مطالعه تطبیقی ارث قبولی در وصیت تملیکی در فقه اسلام، حقوق ایران و مصر

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

محمد مهدی عزیزاللهی ¹ (استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران)
حجت عبادزاده ² (دانشجوی دکتری رشته حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران)
مهرداد صادقیان ندوشن ³ (دانشجوی دکتری رشته حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/02/27 تاریخ پذیرش : 1399/12/28 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: موصی‌له, وصیت, ارث, قبول, موصی,

چکیده مقاله :

مطابق قول اکثر فقهای امامیه در فرض فوت موصی له قبل از رد یا قبولی وصیت، حق رد یا قبولی وصیت به ورثه موصی له به ارث می رسد. در مقابل، دیدگاه دیگر بین فوت موصی له قبل و بعد از فوت موصی قائل به تفکیک شده و معتقد است که در مورد نخست وصیت باطل بوده و در مورد اخیر، حق قبولی یا رد به ارث می‌رسد. اکثر فقهای اهل سنت قائل به این نظر هستند. برخی نیز بر این عقیده هستند که اگر قصد موصی وصیت به نفع شخص موصی‌له باشد، حق قبول یا رد به ورثه وی منتقل نمی‌شود مگر اینکه اراده موصی بر انتقال حق قبول یا رد واقع شده باشد. ماده 21 قانون وصیت مصر، انتقال حق قبولی یا رد به ورثه موصی‌له را بصورت مطلق مورد پذیرش قرار داده است اما قانون ایران در این خصوص بیان صریحی ندارد. در این پژوهش پس از بررسی دیدگاههای مطرح در خصوص ارث قبولی یا رد وصیت و ادله موافقین و مخالفین هر یک از این دیدگاهها در فقه اسلام، حقوق مصر و حقوق ایران، این نتیجه حاصل می‌شود که در حقوق ایران ارث قبولی یا رد وصیت بطور مطلق می‌تواند مورد پذیرش قرار گیرد مگر اینکه اراده موصی، وصیت به شخص موصی‌له باشد به نحوی که با فوت وی، وصیت نیز منتفی گردد.

چکیده انگلیسی:

According to the viewpoint of the majority of “Imamieh Jurists”, in the presumption of death of legatee before the rejection or acceptance of the will, the right to reject or accept a will is inherited to the legatee’s heirs. Against, the other viewpoint distinguished between the death of legatee after and before the death of testator and they are believed that in the first case, the will is void and in the latter, the right to accept or reject is inherited. Most Sunni jurists have accepted this view. Some jurists say if testator intend the will for only legatee, right of acceptance or rejection of this will don't transfer to his heirs unless the testator intention is to transfer the right of acceptance or rejection. Article 21 of the Egyptian Code of Will accepted the transfer of the right of acceptance or rejection the legatee heirs absolutely, but Iranian law does not have a clear statement in this regard. In this research, after studying the points of view about inheritance of the right of acceptance or rejection of the will and the reasons of proponents and opponents of each views in Islam Jurisprudence, Egypt Law and Iranian Law, The result is that in Iranian Law, the inheritance of the right of acceptance or rejection of the will can be accepted absolutely; unless, the testator intend to will just for legatee, so that, the will is dissolved as a result of legatee’s death.

منابع و مأخذ:

ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد، السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.

ابو زهره، محمد، شرح قانون الوصیه، القاهره، مکتبه الانجلو المصریه، 1369ق.

الزلمی، مصطفی ابراهیم، احکام المیراث و الوصیه و حق الانتقال، بغداد، مکتبه السنهوری، بی­تا.

السنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، چاپ سوم، بیروت، منشورات الحلبی الحقوقیه، 2000م.

امامی، سید حسن، حقوق مدنی، چاپ سی و سوم، تهران، انتشارات اسلامیه، 1390ش.

بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ق.

بروجردی عبده، محمّد، حقوق مدنی، تهران، گنج دانش، 1380ش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق، چاپ دوم، تهران، گنج دانش، 1391ش.

