تبیین چهارچوب مفهومی خلاقیت اجتماعی و کاربست آن در نظریه شهر خلاق

محورهای موضوعی : طراحی شهری

راضیه رضابیگی ثانی ¹ , بهناز امین زاده ²

1 - دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده شهرسازی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران.
2 - دانشیار دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران.

تاریخ دریافت : 1395/03/23 تاریخ پذیرش : 1395/10/22 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: خلاقیت اجتماعی, نظریه شهر خلاق, کنش های آگاهانه, تجارب روزمره, عوامل زمینه ای,

چکیده مقاله :

در نظریه شهر خلاق، خلاقیت امری در انحصار نوابغ و هنرمندان است. این رویکرد فردگرایانه به خلاقیت سبب نادیده انگاشتن ابعاد، ســطوح و کارکردهای اجتماعی خلاقیت شده است. مطالعات صورت گرفته بیانگر نمود اجتماعی خلاقیت در بستر گروه های اجتماعی، سازمان ها و شهر است. لازم است تا خلاقیت به عنوان پدیده ای اجتماعی که حاصل تعامل افراد با محیط پیرامون است، مفهوم پردازی گردد. در این مقاله با بهره گیری از متون تخصصی، چهارچوبی تحلیلی برای خلاقیت اجتماعی پیشــنهاد شده است. روش تحقیق بهره گیری از ابزار کتابخانه ای با تکیه بر تحلیل محتوای اســناد اســت. یافته هــای تحقیق دربردارنده تحلیل نمودار مفهومی ســطوح و فرایند خلاقیت اجتماعی و تفسیر ارتباط میان کنشــگران، بستر و نتایج خلاقیت است. بروز خلاقیت اجتماعی در نظریه شــهر خلاق نیازمند نگرش به شهرسازی به مثابه کنشی اجتماعی و اتخاذ فرایندی مبتنی بر ارتقای گفتمان، مشارکت و تجارب روزمره است. در انتها پیشنهاد هایی جهت کاربست خلاقیت اجتماعی در نظریه شهر خلاق ارائه شده است.

چکیده انگلیسی:

This paper encourages a new approach to reconsider the current attitude towards creativity in the theories of the creative city, creative industries and creative economy. This reconsideration is necessary, because there is a threat that the individualistic and physiologic approach now arranges the concept of the creative city over any further exploration of creativity and its wider role in the economic, social and cultural environment. Creativity is shown as an issue in the domination of talented artists and geniuses in the theories of the creative city. This individualistic approach leads to ignore the social dimensions, levels, and functions of creativity. However, creativity is increasingly assumed as a social phenomenon in some studies, especially in the context of social groups, organizations, and city. An integrative review of the literature reveals that the engagement in creativity processes occurs not only in individuals, but in individuals interacting with each other, in group and team works, multilevel systems and finally in complex systems such as cities. There is a need to re-conceptualize creativity as a social phenomenon, resulting from the interaction between human beings and other people, their surrounding environment and the artifacts that represent essential collective knowledge. This article offers a conceptual framework for the main processes of social creativity that integrates perspectives from a body of related literature by using a conceptual map. Criteria for social creativity in the context of urban planning can be categorized into three general categories as contextual factors, sustained everyday practices and conscious activities. The most basic requirements of social creativity are the suitable contextual factors (a set of historical, social, cultural, and political conditions) and the existence or creation of motivation in society. Social creativity in urban planning context requires a paradigm shift and change of approach toward creativity from individualistic (physiologic and expert-based) viewpoint to holistic (sociological and people-based) approach. This paradigm shift plays the role of creativity in the larger domain of urban planning discipline and thus the literature of the creative city theory provides the basis for considering it as a social issue. Creative urban planning requires a collaborative, facilitative, and participatory process based on the discourse making among different stockholders and provides the possibility for the local society to accept the role of experts in the process of urban planning. Therefore, this paper discusses the relationship between individual and social creativity and analyzes the need for the social approach in the urban planning. The paper also suggests an agenda for re-qualifying the creative city theory according to this fundamentally social conception, including how this can be achieved through implanting a new concept of social creativity. The findings include a conceptual diagram which shows the analysis and interpretation of the relationship between actors and social creative process, context and the results of creativity. Social creativity requires social action and adopting process-based approach to urban planning, promoting dialogue among actors, participation and everyday experiences. In conclusion, several proposals are offered for the application of concept in the theory of social creativity and creative city.

منابع و مأخذ:

1. اقتصادی، نهال، (1392). مشارکت شهروندان؛ کلید توسعه پایدار اجتماعی در محالت شهری (مطالعه موردی: محله باغشاه شهر شیراز). نشریه هویت شهر، 7 (16)، 81-97.
2. رضائیان قراگوزلو؛ علی؛ قادری، اسماعیل؛ و میرعباسی، رمضان. (1391). برنامه‌ریزی شهر خلاق. تهران: آذرخش.
3. داکسبری، نانسی. (1389). شهرهای خلاق کانادا. (شهرزاد فرزین پاک، مترجم). مجله شهرداری‌ها، 11(100)، 12-15.
4. سالاری سردری، فرضعلی؛ بیرانوندزاده، مریم؛ و علیزاده، سید دانا. (1393). نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار محلی (مطالعه موردی: سکونتگاههای شهری و روستایی منطقه عسلویه) هویت شهر، 8 (19)، 77-88.

1. Adorno, T., & Horkheimer, M. (1979). Dialectic of enlightenment. (J. Cumming, trans). London: Verso.
2. Amabile, T. M. (1988). A model of creativity and innovation in organizations. Research in Organizational Behavior (Vol. 10, pp. 123-167). Greenwich, CT: JAI.
3. Amabile, T. M. (1995). Attributions of creativity: What are the consequences?. Creativity Research Journal, 8, 423-426.
4. Amabile, T. M. (1997). Motivating creativity in organizations. California Management Review, 40 (1), 39-58.
5. Banaji, S., Burn, A., & Buckhingham, D. (2006). The rhetorics of creativity: a review of the literature.
London: Creative Partnerships, Arts Council England.
6. Barlow, C. A. (2000). Deliberate insight in team creativity. Journal of Creative Behavior, 34 (2), 101-117.
7. Bateson, M. C. (1999). Ordinary creativity. In R. E. Purser & A. Montuori (Eds.), Social creativity (Vol. 1, pp. 153-171). Cresskill, NJ: Hampton Press.
8. Bourdieu, P. (1993). The field of cultural production. London: Columbia University Press.
9. Creative & Cultural Skills, (2008). Creative blueprint England. London: Creative & Cultural Skills.
10. Csikszentmihalyi, M. (1988). Society, Culture, and Person: A Systems View of Creativity, in R. J. Sternberg (ed.) The Nature of Creativity. New York, NY: Cambridge University Press. Pp. 325-339.
11. Csikszentmihalyi, M. (1996). Creativity. New York: McGraw-Hill.
12. Drazin, R., Glynn, M. A., & Kazanjian, R. K. (1999). Multilevel theorizing about creativity in organizations: A sensemaking perspective. Academy of Management Review, 24, 286-307.
13. Engeström, Y. (1999). Innovative learning in work teams: analysing cycles of knowledge creation in practice, in: Y. ENGESTRÖM et al (Eds.) Perspectives on Activity Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
14. Engestrom, Y. (2001). Expansive learning at work: Toward an activity theoretical reconceptualization. Journal of Education and Work, 14, 133-156.
15. Fisher, R. (2004). What is creativity?, In Robert Fisher and Mary Williams (eds.) Unlocking Creativity: Teaching Across the Curriculum (6–20). New York: Routledge.
16. Florida, R. (2002). The rise of the creative class. New York: Basic books.
17. Florida, R. L., &Tinagli, I. (2004). Europe in the creative age. London: Demos
18. Ford, C. M. (1996). A theory of individual
creative action in multiple social domains. Academy of Management Review, 21, 1112-1142.
19. Göranzon, B., Hammaren, M., & Ennals, R. (2006). Dialogue, skill and tacit knowledge. London: Wiley.
20. Howkins, J. (2001). The creative economy. London: Penguin.
21. John-Steiner, V. (2000). Creative collaboration. New York: Oxford University Press.
22. Kasl, E., Marsick, V. J., & Dechant, K. (1997). Teams as learners. Journal of Applied Behavioral Science, 33, 227-246.
23. Kilbourne, L. M., & Woodman, R. W. (1999). Barriers to organizational creativity. In R. E. Purser & A. Montuori (Eds.), Social creativity (Vol. 2, pp. 125-150). Cresskill, NJ: Hampton Press.
24. King, N. (1995). Individual creativity and organizational innovation. In C. M. Ford & D. A. Gioia (Eds.), Creative action in organizations (pp. 82-87). Thousand Oaks, CA: Sage.
25. Landry, C. (2000). The creative city: a toolkit for urban innovators’. London: Earthscan.
26. Madjar, N. (2005). The contributions of different groups of individuals to employees’ creativity. Advances in Developing Human Resources, 7, 182-206.
27. Medeiros, N. (2005). Planning for creativity: the case study of Winnipeg’s Exchange District. master degree project’, faculty of environmental design,Calgary, Canada.
28. Montuori, A., & Purser, R. E. (Eds.). (1999). Social Creativity. Cresskill, NJ: Hampton Press.
29. Nowotny, H., Scott, P., & Gibbons, M. )2001(. Re-thinking science: knowledge and the public in an age of uncertainty. Cambridge: Polity Press.
30. O’Connor, J. (2007) The Cultural and Creative Industries: A Review of the Literature, Report for Creative Partnerships, London: Arts Council England.
31. Oakley, K., (2006). Include us out: economic  development and social policy in the creative industries. Cultural trends, 15 (4), 255–273.
32. Perry-Smith, J. E. (2006). Social yet creative: The role of social relationships in facilitating individual creativity. Academy of Management Journal, 49, 85-101.
33. Perry-Smith, J. E., & Shalley, C. E. (2003). The social side of creativity: A static and dynamic social network perspective. Academy of Management Review, 28, 89-106.
34. Purser, R. E., & Montuori, A. (1999). Organizing as if creativity really mattered. In R. E. Purser & A. Montuori (Eds.), Social creativity (Vol. 2, pp. 313-357). Cresskill, NJ: Hampton Press.
35. Robinson, A. G., & Stern, S. (1997). Corporate creativity: How innovation and improvement actually happen. San Francisco: Berrett-Koehler.
36. Runco, M. A. (1999). Creativity need not be social. In R. E. Purser & A. Montuori (Eds.), Social creativity (Vol. 1, pp. 237-264). Cresskill, NJ: Hampton Press.
37. Simonton, D. K. (1988). Creativity, leadership, and chance. In R. J. Sternberg (Ed.), The nature of creativity (pp. 386-426). Cambridge, UK: Cambridge University Press.
38. Simonton, D. K. (2003). Creative cultures, nations, and civilizations. In P. B. Paulus & B. A. Nijstad (Eds.), Group creativity: Innovation through collaboration (pp. 304-325). Oxford, UK: Oxford University Press.
39. Taylor, C. W. (1988). Various approaches to and definitions of creativity. In R. J. Sternberg (Ed.), The nature of creativity (pp. 99-121). Cambridge, UK: Cambridge University Press.
40. Torrance, E. P. (1988). The nature of creativity as manifest in its testing. In R. J. Sternberg (Ed.), The nature of creativity (pp. 43-75). Cambridge, UK: Cambridge  University Press.
41. Turkle, S., & Papert, S. (1990). Epistemological Pluralism: Styles and Voices Within the Computer  Culture: Constructionist Learning. Idit Harel (ed.).  Cambridge, MA: MIT Media Laboratory.
42. West, M. A. (1995). Creative values and creative  visions in teams at work. In C. M. Ford & D. A.

