ارزیابی انتقادی مطالعات تاثیر رسانه: مرور سیستماتیک
محورهای موضوعی : ارتباطات
مجید محمد زمانی
1
(دکتری رشته سیاستگذاری فرهنگی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران، پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع))
سید مجتبی امامی
2
(سید مجتبی امامی، استادیار رشته خط مشی گذاری عمومی، گروه مدیریت دولتی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران)
کلید واژه: محتوای رسانه, تأثیر رسانه, تاثیرات رسانه, مرور سیستماتیک, سنجش اثر رسانه, کارکردهای رسانه,
چکیده مقاله :
تأثیر محتوای رسانه بر افراد، نهادها و عامه قابل سنجش و شناسایی است. مطالعات تأثیر رسانه از ابتدای قرن بیستم مورد توجه دانشمندان حوزه ارتباطات و رسانه در سراسر جهان قرار گرفته است؛ و تعداد پژوهش‌های داخلی نیز در سال‌های اخیر روند روبه‌رشدی داشته‌اند، اما ارزیابی کیفی این روند می‌تواند محققان را نسبت به انتقادات و خلأهای وارد بر پژوهش‌های موجود آگاه سازد تا مسیر جهت ارتقای کیفیت و اصلاح روند پژوهشی این حوزه هموار گردد. از این رو این پژوهش، پس از ارائه الگوی تأثیرات محتوای رسانه، با استفاده از روش مرور سیستماتیک (نظام‌مند) به بررسی 39 مقاله منتخب می‌پردازد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد؛ علی‌رغم رشد کمی پژوهش‌های تأثیرات رسانه در سال‌های اخیر، این پژوهش‌ها غالباً بر تأثیرات ملموس شناختی و رفتاری فردی متمرکز بوده و نسبت به تأثیرات ناملموس احساسی، نگرشی، باوری بر نهادها و عامه بی‌توجه بوده‌اند. نادیده‌گرفتن نقش فعال مخاطب در تأثیرات رسانه، غلبه روش‌شناسی کمی، بی‌توجهی به تأثیرات کلان عامه و نهادی، کوتاه‌مدت بودن مطالعات تأثیر رسانه و غیردقیق بودن سنجه‌ها از جمله انتقادات وارد بر غالب این پژوهش‌هاست. در ادامه این مقاله، ضمن ارائه پیشنهاد برای رفع این انتقادات، خلأهای موجود هر حوزه از تأثیرات شناختی، باوری، نگرشی، احساسی و رفتاری را ارائه نموده تا راهنمایی برای توسعه کیفی این حوزه مطالعاتی باشد.
The effect of media content on individuals, institutions and the general public can be measured and identified. Media effect studies have been the focus of communication and media scholars around the world since the beginning of the twentieth century; And The number of domestic studies has also been growing in recent years, but the qualitative evaluation of this trend can make researchers aware of the criticisms and gaps in existing research to pave the way to improve the quality and improve the research process in this area. Therefore, after presenting the model of media content effects, this study examines 39 selected articles using a systematic review method. The findings of this study show; Despite the quantitative growth of media effect studies in recent years, these studies have often focused on the tangible cognitive and behavioral effects of the individual and have ignored the intangible effects of emotion, attitude, belief on institutions and the public. Ignoring the active role of the audience in the effects of the media, the dominance of quantitative methodology, ignoring the macro public and institutional effects, short-term studies of media effect studies and inaccuracy of metrics are among the criticisms of most of these studies. In the continuation of this article, while presenting a proposal to address these criticisms the existing gaps of each field of cognitive, belief, attitude, emotional and behavioral effects are presented as a guide for the qualitative development of this field of study.
ابطحی، سیدمصطفی. و موسوی، سیدمحمدرضا. (1396). "ﺗﺄﺛﯿﺮ رﺳﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﺳﺎزﻣﺎن ﺻﺪا و ﺳﯿﻤﺎ ج. ا. اﯾﺮان"، مطالعات سیاسی. دوره 9، شماره 35، صص. 191-208.
آذریان، علی.، ساروخانی، باقر. و نوابخش، مهرداد. (1396). "رسانه و تعلق‌پذیری ملی: مطالعه‌ای در باب تأثیر رسانه‌های جمعی بر تعلق‌پذیری ملی"، مطالعات میان فرهنگی، دوره 12، شماره 31، صص. 93-115.
بامری، اسحاق. (1394). "بررسی تأثیر رسانه در افزایش عفو و بخشش مطالعه موردی: خانواده‌های شهر زابل"، مطالعات علوم اجتماعی ایران، دوره 12، شماره 46، صص. 33-45.
