تاملی بر نشانه‌شناسی فضاهای ورودی خانه‌های دوره قاجار شهر قزوین از دیدگاه فردینان‌دو سوسور، چارلز سندرس پیرس و امبرتو اکو

محورهای موضوعی : معماری

نوشین سخاوت دوست ¹ , فریبا البرزی ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 - استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

تاریخ دریافت : 1395/12/29 تاریخ پذیرش : 1397/02/15 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: فردین اند سوسور, نشانه شناسی معماری, فضای ورودی خانه های دوره قاجار شهر قزوین, چارلزسندرس پیرس, امبرتو اکو,

چکیده مقاله :

نشانه‌شناسی رویکردی علمی برای مطالعه و تفسیر نشانه‌ها است. پژوهش از دیدگاه علم نشانه‌شناسی و با کاربست نظریات‌ فردینان‌دو سوسور، چارلز سندرس پیرس و امبرتو اکو به بررسی مفهوم عناصر به‌کاررفته در فضای ورودی خانه‌های قاجار قزوین می‌پردازد. فرض ‌است که در بررسی هر جز از فضای ورودی خانه، آنچه تبدیل به نشانه گشته حاصل ساختارهای ذهن انسان و متأثر از ساختارهای اجتماعی و فرهنگی بوده‌است. بدین ترتیب لزوم تفسیر معنا و تحلیل‌های اجتماعی به‌عنوان شالوده اصلی ایفای‌‌ نقش‌ کرده و با تکیه‌بر این موارد روش تحقیق از نوع کیفی، به روش توصیفی تحلیلی انتخاب شده‌است. نتیجه پژوهش ضمن بررسی علل عملکردی و مفهومی عناصر فضای ورودی از منظر نشانه شناسانه، تأثیرگذارترین عامل در بررسی نشانه‌ها را در ارجاع به مؤلفه‌های ذهنی و مفهومی دانسته که در قالب ساختارهای فرهنگی، اجتماعی مذهبی و رفتاری با در نظر داشتن ویژگی‌های کالبدی درنهایت به ایجاد فرمی معنادار منجر شده‌است.

چکیده انگلیسی:

Semiotics (Semiology) is a scientific approach which deals with studying and analyzing signs. By broad and multilateral studying upon objects in different cultural and social fields, it can be considered as an efficient factor (effect) in architecture and impressive agents in creating spaces. This research, investigates the reasons and meaning of the factors (effects) which were used in the entrance of Qajar's houses of Qazvin City from view of semiotics, and by considering “Ferdinand de Saussure”, “Charles Sanders Peirce” and “Umberto Eco” points of view. The theory is that in researching every detail of these entrances with Semiological view, whatever that interpreted as a sign is a result of human's thoughts (mind) and also has been impressed by cultural and social structures. However, the main part of this research is mostly about objective (visual) factors (effects) but as the aforementioned theory suggests, these visual factors (effects) are also made by following the thoughts (mind). In this research it is decided to study the entrance of Qajar's houses of Qazvin City by using semiotics (semiology) to analyze these areas more deeply than what was thinking about them- that these areas are just a linking part of the houses. The research also wants to find and analyze the factors (effects) among cultural and social fields, which can be interpreted as signs. As it can be understood from research's title and its theory, necessity of meaning interpretation and social analysis as the main base have an important role, so by considering them, the research method is qualitative and in analyzing, it is supreme, comparative and descriptive. Semiological analysis were carried out in accordance with the views of “Saussure”, “Peirce”, and “Eco”. Therefore, the cause-and-effect relationships of signifier and signified were discussed in Saussure’s perspective. Then, the designatum, Sign, interpretant, and three types of semiotics (index, symbol, and icon) were discussed in “Peirce’s” point of view. Finally, the centrality of culture was analyzed in the formation of symbols in accordance with Eco’s view. In addition to analyzing the functional and conceptual causes of spatial elements of the entrance symbolically, the research results indicated the most effective factors in the analysis of signs in reference to subjective and conceptual components. Such components resulted in cultural, social, religious, and behavioral structures by considering the physical features leading to a meaningful form. Accordingly, the researchers managed to determine the philosophical method of semiotics in the legibility of architectural elements by preserving the nature of the method. The aforesaid approach described the conventional relationship between physical forms and the elements of entrance space comprehensively in addition to their applications. It also justified those entrance symbols which were merely decorative and useless, due to the lack of a specific functionality, in the legibility of deep semantic strata in reference to sociocultural structures. In interaction with the views of theorists, the legibility of entrance space symbols was provided in a more detailed context in relation to the residents and users of space in addition to behavioral and religious patterns affecting the creation of a meaningful physical for such elements. 