43. Woodman, R. W., Sawyer, J. E., & Griffin, R. W. (1993). Toward a theory of organizational creativity. Academy of Management Review, 18, 293-321.

متن کامل:



تبیین چهارچوب مفهومی خلاقیت اجتماعی و کاربست آن در نظریه شهر خلاق¹

 

مهندس راضیه رضابیگی ثانی**، دکتر بهناز امین زاده***

 

چکیده

در نظریه شهر خلاق، خلاقیت امری در انحصار نوابغ و هنرمندان است. این رویکرد فردگرایانه به خلاقیت سبب نادیده انگاشتن ابعاد، سطوح و کارکردهای اجتماعی خلاقیت شده است. مطالعات صورت گرفته بیانگر نمود اجتماعی خلاقیت در بستر گروه‎های اجتماعی، سازمان‎ها و شهر است. لازم است تا خلاقیت به‌عنوان پدیده‎ای اجتماعی که حاصل تعامل افراد با محیط پیرامون است، مفهوم‎پردازی گردد. در این مقاله با بهره‌گیری از متون تخصصی، چهارچوبی تحلیلی برای خلاقیت اجتماعی پیشنهاد شده است. روش تحقیق بهره‎گیری از ابزار کتابخانه‎ای با تکیه ‌بر تحلیل محتوای اسناد است. یافته‎های تحقیق دربردارنده تحلیل نمودار مفهومی سطوح و فرایند خلاقیت اجتماعی و تفسیر ارتباط میان کنشگران، بستر و نتایج خلاقیت است. بروز خلاقیت اجتماعی در نظریه شهر خلاق نیازمند نگرش به شهرسازی به‌مثابه کنشی اجتماعی و اتخاذ فرایندی مبتنی بر ارتقای گفتمان، مشارکت و تجارب روزمره است. در انتها پیشنهاد‌هایی جهت کاربست خلاقیت اجتماعی در نظریه شهر خلاق ارائه ‌شده است.  

 

واژه‌های کلیدی

 خلاقیت اجتماعی، نظریه شهر خلاق، کنش‌های آگاهانه، عوامل زمینه‎ای، تجارب روزمره

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه 

امروزه در سیاست‎ها و اهداف فرهنگی شهرها شعار «طبقه خلاق» بسیار موردتوجه قرارگرفته است و سبب توجه به خلاقیت به‌عنوان یک پدیده فردی گردیده است. نظریه شهر خلاق نیز تا حد زیادی بر ابعاد فردی خلاقیت تمرکز دارد. در مطالعات جدیدتر، خلاقیت پدیده‌ای دانسته شده است که به همان اندازه که امری فردی و درونی¹ است، پدیده‌ای اجتماعی است (Montuori & Purser, 1999, 70). برخی از محققین به ابعاد اجتماعی خلاقیت پرداخته‌اند، ازجمله می‌توان به بررسی تأثیر روابط و تعاملات اجتماعی بر روی افراد خلاق (Madjar, 2005; Perry-Smith, 2006)، مطالعه افراد فعال در حوزه‌های مختلف اجتماعی (Ford, 1996)، عوامل سازمانی مؤثر بر روی رفتارهای خلاقانه فردی 1988, 1996) (Amabile, و تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر خلاقیت فردی (Perry- Smith & Shalley, 2003) اشاره نمود.

موضوع خلاقیت به ترکیبی از مفروضات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تبدیل‌شده است و نیازمند آن است که به‌صورت انتقادی موردبررسی قرار گیرد تا نقش فعالیت‎های خلاق در جامعه به‌درستی درک گرددOakley , 2006, 271)). به نظر می‎رسد تأکید بر بعد فردی خلاقیت و رویکرد روان‌شناختی به خلاقیت برای شهرهای کنونی کفایت نکند. زیرا خلاقیت اجتماعی به‌عنوان ابزاری برای بازتولید و یا تغییر ارزش‎های اجتماعی، تحقق پتانسیل خلاق انسان‎ها و بازتولید مکان‌های عمومی نقش مهمی دارد. اتخاذ رویکرد جامعه‎شناختی به موضوع خلاقیت و توجه به ماهیت ذاتاً اجتماعی خلاقیت سبب می‎شود تا خلاقیت افرادی که در حاشیه قرار دارند² نیز به‌مانند افرادی که درگیر کارهای خلاقانه و در متن اقتصاد خلاق هستند، حائز اهمیت گردد.

«آمابیل» موضوع خلاقیت را مسئله‌ای انتسابی³ دانسته و تأکید می‌کند که «زمانی که ما دیدگاهی اجتماعی را نسبت به خلاقیت اتخاذ می‌کنیم، باید تعاریف فرد-محور درباره خلاقیت را رها کرده و در رابطه با عوامل محیطی و مکانی رویکرد خلاقانه بی اندیشیم» (1995, Amabile,). وی اتخاذ رویکرد سیستمی⁴ را برای مطالعه خلاقیت پیشنهاد می‌کند، به‌طوری‌که در آن افراد و موقعیت‌ها و روابط پیچیده میان آن‌ها در چرخه‌های بازخوردی⁵ قرار می‎گیرند (Ibid, 425). تحقیقات نشان می‎دهند که گروه‌ها و جمع‌ها نیز به‌مانند افراد می‌توانند محصولاتی خلاق تولید کنند (;Barlow, 2000 Kasl et al., 1997) و سیستم‌های بزرگ‌تر مانند سازمان‌ها دارای ویژگی‌ها و محیط‌هایی هستند که رفتارهای خلاقانه را ترغیب می‌نمایند و حتی خود خلاق محسوب می‌شوند (Robinson & Stern, 1997). زمانی که خلاقیت در زمینه شهرسازی مطرح می‎شود، از مقیاس فردی خارج شده و مفهوم اجتماعیِ خلاقیت مطرح می‎گردد. خلاقیت در رابطه فرد با جامعه و محیط پیرامونی است که اتفاق می‎افتد و حاصل برهم‌کنش سه مؤلفه اصلی بستر و زمینه، کنش‎های آگاهانه و تجارب پایدار روزمره است. بنابراین خلاقیت یک دستاورد و برساخته اجتماعی⁶ است که نیازمند آموزش و ایجاد زمینه مشارکت و همکاری در جامعه برای بیان دیدگاه‌ها و نظرات است. هدف از این مقاله دست‌یابی به چهارچوب مفهومی خلاقیت اجتماعی و کاربست آن در شهرسازی و به‌طور خاص نظریه شهر خلاق است. سؤالات اصلی تحقیق به‌صورت زیر بیان‌شده‌اند:

-  در فرایند خلاقیت اجتماعی (زمانی که افراد، جمع‌ها، گروه‌ها و یا سازمان‌ها در خلاقیت شریک می‌شوند) اثر چگونه خلق می‎شود؟ به‌عبارت‌دیگر نتایج خلاقانه را به چه افرادی می‌توان نسبت داد: به افراد خلاقی که با یکدیگر کار می‌کنند، به یک گروه و یا یک سازمان؟

-  چه زمینه و یا بستری برای  ایجاد تعامل خلاقانه⁷ میان افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها موردنیاز است؟ 

-  نقش خلاقیت به‌عنوان عامل کلیدی در شهرسازی چیست و معیارهای تبیین‌کننده خلاقیت اجتماعی در شهرسازی کدم‌اند؟

- چگونه می‎توان از مفهوم خلاقیت اجتماعی در نظریه شهر خلاق بهره برد؟ 

 

