نگاه واقع‌گرایانه به فلسفه کیفر در حقوق اسلامی و جایگاه پیشگیری در آن

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

علی صالحی ¹ , سید محمود میر خلیلی ² , سید درید موسوی مجاب ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
2 - عضو هیأت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - استادیار دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1397/03/27 تاریخ پذیرش : 1397/09/02 تاریخ انتشار : 1397/12/11

کلید واژه: فلسفه کیفر, رویکرد‌ها, بازپروری, پیشگیری,

چکیده مقاله :

یکی از آفت های تحقیق در علوم انسانی، نگاه جانبدارانه و گاه غرض ورزانه نسبت به موضوعات مورد مطالعه است. فلسفه و علت به کارگیری کیفر در حقوق اسلامی از موضوعاتی است که از این نوع نگاه در امان نبوده و بعضی از محققان بزرگ حقوق کیفری را نیز از درک صحیح حقوق اسلامی باز داشته است. در نظام های کیفری عرفی، فلسفه کیفر بر دو دیدگاه اصلی پیشینه گرا و غایت گرا استوار شده است که هر یک دلایل و مبانی محکمی بر نظریه خود ارائه می دهند؛ در مقابل در حقوق کیفری اسلامی، تفاوت عمده آن با حقوق کیفری عرفی در تأکید بر اصلاح و بازپروری است که در این میان، توجه خاص به پیشگیری و حتی پیش بینی خطرات پیرامونی، این نظام را از سایر نظام ها متمایز نموده است به نحوی که اگر دستورات و رهنمود های اسلام به نحو صحیح به کار رود؛ نیازی به اجرای اکثر کیفر های مقرر در آن نخواهد بود.

چکیده انگلیسی:

One calamity in liberal arts researches is a biased and even prejudiced attitude toward studied issues. The philosophy and reason of using penalty in Islamic laws is an issue not being protected fromsuch kind of attitude and it has even impeded some great penal law authors from a   rightconception on Islamic law and its purposes. In common law penal systems, penalty philosophy is based on two main attitudes: teleology and background orientation which represent their own strong arguments and basics in their theories. In contrary, in Islamic penal law, its major difference with common law penal systems is in its emphasis on modification and rehabilitation in this vein, special attention to   prevention and even predicting surrounding risks has distinguished this  system from other systems so that one can claim if Islamic commands  and guidelines are utilized  correctly will be no need to implement many   determined punishments.

منابع و مأخذ:

قرآن.

ابن عربی، ابوبکر محمد، احکام القرآن، ج 2، تحقیق محمد عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1984م.

ابن فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقاسیس اللغه، ج 3، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، چاپ دوم، بیروت، 2001م.

اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی،ج 2، تهران، نشر میزان، 1382ش.

اسپراک، جان، «چگونگی تعیین مجازات در دادگاه‌های انگلستان»، ترجمه حجت سبزواری نژاد، نشریه تعالی حقوق، سال 4، ش15، 1390ش.

استون، سوزان، پیپر کریستین، «کیفرشناسی نوین و سیاست‌های تازه»، ترجمه فیروزمحمودی جانکی و رسول عابد، فصلنامه مطالعات پیشگیری از وقوع جرم، ش21، 1390ش.

الأزهری، صالح بن عبدالسمیع، جواهر الاکلیل، ج2، شرح مختصر خلیل، چاپ دوم، قاهره، چاپ مؤسسه مصطفی حلبی، 1366 ق.

مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج102، بیروت، مؤسسه دارالوفاء، 1404ق.

محمد آموسی، عبدالواحد، غرر الحکم، ترجمه جلال الدین محمد خوانساری، تهران، دانشگاه تهران، 1360ش.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ چهل و دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1381ش.

میشل بست، ژان، جامعه‌شناسی جنایت، ترجمه فریدون وحیدا، مشهد، آستان قدس رضوی، 1377ش.

حر عاملی، محمدبن الحسن، وسایل الشیعه، ج15، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.

دلماس مارتی، می­ری، نظام­های بزرگ سیاست جنایی، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، چاپ اول، تهران، میزان، 1381ش .

دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، چاپ اول، تهران، نشر پورصائب، 1391ش.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق داودی، صفران عدنان، چاپ اول، دمشق، دارالعلم، 1412ق.

سبحانی جعفر، منشور جاوید، ج1، چاپ سوم، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1373ش.

شیکر، دیوید، مفهوم و ماهیت مجازات، ترجمه حسین آقایی جنت مکان، تهران، نشر جنگل، 1393ش.

صافی گلپایگانی، لطف الله، اصلاح یا امر به معروف و نهی از منکر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1373ش.

طباطبایی، علی بن محمد، ریاض المسائل، ج2، قم، مؤسسه آل البیت، 1404ق.

عباسی، مصطفی، افق‌های نوین عدالت ترمیمی-میانجی‌گری کیفری، تهران، انتشارات دانشور، 1382ش.

فرجیها، محمد، «چالش‌های ارزیابی کیفرهای اجتماع محور»، مجله حقوقی دادگستری، ش64، پاییز 1387.

قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل اشخاص ثالث مصوب 1395؛ قانون مجازات اسلامی مصوب 92؛ قانون مجازات آلمان ماده 46؛ قانون مجازات مصر مصوّب 1937.

کانت، ایمانوئل، فلسفه حقوق، ترجمه منوچهر صانعی، چاپ سوم، تهران، انتشارات نقش و نگار، 1388ش.

موسوی الخمینی، سیدروح الله، تحریر الوسیله، ج4، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ دوم، قم، مؤسسه دارالعلم، 1387ش.

موسوی مجاب، سید درید، جزوه سلسله مباحث درس کیفرشناسی، دانشگاه تربیت مدرس، سال 94-93.

نوبهار، رحیم، «مدل­شناسی سیاست جنایی اسلام»، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه شهید بهشتی، ش61،  1392ش.

هالوی، گابریل، کیفردهی آموزه‌ای مدرن، ترجمه علی شجاعی، نشر دادگستر، 1393ش.

Beres, Linda and Thomas Griffth, "DoThree Strikes Laws Make Sense? Habitual Offender Statutes and Criminal Incapacitation", The Geprgetown Law Journal, vol.87, 1998-1999.

Gray, Christopher Berry, The Philosophy of Law, Garland Publishing, NewYork & Landon, 1999.

Martinson, Robert, "What Works? Question and Answer a Bautprison Reform", The Public Interest, vol.35, 1974.

Mcdonnel, Jocelyn, George Gerbner, A Cuitivation Theory Application Paper. Discourses/papers/app-papers. University of Colorado.2006.28 sept.2010/mc donnell.htm