد به‌عنوان رکن مقوم و ضروری معامله، امری اجتناب‌ناپذیر است. پس مقصود ما از تبعیت، صرفاً تبعیت ثبوتی معامله از قصد نیست، بلکه منظور این است که این تبعیت به‌صورت اثباتی است. این پژوهش نیز به شیوه مطالعه تطبیقی و کاربردی و رویکردی تحلیلی و توصیفی، به بررسی ابعاد موضوع می‌پردازد.

چکیده انگلیسی:

The deal to escape from religion is a general discussion of the "period between the apparent and inner will". Contrary to what some people think, in Islamic jurisprudence, will not have a high status. For this reason, the jurists in the process of formation of transactions and niqas have considered the role of the transactors' will more than anything else, and they do not consider the words and other means of declaring the will alone and without discovering the will of the interlocutors to create any obligation. Among the important discussions about will is the discussion of the apparent and esoteric will in jurisprudence and law. The question is, is the legal practice of its existence as proof and in regulating the relations between the parties, of the apparent will or of the inner will? Which other face of will will be the criterion, in other words? Based on this research, intention and will in the base of "following the marriage from intention" is the intent and will of the esoteric. The necessity of realizing the intent as an essential and necessary part of the transaction is inevitable. Therefore, our purpose of adherence is not merely a firm follow-up of the intention of the intention, but to mean that this adherence is proving

منابع و مأخذ:

منابع

امامی، حسن، حقوق مدنی، ج1، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، 1377ش.

همو، حقوق مدنی، ج 1 و 4، چ9، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1366ش.

امیری قائم مقامی، عبدالمجید، حقوق تعهدات، ج 2، تهران، میزان، 1378ش.

انصاری، مرتضی، مکاسب، قم، دارالکتب، 1410ق.

بازگیر، یداله، قانون مدنی در آیینه آراء دیوان عالی کشور، تهران، فردوسی، 1382ش.

بجنوردی، محمدحسن، قواعد الفقهیه، ج 3، قم، الهادی، 1419ق.

بحرالعلوم، محمد، عیوب الاراده فی الشریعه الاسلامیه، بیروت، دارالزهراء، چ 2، 1984م.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضره فی الاحکام العتره الطاهره، ج 20، چ3، قم، النشر الاسلامی، 1415ق.

بیگدلی، عطاءالله، «حاکمیت اراده در فقه امامیه، نظام رومی- ژرمنی و حقوق ایران؛ درآمدی مبنایی- فلسفی»پژوهشنامه حقوق اسلامی، 1394ش.

بیگدلی، سعید، اعظم مالکی، «جایگاه اراده‌ی ظاهری و باطنی در فقه و حقوق موضوعه»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 80، دوره 76، 1391ش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران، گنج دانش، 1387ش.

همو، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، چ 6، 1372ش.

همو، دائرة المعارف حقوق مدنی و تجارت، ج1، 1338ش.

همو، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج2، چ4، گنج دانش، تهران، 1378ش.

حائری شاه باغ، علی، شرح قانون مدنی، ج1، چ4، تهران، گنج دانش، 1376ش.

درویش خادم، بهرام، «معامله به قصد فرار از دین»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 26، پاییز 1370 .

شهیدی، مهدی، حقوق مدنی، تشکیل قراردادها و تعهدات، ج1، تهران، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1395ش.

قاسمی، محسن، شکل‌گرایی در حقوق مدنی، تهران، میزان، 1388ش.

قنواتی، جلیل، حسن وحدتی بشیری، ابراهیم عبدیپور، حقوق قراردادها در فقه امامیه، ج1، تهران، سمت، 1377ش.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج2، تهران، نشر نی، 1378ش.

همو، فلسفه حقوق، ج1، چ10، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1380ش.

همو، قواعد عمومی قراردادها، ج1 و2، چ8، شرکت سهامی انتشار، 1388ش.

کاسانی حنفی، ابی بکربن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج2، چ2، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.

کاشف الغطاء، تحریر المجله، المجمع العالمی للتقریب المذاهب الاسلامی، 1422ق.

نقیبی، سیدابوالقاسم، «نظرییات حاکمیت اراده ظاهری و باطنی در حقوق اسلام و ایران»، فلسفه تحلیلی، ش 1، 1384ش.