ارزیابی نتایج عملی سیاستگذاریها در حوزه شهرهای دوستدار سالمند در کلانشهرهای ایران

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

رستم صابری فر ¹

1 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران.

تاریخ دریافت : 1401/06/01 تاریخ پذیرش : 1402/01/20 تاریخ انتشار : 1402/05/01

کلید واژه: شاخص شهر سالمند, شهرهای دوستدار سالمند, چک لیست استاندارد, کلان شهرهای ایران,

چکیده مقاله :

با رشد جمعیت سالمند، باز طراحی شهرها ضروری شده‌است. این بررسی به روش توصیفی و تحلیلی در این رابطه به انجام رسید. داده‌ها مورد نیاز در هر دو مقطع 1390 و 1400 با استفاده از چک لیست استاندارد شاخص‌های شهر دوستدار سالمند، از نمونه‌ای به حجم 500 نفر از پنج کلانشهر اصلی ایران(تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و تبریز) اخذ شد. داده‌های گردآمده با استفاده از نرم افزار SPSS و مدلهای چند معیاره مورد تحلیل قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری شده نشان داد که ضریب محاسبه شده برای شاخص‌های شهر دوستدار سالمند کمتر از حد میانه(492/0) است. علاوه بر آن، از سال 1390 تا 1400، میزان ارتقای شاخص‌های مورد اشاره کمتر از یک هزازم بوده‌است. مقایسه تلاش کلان‌شهرهای مورد بررسی نشانگر آن است که در این مدت شاخص محاسبه شده برای شهر تهران از 668/0 به 549/0 کاهش پیدا کرده و در همین مدت، شاخص شهر شیراز از 329/0 به 416/0 افزایش یافته است.

چکیده انگلیسی:

Available s tatis tics show that the growth rate of the elderly population has increased. Therefore, policy-making is expected to be in harmony with this trend to realize as many indicators as possible for an elderly-friendly city. The current research was conducted to tes t this assumption. The research method was descriptive and analytical. The required data were collected in 2012 and 2021 using the s tandard checklis t of the indicators of the elderly-friendly city. According to the population, the sample size was determined to be 500 people. The data were collected from five major cities of Iran (Tehran, Mashhad, Isfahan, Shiraz and Tabriz). The collected data were analyzed using SPSS software and multi-criteria models. The data analysis showed that the coefficient calculated for the indicators of the elderly-friendly city is less than the median (0.492). In addition, from 2012 to 2021, the rate of improvement of the mentioned indicators was less than one year. The comparison of the efforts of the examined metropolises shows that during this period, the index calculated for Tehran City decreased from 0.668 to 0.549. In the same period, the index of Shiraz City increased from 0.329 to 0.416. Nevertheless, although it faced a sharp decline in 2021, it is s till in firs t place. Therefore, in this survey, Tehran City showed a better situation in mos t of the indicators than other big cities under inves tigation. According to the findings, in both periods and in mos t cities, the wors t conditions were assigned to the condition of the space and buildings index. In general, the s tatus of the transportation index, except for Tehran City, has gone through a growing trend in mos t of the metropolises. One of the reasons for this is that in recent years, the operation and development of urban trains in these cities have brought about extensive changes in the field of transportation. In the classification in terms of the total score, it was found that in 2012, Tehran City was in the firs t place, and Isfahan and Mashhad were in the second and third place, respectively, with a big difference. This year, Shiraz City has taken the las t place. In 2021, Isfahan City was ranked the highes t, followed by Tehran City in the second rank and Mashhad City in the third rank, with a not-too-big difference. In this year, Shiraz City has moved up to the fourth place by one rank, and Tabriz City is in the las t spot after Shiraz City with a minimal difference. According to the calculated scores, in 2012, only three cities - Tehran, Isfahan and Mashhad - had a score higher than 0.50. Therefore, these cities show more proportionality with the positive ideal level. Meanwhile, the situation of the two cities of Tabriz and Shiraz Cities in this year, due to the fact that they are far away from the ideal level, are not very favorable. In 2021, this situation remained almos t unchanged, and Tabriz and Shiraz Cities were s till far away from the ideal level.

منابع و مأخذ:

1. ارجمند سیاه­پوش، اسحاق. (1394). ارزیابی متغیرهای وضعیت توسعه پایدار شهری در شهر اندیمشک و ارائه مدل متناسب. مطالعات توسعه اجتماعی ایران. 8 (1)، 83-67.


