حبس و حبس‌زدایی در فقه اسلامی و حقوق ایران

محورهای موضوعی : فقه الجزاء

میثم ایمانی(نویسنده مسئول) ¹ (دانشجوی دکتری، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، پردیس علوم و تحقیقات خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز.)
نغمه فرهود ² (استادیار، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد اندیمشک، دانشگاه آزاد اسلامی، اندیمشک.)
سیدیزدالله طاهری نسب ³ (استادیار، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز.)

تاریخ دریافت : 1401/06/11 تاریخ پذیرش : 1401/06/13 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: زندان, حبس, آزادی, حبس زدایی,

چکیده مقاله :

آزادی یکی از مهم‌ترین موهبت‌ها و یکی از بارزترین حقوق طبیعی و اولیه انسان‌ها است که در طول قرون و اعصار ازجمله بحث‌برانگیزترین نهادها به شمار می‌رفته است. یکی از انواع آزادی، آزادی تن است که بر اساس آن انسان می‌تواند هرآن چه را که اراده کند انجام دهد. این نوع آزادی از دیرباز موردحمایت بوده و امروزه نیز اعلامیه‌های جهانی مربوط به حقوق بشر و قوانین اساسی و عادی کشور‌های مختلف به طرق گوناگون از آن حمایت می‌کنند. از طرفی برقراری امنیت عمومی و حفظ حریم و حقوق مردم در مقابله با تهدیدها و تجاوز احتمالی اشخاص نابهنجار و متجاوز به حقوق دیگران همواره از دغدغه‌های اصلی متولیان نظام عدالت قضایی بوده است. در همین راستا، اعمال مجازات زندان به‌عنوان یک واکنش سلب‌کننده آزادی علیه مجرمین و قانون‌شکنان از روش‌های معمول و رایج در اکثر کشورهای جهان است. تصور اینکه اعمال این مجازات مجرم را اصلاح و جامعه‌پذیر نموده و از تکرار جرم جلوگیری می‌کند و از سویی واجد خاصیت ارعابی و بازدارندگی عام نیز بوده و بزهکاران بالقوه را از تکرار جرایم بازمی‌دارد از مهم‌ترین مبانی توجیه‌کننده مجازات زندان است. گرچه اساتید و علمای حقوق طی مقالات پراکنده‌ای به موضوع آسیب‌شناسی کیفر حبس پرداخته‌اند؛ اما آن‌گونه که اهمیت موضوع ایجاب می‌کند و چنان‌که بایدوشاید، جنبه‌های مختلف موضوع موردبررسی قرار نگرفته است ازاین‌رو ضرورت پرداختن بیشتر به این امر احساس شد. هدف اصلی از انجام این پژوهش، ضمن استفاده از روش تحقیق کتابخانه‌ای، شناسایی خلأهای قضایی و اجرایی این مجازات و ارائه پیشنهاد‌هایی جهت جبران کاستی‌ها و نیل به اهداف مربوطه است.

چکیده انگلیسی:

Freedom is one of the most important blessings and one of the most obvious natural and basic human rights, which has been considered among the most controversial issues throughout the centuries and ages. One of the types of freedom is the freedom of the body, according to which a person can do whatever he wants. This type of freedom has been supported for a long time, and even today, international declarations related to human rights and the basic and ordinary laws of different countries support it in various ways. On the other hand, establishing public security and protecting people's privacy and rights in dealing with threats and possible aggression by abnormal persons and violating the rights of others has always been one of the main concerns of the guardians of the judicial justice system. In this regard, the application of prison sentences as a reaction to denying freedom against criminals and lawbreakers is a common method in most countries of the world. The idea that the application of this punishment will reform and socialize the criminal and prevent the repetition of the crime, and on the other hand, it brings intimidation and general deterrence and prevents potential criminals from repeating the crimes, is one of the most important justifications for the prison sentence. Although professors and legal scholars have dealt with the issue of the pathology of prison punishment in various articles, but since this issue is important and it should be considered, different aspects of the issue have not been examined. Therefore, it was felt necessary to deal more with this issue. The main objective of this study, while using the library research method, is to identify the judicial and executive gaps of this punishment and provide suggestions to compensate for the shortcomings and achieve the relevant goals.

