تحلیل شرایط احرازی رفع مسئولیت عامل زیان در قاعده هشدار

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

پرویز اکبری ¹ , اصغر عربیان ²

1 - دانشجوی دکتری گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1395/12/12 تاریخ پذیرش : 1396/05/09 تاریخ انتشار : 1396/09/01

کلید واژه: اقدام, تقصیر, قطع رابطه استناد, مسئولیت, هشدار,

چکیده مقاله :

بر پایه مفاد قاعده هشدار، هرکس پیش از انجام هرگونه کار زیان‌آور، به افراد در معرض خطر، هشدار و آگاهی بایسته جهت گریز از منطقه خطر و جلوگیری از خسارات وارده را بدهد، در صورت بی‌توجهی هشدار گیرنده و ورود زیان به وی، هشداردهنده معاف از مسئولیت مدنی و کیفری خواهد بود. بی‌گمان برای معافیت هشداردهنده طبق قاعده هشدار شرایطی نیز ازجمله روا بودن فعالیت انجام‌شده، رسیدن هشدار به مخاطب، مؤثر واقع‌شدن هشدار و غیره نیاز است. نظر به کارکرد بسیار حساس و پیشگیرانه‌ى آن، در این نوشتار کوشش شده است صرف‌نظر از منابع و مستندات قاعده، به مبانی و شرایط قاعده هشدار بپردازد و درنهایت در تلاش بازنمایی این امر است که در قاعده هشدار، عدم مسئولیت هشداردهنده (عامل زیان) و بالتبع تحمیل تاوان زیان به مخاطب هشدار بر پایه قطع رابطه استناد است. در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 و رویه قضایی همین دست آورد را می‌توان برداشت کرد.

چکیده انگلیسی:

On the basis of the provisions of the warning, anyone before giving up any harmful work should give the persons at risk, warnings and awareness to escape from the danger zone and prevent damage to them, in the event of neglecting the alert and receiving damage to He, the Warner, will be exempt from civil and criminal liability. Certain exemptions, in accordance with the rule of warning, also require conditions such as the validity of the activity performed, the warning to the addressee, the effectiveness of the warning, and so on. In view of its highly sensitive and preventive work, this paper attempts to ignore the principles and conditions of the rule, irrespective of the sources and documentation of the rule, and ultimately, in the attempt to represent that, in the guiding principle, the non-responsibility of the Warner (the cause of the loss ) And, consequently, the imposition of a damages loss to the target audience is based on the disconnected citation relationship. In the Islamic Penal Code of 1392 and the judicial procedure, this achievement can be deduced.

منابع و مأخذ:

ابن بابویه، محمد بن على،‏ من لا یحضره الفقیه،‏ چاپ دوم، قم،‏ انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413ق.

ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدین، محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دار الفکر، 1414ق.

احمد بن فارس بن زکریا، معجم مقائیس اللغة، چاپ اول،قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1404ق.

اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فى شرح إرشاد الأذهان، 14 جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403 ق.

امامی، سید حسن، حقوق مدنی، چاپ نهم، تهران، ناشر کتابفروشی اسلامیه، 1371ش.

بادینی، حسن، فلسفه مسئولیت مدنی، چاپ دوم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1392ش.

باریکلو، علی رضا، مسئولیت مدنی، چاپ پنجم، تهران، نشر میزان، 1393ش.

بروجردى، آقا حسین،‏ جامع أحادیث الشیعة (للبروجردى)، چاپ اول،‏ تهران، انتشارات فرهنگ سبز، 1386ش.

بهرامی احمدی، حمید، ضمان قهری-مسئولیت مدنی، چاپ دوم، ناشر دانشگاه امام صادق(ع)، 1393ش.

جامپیون جونیوز، والتر. تی، مسئولیت مدنی در ورزش، ترجمه حسین آقائی نیا، چاپ پنجم، تهران، انتشارات دادگستر، 1388ش.

جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، چاپ هفتم، کتابخانه گنج دانش، 1374ش.

جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودى، سید محمود هاشمى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، 3 جلد، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1426ق.

جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ اول، بیروت، دار العلم للملایین، 1410 ق.

حائرى، سید على بن محمد طباطبایى، ریاض المسائل، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418ق.

حاجی زاده، حمیدرضا، زینالی نسرانی، حسین، جایگاه فقهی هشدار و نقش آن در رفع مسئولیت کیفری، چاپ اول، کاشان، نشر قانون مدار، 1392ش.

حجت، نظریه قابلیت استناد در مبانی مسئولیت مدنی، چاپ اول، چاپ دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، مبین، 1390ش.

حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409ق.

حسینى روحانى، سید صادق، فقه الصادق علیه السلام، چاپ اول، قم، دار الکتاب مدرسه امام صادق علیه السلام، 1412ق.

حسینی، سید محمدرضا، قانون مدنی در رویه قضایی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات مجد، 1394ش.

حکمت نیا، محمود، مسئولیت مدنی در فقه امامیه، چاپ دوم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389ش.

حلبى، ابو الصلاح، تقى الدین بن نجم الدین، الکافى فى الفقه، اصفهان،  کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام، 1403ق.

حلّى، جمال الدین، احمد بن محمد اسدى، الرسائل العشر، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى قدس سره، 1409ق.

حلّى، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف، إیضاح الفوائد فى شرح مشکلات القواعد، 4 جلد، قم،  مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.

حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فى مسائل الحلال و الحرام، 4 جلد، قم،  مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.

خویى، سید ابو القاسم موسوى، مبانى تکملة المنهاج، چاپ اول، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئى ره، 1422ق.

داراب پور، مهراب، مسئولیت‌های خارج از قرارداد، چاپ دوم، تهران، انتشارات مجد، 1390ش.

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، چاپ دوم، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377ش.

ره پیک، حسن، حقوق مدنی- الزامات بدون قرارداد، چاپ اول، تهران، انتشارات طلوع، 1373ش.

همو، حقوق مسئولیت مدنی و جبران‌ها، چاپ سوم، تهران، انتشارات خرسندی، 1395ش.

ژوردن، پاتریس، اصول مسئولیت مدنی، ترجمه و تحقیق ادیب، مجید، چاپ سوم، تهران، نشر میزان، 1391ش.

همو، تحلیل رویه قضایی در زمینه مسئولیت مدنی، چاپ دوم، تهران، نشر میزان، 1391ش.

سبزوارى، سید عبد الأعلى، مهذّب الأحکام (للسبزوارى)، 30 جلد، قم، مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله، 1413ق.

السنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1414ق.

شرافت پیما، محمد رضا، سبب خارجی در مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران، انتشارات مجد، 1395ش.

شریف الرضى، محمد بن حسین‏، خصائص الأئمة علیهم السلام، چاپ اول، آستان قدس رضوى،‏ ‏1406ق‏.

شهید ثانى، زین الدین بن على، الروضة البهیة فى شرح اللمعة الدمشقیة (المحشی - کلانتر)، چاپ اول، کتابفروشى داورى، 1410ق.

شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، چاپ ششم، تهران، انتشارات مجد، 1393ش.

شیخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة (ع)، آستانة الرضویة المقدسة، چاپ اول،‏ مجمع البحوث الإسلامیة، 1414ق.

شیرازى، ناصر مکارم، الفتاوى الجدیدة، چاپ دوم، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، ج 3، 1427 ق.

همو، دائرة المعارف فقه مقارن، چاپ اول، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، 1427ق.

صباح مشهدی، حمید، «بررسی و تبیین قاعده‌ی: (تحذیر یا هشدار)»، مجله دادرسی، بهمن و اسفند 1385، شماره 60.

طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم، العروة الوثقى، چاپ دوم، بیروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات، 1409ق.

طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران، کتابفروشى مرتضوى، 1416ق.

طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، الخلاف، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.