پناهی، محمدحسین. و عالی‌زاده، اسماعیل. (1384). "تأثیر وسایل ارتباط‌جمعی بر مشارکت سیاسی شهروندان تهرانی"، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 12، شماره 28-29، صص. 89-131.
پورجبلی، ربابه. (1397). "بررسی تأثیر مقدار حضور در عرصه عمومی و استفاده از رسانه‌های جمعی بر مقدار آگاهی زنان نسبت به حقوق خانوادگی خود مورد مطالعه: زنان شهر ارومیه در سال 95"، زن و جامعه، دوره 9، شماره 33، صص. 17-36.
توکلی، مرتضی. و شاهزائی، عبدالمجید. (1396). "تحلیل تأثیر قدرت رسانه‌ها بر سبک زندگی روستاییان مرزنشین (زهک) سیستان"، مطالعات قدرت نرم. دوره 7، شماره 16، صص. 208-228.
جهانگیری، جهانگیر. و ابوترابی زارچی، فاطمه. (1391). "بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی دانشجویان: مطالعه موردی دانشگاه شیراز"، پژوهش‌نامه علوم سیاسی. دوره 7، شماره 4، صص. 89-122.
حیدری، آرمان. و دهقانی، عبدالرحیم. (1394). "بررسی تأثیر میزان استفاده از انواع رسانه‌ها بر سرمایه اجتماعی (مورد مطالعه: جوانان 29 - 15 ساله ساکن شهر شیراز)"، راهبرد اجتماعی فرهنگی. دوره 4، شماره 14، صص. 29-56.
خاتمی سبزواری، سیدجواد. (1395). “بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر فرهنگ پوشش دانشجویان (مطالعه موردی دانشجویان زن دانشگاه حکیم سبزواری)"، فرهنگ در دانشگاه اسلامی. دوره 6، شماره 21، صص. 585-600.
خالقی، مینو. (1392). "نقش و تأثیر رسانه‌های جمعی بر وقوع قتل‌های شرافتی"، مطالعات بین‌رشته‌ای در رسانه و فرهنگ. دوره 3، شماره 6، صص. 27-54.
خوشفر، غلام‌رضا.، عقیلی، سیدمحمود.، دنکو، مجید. و الیاسی، مجید. (1389). "تأثیر استفاده از رسانه‌ها بر احساس جوانان نسبت به حیات اجتماعی"، جامعه پژوهی فرهنگی. دوره 1، شماره 2، صص. 85-108.
ربانی، رسول.، عباس‌زاده، محمد.، مولایی، محمود. و کرمانی، بتول. (1389). "تأثیر رسانه‌های جمعی بر احساس ناامنی زنان"، پژوهش‌های ارتباطی. دوره 17، شماره 64، صص. 79-104.
عبدالرحمانی، رضا. و ایارگر، حسین. (1395). "تأثیر رسانه‌های جمعی در وقوع و گسترش نزاع‌های فردی"، دانش انتظامی، دوره 18، شماره 73، صص. 53-79.
رضوی طوسی، سیدمجتبی.، آذرهمایون، رمضان.، یاهک، سجاد. و غلامیپور، اسماعیل. (1392). "برساخت پیام‌های سلامت و پزشکی در رسانه و تأثیر آن بر آگاهی مردم"، اخلاق زیستی. دوره 3، شماره 8، صص. 43-78.
روستایی، مرتضی.، بدیهی زراعتی، فرنوش.، پوراکبران، الهه. و رجب‌زاده، زینب. (1395). "بررسی تأثیر رسانه‌های نوپدید (اینترنت، ماهواره و تلفن همراه) بر خیانت عاطفی زوجین و عوامل مؤثر برآن"، اصول بهداشت روانی، شماره 75، صص. 419-423.
روهنده، مجید.، جعفری، احمد. و جهانگیری‌مقدم، روح‌اله. (1393). "بررسی تأثیر رسانه و دینداری بر جدی انگاری جرایم جنسی - اخلاقی (مطالعه نمونه‌ای از دانشجویان دانشگاه خوارزمی تهران)"، علوم اجتماعی (دانشگاه فردوسی مشهد)، دوره 11، شماره 24، صص. 235-262.
زالی، نادر.، زمانی‌پور، مسعود.، میرمحمد تبار، سیداحمد. و ولایی، اکبر. (1393). "بررسی تأثیر استفاده از رسانه‌های جمعی بر امنیت فرهنگی در کلان‌شهر تهران (رویکرد جامعه‌شناسی شهری)"، پژوهش‌نامه نظم و امنیت انتظامی، دوره 7، شماره 28، صص. 1-26.