چهارچوب نظری 

تعاریف و ابعاد خلاقیت و  خلاقیت اجتماعی

در حالت کلی تعریف خلاقیت دربردارنده ایده‌هایی در زمینهٔ مفاهیم اصالت⁸ و تناسب⁹ است (Runco, 1999). مفهوم اصالت دربردارنده بداعت و تازگی، ایده‌های نو و مبین مفاهیمی است که قبلاً کشف نشده باشند. تناسب دربردارنده مفاهیمی از قبیل مناسب بودن، ارزش، پذیرش ذهنی، سودمندی اجتماعی و جذبه است. در وهله نخست، این داعیه که چیزی به‌عنوان «خلاقیت اجتماعی»¹⁰ وجود دارد که در خارج از اذهان فردی اتفاق می‌افتد، ادعای چالش‌برانگیزی بود. به‌عنوان‌مثال از نظر «رانکو»¹¹ چیزی به‌غیراز رفتارهای خلاقانه افراد وجود ندارد. او معتقد است که سهم عوامل درون فردی¹² در خلاقیت قطعاً ضروری و غیرقابل‌چشم‌پوشی است (Runco,1999, 237). در مقابل این تفکر، «سیمونتان» معتقد است خلاقیت «رویدادی منحصراً اجتماعی»¹³ است (Simonton, 2003, 304). تعاریف ارائه‌شده در جدول 1 گویای تنوع موجود در مفاهیم خلاقیت است و اجماعی در رابطه با معنی خلاقیت و کنشگرانی که به عمل خلق کردن می‌پردازند، وجود ندارد. با اتخاذ جهت‎گیری جامعه‎شناختی و رویکرد اجتماع‎گرایانه، خلاقیت را می‎توان یک «فرایند گفتمان محور» در نظر گرفت که از طریق آن میان ایده‎ها، اندیشه‎ها و یا نظرات (فرد یا افرادی) ارتباط و پیوستگی شکل‌گرفته و ماحصل آن شکل‎گیری ترکیبی تازه از ایده/های نو است. این ایده/های نو باید اصیل، مؤثر و برگرفته از ارزش‎های علمي، زيبايي‎شناسي، فن‎آوري و اجتماعي جامعه بوده و برای تمامی اعضای جامعه واجد معنا باشند. اما مفهوم خلاقیت اجتماعی بسیار پیچیده‎تر است، زیرا خلاقیتی است که در بستر اجتماعی شکل‌گرفته و بازتولید می‌شود. این ادعا که «خلاقیت نتیجه تعامل اجتماعی میان انسان‌هاست» ادعای جدیدی نیست. «بوردیو» در ترسیم ماهیت زمینه فرهنگی، جایگاه آثار هنری را در شرایط اجتماعی که تولید شده، به جریان درآمده و مصرف شده‎ را بررسی می‎نماید  (Bourdieu,1993). رویکرد سیستمی به مطالعه خلاقیت کمک می‎کند تا تعاملات پیچیده میان مردم و چرخه‎های بازخورد میان آن‌ها ممکن شود (Amabile, 1995, 425). یکی از شناخته‎شده‎ترین مدل‌های سیستم بر روابط بین حوزه¹⁴، بستر¹⁵ و افراد خلاق تمرکز دارد (Csikszentmihalyi, 1996). مالکیت مشترک¹⁶، تولید دانش ناهمگن¹⁷ (Nowotny et al., 2001)، همکاری، گفت‎و‎گو و انعطاف‎پذیری (Göranzon, 2006)، از ویژگی‎های مهم خلاقیت اجتماعی هستند. خلاقیت اجتماعی از طریق یادگیری مشارکتی و همکاری مبتکرانه¹⁸ و ایجاد عدالت اجتماعی و اقتصادی، عبور از مرزهای کوته‎فکرانه و ایده‎های تقلیل‎گرایانه را ترویج می‎دهد.

چنانکه در تعاریف خلاقیت و تفکر خلاق مشهود است (جدول 1)، مهم‌ترین اجزاء خلاقیت شامل نتایج خلاق (محصول)، ویژگی‌ها یا فنون و تدابیر افراد خلاق (فاعل)، روش‌ها و یا الگوهای زمینه‌ساز خلاقیت (فرایند)، شناخت محیط (مکان)، و اثرگذاری تعاملی به معنی متقاعدسازی دیگران در زمینهٔ خلاق بودن چیزی است (اقناع) (Simonton, 1988). بنابراین درک ارتباطات میان اجزاء و عوامل مختلف با یکدیگر و دست‌یابی به مدلی برای به تصویر کشیدن فرایندها و ارتباطات بسیار حائز اهمیت است.

 

جدول 1. مفهوم خلاقیت و ویژگی آن از دیدگاه نظریه‌پردازان

زمینه/کاربرد	نظریه‌پردازان	جهت‌گیری	تعریف خلاقیت
روانشناسی اجتماعی خلاقیت	Amabile, 1997, 40	محصول محور	خلاقیت تولید ایده‌های بدیع و مناسب در تمامی حوزه‌های فعالیت‌های بشری است.
خلاقیت در سطوح فردی، گروهی و سازمانی	Drazin, Glynn, & Kazanjian, 1999, 287	فرایند محور	خلاقیت فرایند درگیری و مشغولیت در اقدامات خلاقانه است، صرف‌نظر از اینکه نتایج بدیع و تازه و مفید و یا خلاق باشند.
خلاقیت فردی که تحت تأثیر حوزه‌های اجتماعی متعدد قرار دارد.	Ford, 1996, 1115	اقناع محور	خلاقیت را نوعی حوزه مشخص قضاوت و داوری ذهنی در رابطه با بداعت و ارزش نتیجه یا یک عمل منحصربه‌فرد تعریف می‌کند.
سازمان‌های کاری	King, 1995, 83	محصول محور و فرایند محور	خلاقیت فرایندی است که از طریق آن‌یک فرد راه‌حلی بدیع و مناسب برای یک مسئله پیدا می‌کند.
خلاقیت در قالب و شرایط اجتماعی	Simonton, 1988, 386-387	اقناع محور19	خلاقیت عمل اقناع و متقاعدسازی است. افراد تنها زمانی خلاق انگاشته می‌شوند که دیگران را تحت تأثیر خلاقیت خود قرار دهند. خلاقیت به شکل نوعی رهبری ظهور می‌کند.
روانشناسی شناختی، تحقیقات آزمایشگاهی	Torrance, 1988, 47	فرد محور	تفکر خلاق فرایند دریافت مشکلات، مسائل و شکاف‌های موجود در اطلاعات، عناصر ناپیدا، حدس و فرضیه‌سازی در مورد این نواقص و کمبودها، ارزیابی و آزمون این حدسیات و فرضیات؛ تجدیدنظر و آزمون مجدد احتمالی آن‌ها و درنهایت انتقال نتایج است.
تغییرات خلاق در سازمان‌ها	West, 1995, 71	محصول محور	خلاقیت جمعی توسعه و کاربست مشترک ایده‌هایی است که از طریق روش‌های توافقی به جامعه کمک می‌کنند.
خلاقیتی که در سازمان اتفاق می‌افتد	Woodman, Sawyer, & Griffin, 1993, 293	محصول محور و مکان محور	خلاقیت سازمانی خلق و آفرینش محصول، ایده، روند یا فرایند نو، سودمند و جدید توسط افرادی است که در سیستم پیچیده اجتماعی با یکدیگر همکاری می‌کنند.

 

«جهت‌گیری محصول محور» نیازمند توجه به عامل خلق‌کننده (دیدگاه فاعل محور) و کیفیت‌هایی است که در عمل خلق کردن و در فرایند خلق شدن موردتوجه قرارگرفته‌اند. تمرکز برخی از تعاریف خلاقیت بر روی «فرایند خلاق» است: «خلاقیت فرایند درگیر شدن و تعامل در اعمال خلاق است، بدون توجه به اینکه نتیجه کارِ نو و بدیع، مفید و یا خلاق باشد» (Drazin et al., 1999, 287). این تعاریف به چگونگی بروز خلاقیت از خلال ایده‌های کوچک و بزرگ و به‌وسیله افراد، گروه‌ها یا سازمان‌ها می‌پردازند و از پرداختن به ارتباط میان خلاقیت و نوآوری و نحوه تبدیل کار خلاقانه به نوآوری امتناع می‌ورزند. فرایند وقوع خلاقیت اجتماعی با فرایند خلاقیت فردی متفاوت است (Simonton, 1988, 386-387). «آمابیل» معتقد است که در توجه به شخص و موقعیت خلاقیت، اتخاذ رویکرد سیستمی و در نظر گرفتن «تعاملات و چرخه بازخورد در فرایند خلاق» الزامی است (Amabile, 1995,425). چرخه‌های بازخورد دار به‌منزله شرح و تفسیر فرایند خلاقیت هستند. در ذیل چهارچوب مفهومی با تمرکز بر ارکان اصلی خلاقیت شامل (فاعل، محصول، فرایند، مکان) بسط داده‌شده است. چهارچوب موردنظر به‌صورت یک نمودار مفهومی است که جهت‌گیری‌های تحقیقات مختلف را نسبت به خلاقیت نشان می‌دهد (شکل 1).

 

فرایند خلاقیت

 

 

انجام شده توسط

 

 

کنشگران

 

شخص خلاق

افراد

سازمان‌ها

واحدهای اجتماعی مانند گروهها

 

 

 

در تعامل با

 

تاثیرات بستر

(2-الف)

(2-ج)

(2-ب)

 

عوامل زمینه‎ای

سیستم

یکدیگر

 

(3)

(1)

 

(4)

 

 

 

 

نتایج خلاق فردی

نتایج خلاق اجتماع ساخته

نتایج خلاق متأثر از اجتماع

 

نتایج

نتایج خلاق تولید شده به صورت اجتماعی

 

 

 

 

 

 

شکل 1. نمودار مفهومی روابط میان ابعاد مختلف خلاقیت (شخص، فرایند، بستر و نتایج)

 

نمودار مفهومی فوق با «فرایند خلاقیت» آغاز می‌شود که توسط چهار گروه از کنشگران انجام می‌شود. ارکان اصلی آن شامل شخص، محصول، فرایند و مکان است. در گام نخست نمودار، کنشگران دخیل در فرایند خلاقیت مشخص‌شده‌اند. کنشگران در چهار گروه دسته‌بندی‌شده‌اند که شامل شخص خلاق، افراد، واحدهای اجتماعی و سازمان‌ها است. به دلیل تأثیر مکان یا بستر به‌عنوان عامل کلیدی در درگیر سازی افراد در خلاقیت، در شاخه مربوط به افراد تقسیم‌بندی جزئی‎تری نیز صورت گرفته است. در زیرمجموعه تأثیرات مکانی و بستر بر روی افراد «تعامل با یکدیگر»، «عوامل زمینه‎ای» و «سیستم» قرار دارند. پس از تعیین کنشگران، نوع نتیجه یا محصولی که تولید می‌شود تعیین‌شده است. مجموعه‌ای از اصطلاحات و عناوین برای خروجی فرایند خلاق تعریف‌شده است که عبارت‌اند از: «نتایج خلاقانه فردی»، «نتایج خلاق متأثر از اجتماع»، «نتایج خلاق اجتماع ساخته» و «نتایج خلاق تولیدشده به‌صورت اجتماعی».