همو، حقوق مدنی- وصیت، چاپ دوم، تهران، گنج دانش، 1370ش.

همو، مجموعه محشی قانون مدنی، چاپ چهارم، تهران، گنج دانش، 1391ش.

حائری شاهباغ، سیدعلی، شرح قانون مدنی، چاپ سوم، تهران، گنج دانش، 1387ش.

حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، 1409ق.

حسینی حلبی، حمزه بن علی (ابن زهره)، غنیه النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم، موسسه امام صادق علیه السلام، 1417ق.

حسینی روحانی، سید صادق، منهاج الصالحین، بی­نا، بی­تا.

حسینی عاملی، سید جواد بن محمد، مفتاح­الکرامه فی شرح قواعدالعلامه (ط- الحدیثه)، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419ق.

حلی، حسن بن یوسف بن مطهر(علامه حلی)، تذکره الفقها (ط- القدیمه)، قم، موسسه آل­البیت علیهم­السلام، 1388ق.

همو، قواعد الاحکام فی معرفه­الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.

همو، مختلف الشیعه فی احکام­الشریعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.

حلی، محمد بن حسن بن یوسف (فخرالمحققین)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.

حلی، نجم­الدین جعفر بن حسن (محقق حلی)، شرائع­الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، موسسه اسماعیلیان، 1408ق.

همو، نکت النهایه- النهایه و نکتها، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1412ق.

شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، جاپ هشتم، تهران، انتشارات مجد، 1390ش.

صحراوی، فرحات، الوصیه بین الفقه و القانون، جامعه محمد خیضر بسکره، کلیه الحقوق و العلوم السیاسیه، 2014-2015م.

طباطبایی حکیم، سید محسن، مستمسک العروه الوثقی، قم، موسسه دار التفسیر، 1416ق.

طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، العروه الوثقی فیما تعم به ­البلوی، چاپ دوم، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1409ق.

طوسی، محمد بن حسن ابوجعفر (شیخ طوسی)، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.

عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع­الاسلام، قم، موسسه معارف­الاسلامیه، 1413ق.

عدل، منصور، حقوق مدنی، تهران، انتشارات خرسندی، 1389ش.

عوضین المغربی، محمد نجیب، احکام الترکات و فلسفتها فی الفقه و القانون «المیراث- الوصیه- الوقف»، قاهره، دارالثقافه العربیه، بی­تا.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی(عقود معین)، چاپ ششم، تهران، گنج دانش، 1387ش.

همو، وصیت در حقوق مدنی ایران، چاپ دوم، تهران، نشر یلدا، 1369ش.

کرکی، علی بن حسین (محقق ثانی)، جامع المقاصد فی شرح­القواعد، چاپ دوم، قم، موسسه آل­البیت علیهم­السلام، 1414ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی ( ط- دارالحدیث)، قم، دار الحدیث للطباعه و النشر، 1429ق.

محقق داماد یزدی، سید مصطفی، وصیت، تحلیل فقهی و حقوقی، چاپ سوم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1420ق.

محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مومن، کفایه الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1423ق.

محمود یحیی، محمد علی، احکام الوصیه فی فقه­الاسلامی، نابلس، جامعه النجاح الوطنیه، 2010م.

مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، چاپ دهم، بیروت، دار التیار الجدید- دار الجواد، 1421ق.

مفید، محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.

موسوی خمینی، سید روح­الله، تحریرالوسیله، قم، موسسه مطبوعات دارالعلم، بی­تا.

موسوی خوئی، منهاج الصالحین، چاپ بیست و هشتم، قم، نشر مدینه ­العلم، 1410ق.

نجفی، شیخ محمدحسن(صاحب جواهر)، جواهرالکلام فی شرح شرائع­الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء تراث عربی، 1404ق.

وزاره الاوقاف و الشئون الاسلامیه- الکویت، الموسوعه الفقهیه، چاپ دوم، الکویت، 1404ق.