ساداتی، نصراله. و کوهی، احمد. (2013). "بررسی تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر استفاده از رسانه‌های سنتی"، پژوهش‌های ارتباطی. دوره 20، شماره 76، صص. 65-86.
سجاسی قیداری، حمداله.، محمودی، حمیده. و داورزنی، علیرضا. (1396). "تأثیر رسانه‌های تصویری در ترویج مصرف‌گرایی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دهستان تبادکان شهرستان مشهد)"، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 12، شماره 41، صص. 837-855.
فرامرزیانی، سعید. و غفاری آذر، داوود. (1396). "تأثیر مصرف رسانه‌های جمعی بر مدیریت بدن (مورد مطالعه: جوانان ساکن در شهر ارومیه)"، علوم اجتماعی. دوره 14، شماره 2، صص. 117-140.
کشاورزی، سعید.، خواجه نوری، بیژن. و غفاری نسب، اسفندیار. (1396). "ارزیابی تأثیر رسانه‌های مختلف بر میزان مشارکت در جنبش‌های محیط زیستی: مورد جنبش رفتگران طبیعت ایران"، مطالعات راهبردی جهانی شدن، دوره 7، شماره 25، صص. 73-92.
سمواتی، زهرا. و رضوی دینانی، ابتسام. (1394). "تأثیر رسانه در بازنمایی واقعیت نقش زنان"، پژوهش‌های جامعه شناختی، دوره 9، شماره 1، صص. 79-106.
شایان، علی.، دانایی، حبیب‌اله. و اندامی، مهردخت. (1396). "تأثیر استفاده از رسانه‌های اجتماعی بر عملکرد شغلی کارکنان دانشگاه تربیت مدرس"، پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی. دوره 7، شماره 3، صص. 135-155.
مرادی، شیوا. و نادری، نادر. (1395). "بررسی تأثیر مصرف رسانه‌های نوین بر قصد کارآفرینانه دانشجویان (مطالعه موردی دانشگاه تهران)"، مطالعات رسانه‌های نوین، دوره 2، شماره 5، صص. 136-166.
صادقلو، طاهره.، جعفری، فهیمه. و محمودی، حمیده. (1397). "تحلیل تأثیر رسانه‌های جمعی بر کاهش اعتماد اجتماعی روستاییان (مورد مطالعه: روستاهای دهستان کنویست شهرستان مشهد)"، پژوهش‌های روستایی. دوره 9، شماره 3، صص. 462-477.
شکربیگی، عالیه.، آقایی نور، مریم.، قبادی، عباس. و عبدالعلی‌پور، قادر. (1390). "بررسی تأثیر رسانه‌های جمعی بر احساس امنیت اجتماعی (مطالعه موردی، افراد 38-18 سال استان چهارمحال و بختیاری)"، دانش انتظامی، دوره 13، شماره 53، صص. 31-62.
عباس‌زاده، محمد.، علیزاده اقدم، محمدباقر.، پورمحمد، رعنا. و محمدپور، نیر. (1393). "مطالعه جامعه‌شناختی تأثیر ارزش‌های غربی و رسانه‌های جمعی بر تصور بدنی مورد مطالعه: زنان بالاتر از 15 سال شهر تبریز"، جامعه‌شناسی کاربردی. دوره 25، شماره 53، صص. 85-100.
عقیلی، سیدوحید.، روشندل‌اربطانی، طاهر. و فرجیان، محمدمهدی. (1397). "نقش شبکه‌های اجتماعی در انتخابات در ایران و تأثیر آنها بر نقش رسانه‌های سنتی"، مطالعات رسانه‌های نوین، دوره 4، شماره 13، صص. 181-213.
امیدی، علی. و مرادی‌فر، سعیده. (1397). "تبیین تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر مشارکت سیاسی (مطالعه موردی استان مازندران)"، مجله جهانی رسانه - نسخه فارسی، دوره 13، شماره 26، صص. 254-275.
فرهنگی، علی‌اکبر.، عباس‌پور، عباس.، بورقانی فراهانی، سهیلا. و عباچیان قاسمی، رضا. (1393). "تحلیل تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر نگرش مشتریان نسبت به نام تجاری و قصد خرید از شرکت: مطالعه موردی شرکت ایران‌خودرو"، مجله جهانی رسانه، دوره 9، شماره 2، صص. 236-251.