 

زمینه‌های ایجاد ارتباط میان خلاقیت و اقتصاد در نظریه شهر خلاق

در دهه‎های واپسین قرن بیستم با ورود به عصر پسامدرنيسم، شهر بستر مناسبي براي فعالیت‌های شرکت‌های فرامليتي و سازمان‌های جهاني گرديد. تغییرات اجتماعی و اقتصادی صورت گرفته در طول دو دهه گذشته با عنوان گذار از «اقتصاد صنعتی» به «اقتصاد دانش‌بنیان» تأثیرات شگرفی را در شهرها داشته‎اند(Florida & Tinagli, 2004). در اقتصاد دانش‌بنیان تقاضا برای سرمایه انسانی به‌عنوان موتور رشد اقتصادی و اجتماعی به‌اندازه سرمایه مالی مهم است. هوش، دانش، خلاقیت و نوآوری به‌عنوان نیروهای محرک این اقتصاد جدید شناخته می‎شوند. با گسترش توجهات جهانی به خلاقیت و نوآوری در ابعاد اقتصادی، مفهوم «شهر خلاق» به‌سرعت در دستور کار نظریه‎پردازان شهری قرارگرفته است. به نظر می‎رسد که جهان در حال حرکت به‌سوی عصر خلاقیت است، یعنی عصری که در آن خلاقیت موتور رشد اقتصاد شهری، منطقه‎ای و ملی به شمار می‎رود(Landry, 2000; Howkins, 2001). مفهوم شهر خلاق به يك پارادايم معمول و مدل جديدی از گرايش به برنامه‎ريزي سياست‎هاي شهري تبديل گردیده است.

«چارلز لندري»؛ نظريه‎پرداز شهري، و «ریچارد فلوريدا»؛ اقتصاددان، نمايندگان اصلي آنچه مي‎تواند به‌عنوان مفهوم شهر خلاق تعريف شود، بوده‎اند. به‌زعم «لاندری» شهر خلاق شهري است که به دليل توانايي آن براي پرورش قوه ادراک و ارتباطات مورداحترام است؛ جايي که تنوع فرهنگي غنيمت شمرده‌شده و بيان خلاقيت در تمام اشکال آن مورد تشويق قرار مي‎گيرد و مردم مي‎توانند در زندگي روزمره خود از فعاليت‎هاي خلاق لذت ببرند. فلسفه شهر خلاق اين است كه هميشه بيشتر از پتانسيلي كه در يك مكان وجود دارد مي‎توان از آن استفاده كرد (رضائيان قراگوزلو و همکاران،1391، 72). در نظریه شهر خلاق هنر به‌عنوان يکي از ضرورت‌های آموزشي مطرح است و خلاقيت به‌عنوان يک مهارت ارزشمند در عصر اطلاعات به رسميت شناخته مي‎شود. به عقیده بردفورد شهرهای خلاق مردمی پویا، باتجربه و خلاقیت و نوآوری دارند و مکانی هستند که ایده‎ها تقویت شده و مردم در تمام بخش‌های زندگی باهم تلاش می‎کنند تا جامعه خودشان را به مکان‎هایی بهتر برای زندگی و کار تبدیل کنند (Medeiros, 2005,15). به‌طورکلی تأکید اصلی نظریه شهر خلاق بر روی تغييرات گسترده در اقتصاد و جامعه است كه «خلاقيت فردی» عامل كليدي آن محسوب می‎شود.

«فلوریدا»²⁰ در سال 2002 نظريه شكل‎گيري طبقه خلاق را بر مبنای نگرش نخبه‎گرایانه به خلاقیت مطرح كرد. فلوریدا از اصطلاح طبقه خلاق برای اشاره به فعالان عرصه صنایع فرهنگی و خلاقانه بهره گرفته است. او در تحلیل‎های خود از طبقه خلاق، به‌طور خاص بر نقش محوری مناطق کلان‌شهری بزرگ در شکل‎گیری خلاقیت تأکید دارد(Florida, 2002). به اعتقاد «فلوريدا» طبقه خلاق، شامل افرادي است كه ارزش‎هاي اقتصادي را با خلاقيت خود به ارمغان می‎آورند و بنابراین شهرهايي كه شمار افراد خلاق هنرمند (نويسندگان، نقاشان ، موسيقي‎دانان و...) در آن‌ها فراوان است، احتمال زنده ماندن و پابرجایی‌شان بيشتر است.

علی‌رغم رویکرد نسبتاً کثرت‎گرای «فلوریدا» نسبت به طبقه خلاق، اقتصاد خلاق بر مبنای خوانشی از خلاقیت شکل‌گرفته است که به‌جای تکیه‌بر ظرفیت و توانایی جهانی انسان‎ها برای بروز خلاقیت در درجه نخست متکی بر حوزه‎های هنری و فرهنگی است. «صنایع به‌اصطلاح خلاق» بخش بسیار مهمی از اقتصاد را شکل می‎دهند. نقش هنرمندان، موسیقی‌دانان، کارگردانان، و سایر کارکنان حوزه‎های فرهنگی در اقتصاد حائز اهمیت است، اما این به معنی این نیست که آن‌ها به‌تنهایی خلاق هستند. بلکه هنرمندان اساساً پتانسیل سروکار داشتن با خلاقیت اجتماعی و  مصالحه با دیگران را دارند. دلیل این امر این است که هنر در ذات خود ایجاب می‌کند که هنرمند آزادانه خود را در اختیار جامعه قرار دهد. علاوه بر این، برداشت ویژه‎ از خلاقیت هنری سبب توجه به جنبه‌های خاصی از عمل هنری – از قبیل نوآوری و ریسک‌پذیری –در ازای غفلت از دیگر ویژگی‌های این پدیده، ازجمله «خلاقیت به‌عنوان یک کالای اجتماعی» شده است (, Banaji et al., 2006 O’Connor, 2007).  سه‌گانه «فن‌آوری، استعداد و سازگاری» که توسط «فلوریدا» مطرح‌شده است الهام‎بخش تلاش‎هایی در راستای دست‎یابی به مردم، گروه‌ها، جوامع و شهرهای خلاق‎تر بوده است. اما کماکان تأکید بیش‌ازاندازه نظریه شهر خلاق بر ابعاد مادی و فردی زندگی انسان‌ها یکی از انتقادات وارد بر شهر خلاق به‌ویژه در نظریات «فلوریدا» است. 

استفاده از واژه شهر خلاق در گفتمان معاصر شهرسازی، به‌عنوان پتانسیلی برای جذب توسعه اقتصادی در ابعاد مختلف شهرهاست و معطوف به نقش اقتصاد در جذب نیروی انسانی و فعالیت‌های خلاق به شهرها در راستای شکوفایی اقتصادی است. بااین‌حال رویکرد تقلیل‎گرایانه به رابطه میان خلاقیت و اقتصاد و بیش از حد ساده فرض کردن این رابطه یکی از نقدهای اساسی وارد بر نظریه شهر خلاق است. برخی از نظریه‎پردازان نگرانی عمیق خود را از اینکه خلاقیت از طریق «عقلانیت ابزاری»²¹ به خدمت اقتصاد درآید ابراز نموده و از پروژه روشنگری²² انتقاد کرده‎اند (Adorno & Horkheimer,1979). آن‌ها معتقدند که نظریه شهر خلاق از نگاه سرمایه‎داری به شهر و ساکنین آن نشاءت می‎گیرد و رویکردی است که به‌مانند جعبه سیاهی، تعریف روشنی از خلاقیت ارائه نمی‎دهد. از سوی دیگر تأکید نظریه‎پردازانی مانند «لاندری» و «فلوریدا» بر مصرف‎گرایی فرهنگی مبتنی بر کارآفرینی شهری است که تا حد زیادی شعاری و آرمانی است. در رویکرد شهر خلاق، هنر و فرهنگ در خدمت اهداف اقتصادی هستند و هدف آن‌ها ایجاد رقابت میان شهرها برای به حداکثر رساندن سود اقتصادی است. اهمیت منابع انسانی، بهره‎گیری از ایده‎های شهروندان برای رشد و توسعه اقتصادی و بهره‎برداری حداکثر از پتانسیل‎های مکانی از دیگر نقدهای وارده بر شهر خلاق است. به‌عبارت‌دیگر، این رویکرد مدل جدیدی از سیاست‎گذاری منطقه‎ای و برنامه‎ريزي راهبردي را پیشنهاد می‎دهد که به دنبال توليد ارزش فرا صنعتی است. در این رویکرد محیط خلاق در خدمت موفقیت اقتصادی شهر است.

باور شکل‌گرفته در نظریه شهر خلاق در رابطه با خلاقیت فردی که ریشه در فردگرایی ناشی از مدرنیسم دارد، تصویری خیالی از فرایندی انفرادی را در فعالیت‌های خلاقانه ترسیم نموده است، اما واقعیت این است که برگه‌ها و فضاهای همگانی و عمومی از تفکر مشترک، مباحثات باعلاقه و تلاش‌های مشترک در روابط معنی‎دار نشاءت می‌گیرد (John-Steiner, 2000). «داکسبری» معتقد است که در شهر خلاق گرچه هنرمندان و فعالان در اقتصاد خلاق نقش مهمي را ايفا مي‎کنند، اما تنها منشأ خلاقيت محسوب نمي‎شوند. خلاقيت مي‎تواند از هر منبع و از سوي هر شخصي باشد (داکسبري، 1389، 76). فارغ از اهمیت و مزیت اقتصادی خلاقیت فردی نوابغ و هنرمندان و قدرت ذهن فردی برای شهرها، به‌واسطه بحران کیفیتی که در حال حاضر بیشتر محیط‎های شهری با آن مواجه‎اند، نگاه اجتماعی و فراگیر به خلاقیت می‎تواند به‌عنوان یکی از موضوعات جدی در نظریه شهر خلاق مطرح گردد و شهرسازی (برنامه‎ریزی و طراحی شهری) می‎تواند بیشترین نقش را در تحقق خلاقیت اجتماعی در شهرها ایفا نماید. آنچه باید صورت گیرد بازتعریف مبانی نظری شهر خلاق به‌منظور در برگرفتن جنبه‎های اجتماعی در کنار جنبه‎های منحصربه‌فرد خلاقیت، و به چالش کشیدن مرزهای سنتی نظریه شهر خلاق است که نقش‌آفرینان اقتصاد خلاق را به نوابغ هنری و فرهنگی محدود می‎کند.