منابع و مأخذ:

1. احمدی، بابک. (1371). از نشانه‌های تصویری تا متن. تهران: مرکز.
2. احمدی، بابک. (1375). ساختار و تاویل متن؛ نشانه‌شناسی و ساختارگرایی. (جلد1). تهران: مرکز.
3. اکبری، طاهره. (1383). تحلیل و بررسی مردمشناختی نمادهای در و سردر ورودی خانه‌‌ها (مطالعه موردی منطقه 2شهرداری تهران). پایان‌نامه
کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران.
4. اکو، امبرتو. (1384). اسطوره سوپرمن و چند مقاله دیگر. (خجسته کیهان، مترجم). تهران: نشر ققنوس.
5. اکو، امبرتو. (1387). نشانه‌شناسی. (پیروز ایزدی، مترجم). تهران: ثالث.(نشر اثر اصلی1992).
6. اورسل، ارنست. (1353). سفرنامه اورسل، 1882 میلادی. (علی‌اصغر سعیدی، مترجم). تهران: زوار.(نشر اثر اصلی1885).
7. آسابرگر، آرتور. (1389). روش‌های تحلیل رسانه‌ها. (پرویز اجلالی، مترجم). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.
8. پاکزاد، جهانشاه. (1389). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران: شهیدی.
9. پیرنیا، محمدکریم. (1371). آشنایی با معماری اسلامی ایران. (غلامحسین معماریان، تدوین). تهران: انتشارات دانشگاه علم‌ و صنعت.
10. پیرنیا، محمدکریم. (1387). معماری ایرانی. (غلامحسین معماریان، تالیف و تدوین). تهران: سروش دانش.
11. چندلر، دانیل. (1386). مبانی نشانه‌شناسی. (مهدی پارسا، مترجم). تهران: سوره مهر. (نشر اثر اصلی2001).
12. حاجی‌آقامحمدی، عباس. (1377). سیمای استان قزوین. قزوین: طه.
13. حاجی‌علی‌محمدی، افسانه. (1372). نقوش سردرهای خانه‌های تهران قدیم. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی با همکاری شهرداری تهران.
14. حائری مازندرانی، محمد رضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
15. راس، کلی‌ال؛ و همکاران. (1384). مبانی فلسفی و روان‌ شناختی ادراک فضا. (آرش ارباب جلفایی، مترجم). اصفهان: نشر خاک.
16. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین. (1395).
17. سجودی، فرزان. (1387). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: علم.
18. سلطان‌زاده، حسین. (1372). فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
19. سوسور، فردینان‌دو. (1382). دوره زبان‌شناسی عمومی. (کوروش صفوی، مترجم). تهران: نشر هرمس. (اثر اصلی1983).
20. شهری(شهری‌باف)، جعفر. (1371). طهران قدیم. (جلد3). تهران: معین.
21. ضیمران، محمد. (1385). امبرتواکو و نشانه‌شناسی. مجله فرهنگی و هنری بخارا (ویژه‌نامه امبرتواکو)، 9 (4)، 222-217.
22. عمرانی‌پور، علی. (1384). هنر و معماری اسلامی ایران، یادنامه استاد دکتر لطیف ابوالقاسمی. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
23. کابلی، پال؛ و یانتس، لیتزا. (1391). نشانه‌شناسی. (محمد نبوی، مترجم). تهران: پردیس دانش. (نشر اثر اصلی1997).
24.کاتب، فاطمه. (1384). معماری خانه‌های ایرانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
25.لنگ، جان. (1386). آفرینش نظریه معماری. (علیرضا عینی‌فر، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
26.محمدزاده، محمد نادر. (1385). یادگار ماندگار. قزوین: اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین.
27.مستوفی، عبدالله. (1386). شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. (جلد1). تهران: هرمس.
28.هم‌اندیشی نشانه‌شناسی هنر. (1390). نشانه‌شناسی مکان. (به کوشش فرهاد ساسانی). تهران: انتشارات سخن.

29. Chandler, D. (2017). Semiotics: the basics. London and New York: Taylor & Francis.
30.Dabagh, A.M. (2015). The reflection of Semiotic Theories in the Architectural Reading of the Contemporary Mosques of Tehran. Indian Journal of Fundamental and Applied Life Sciences, 5(2), 2460-2471.
31. Deely, J. (2015). Semiotics “Today”: The Twentieth-Century Founding and Twenty-First-Century Prospects in P.P. Trifonas (Ed). International Handbook of Semiotics. (pp. 29-113). Dordrecht: Springer.
32.Eco, U. (1978). A Theory of Semiotics. Indiana,United States:Indiana University Press.
33. Eco, U. (1986). Semiotics and the Philosophy of Language. Bloomington: Indiana University Press..
34.Gawlikowska, A.P. (2013). From Semantics to Semiotics. Communication of Architecture. Architecturae et Artibus, 5(1), 51-61.
35. Leach, N. (Ed.). (2005). Rethinking architecture: a reader in cultural theory. London and New York: Taylor & Francis.
36.Lotman, Y.M. (2001). Universe of the Mind, A Semiotic Theory of Culture. London and New York: I.B. Tauris.
37.Mahdavi, Sh. (2012). Everyday Life in Late Qajar Iran. In Iranian Studies, 45(3), 355-370.
38. Peirce, C. S. (1991). Peirce on signs: Writings on semiotic. New York: UNC Press.
39. Rapoport, A. (1969). House Form and Culture. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.
40.Saussure, F.d. (2011). Course in General Linguistics. New York, United States: Columbia University Press.
41.Sebeok, T.A. (2001). Signs: An Introduction to  Semiotics. Canada: University of Toronto Press.
42. Ramzy, N. S. (2013). Visual language in Mamluk architecture: A semiotic analysis of the Funerary Complex of Sultan Qaitbay in Cairo. Frontiers of Architectural Research, 2(3), 338-353.
43. Trifonas, P.P. (Ed.). (2015). International Handbook of Semiotics. Netherlands: Springer.