فرهنگی، علی‌اکبر. و کیانا، هانی. (1391). "تأثیر رسانه‌ها در تبلیغ سبک زندگی غربی با تأکید بر الگوی پوشش غربی"، پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، دوره 2، شماره 5، صص. 139-163.
قادرزاده، امید.، قادرزاده، هیرش. و حسین‌پناه، حسن. (1391). "تأثیر مصرف رسانه‌های جمعی بر مدیریت بدن زنان"، زن و جامعه، دوره 3، شماره 11، صص. 125-154.
کلانتری، عبدالحسین.، حسنی، حسین. و علیپور درواری، اکرم. (1391). "سنجش تأثیر جنسیت بر مصرف رسانه‌ای در ایران - تحلیل ثانویه داده‌های پیمایشی ملی"، زن در توسعه و سیاست، دوره 10، شماره 39، صص. 79-100.
کنعانی، محمدامین.، حمیدی‌فر، مهدی. و قربانی، ابوذر. (1396). "بررسی تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر هویت جنسیتی مادران و دختران: مطالعه‌ای در شهر رشت"، توسعه اجتماعی، دوره 11، شماره 3، صص. 97-128.
مسلم، علی‌مهدی. و قربانی، فائزه. (1394). "نقش صداوسیما در ارتقا سلامت؛ مورد مطالعه صداوسیمای مرکز خراسان رضوی"، تحقیقات کیفی در علوم سلامت، دوره 4، شماره 3، صص. 326-338.
بینام. (1390). "بررسی تأثیر رسانه‌های جهانی بر هویت فرهنگی جوانان"، مطالعات راهبردی جهانی‌شدن، دوره 2، شماره 5، صص. 39-62.
رنجبر، منصور.، دارابی‌نیا، مرتضی. و مرادحیدری، علی. (1398). "بررسی اثربخشی مداخله رسانه‌ای بر نگرش دانش‌آموزان نسبت به مصرف مواد مخدر و دخانیات: مبتنی بر آموزش اثرات بر سلامت و تبعات قانون"، دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دوره ۲۹، شماره ۱۷۵، صص. 107-116.
منظری، علیرضا.، قندفروش، فرحناز. و امیر، آرمین. (1392). "بررسی رابطه‌ی تأثیر برخی از عوامل جمعیت‌شناختی و میزان مصرف رسانه‌ای زنان شاغل تهرانی"، مطالعات علوم اجتماعی ایران، دوره 10، شماره 39، صص. 105-120.
مهدی‌زاده، سیدمحمد. (1396). "نظریه‌های رسانه، اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی، چاپ 6، تهران. همشهری.
نوربخش، یونس.، مولایی، محمدمهدی. و طالبیان، حامد. (1392). "تأثیر انواع رسانه بر دینداری دانشجویان دانشگاه‌های سراسر کشور"، مدیریت در دانشگاه اسلامی، دوره 2، شماره 1، صص. 47-70.
نیازی، محسن. و شفائی‌مقدم، الهام. (1391). "بررسی تأثیر رسانه‌های جمعی در گرایش به هویت ملی (مطالعه موردی شهروندان شهرستان کاشان در سال 1390)"، رسانه و فرهنگ. دوره 2، شماره 3، صص. 99-128.
Aaker, Jennifer Lynn., Smith, Andy. & Adler, Carlye. (2010). “The dragonfly effect: Quick, effective, and powerful ways to use social media to drive social chang”, 1st edition, San Francisco: Jossey-Bass.
Denyer, David. & Tranfield, David. (2009). “Producing a systematic review. In D.A. Buchanan & A. Bryman (Eds.)”, The Sage handbook of organizational research methods”, Los Angeles, Calif: SAGE. PP. 671–689.
Fink, Arlene. (2020). “Conducting research literature reviews. Fifth edition”, Los Angeles: Los Angeles
Gunter, Barrie. (1999). “Media research methods, M easuring audiences”, reactions and impact: Sage.
Nabi, Robin L. & Oliver, Mary Beth. (2009). “The SAGE handbook of media processes and effects”, London: SAGE.
Perse, Elizabeth M. (2001). “Media effects and society. Mahwah, N.J.: L”, Erlbaum Associates (LEA's communication series).
Potter, W. James. (2012). “Media Effects”, Thousand Oaks: SAGE Publications.
Shamseer, Larissa., Moher, David., Clarke, Mike., Ghersi, Davina., Liberati, Alessandro., Petticrew, Mark. & et al. (2015). “Preferred reporting items for systematic review and meta-analysis protocols (PRISMA-P) 2015: elaboration and explanation”, BMJ: British Medical Journal, Vol. 349, PP. 47-76.