 

چهارچوب نظری خاص

تبیین خلاقیت اجتماعی در شهرسازی و نظریه شهر خلاق 

نقد مفهوم کنونی خلاقیت در شهرسازی و نظریات شهر خلاق نیازمند حرکت از مفهوم فردگرایانه خلاقیت به سمت مفهومی است که ماهیت فراگیر و اجتماعی داشته باشد، بااین‌حال این موضع‎گیری به معنی انکار خلاقیت فردی نیست. تغییر تفکر غالب در باب خلاقیت فردی نیازمند مفهوم‎پردازی اجتماعی خلاقیت با استفاده از منطق فکری است. اصول خلاقیت اجتماعی درصورتی‌که تبدیل به یک‌رشته مفاهیم مشخص گردد، شرایط شکوفایی خلاقیت تمامی افراد و کنشگران درگیر در مسائل شهرسازی را فراهم می‎سازد. رویکرد فردگرایانه به خلاقیت در نظریه شهر خلاق‏، دایره خلاقیت را به عده‎ای اندک شمار نوابغ هنری و علمی و درعین‌حال قلمروهای خاص علمی و هنری محدود می‎سازد. در این رویکرد زندگی روزمره انسان‎ها و بسیاری از فعالیت‎های اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی مؤثر در شهرسازی از دایره خلاقیت بیرون گذارده می‎شود. از سوی دیگر رویکرد فردگرایانه در تبیین ریشه‎ها و علل اجتماعی خلاقیت ناتوان است. این رویکرد بعد اجتماعی خلاقیت را نادیده می‎گیرد و سهم نهادها و عوامل اجتماعی را در فرایند خلاقیت اندک می‎شمارد. شکوفایی اقتصاد شهری و دست‎یابی به شهر خلاق نیازمند توجه به خلاقیت به‌عنوان برساخته اجتماعی و توسعه و تقویت آن است. بنابراین رویکرد جمع‎گرایانه به خلاقیت و پرداختن به مسئله خلاقیت از این منظر، نیازمند کل‌نگری از حیث جامعیت در نگاه به عوامل متعدد مؤثر بر خلاقیت و همچنین قرار دادن خلاقیت در بستر اجتماعی آن است. در رویکرد جامع‌نگر، بروز خلاقیت اجتماعی در حوزه خاص شهرسازی نتیجه تعامل و برهم‎کنش سه دسته از معیارها به‌عنوان شروط اساسی زمینه‎ساز خلاقیت اجتماعی است که عبارت‌اند از: عوامل زمینه‎ای، تجارب پایدار روزمره و کنش‌های آگاهانه اجتماعی. در ادامه ضمن معرفی هر یک از این معیارها به تشریح مؤلفه‌های مرتبط با هر یک از این معیارها پرداخته‌شده است. 

1. عوامل زمینه‎ای

سه گروه از زیرمعیارهای وابسته به زمینه وجود دارند که در ترکیب با یکدیگر پیش‌شرط‌های بروز خلاقیت اجتماعی هستند. این زیرمعیارها عبارت‌اند از:

1.1.بستر موجود: وجود بستر و زمینه مطلوب پیش‎شرط اساسی بروز خلاقیت اجتماعی است. بنابراین دسته اول از عوامل زمینه‎ای دربردارنده ویژگی‌های بستر شامل بستر تاریخی، نهادهای اجتماعی و فضای فرهنگی، ساختارهای سیاسی و آموزش است که درصورتی‌که مشوق، برانگیزاننده، مولد و حمایت‎کننده‎ی خلاقیت باشند می‎توانند زمینه‎ساز خلاقیت اجتماعی گردد(Taylor,1988). مجموعه بسترهای شکل‎دهنده به خلاقیت اجتماعی اغلب تحت عنوان «فرهنگ خلاقیت» اطلاق می‎شود. فرهنگ خلاقیت، نظام باورها، ارزش‎ها و معانی است که امکان بروز و شکوفایی توانایی‌های بالقوه‎ی انسان را فراهم می‎کند(Csikszentmihalyi,1988, 325). این الگوها، ابزارها و روش‎ها، بستری را برای افراد یک جامعه فراهم می‎کند که بتوانند کنش خلاقه و تجربه‎ی خلاقه داشته باشند. بروز خلاقیت اجتماعی در شهرسازی نیازمند شناخت کامل بستر (بستر تاریخی، ساختارهای اجتماعی، فرهنگ و ساختارهای سیاسی) و تقویت آن برای حمایت از خلاقیت توسط متخصصین و با همکاری و مشارکت مردم است.

1.2.سنت یا پارادایم و رژیم معرفتی: دسته دوم از عوامل زمینه‎ای مؤثر بر خلاقیت اجتماعی پارادایم و سنت حاکم بر شهرسازی است که می‎تواند پشتیبان و مشوق خلاقیت باشد(Barlow, 2000, 107). وجود پارادایم معرفتی، گفتمان و یا رژیم معرفتی حامی خلاقیت از ضرورت‌های تحقق خلاقیت اجتماعی در شهرسازی است. از دیدگاه «بارلو» تغییر دیدگاه‌ها یا پارادایم‌ شیفت به‌عنوان پدیده ضروری و تعریف‌کننده خلاقیت جمعی است (Ibid, 104). سنت حاکم بر شرایط کنونی شهرسازی به‌گونه‌ای است که در آن دانش تخصصی و حرفه‎ای چیره و مسلط است و تنها تعداد اندکی از مردم امکان مشارکت در فرایند شهرسازی را دارند و ممکن است که بخش اعظمی از مردم امکان دسترسی به اطلاعات و بیان خواسته‎ها و نظرات و مشارکت در بیان ایده‎ها و شکل‎گیری خلاقیت جمعی را نداشته باشند. بنابراین ایجاد شرایط گفتمان و بستر موردنیاز خلاقیت اجتماعی نیازمند تغییر پارادایم حاکم بر شهرسازی از پارادایم متخصص محور به پارادایم مردم محور است. خلاقیت اجتماعی در شهرسازی نیازمند نوعی پارادایم «کثرت‎گرایی معرفت‎شناختی» است که در آن نظرات و ایده‎های متخصصان «همواره قابل‌دسترسی است اما در رأس نظرات سایرین قرار ندارد»(Turkle & Papert, 1990). این رویکرد، سنتی را خلق می‎کند که با سنت متخصص محور حاکم برای رویکردهای کنونی شهرسازی و تولید مکان متفاوت است. در رویکردهای کنونی شهرسازی، تعداد اندکی از تولیدکنندگان و متخصصین مکان را تولید می‎کنند و عده زیادی از مردم به مصرف مکان می‎پردازند.

 برخی از صاحب‌نظران در این رابطه از تحول در پارادایم شهر سخن به میان آورده‌اند. در حوزه مطالعات شهری شاید بتوان «جان فریدمن» را به‌عنوان برجسته‌ترین نظریه‌پردازی عنوان نمود که ضرورت بازنگری در اندیشه برنامه‌ریزی و چرخش از سوی عرصه‎ها و سطوح کلان تصمیم‌گیری به جنبه‎های محلی عرصه زندگی روزمره را مطرح نموده است. به اعتقاد وی چارچوب سنتی برنامه‎ریزی به‌منظور پاسخگویی متناسب با شرایط امروزه نیازمند تغییر و دگرگونی است(اقتصادی، 1392، 83). دست‎یابی به خلاقیت اجتماعی از طریق ایجاد بستری برای شنیده شدن نظرات گروه‌ها و افراد دخیل در فرایند شهرسازی و تولید مکان (اعم از مردم، متخصصین، سرمایه گذران، نهادهای دولتی و عمومی و ...) و از طریق استفاده از روش‌های طراحی خلاقانه و مشارکت آگاهانه و ایجاد محیط‌های باز به لحاظ اجتماعی و فرهنگی ممکن می‌شود که در آن محیط‌ها، کاربران، امکان مداخله و درگیر شدن در فرایند طراحی و اجرا و توسعه و استفاده و مدیریت مکان را دارند. در چنین محیط‌هایی مردم به‌جای اینکه تنها استفاده‌کنندگان غیرفعال مکان باشند، به‌عنوان همکاران فعال و طراحانی خلاق در کنار متخصصین قرار می‎گیرند.

انگیزش: شرط سوم برای بروز خلاقیت اجتماعی، انگیزش یا به‌عبارت‌دیگر وجود انگیزه‎های ذهنی و فردگرایانه و اراده فردی برای بیان و ابراز خویشتن است(Amabile 1995). بروز خلاقیت اجتماعی نیازمند وجود و یا ایجاد انگیزش کافی در مردم است تا به همکاران فعال تبدیل شوند و دانش خود را به گفتمان و مباحث وارد نمایند و ایده‎هایی را در مشارکت با سایر افراد دخیل در فرایند شهرسازی ایجاد نموده و پرورش دهند. به اعتقاد فیشر انگیزه خلاقیت اجتماعی در شهرسازی با پیش‌شرط‌های زیر می‎تواند ایجاد شود (Fisher, 2004):

- تحقق‌پذیری و امکان‌پذیری ایجاد تغییرات از منظر مهارت‌ها و تجارب کاربران 

- قابلیت تحقق و امکان‌پذیر بودن تغییرات ازنظر فنی 

- درک منافع حاصل از تغییرات به‌وسیله مردم 

یکی دیگر از راه‌های ارتقای خلاقیت اجتماعی ایجاد انگیزه در مردم جهت اندوختن و گردهم‎آوری سرمایه اجتماعی²³ است. ســرمایه اجتماعی با اســتفاده از همانندی‎ها و همسانی‎های افراد جامعه از جهات گوناگون، باعث ایجاد روحیه اعتماد متقابل می‎شــود (سالاری سردری و همکاران، 1393، 78). این نوع از سرمایه حاصل تأثیر نهادهای اجتماعی، روابط انســانی و هنجارها بر روی کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی اســت که با حفظ منابع اقتصادی و پیشرفت و توسعه همراه است(همان، 79). سرمایه اجتماعی - به شکل اعتماد، هنجارهای رفتاری، و شبکه‌های ارتباطات- پتانسیل خلاقیت جمعی را در میان ذینفعان دارای منافع متعارض ایجاد می‌کند.

اگر انگیزه وجود نداشته نباشد، یعنی اراده‎ی معطوف به ابراز خود وجود نداشته باشد، درواقع وقوع هیچ‌گونه خلاقیتی امکان‌پذیر نیست. بنابراین، شرط سوم، رکن اساسی برای خلاقیت اجتماعی در شهرسازی است.

