تحلیل عسر و حرج به عنوان مبنایی برای طلاق قضایی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

علیرضا باریکلو ¹ ( استاد گروه حقوق خصوصی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران )
زهرا سادات راثی ورعی ² ( دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی،پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران )

تاریخ دریافت : 1398/07/29 تاریخ پذیرش : 1399/12/27 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: حاکم, عسر و حرج, طلاق قضایی, حقوق خانواده,

چکیده مقاله :

هدف اصلی در این تحقیق تحلیل مبنای طلاق قضایی می باشد تا اشکالات و نواقص آن بررسی شود. لذا مبنای طلاق قضایی باید به گونه ای باشد که از سویی مطابق ادله شرعی و حمایت از حقوق زن و از سوی دیگر، بنیان خانواده را تا حدودی در نظر داشته باشد. با تأمل در ادله نفی عسر و حرج و نیز نظرات فقهی و تفسیری، این نتیجه حاصل شد که عسر و حرج یک قاعده عام نمی باشد، بلکه بیشتر توجیهی برای احکام می باشد.همچنین اعمال آن در حوزه خانواده بیشتر منجر به افزایش طلاق در جامعه می شود که هم با ادله شرعی و هم با سیاست های اجتماعی مغایر است. لذا با توجه به لزوم حمایت از زوجه، لزوم تطابق این حمایت با ادله شرعی و نیز حمایت در پرتو اصل استحکام خانواده، الزام شوهر به ایفای وظایف زناشویی و اعمال قاعده الحاکم ولی الممتنع مناسبتر می باشد.

چکیده انگلیسی:

The main purpose of this dissertation is to Analyze of judicial divorce foundation to check the defects. Hence, judicial divorce foundation should be in a way that it is according to legal standards and the protection of women's rights and supports the foundation of the family. Finally, it was concluded that the 'asr va haraj (hardship and harm) mentioned in verses of Holy Quran and narrations cannot be a general rule, but the rejection of haraj or harm was more justification for the judgments. Also, its application in the family ground leads to an increase divorce in society, which is inconsistent with both religious standards and social policy. Therefore, according to necessity of supporting the wife, the necessity of accordance with religious standards, And also support in the principle of family solidarity, the husband's requirement for enact duties and the rule of "the governor is legal guardian for refuse" are more appropriate.

منابع و مأخذ:

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، 1414ق.

انصاری، مرتضی، رسائل فقهیه، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1414ق.

ایروانی، باقر، دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه، ج1، قم، مؤسسه الفقه للطباعه و النشر، 1428ق.

آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایه الاصول، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1409ق.

آلوسی، سید محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، ج9، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، ج25، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405ق.

 حائرى اصفهانى، محمد حسین، الفصول الغرویه فی الأصول الفقهیه، قم، دار إحیاء العلوم الإسلامیه، 1404ق.

حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج1، 3 و 13، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1409ق.

حسینی جرجانی، سید امیرابوالفتح، تفسیر شاهی، ج1 و 2، تهران، انتشارات نوید، 1404ق.

حسینی مراغی، میرعبدالفتاح، العناوین الفقهیه، ج1، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.

حکیم، سید عبد الصاحب، منتقی الاصول، ج4، قم، نشر الهادی، 1413ق.

حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه، ج1، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

خوئی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج2، قم، مدینه العلم، 1410ق.

راوندی، قطب الدین، فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، ج6، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، 1405ق.

زبیدی، مرتضی، تاج العروس من الجواهر القاموس، ج3و7، بیروت، دارالفکر،  1414ق.

زمخشری، محمود، الکشّاف عن حقائق غوامض القاموس، ج1و3، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.

صفایی، سید حسین و امامی، اسد الله، مختصر حقوق خانواده، میزان، 1392ش.

طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، ملحقات العروه الوثقی، ج2، قم، داوری، بی تا.

طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج14، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.

طباطبائی، محمد بن على، مفاتیح الأصول، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1296ق.

طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج1، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.

همو، مجمع البیان، ج2، 3 و 7، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.

طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، إستبصار فیما اختلف من الاخبار، ج1، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1390ق.

همو، التبیان فی تفسیر القرآن، ج3 و 7، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا.

همو، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتاب العربی، 1400ق.

همو، تهذیب الأحکام، ج2، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.

همو، المبسوط فى فقه الامامیه، ج1، تهران، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، 1387ق.

 عاملی، زین الدین بن علی(شهید ثانی)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج6، قم، داوری، 1410ق.

علیدوست، ابوالقاست، فقه و مصلحت، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390ش.

فاضل موحدی لنکرانی، محمد جواد، قاعده لاحرج، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، 1385ش.

فیض کاشانی، محسن، الوافی، ج1، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین علی (ع)، 1406ق.

همو، مفاتیح الشرائع، ج2، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، بی تا.

مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی أحکام القرآن، ج1، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی تا.

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، ج1، قم، مدرسه امام امیر المؤمنین (ع)، 1411ق.

همو، ناصر، تفسیر نمونه، ج1 و 12، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1374ش.

موسوی بجنوردی، سید حسن، القواعد الفقهیه، ج1، قم، نشر الهادی، 1419ق.

موسوی خمینی، سید روح الله، استفتائات، ج3، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1422ق.

همو، کتاب الطهاره، ج2، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، بی تا.

میرزای قمی، ابو القاسم بن محمد حسن گیلانى، رسائل المیرزا القمی، ج2، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1427ق.

نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج2، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1417ق.

هدایت نیا، فرج الله، عناوین ثانوی و حقوق خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، 1392ش.

 همدانی، آقا ضیاء، مصباح الفقیه، ج1، قم، مؤسسه الجعفریه لإحیاء التراث و مؤسسه النشر الاسلامی، 1416ق.