Shoemaker, Pamela J. & Reese, Stephen D. (1996). “Mediating the message. Theories of influences on mass media content. 2nd edtion”, White Plains, N.Y., London: Longman.
Zillmann, Dolf. & Bryant, Jennings. (2002). “Media Effect s. Advances in Theory and Research”, 2nd edition, Mahwah, N. J., London: L. Elbaum Associates.
_||_
ارزیابی انتقادی تأثیرشناسی محتوای رسانه: مرور سیستماتیک
چکیده
تأثیر محتوای رسانه بر افراد، نهادها و عامه قابل‌سنجش و شناسایی است. مطالعات تأثیرشناسی رسانه از ابتدای قرن بیستم موردتوجه دانشمندان حوزه ارتباطات و رسانه در سراسر جهان قرار گرفته است؛ و پژوهش‌های داخلی نیز در سال‌های اخیر روند روبه‌رشدی کمی داشته‌اند، اما ارزیابی کیفی این روند می‌تواند محققان را نسبت به انتقادات و خلأهای وارد بر پژوهش‌های موجود آگاه سازد تا مسیر جهت ارتقای کیفیت و اصلاح روند پژوهشی این حوزه هموار گردد. ازاین‌رو این پژوهش، پس از ارائه الگوی تأثیرات محتوای رسانه، با استفاده از روش مرور سیستماتیک (نظام‌مند) به بررسی 39 مقاله منتخب می‌پردازد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد؛ علی‌رغم رشد کمّی پژوهش‌های تأثیرسنجی در سال‌های اخیر، این پژوهش‌ها غالباً بر تأثیرات ملموس شناختی و رفتاری فردی متمرکز بوده و نسبت به تأثیرات ناملموس احساسی، نگرشی، باوری بر نهادها و عامه بی‌توجه بوده‌اند. نادیده‌گرفتن نقش فعال مخاطب در تاثیرات رسانه، غلبه روش‌شناسی کمّی، بی‌توجهی به تأثیرات کلان عامه و نهادی، کوتاه‌مدت بودن مطالعات اثر سنجی و غیردقیق بودن سنجه‌ها از جمله انتقادات وارد بر غالب این پژوهش‌هاست. در ادامه این مقاله، ضمن ارائه پیشنهاد برای رفع این انتقادات، خلأهای پژوهشی هر حوزه از تأثیرات شناختی، باوری، نگرشی، احساسی و رفتاری را ارائه نموده تا راهنمایی برای توسعه کیفی این حوزه مطالعاتی باشد.
واژه های كليدي: تأثیرات رسانه، محتوای رسانه، کارکردهای رسانه، سنجش اثر رسانه، مرور سیستماتیک.
1. مقدمه
امروزه رسانه‌ها، تأثیرات مختلفی بر افراد، نهاد و جوامع دارند و عدم توجه به آثار آنها موجب بروز تغییرات اجتماعی ناخواسته و ناملموس در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فرد و جامعه می‌گردد. پژوهشگران حوزه رسانه با نظرات خود ارائه‌کننده طیفی از تأثیر مطلق، تأثیر محدود، تأثیر قدرتمند و تأثیر حاصل از توافق ناشی از رسانه ها هستند(مهدی زاده، 1396: 52-53) و برای سنجش این تاثیرات روش های مختلف کمی و کیفی پیشنهاد کرده اند (Gunter, 2000; 135-235)و حتی برخی برای اثرگذاری رسانه بر مخاطب، اصول و قواعدی نیز پیشنهاد کرده‌اند(Aaker, 2010: 81-206).
در سال های اخیر با جایگزینی رسانه های سیار، تعاملی و شخصی شده به جای رسانه های سنتی و تغییر ماهیت بنیادین کارکردهای رسانه‌ها، الگوهای تأثیرات رسانه و روش شناسی پژوهشی آن تغییر کرده است. عمر حوزه مطالعات تاثیرسنجی در جهان حدود یک قرن می‌باشد و چنانچه در فصل 4 گفته خواهد شد، در سال‌های اخیر این حوزه مورد توجه پژوهشگران داخلی قرار گرفته است. از این رو لازم است با نگاهی جامع به ارزیابی پژوهش‌های داخلی جهت اصلاح و توسعه روند پژوهشی این حوزه اقدام نمود.