کنش‌های آگاهانه

 بخشی از خلاقیت اجتماعی در حوزه شهرسازی متأثر از کنش‌های آگاهانه افراد در بستر اجتماع است. کنش‌های آگاهانه شامل سه دسته از زیرمعیارهاست:

-ایجاد شرایط گفتمان: خلاقت فرایندی گفتمان-محور است. اگر در یک موقعیت ایده آل برای گفتگو، دو طرف گفت‌وگو ازلحاظ قدرت برابر و هر دو آزادی ابراز وجود هم داشته باشند و درعین‌حال هر دو هم به مفید بودن گفتگو اعتقاد داشته باشند، آنگاه گفتمان شکل‌گرفته و زمینه بروز خلاقیت پدید می‎آید(Engestrom, 1999, 382). برای ارتقای فرهنگ خلاقیت در شهرسازی، باید در حوزه‎های سیاست‌گذاری، آموزش، بسترسازی و نهادسازی از منظر تازه‎ای به مقوله‎ی خلاقیت نگریسته شود. شهرسازان نقش بسیار مهمی در توسعه‌ی فرهنگِ خلاقیت دارند زیرا می‌توانند آگاهی جمعی ایجاد کنند و خلاقیت را به عرصه گفتمانی عمومی بکشانند. درنتیجه باید در راستای تبدیل خلاقیت به یک گفتمان عمومی از طریق رسانه‌های همگانی، آموزش و نهادهای فرهنگی تلاش نمایند.

-مشارکت اجتماعی و فرهنگی: در مبانی نظری شهرسازی، الگوی جدید برنامه‎ریزی مبتنی بر نقش مشارکتی مردم و اجتماعات محلی است. توجه به مشخصه‌هایی چون مشارکتی بودن، رویکرد فرآیندی به برنامه‌ریزی، افزایش کنترل مردم بر معیشت و زندگی روزمره و ارائه طرح‌ها و برنامه‌هایی که ارتباط و وابستگی بیشتری با نیاز و شرایط محلی اجتماعات دارد، می‌تواند به‌عنوان الگویی مطلوب در شرایط شهری مدنظر قرار گیرد (اقتصادی، 1392، 84). خلاقیت یک دستاورد اجتماعی و مشارکت و همکاری میان افراد جامعه گفتمانی خلاقانه است که نیازمند آموزش مهارت‌های حل خلاقانه مسائل، ایده پروری و تفکر خلاق به اعضای جامعه در عرصه شهرسازی است. خلاقیت اجتماعی نیازمند ایجاد بستر و زمینه برای مشارکت تمامی ذی‎نفعان و موردتوجه قرار گرفتن ایده‎های مختلف برای دست‎یابی به ایده‎های ترکیبی است (Kasl et al., 1997). با افزایش مشارکت اجتماعی و فرهنگی مردم، تجربه‎های افراد بیشتر می‎شود و درنتیجه امکان ایجاد موقعیت گفتگوی خلاقانه و بروز خلاقیت اجتماعی فراهم می‎گردد. 

-فرایند ارتباطی و همکارانه: خلاقیت نیازمند درگیر سازی فعال و بسیج اجتماعی کنشگران فردی، گروه‌ها و سازمان‎های مختلف در تنظیم و تدوین چهارچوب مسائل و راه‌حل‌ها، و به‌طورکلی همکاری و تشریک‌مساعی و فرآیند ارتباطی است(Engestrom, 2001, 137). در فرایند ارتباطی و همکارانه است که گفتمان شکل می‎گیرد و ممکن است که تجربه‎ی خلاقه و نوآورانه رخ دهد. در این رویکرد دولت نقش هدایت، حمایت، مشورت و تشویق نهادهای محلی را بر عهده دارد و هیچ‌گونه سیاستی را از بالا به پایین دیکته نمی‌کند. چنانچه « آزبرن» و « گابلر» در همین رابطه به نقش سنتی دولت مبنی بر فراهم آوردن امکانات میانجیگری بین مردم اشاره کرده و معتقدند که نقش دولت باید تعریف‌کننده مردم و فراهم سازنده امکانات حل این مشکلات باشد (اقتصادی، 139، 85). خلاقیت اجتماعی در ترکیب با فرایندهای همکارانه شهرسازی به همه ذینفعان اجازه می‎دهد تا بتوانند به شکل همکارانه راه‌حل مسائل شهرسازی را بیابند. چنین فرایندی نیازمند دیدگاه مشارکتی به فرایند طراحی و ایجاد محیطی است که در آن ‌همه ذینفعان بتوانند به‌عنوان همکاران فعال عمل کنند و بیش از مصرف‌کنندگان صرف محصولات شهرسازی باشند. در شکل 2 ارتباط میان معیارهای مؤثر بر خلاقیت در زمینه شهرسازی در قالب مفهومی نشان داده‌شده است. 

تجارب پایدار روزمره

 بخشی از خلاقیت اجتماعی در شهرسازی محصول تعاملات، تجارب و رفتارهای زیسته روزمره است که به شکل ناخودآگاه و در جریان زندگی روزمره اتفاق می‎افتد. تجارب پایدار روزمره شامل سه دسته از زیرمعیارهاست:

-تعامل با پیرامون: خلاقیت اجتماعی به‌مثابه نوعی انتقال تجارب پایدار توسط افراد عادی است که به‌صورت روزمره انجام‌ می‎گیرد. خلاقیت اجتماعی به معنی برقراری ارتباط با عده‎ای از مخاطبان برای بیان و انتقال ایده‎ها و تأثیر نهادن بر آن‌هاست که درنتیجه آن تجربه‎ای حاصل گردد. خلاقیت اجتماعی فرایند درگیر شدن و تعامل با پیرامون در اعمال خلاق است، بدون توجه به اینکه نتیجه کار نو و بدیع، مفید و یا خلاق باشد (Drazin et al., 1999, 287). برقراری تعاملات میان افراد با سایرین و نیز تعامل میان فرد با اشیای پیرامون از الزامات و نیازمندی‌های خلاقیت اجتماعی است. فعالیت‌های خلاق از رابطه میان فرد با محیط پیرامونی و سایر افراد سرچشمه می‎گیرند و نتایج خلاقانه اغلب حاصل تعامل و برهم‌کنش و همکاری میان افراد با دیگران هستند. اهمیت دادن به «خلاقیت روزمره»²⁴ به‌جای تمرکز بر روی ایده‌هایی که تغییرات اساسی ایجاد می‌کنند و یا سبب نوآوری‌های بزرگ می‌شوند،  مفهومی به نام «خلاقیت متوسط»²⁵ را شکل می‎دهد که تمرکز تحقیقات خلاقیت بر روی افراد برجسته (نوابغ) را رد کرده و معتقد است که «در این نوع نگرش افرادی که دستاوردهای خلاقانه کوچک‌تر یا کمتری دارند دست‌کم گرفته می‌شوند»( Kilbourne& Woodman, 1999,131). نادیده گرفتن این خلق‎کنندگان منجر به غفلت از بخشی از انسان‌ها می‌شود که در خلاقیت درگیر هستند (Amabile, 1995). حفظ و تداوم «خلاقیت روزمره» منجر به خلق و ارتقای محیط‌ها و بسترهای موجود و تداوم آن‌ها می‌گردد.

-قضاوت، داوری و اقناع: هیچ ایده‌ای به‌خودی‌خود خلاقانه نیست، مگر اینکه در فرایندهای اجتماعی مورد داوری و قضاوت قرارگرفته و خلاق پنداشته شود. همان‌طور که در تعاریف و رویکردهای خلاقیت به آن پرداخته شد، در رویکرد اقناع محور به خلاقیت، قضاوت و داوری ذهنی در رابطه با بداعت و ارزش نتیجه یا یک عمل منحصربه‌فرد است که خلاق بودن آن را از منظر اجتماعی تعریف می‎کند. «فورد» تأکید خود را بر روی تنش بین عمل خلاق و اقدامات روزمره و معمول قرار می‎دهد. زیرا از منظر او بستر (زمینه) بر روی خلق‎کنندگان تأثیر گذاشته و نتایج را مورد قضاوت قرار می‌دهد(Ford, 1996). بنابراین نتایج خلاقیت اجتماعی تحت تأثیر اجتماع قرار دارند و قضاوت در زمینه خلاق بودن یک نتیجه منوط به اقناع و یا تغییر سیستم است. به عقیده «چیکسنت میهایلی» آنچه ما خلاق می‌نامیم هرگز نتیجه یک اقدام فردی نیست؛ بلکه حاصل سه نیروی اصلی است که عبارت‌اند از: نهادهای اجتماعی که ارزش‌ها را تعیین می‎کنند، حوزه فرهنگ که ایده‌های جدید را انتقال می‌دهد، و افرادی که دامنه حوزه را تغییر می‎دهند(Csikszentmihalyi ,1988, 325).

-یادگیری مشترک: یادگیری مشترک به معنی ثبت دانش حاصل از تجربه و در اختیار دیگران قرار دادن دانش به‌صورت فعالانه است. یکی از اجزای اصلی یادگیری مشترک وجود حافظه مشترک است. اما تنها وجود حافظه مشترک نمی‌تواند یادگیری را تضمین کند. امروزه اطلاعات کمیاب نیستند بلکه مشکل اصلی دادن اطلاعات مناسب در زمان مناسب به طریقه درست و به فرد مناسب است. پیچیدگی‌های زندگی روزمره نیازمند انطباق، کشف دوباره، بداهه و یادگیری است (Bateson, 1999). خلاقیت پایدار روزمره سبب یادگیری، کشف و بازگشایی ظرفیت‌های جدیدی برای خلاقیت می‌شود. شکل اجتماعی خلاقیت نشان می‌دهد که یادگیری سازوکار و فرایند موردنیاز برای حصول به نتایج خلاقانه در حوزه شهرسازی است. خلاقیت اجتماعی محصول یادگیری جمعی است. جوامع پس از طرح مسئله، موضوع را درک نموده، سپس ادراک خود را متحول نموده و فرضیه‌های حاصل‌شده را مورد آزمون قرار می‌دهند. جوامع فعالانه در کنار یکدیگر می‌آموزند و خاطرات جمعی را در مجموعه‌ای از شرایط ایدئال به دست می‌آورند. فرایند خلاقانه توسط واحدهای اجتماعی مانند جمعی از افراد در قالب سامانه‌های فعالیتی انجام‌شده و نتایج ساخته‌شده اجتماعی تولید می‎نماید(Engestrom, 1999, 2001). شکل 2 نشان می‌دهد که بروز خلاقیت اجتماعی در شهرسازی نیازمند فرایندی همکاری محور و گفتگو محور است که در چرخه یادگیری جمعی محقق می‌گردد.