منابع و مأخذ:

*. قرآن کریم.
1.    آشوری، محمد. (1381). «سخنرانی در همایش بین‌المللی بررسی راه‌های جایگزین مجازات حبس»، تهران: مجله حقوقی دادگستری، شماره 38، بهار.
2.    آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی مصوب 1384.
3.    اردبیلی، محمدعلی. (1386). حقوق جزای عمومی. (ج2، چاپ سیزدهم). انتشارات میزان.
4.    بکایی، محمدحسن. (1364). احکام زندان در اسلام، (چاپ دوم). دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
5.    بولک، برنارد. (1385). کیفرشناسی. (مترجم: علی حسین نجفی ابرندآبادی). (چاپ چهارم). انتشارات مجد.
6.    جعفرقلی، ناصر. (1386). «راهکارهای کاهش جمعیت کیفری»، مجموعه مقالات همایش راهکارهای کاهش جمعیت کیفری زندان، (چاپ اول). نشر میزان.
7.    جوهری، اسماعیل بن حماد. صحاح اللغه. نشر دارالملانین. 
8.    حاجی تبار فیروزجائی، حسن. (1386). جایگزین‌های حبس در حقوق کیفری ایران. (چاپ اول). چاپ عماد.
9.    داودی گرمارودی، هما. (1386). «اندیشه‌های مجازات و عوامل مؤثر بر حجم جمعیت کیفری»، مجموعه مقالات همایش راه‌کارهای کاهش جمعیت کیفری زندان، (چاپ اول). نشر میزان.
10.    دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه. (16مجلد، چاپ دوم از دورۀ جدید). دانشگاه تهران، مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
11.    راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1390). المفردات. (ترجمه حسین خداپرست). (چاپ سوم). قم: دفتر نشر نوید اسلام.
12.    روزنامه حمایت 22/2/92.
13.    زینالی، محسن. «مقدمه‌ای بر مقوله زندان و زندان بانی». مجله حقوقی انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. شماره42.
14.    شهیدزاده، ژاله. (1386). «راهکارهای کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها با تکیه‌بر قرار کفالت». مجموعه مقالات همایش راهکارهای کاهش جمعیت کیفری زندان. (چاپ اول). نشر میزان.
15.    صفاری، علی. «دلیل یا توجیه آوری برای مجازات». مجله تحقیقات حقوقی. انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، شماره 42.
16.    عبدی، عباس. (1371). تأثیر زندان بر زندانی، (چاپ اول). انتشارات نور.
17.    عمید، حسن. (1369). فرهنگ فارسی. (چاپ سوم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
18.    قانون اساسی .
19.    قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1378.
20.    قانون آیین دادرسی کیفری مصوب1392.
21.    قانون مجازات اسلامی. 
22.    کرمی، ایما. «تأثیر زندان بر زندانی از نگاه آسیب‌شناسی». به نقل از مجله حقوقی فردوسی. سال سوم.
23.    محدث، محسن. (1388). مقایسه تطبیقی تأثیر مجازات زندان با مجازات‌های جایگزین در پیشگیری از جرم. (چاپ اول). نشر نگاه بینه.
24.    محسنی، رضاعلی. «آسیب‌شناسی مجازات زندان و حبس». مجله حقوقی دادگستری. سال دوازدهم.
25.    معین، محمد. (1381). فرهنگ فارسی. (6مجلد، چاپ نوزدهم). تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
26.    مغنیه، محمدجواد. (1404ق). فقه الامام جعفر صادق(ع)، (ج2). دارالتیادالجدید.
27.    منتظری، آیت‌الله حسین‌علی. مبانی فقهی حکومت اسلامی. (ج4، چاپ اول).
28.    منصورآبادی، عباس. (1386). «زندان راه‌حل یا مشکل؟». مجموعه مقالات همایش راه‌کارهای کاهش جمعیت کیفری زندان. (چاپ اول). نشر میزان.
29.    ناصرزاده، هوشنگ. (1373). آیین دادرسی کیفری سلب آزادی تن بازداشت و حبس در حقوق ایران. (چاپ اول). انتشارات آگاه.
30.    نجفی ابرندآبادی، علی حسین. (1381). تقریرات علوم جنایی. (ج1). دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق.

31.    ww.qazvinprisons.ir-
32.    www.bashgah.net
33.    www.noormags.com