عاملى، سید جواد بن محمد حسینى، مفتاح الکرامة فى شرح قواعد العلاّمة (ط - الحدیثة)، 23 جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419ق.

عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، اللمعة الدمشقیة فى فقه الإمامیة، چاپ اول، بیروت، دار التراث - الدار الإسلامیة، 1410ق.

عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، 15 جلد، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.

عمید زنجانی، عباسعلی، موجبات ضمان، چاپ دوم، نشر میزان، 1389ش.

فاضل هندى، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، 11 جلد، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1416ق.

فلاح، مهدی، «قاعده تحذیر در رویکرد فقهی و حقوقی»، مجله معرفت، ش106، 1385ش.

فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى‏، الوافى‏، چاپ اول، کتابخانه امام أمیر المؤمنین على علیه السلام‏ ‏1406ق‏.

قاسم زاده، سید مرتضی، مبانی مسئولیت مدنی، چاپ پنجم، تهران، نشر میزان، 1387ش.

همو، مسئولیت مدنی، چاپ نهم، نشر میزان، 1390ش.

کاشانى، حاج آقا رضا مدنى، کتاب الدیات (للمدنى الکاشانى)، قم،  دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1408ق.

کاشف الغطاء، احمد بن على بن محمد رضا، سفینة النجاة و مشکاة الهدى و مصباح السعادات، 4 جلد، نجف اشرف،  مؤسسه کاشف الغطاء، 1423ق.

کلینى، محمد بن یعقوب‏، الکافی، دار الکتب الإسلامیة، 1407ق‏.

گرجی، ابوالقاسم، مقالات حقوقی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 1372ش.

لطفی، اسدالله، موجبات و مسقطات ضمان قهری، چاپ دوم، انتشارات مجد، 1392ش.

همو، مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران، انتشارات جاودانه-جنگل، 1393ش.

لنکرانى، محمد فاضل موحدى، القواعد الفقهیة (للفاضل)، قم،  چاپخانه مهر، 1416ق.

لورراسا، میشل، مسئولیت مدنی، ترجمه اشتری، محمد، چاپ اول، نشر حقوقدان، 1375ش.

متولی وهدان، رضا، الوجیز فی المسئولیة المدنیة، چاپ اول، مصر، دارالفکر و القانون،  1435ق.

مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، مرآة العقول فى شرح أخبار آل الرسول‏، چاپ دوم، دار الکتب الإسلامیة، ‏1404ق‏.

مجلسى، محمد تقى، روضة المتقین فى شرح من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.

محقق داماد، سید مصطفى، قواعد فقه، چاپ دوازدهم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى، 1406ق.

مراغى، سید میر عبد الفتاح بن على حسینى، العناوین الفقهیة، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.

مقدادی، محمدمهدی، «تأثیر هشدار در انتفای مسئولیت مدنی پزشکان»، فصلنامه فقه پزشکی، سال سوم و چهارم، زمستان 1390 و بهار 1391، شماره 9 و 10.

موسوی بجنوردی، سید محمد، قواعد فقهیه، چاپ دوم، تهران، انتشارات مجد، 1387ش.

میرشکاری، عباس، رساله­ی عملی در مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1394ش.

همو، نقش هشدار در مسئولیت مدنی، ماهنامه کانون سردفتران و دفتریاران، آبان 1390، شماره 122.

نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن، جواهر الکلام فى شرح شرائع الإسلام، 43 جلد، هفتم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.

نجیب حسنی، محمود، رابطه سببیت در حقوق کیفری، ترجمه عباس نیای زارع، سیدعلی، چاپ سوم، مشهد، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1391ش.

نظری، ایزاندخت، الزامهای بدون قرارداد، چاپ اول، تهران، انتشارات مجد، 1392ش.

واحدی، مرتضی، قاعده فقهی تحذیر و تطبیق آن با حقوق انگلستان، نشر راشدین، 1394ش.

واسطى، زبیدى، حنفى، محب الدین، سید محمد مرتضى حسینى، تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول، بیروت، دار الفکر، 1414ق.