شکل 2 جمع بست دستاوردهای نظری پژوهش و ارتباط میان مفاهیم اصلی و معیارها و زیر معیارهای آن است و نشان‌دهنده این است که خلاقیت اجتماعی زمانی که در حوزه خاص شهرسازی مطرح می‎شود، نیازمند ایجاد بستر و زمینه مناسب، اتخاذ سنت و پارادایم مردم محور و خلق انگیزش کافی در مردم است. شهرسازی خلاقانه مبتنی بر وفاق عمومی، اجماع، ایجاد توازن میان علایق و منافع گروه‌های مختلف و حل مناقشه‎های موجود میان ذی‎نفعان و ذی‎نفوذان است. در چنین فرایندی مردم به‌عنوان کنشگران فعال فرایند شهرسازی تلقی می‎شوند و فرایند شهرسازی بر مبنای گفتمان، همکاری و مشارکت جامعه مدنی قرار می‎گیرد. از سوی دیگر ورود خلاقیت اجتماعی در بستر شهرسازی نیازمند توجه به تجارب پایدار روزمره و ارتقای تعامل و درک مشترک و یادگیری مشترک است. در این صورت است که شهرسازی به‌مثابه یک کنش اجتماعی عمل نموده و زمینه‎های تحقق نظریه شهر خلاق ممکن می‎گردد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1. بستر موجود

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 2. ارتباط میان معیارهای مؤثر بر خلاقیت اجتماعی در حوزه شهرسازی 

 

برخی از پیشنهاد‌هایی که می‎توان به‌منظور توسعه خلاقیت اجتماعی در نظریه شهر خلاق ارائه نمود، مطابق زیر است:

خودشناسی جمعی:²⁶ تحقق خلاقیت اجتماعی در نظریه شهر خلاق نیازمند تصمیم‎گیری از پایین به بالا و وجود شرایط تأمل انتقادی در شهرسازی است. تأمل انتقادی به طرق مختلف به خلاقیت اجتماعی کمک می‎کند، از آن جمله می‎توان به گسترش تعداد انتخاب‌ها در تجارب و تصمیم‌گیری بهتر و تجارب خلاق بیشتر؛ توانایی بهتر برای کار با عدم قطعیت و کثرت دیدگاه‌ها (ایجاد امکان گفتگوی بهتر، اشتراک و تساوی اختیارات بین همکاران و کار جمعی) و حل معضلات حرفه‎ای اشاره نمود.

تسهیل تعامل: خلاقیت اجتماعی امکان برقراری همکاری و تعامل در جوامع میان ذی‌نفعان و ذی‌نفوذان (برنامه ریزان، سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاران، مردم عادی و ...) را به‌ویژه در کارهای جمعی فراهم می‎کند. هر یک از افراد و سازمان‌های درگیر در پروژه دارای منبع منحصربه‌فرد از مهارت و تجارب و آشنایان -به عبارتی سرمایه اجتماعی- هستند و خلاقیت اجتماعی استفاده کامل از این منابع را امکان‌پذیر می‎سازد.

افزایش سازگاری و دگراندیش پذیری اجتماعی: خلاقیت اجتماعی اعمال قدرت و نفوذ بر روی دانش (اقتدار و انحصار دانش)²⁷ را به چالش می‎کشد و توجه را به آگاهی وابسته به رابطه²⁸ با دیگران جلب می‎کند. بنابراین، هدف اصلی خلاقیت اجتماعی توسعه فضاهایی برای گفت‌وگو است که در آن صدای افراد به حاشیه رانده‌شده، حذف‌شده و به‌عبارت‌دیگر افراد «نامرئی» شنیده شود.

یادگیری مشترک: خلاقیت اجتماعی بیانگر اقدامات بازتاب پذیر و گفت‌وگومحور است، بنابراین مستلزم اکتشاف و استفاده از روش‎هایی است که به یادگیری مشترک و توسعه شکل جدیدی از دانسته‌ها کمک می‎کند. 

تسهیل به اشتراک‎گذاری تجارب روزمره: تلاش‎های پایدار ذهنی و اجتماعی پیش‌نیازهای گفتمان خلاقیت اجتماعی هستند. مناسب‌ترین رویکرد برای پشتیبانی از خلاقیت اجتماعی تعیین روش‌هایی برای ذی‌نفعان برای به اشتراک‌گذاری تجارب روزمره است، به‌طوری‌که به تقویت و توسعه دانش جمعی منجر شود.

نتیجه‌گیری 

صنایع خلاق بخش بسیار مهمی از اقتصاد جوامع را شکل می‎دهند و نقش خلاقیت فردی هنرمندان در آن‌ها بسیار حائز اهمیت است. بااین‌حال این امر به معنی انکار نقش محیط اجتماعی در شکل‎گیری و بروز خلاقیت و ابعاد اجتماعی خلاقیت نیست. مروری یکپارچه بر مبانی نظری خلاقیت و به‌ویژه دیدگاه‌های جامعه‎شناختی به آن نشان می‎دهد که خلاقیت برساخته‎ای اجتماعی است که تحت تأثیر مجموعه‎ای از عوامل و مؤلفه‌های گوناگون قرار دارد. معیارهای مؤثر بر خلاقیت اجتماعی در بستر شهرسازی را می‎توان در قالب سه دسته کلی عوامل زمینه‎ای، کنش‎های آگاهانه و تجارب پایدار روزمره دسته‌بندی نمود. از ابتدایی‎ترین الزامات خلاقیت اجتماعی وجود بستر مناسب (مجموعه‎ای از شرایط مناسب تاریخی، اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی) و خلق انگیزش در جامعه است. بروز خلاقیت اجتماعی در شهرسازی مستلزم تغییر سنت و رژیم معرفتی حاکم به خلاقیت از سنت نخبه‎گرا و متخصص محور به دیدگاه فراگیر و مردم محور است. این تغییر نگرش سبب تغییر رویکرد نظریه شهر خلاق به خلاقیت از امری فردی به امری اجتماعی خواهد شد. مقوله‌ی خلاقیت نباید فقط به هنرمندان و نوابغ محدود شود زیرا نگاه نخبه‌گرا به خلاقیت در بستر شهر پاسخگوی مسائل پیچیده شهری نیست. شهرسازی خلاقانه نیازمند فرایندی ارتباطی و گفتگو محور مبتنی بر رابطه تعاملی و همکارانه میان طراح و کاربران و ایجاد امکان برای اجتماع محلی در راستای پذیرش نقش‎های جدید به‌عنوان متخصصان و مردمی است که بهترین نحو مکان را می‌شناسند.

 از سوی دیگر خلاقیت اجتماعی در شهرسازی مستلزم توجه به تعاملات و تجارب پایدار روزمره است. تحقق خلاقیت اجتماعی مستلزم تغییرات اجتماعی و ایجاد زمینه تعامل است به‌گونه‌ای که فرصت و منابع را برای مباحثه و گفتمان اجتماعی خلاقانه فراتر از انتقال اطلاعات ساده‎سازی شده و قابل‌فهم به کاربران فراهم کند. دیگر این‌که باید زمینه مشارکت بیشتری برای کنشگران در فرایند شهرسازی فراهم شود تا افراد از طریق تجربه کردن خلاقیت‌هایشان را بروز دهند. با افزایش مشارکت اجتماعی و فرهنگی مردم، تجربه افراد بیشتر می‌شود و درنتیجه امکان ایجاد موقعیت گفت‌وگوی خلاقانه بیشتر فراهم می‌گردد. وجود فضاها و مکان‌هایی برای گفتگو، گوش دادن، تشریک‌مساعی و خلق کردن؛ جایی که تمامی افراد صدای خود را بیابند و تمامی صداها شنیده شود؛ جایی که پتانسیل خلاق انسان‌ها درک شود؛ از دیگر الزامات تحقق خلاقیت اجتماعی در نظریه شهر خلاق و بستر گسترده‎تر آن یعنی شهرسازی است. نقطه شروع خلاقیت اجتماعی یادگیری و آموزش و ارتقای دانش مردم است که زمینه‌ساز درگیر سازی فعال و بسیج اجتماعی کنشگران فردی، گروه‌ها و سازمان‎های مختلف در تنظیم و تدوین چهارچوب مسائل و راه‌حل‌های موضوعات شهرسازی خواهد بود.

 

فهرست مراجع

1. اقتصادی، نهال، (1392). مشارکت شهروندان؛ کلید توسعه پایدار اجتماعی در محالت شهری )مطالعه موردی: محله باغشاه شهر شیراز(. نشریه هویت شهر، 7(16)، 81-97.

2. رضائيان قراگوزلو؛ علی؛ قادری، اسماعیل؛ و میرعباسی، رمضان. (1391).  برنامه‌ریزی شهر خلاق. تهران: آذرخش.

3. داکسبری، نانسی. (1389). شهرهای خلاق کانادا. (شهرزاد فرزین پاک، مترجم). مجله شهرداری‌ها، 11(100)، 12-15.

4. سالاری سردری، فرضعلی؛ بیرانوندزاده، مریم؛ و علیزاده، سید دانا. (1393). نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار محلی (مطالعه موردی: سکونتگاههای شهری و روستایی منطقه عسلویه) هویت شهر، 8(19)، 77-88.

 

1.       Adorno, T., & Horkheimer, M., )1979(. Dialectic of enlightenment.(J. Cumming, trans). London: Verso.

2.       Amabile, T. M. (1988). A model of creativity and innovation in organizations. Research in Organizational Behavior (Vol. 10, pp. 123-167). Greenwich, CT: JAI.

3.       Amabile, T. M. (1995). Attributions of creativity: What are the consequences?. Creativity Research Journal, 8, 423-426.

4.       Amabile, T. M. (1997). Motivating creativity in organizations. California Management Review, 40(1), 39-58.

5.       Banaji, S., Burn, A., & Buckhingham, D. )2006(. The rhetorics of creativity: a review of the literature. London: Creative Partnerships, Arts Council England.

6.       Barlow, C. A. (2000). Deliberate insight in team creativity. Journal of Creative Behavior, 34(2), 101-117.

7.       Bateson, M. C. (1999). Ordinary creativity. In R. E. Purser & A. Montuori (Eds.), Social creativity (Vol. 1, pp. 153-171). Cresskill, NJ: Hampton Press.