با توجه به بررسی‌های نگارنده این مقاله، بیشتر پژوهش‌های انجام شده در حوزه تاثیرسنجی به ارائه تاریخچه تأثیرات رسانه و یا به تاثیرسنجی محتوایی خاص بر مخاطب، اکتفا نموده‌اند. همچنین تا زمان نگارش این مقاله، هیچ پژوهشی به ارائه چارچوب تأثیرسنجی و ارزیابی نظام‌مند مطالعات داخلی این حوزه نپرداخته است. این پژوهش به دنبال آن است تا پس از ارائه چارچوب تاثیرسنجی رسانه، با روش مرور نظامند ادبیات، به ارزیابی پژوهش‌های انجام شده داخلی از منظر متغیرهای موردنظر، روش‌های مورداستفاده و نتایج به‌دست‌آمده بپردازد و اصلی‌ترین خلأهای پژوهشی موجود در حوزه تاثیرسنجی رسانه را ارائه نماید.
در ادامه این مقاله، در بخش دوم به چارچوب مطالعات تأثیرسنجی، و در بخش سوم به روش مرور نظامند ادبیات و در بخش چهارم به بررسی انتقادی پژوهش‌های جمع‌آوری شده، خواهیم پرداخت و در انتهای مقاله به خلأهای نظری و انتقادات وارد بر مطالعات این حوزه اشاره خواهد شد. نتایج این پژوهش می‌تواند موجب اصلاح و هدایت پژوهش‌های آتی این حوزه مطالعاتی گردد. همچنین مدیران رسانه با شناخت قلمرو تأثیرشناسی می‌توانند به انتخاب نوع صحیح تأثیرسنجی مبادرت نمایند.
2. پیشینه ادبیات اثرسنجی رسانه
2.1 محتوای رسانه و انواع مطالعات اثرشناسی رسانه
همه آن چیزی که در رسانه خوانده، دیده و شنیده یا به هر گونه عرضه می‌شود، محتوای رسانه نام دارد. تعامل عوامل مختلف، موجب شکل‌گیری محتوایی خاص در رسانه شده و این محتوا موجب ایجاد تأثیرات مختلف بر روی مخاطب می‌گردد. در شکل(1) فرآیند شکل‌گیری محتوا و اثرگذاری محتوای رسانه بر مخاطب نشان داده شده است(شومیکر و رییز، 1996، 3-4).
شکل 1: حوزه مطالعات تأثیرات محتوای رسانه
با توجه به شکل بالا به‌طورکلی مطالعات حوزه اثرشناسی رسانه به دو حوزه کلی قابل تفکیک است که البته این دو به‌منظور دقت‌های علمی به‌صورت جدا مورد بررسی قرار می‌گیرند. این دو حوزه عبارت‌اند از:
1. مطالعات عوامل مؤثر بر محتوای رسانه1: که شامل بررسی عوامل اثرگذار بر شکل‌گیری محتوا نظیر نظام ایدئولوژیک، کارمندان سازمانی و اقتصاد رسانه است.
2. مطالعات تأثیرات محتوا بر مخاطب2: که شامل بررسی اثرات محتوای رسانه بر مخاطبان است.
پژوهش حاضر در حوزه دوم مطالعات اثرشناسی، یعنی مطالعات تاثیرات محتوا بر مخاطب، می‌باشد.
2.2. دوره‌های تاریخی مطالعات اثرشناسی رسانه‌ها
در طول تاریخ هر هنگام مواجهه ی با رسانه ها از هر نوعی محدود شده، بخاطر نگرانی از تأثیرات نامطلوب آنها بوده است. توجه به تأثیرات رسانه‌ها حداقل به دوران یونان باستان و اوائل قرن پنجم پیش از میلاد بر می‌گردد؛ در قرون بعدی با توسعه رسانه های جمعی و رشد محتوای برنامه‌های سرگرم‌کننده و تجاری در رسانه‌ها، منتقدین، محتوای رسانه‌ها را عامل فساد، گمراهی، طغیان و آشوب‌های اجتماعی دانستند(نابی و اولیور، 2009، 5)
مطالعات تأثیرات رسانه، به عنوان یک حوزه مستقل علمی، هم‌زمان با جنگ جهانی اول آغاز شد. پِرس3(2001) با اسناد به کتب درسی حوزه نظریات ارتباطات در آثار باران و دیووس(1995)، دی فلور و بال روکیچ(1989) و مک کوئیل(1994) به این نتیجه رسید که مطالعات اثرات رسانه ای در طول تاریخ به واسطه تغییر پارادایمی در پیش فرض‌های نظری، در رویکرد دانشمندان به مسئله و در روش‌های تفسیر نتایج تجربی، به صورت زنجیره‌ای از مراحل، قابل تفکیک و بررسی است. پرس سه مرحله بنیادین در مطالعات اثرات رسانه ای را چنین معرفی می‌کند:
1. دوره اثرات یکنواخت رسانه‌ای4: این دوره از اوایل قرن بیستم آغاز و تا دهه 1930 ادامه یافت. در این دوره، تمرکز اصلی به اثرات رسانه بر اساس مدل محرک- پاسخ5 برآمده از روان‌شناسی و ریشه در نظریه جامعه توده‌وار6 جامعه‌شناسی داشت.