2. استبصارى، فاطمه؛ رحیمى خلیفه کندى، زهرا؛ استبصارى، کیمیا؛ مصطفایى، داود. (1399). مفاهیم و شاخص­هاى شهر دوستدار سالمند. فصلنامه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت. 8 (1)، 9-5.


3. امینی، احسان؛ شبانی، امیرحسین؛ طغیانی، شیرین(1402). تبیین مؤلفه‌های فضای شهری ویژه‌ی سالمندان با رویکرد روان‌شناسی محیطی (مطالعه موردی: منطقه 8 شهر شیراز). تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 68، 426-403.


4. ایرانشاهی، ایوب؛ قلعه­نویی(1396)، ارزیابی میزان مطابقت فضاهای شهری با شاخص‌های شهر دوستدار سالمند (مطالعه موردی خیابان چهارباغ عباسی اصفهان). هویت شهر، 30، 76-69.


5. ایزانلو، فاطمه؛ باسخا، مهدی؛ محققی کمال، حسین. (1400). سنجش عدالت فضایی در شاخص شهر دوستدار سالمند تهران. سالمندشناسی. 8 (2)، 29-19.


6. ایلالی، احترام؛ ترقی، زهره. (1397). مقایسه نگرش سالمندان و مدیران به وضعیت شاخص­های دوستدار سالمند. مجله سالمندی ایران. 13 (2)، 248-236.


7. آرایی، علی، عزت­پناه، بختیار و نظم­فر، حسین(1400). ارزیابی میزان رضایتمندی از تحقق ابعاد شهر دوستدار سالمند از منظر اجتماع محلی (مطالعه موردی: منطقه ۳ کلانشهر کرج). نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 52، 106-801.


8. تاجور، مریم؛ یاسری، مهدی؛ محمودی، رویا؛ کرمی، بدریه. (1399). اندازه­گیری شاخص سالمندی فعال و تعیین­کننده­های فردی آن در شهر تهران. مجله دانشکده بهداشت. 18 (2)، 158-139.


9. حسنقلی­زاده، علی؛ حاجلیو، فخرالدین، نخستین روحی، مهسا و جلوخانی، محمدرضا(1399). تحلیل مکانی و ارزیابی فضاهای شهری از منظر شهر دوستدار سالمند (مطالعۀ موردی: منطقۀ 6 شهر تهران). پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری، 8(2)، 389-371.


10. خزایی، مصطفی؛ امانی، مجتبی؛ داورپناه، مسعود. (1397). تحلیلی بر شهر دوستدار سالمند در ایران. جغرافیا و روابط انسانی1 (3)، 890-876.


11. رحیمی، علی؛ شاهرخیان، علیرضا. (1401). ارزیابی فضاهای شهری دوست‌دار کودک و نقش آن در احیاء بافت قدیم شیراز. مدیریت شهری نوین. 6، 146-113.


12. زرقانی، هادی؛ خوارزمی، امیدعلی؛ جوهری، لیلا. (1394). ارزیابی شاخص­های شهر دوستدار سالمند در شهر مشهد با تاکید بر شاخص­های فرهنگی-اجتماعی. پژوهش­های جغرافیای انسانی، 47 (4)، 688-673.


13. صابری­فر، رستم. (1388). تاریخ علم برنامه­ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.


14. صابری­فر، رستم. (1399). واکاوی احساس نابرابری و اثر آن بر مشارکت شهروندان در اداره کلان شهرها (مورد شناسی: شهر مشهد). جغرافیا و آمایش شهری و منطقه­ای. 10 (35)، 162-143.


15. غلامی، محمد؛ امینی­نژاد، غلامرضا؛ بناری، خداکرم(1401). سنجش و ارزیابی شاخص‌های شهر دوستدار سالمند (مورد مطالعه: شهر برازجان). برنامه­ریزی و توسعه محیط­شهری، 5، 30-20.


16. غلامی، محمد؛ امینی­نژاد، غلامرضا؛ بناری، خداکرم. (1401). سنجش و ارزیابی شاخص­های شهر دوستدار سالمد(مورد مطالعه، شهر برازجان). فصلنامه سیاست­گذاری محیط شهری. 2 (5)، 30-18.