8.       Bourdieu, P., )1993(. The field of cultural production. London: Columbia University Press.

9.       Creative & Cultural Skills, )2008(. Creative blueprint England. London: Creative & Cultural Skills.

10.       Csikszentmihalyi, M. (1988) Society, Culture, and Person: A Systems View of Creativity, in R. J. Sternberg (ed.) The Nature of Creativity. New York, NY: Cambridge University Press. Pp. 325-339.

11.       Csikszentmihalyi, M., )1996(. Creativity. New York: McGraw-Hill.

12.       Drazin, R., Glynn, M. A., & Kazanjian, R. K. (1999). Multilevel theorizing about creativity in organizations: A sensemaking perspective. Academy of Management Review, 24, 286-307.

13.       Engeström, Y. (1999). Innovative learning in work teams: analysing cycles of knowledge creation in practice, in: Y. ENGESTRÖM et al (Eds.) Perspectives on Activity Theory. Cambridge: Cambridge University Press. 

14.       Engestrom, Y. (2001). Expansive learning at work: Toward an activity theoretical reconceptualization. Journal of Education and Work, 14, 133-156.

15.       Fisher, R. (2004). What is creativity?, In Robert Fisher and Mary Williams (eds.) Unlocking Creativity: Teaching Across the Curriculum (6–20). New York: Routledge.

16.       Florida, R. (2002). The rise of the creative class. New York: Basic books.

17.       Florida, R. L., &Tinagli, I. (2004). Europe in the creative age. London: Demos

18.       Ford, C. M. (1996). A theory of individual creative action in multiple social domains. Academy of Management Review, 21, 1112-1142.

19.       Göranzon, Bo, Hammaren, Maria, and Ennals, Ricahard, )2006(. Dialogue, skill and tacit knowledge. London: Wiley.

20.       Healey P. (2004). Creativity and urban governance. Policy Studies, 25(2), 87-102.

21.       Howkins, J. (2001). The creative economy. London: Penguin.

22.       Ibbotson, P., & Darsø, L. )2008(. Directing creativity: the art and craft of creative leadership. Journal of management and organization, 14 (5), 548–559.

23.       John-Steiner, V. (2000). Creative collaboration. New York: Oxford University Press.

24.       Kasl, E., Marsick, V. J., & Dechant, K. (1997). Teams as learners. Journal of Applied Behavioral Science, 33, 227-246.

25.       Kilbourne, L. M., & Woodman, R. W. (1999). Barriers to organizational creativity. In R. E. Purser & A. Montuori (Eds.), Social creativity (Vol. 2, pp. 125-150). Cresskill, NJ: Hampton Press.

26.       King, N. (1995). Individual creativity and organizational innovation. In C. M. Ford & D. A. Gioia (Eds.), Creative action in organizations (pp. 82-87). Thousand Oaks, CA: Sage.

27.       Landry, C. (2000) The creative city: a toolkit for urban innovators’. London: Earthscan.

28.       Madjar, N. (2005). The contributions of different groups of individuals to employees’ creativity. Advances in Developing Human Resources, 7, 182-206.

29.       Medeiros,  N. (2005). Planning for creativity: the case study of Winnipeg’s Exchange District. master degree project’, faculty of environmental design,Calgary, Canada.

30.       Montuori, A., & Purser, R. E. (Eds.). (1999). Social Creativity. Cresskill, NJ: Hampton Press.

31.       Nowotny, H., Scott, P., & Gibbons, M. )2001(. Re-thinking science: knowledge and the public in an age of uncertainty. Cambridge: Polity Press.

32.       O’Connor, Justin (2007) The Cultural and Creative Industries: A Review of the Literature, Report for Creative Partnerships, London: Arts Council England. 

33.       Oakley, K., )2006(. Include us out: economic development and social policy in the creative industries. Cultural trends, 15 (4), 255–273.

34.       Perry-Smith, J. E. (2006). Social yet creative: The role of social relationships in facilitating individual creativity. Academy of Management Journal, 49, 85-101.

35.       Perry-Smith, J. E., & Shalley, C. E. (2003). The social side of creativity: A static and dynamic social network perspective. Academy of Management Review, 28, 89-106.

36.       Purser, R. E., & Montuori, A. (1999). Organizing as if creativity really mattered. In R. E. Purser & A. Montuori (Eds.), Social creativity (Vol. 2, pp. 313-357). Cresskill, NJ: Hampton Press.

37.       Robinson, A. G., & Stern, S. (1997). Corporate creativity: How innovation and improvement actually happen. San Francisco: Berrett-Koehler.

38.       Runco, M. A. (1999). Creativity need not be social. In R. E. Purser & A. Montuori (Eds.), Social creativity (Vol. 1, pp. 237-264). Cresskill, NJ: Hampton Press.

39.       Simonton, D. K. (1988). Creativity, leadership, and chance. In R. J. Sternberg (Ed.), The nature of creativity (pp. 386-426). Cambridge, UK: Cambridge University Press.

40.       Simonton, D. K. (2003). Creative cultures, nations, and civilizations. In P. B. Paulus & B. A. Nijstad (Eds.), Group creativity: Innovation through collaboration (pp. 304-325). Oxford, UK: Oxford University Press.

41.       Taylor, C. W. (1988). Various approaches to and definitions of creativity. In R. J. Sternberg (Ed.), The nature of creativity (pp. 99-121). Cambridge, UK: Cambridge University Press.

42.       Torrance, E. P. (1988). The nature of creativity as manifest in its testing. In R. J. Sternberg (Ed.), The nature of creativity (pp. 43-75). Cambridge, UK: Cambridge University Press.

43.       Turkle, Sherry and Papert, Seymour (1990). Epistemological Pluralism: Styles and Voices Within the Computer Culture: Constructionist Learning. Idit Harel (ed.). Cambridge, MA: MIT Media Laboratory.

44.       West, M. A. (1995). Creative values and creative visions in teams at work. In C. M. Ford & D. A.

45.       Woodman, R. W., Sawyer, J. E., & Griffin, R. W. (1993). Toward a theory of organizational creativity. Academy of Management Review, 18, 293-321.

پی‎نوشت‎ها

14

 

---

[1] * این مقاله برگرفته از رساله دکتری شهرسازی خانم راضیه رضابیگی ثانی با عنوان «خلاقیت اجتماعی، طراحی شهری و نقش آن‌ها در بازتولید مکان» است که به راهنمایی سرکار خانم دکتر بهناز امین زاده در دانشکده شهرسازی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران در حال انجام است.

** دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده شهرسازی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران.                      email:[e-mail]

*** دانشیار دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران. (مسئول مکاتبات). email:[e-mail]                           

---

[1]  intrapsychic phenomenon

[2]  marginalised

[3]  an issue of attribution

[4]  systems approach

[5]  feedback cycles

[6]  Social construct

[7]  creative engagement

[8]  originality

[9]  fit

[10]  Social creativity

[11]  Runco

[12]  intrapersonal contributions

[13]  exclusively societal-level event

[14]  domain

[15]  field

[16]  co-ownership

[17]  heterogeneous knowledge production

[18]  inventive co-creation

[19]   خلاق بودن مستلزم متقاعد سازی و اصطلاحاً اقناع افراد است. هیچ ایده‌ای به‌خودی‌خود خلاقانه نیست، مگر اینکه در فرایند اجتماعی مورد داوری و قضاوت قرارگرفته و خلاق پنداشته شود. 

[20]  Florida

[21]  instrumental rationality

[22]  enlightenment project

[23]   ســرمايه اجتماعي مجموعه‎اي از نهادها، ارتباطات و قواعــد است كه كميــت و كيفيت تعامــلات اجتماعي جامعه را شــكل مي‎دهند. اصطلاح ســرمايه اجتماعي به ســرمايه هایی از قبيل اعتماد اجتماعي، هنجارها، و شــبکه‎هايي که مردم براي حل مشــکالت عمومي ترســيم مي‎کنند، گفته مي‎شود.

[24]  everyday creativity

[25]  average creativity

[26]  collective self-scrutiny

[27]  authority of knowledge

[28]  relational consciousness

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Conceptual framework of social creativity and its application in the theory of creative city

Raziyeh RezabeigiSani, Dr. Behnaz Aminzadeh

Abstract:

This paper encourages a new approach to reconsider the current attitude towards creativity in the theories of the creative city, creative industries and creative economy. This reconsideration is necessary, because there is a threat that the individualistic and physiologic approach now arranges the concept of the creative city over any further exploration of creativity and its wider role in the economic, social and cultural environment. Creativity is shown as an issue in the domination of talented artists and geniuses in the theories of the creative city. This individualistic approach leads to ignore the social dimensions, levels, and functions of creativity. However, creativity is increasingly assumed as a social phenomenon in some studies, especially in the context of social groups, organizations, and city. An integrative review of the literature reveals that the engagement in creativity processes occurs not only in individuals, but in individuals interacting with each other, in group and team works, multilevel systems and finally in complex systems such as cities. There is a need to re-conceptualize creativity as a social phenomenon, resulting from the interaction between human beings and other people, their surrounding environment and the artifacts that represent essential collective knowledge. This article offers a conceptual framework for the main processes of social creativity that integrates perspectives from a body of related literature by using a conceptual map. Criteria for social creativity in the context of urban planning can be categorized into three general categories as contextual factors, sustained everyday practices and conscious activities. The most basic requirements of social creativity are the suitable contextual factors (a set of historical, social, cultural, and political conditions) and the existence or creation of motivation in society. Social creativity in urban planning context requires a paradigm shift and change of approach toward creativity from individualistic (physiologic and expert-based) viewpoint to holistic (sociological and people-based) approach. This paradigm shift plays the role of creativity in the larger domain of urban planning discipline and thus the literature of the creative city theory provides the basis for considering it as a social issue. Creative urban planning requires a collaborative, facilitative, and participatory process based on the discourse making among different stockholders and provides the possibility for the local society to accept the role of experts in the process of urban planning. Therefore, this paper discusses the relationship between individual and social creativity and analyzes the need for the social approach in the urban planning. The paper also suggests an agenda for re-qualifying the creative city theory according to this fundamentally social conception, including how this can be achieved through implanting a new concept of social creativity. The findings include a conceptual diagram which shows the analysis and interpretation of the relationship between actors and social creative process, context and the results of creativity. Social creativity requires social action and adopting process-based approach to urban planning, promoting dialogue among actors, participation and everyday experiences. In conclusion, several proposals are offered for the application of concept in the theory of social creativity and creative city.

Keywords: Creativity; Social creativity; Creative city, Urban planning

 

---