2. دوره اثرات محدود7: مرحله دوم تأثیرات رسانه تا دهه 1960م، اغلب به نام دوره اثرات محدود شناخته می شود چرا که پژوهشگران در این دوره بر این باور بودند که اثرات رسانه به واسطه‌ی امیال، نیازها، اولویت‌ها و پیوندهای اجتماعی مخاطب محدود شده و وی به گزینش‌های عقلایی و تفسیر پیام‌ها اقدام می کند.
3. دوره تاثیرات قدرتمند رسانه‌ای8 : دهه 60 م به بعد با گسترش رسانه‌های تصویری همچون تلویزیون، دوره بازگشت به مفهوم رسانه‌های جمعی قدرتمند بود، چرا که به نظر پژوهشگران فضای اشباع شده مصرف رسانه‌های جمعی می‌تواند بر رویکرد گزینشگرانه مخاطبان غلبه کند و بر ایشان اثرات مستقیم اعمال نماید(پرس، 2001، 24-27)(نابی، اولیور، 2009، 9-13). در سال های ابتدایی قرن 21، نگاه احتمال علیت در تأثیرات رسانه، جایگزین الگوی مکانیکی و جبرگرایانه علیت در تأثیرات گردید. هچنین بررسی تأثیرات غیرآشکار و بلندمدت، نظیر تاثیرات دانشی، نگرشی یا عاطفی در کنار تأثیرات آشکار و فوری نظیر تأثیرات رفتاری مورد توجه قرار گرفت. در این سال‌ها پژوهشگران برفرآیند تأثیرات (نظیر استفاده انتخابی و توجه) و فرآیندهای دریافت تاثیرات(نظیر تمایل و گرایش) تأکید کردند. باید دانست که با جایگزینی رسانه های سیار، تعاملی و شخصی شده به جای رسانه های سنتی و تغییر ماهیت بنیادین کارکردهای رسانه‌ها، الگوهای تأثیرات رسانه ها و روش شناسی پژوهشی آن باید تغییر نماید(نابی و اولیور، 2009، 14-19)
2.3. مدل‌های مفهومی اثرات رسانه‌ای
با توجه به تاریخچه تأثیرات رسانه‌ای و عوامل مداخله‌گر بر تأثیرات رسانه‌ای، میتوان به‌طورکلی 4 مدل از فرآیندهای تأثیرات محتوای رسانه را ارائه نمود:
1. مدل تأثیرات مستقیم9: بر اساس این مدل، اثرات رسانه در کوتاه‌مدت با پاسخ های قابل پیش بینی مخاطبان و هماهنگ با اهداف تولیدکنندگان رسانه‌ای ایجاد می شود.
2. مدل اثرات مشروط10: در این مدل اثرگذاری رسانه مشروط به ویژگی‌های مخاطب است.
3. مدل اثرات انباشتی11: در این مدل محتوای رسانه به سبب رویایی مکرر و انباشتی بر قابلیت‌های مقاومتی مخاطب غلبه می کند.
4. مدل شناختی - تعاملی12: بر اساس پیش‌فرض این مدل، دانش انسان‌ها در قالب طرح‌واره13 شکل‌می گیرد. در این مدل هم محتوای رسانه و هم ویژگی‌های مخاطبان برای فهم اثرات رسانه اهمیت دارد(پرس، 2001، 29-50).