17. فکوهی، ناصر. (1383). انسان­شناسی شهری. تهران: نشر نی.


18. قنبری، ابوالفضل. (1398). تحلیل و بررسی شاخص­های شهر مطلوب سالمندان(مطالعه موردی: شهر تبریز). پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری. 7 (1)، 81-61.


19. مدنی­پور، علی. (1383). طراحی فضای شهری(نگرشی بر فرایند اجتماعی-مکانی)، ترجمه فرهاد مرتضایی. تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.


20. ممتاز، فریده. (1379). جامعه­شناسی شهری. تهران: شرکت سهامی انتشار.


21. نصیری هند خاله، اسماعیل؛ رضاعلی، منصوره(1397). بررسی تاثیر مولفه‌های کالبدی و اجتماعی بر تحقق‌پذیری شهر دوستدار سالمند؛ مطالعه موردی: شهر رشت. شهرپایدار، 1(4)، 87-73. 22034/jsc.2019.91139


22. نظم­فر، حسین؛ علوی، حسین؛ صادقی؛ نسرین؛ عشقی، علی. (1397). امکان­سنجی تحقق شهر دوستدار سالمند در شهرهای ایران، مطالعه موردی شهر بوکان. مطالعات شهری، 27، 78-67.


23. نعمتی، داریوش؛ آقابخشی، حبیب. (1392). تهران شهر دوستدار سالمند، گام های آغازین تحقق نخستین پایتخت سالمندی جهان. پژوهش اجتماعی. 6 (118)، 44-15.


24. Calvo, E.; Williamson, J., (2008). Old-Age Pension Reform and Modernization Pathways: Lessons for China from Latin America, Journal of Aging Studies, 9(6), 74–87. https://doi.org/10.1016/j.jaging.2007.02.004


25. Evans, S. (2009). Community and Ageing: Maintaining Quality of Life in Housing with Care Settings. Bristol, Policy Press. https://doi.org/10.1332/policypress/9781847420718.001.0001


26. Fitzgerald, KG.; Caro, FG. (2014). An overview of age-friendly cities and communities around the world. Journal of Aging & Social Policy. 26 (1-2),1-18. DOI:10.1080/08959420.2014.860786.


27. Greenfield, E.; Buffel, T. (2022). Age-friendly cities and communities: Research to strengthen policy and practice. Journal of Aging and Social Policy. 6 (8), 1-13. https://doi.org/10.1080/08959420.2022.2049573


28. Khoddam, H.; Dehghan, M.; Sohrabi, A.; Modanloo, M. (2022). The age–friendly cities characteristics from the viewpoint of elderly. Journal of Family Medicine and Primary Care. 9 (11): 5745-5751. https://doi.org/10.4103/jfmpc.jfmpc_1098_20


29. Lai, MM.; Lein, SY.; Lau, SH.; Lai, ML. (2016). Modeling Age-Friendly Environment, Active Aging, and Social Connectedness in an Emerging Asian Economy. Journal of aging research. 20, 52-63. https://doi.org/10.1155/2016/2052380


30. Li, D.; Shen, S. (2022). Social Environment and Healthy Investment Behavior: Joint Influence of Culture and Institution on China. Int. J. Environ. Res. Public Health. 19(1): 43-56. https://doi.org/10.3390/ijerph19010607


31. Lui, CW.; Everingham, JA.; Warburton, J.; Cuthill, M.; Bartlett, (2009). What makes a community age-friendly: A review of international literature. Australasian journal on
    ageing. 28 (3),116-21. https://doi.org/10.1111/j.1741-6612.2009.00355.x


32. Organization WH. (2007). A billion voices: listening and responding to the health needs of slum dwellers and informal settlers in new urban setting, Geneva, World Health Organization.


33. Sarason, I. G.; Sarason, B. R. (1985). Social support: Theory, Research and Applications. Dordrecht, The Netherlands, Martinus Nijhoff.


34. Shottun, L. (2003). The Role of Older People in Our Communities. Nurse Ethics, 10(4), 123-147. https://doi.org/10.1191/0969733003ne570o


35. Steels, S. (2015). Key characteristics of age-friendly cities and communities: A review. Cities. 47, 45-52. DOI:10.1016/j.cities.2015.02.004