جدول 1: رویکردهای مختلف به اثرات رسانه و متغیرهای آن (برگرفته از پرس، 2001)
انواع مدل‌ها | ماهیت اثرات رسانه | متغیرهای محتوایی | متغیرهای مخاطب |
|---|---|---|---|
مستقیم | سریع /قابل‌مشاهده / یکنواخت | برجستگی/ برانگیختگی14 /واقع‌گرایی | - |
مشروط | فردی شده 15/ ابعاد شناختی و عاطفی، کوتاه‌مدت یا بلندمدت | - | مقوله‌های اجتماعی/روابط اجتماعی /تفاوت‌های فردی |
انباشتی | اثرات بادوام/ بر اساس رویارویی انباشتی | همخوانی در کانال‌های مختلف تکرار | - |
شناختی - تعاملی | سریع و کوتاه‌مدت - بر اساس یک‌بار رویارویی | برجستگی نشانه‌های دیداری | طرح‌واره سازی/خلقیات/ اهداف |
با توجه به مطالب گفته شده، در ادامه به ارائه الگوی تأثیرشناسی محتوا با توجه به دو عامل محتوای پیام و ویژگی های مخاطب خواهیم پرداخت:
2.4. چیستی تأثیرات رسانه
آنچه محتوای رسانه عرضه می‌کند، نفوذ و اثر است و آنچه از اثر محتوای رسانه بر مخاطب اعمال می‌شود، تأثیر رسانه‌ای است. ازاین‌رو، «تأثیرات ناشی از نفوذ رسانه، عبارت است از همان چیزهایی که به‌عنوان نتایج - حال چه به‌صورت جزئی و چه به‌صورت کلی - از نفوذ رسانه‌ای ناشی می‌شود»(پاتر، 2012، 36-38) تأثیرات رسانه‌ای را میتوان بر اساس ارزش تأثیرات (تأثیرات مثبت در مقابل تأثیرات منفی)، زمان‌بندی تأثیرات (تأثیرات فوری در مقابل تأثیرات بلندمدت)، دوام تأثیرات (تأثیرات موقت در مقابل تأثیرات دائم) طبقه‌بندی کرد. این پژوهش به بررسی تأثیرات رسانه بر مخاطب از لحاظ روان‌شناختی می پردازد که دارای انواع ذیل می‌باشد:
1. تأثیرات فیزیولوژِیکی: تأثیرات محتوای رسانه بر پاسخ‌های بدنی خودکار انسان نظیر ضربان قلب.
2. تأثیرات شناختی: تأثیرات محتوای رسانه بر پردازش ذهنی، ساخت و ذخیره‌سازی اطلاعات
3. تأثیرات باوری: تأثیرات محتوای رسانه برباورهای فرد و جامعه
4. تأثیرات نگرشی: تأثیرات محتوای رسانه بر قضاوت‌های نگرشی افراد
5. تأثیرات احساسی: تأثیرات محتوای رسانه بر بروز یا تغییر احساساتی همچون خشم، خنده و ترس
6. تأثیرات رفتاری: تأثیرات محتوای رسانه برکنش‌های آشکار رفتاری فرد
مخاطب این تأثیرات رسانه‌ای را میتوان گاهی به‌صورت انفرادی و توده‌وار، گاهی به‌صورت فعال در شبکه‌های میان فردی و گاهی به صورت عامه در نظر گرفت. ازاین‌رو میتوان سه سطح فرد، نهاد و عامه را برای بررسی تأثیرات روان‌شناختی در نظر گرفت(پاتر، 2012، 35-42)
2.5. کارکردهای رسانه برای اثرگذاری بر مخاطب
وقتی ما به این نتیجه برسیم که رسانه در تأثیر محقق شده بر افراد سهمی داشته، به آن تاثیر،"تأثیر رسانه ای" میگوییم. البته این بدان معنا نیست که رسانه یگانه علّت آن تأثیر باشد، بلکه اگر حتی یک سهم یا هر نقشی در کنار سایر عوامل برای تحقق آن تأثیر داشته باشد، ما به آن "تأثیر رسانه ای" می گوییم. حال سوالی که مطرح می شود این است که چگونه رسانه، نفوذ و اثر خود را بر افراد و جامعه اعمال می کند؟
در اینجا میتوان به چهار کارکرد (شیوه) رسانه به عنوان نقش های علّی رسانه، برای تحقق تأثیرات رسانه ای اشاره کرد. بدین دلیل به این نقش‌ها کارکرد می گوییم که به اقدامات متمایزی اشاره دارند که باعث شکل گیری اثرات متفاوتی می شوند. این چهار کارکرد (شیوه) عبارت‌اند از اکتساب، تحریک، تغییر و تقویت(پاتر، 2012، 42-44)
1. اکتساب (ایجاد): افراد در حین مواجهه، می توانند مؤلفه‌های پیام رسانه ای را کسب کرده و نزد خود نگه دارند.
2. تحریک: در حین مواجهه، رسانه می‌تواند چیزی که از قبل در دورن فرد وجود داشته را، فعال نمایند.
3. تغییر: رسانه می‌تواند موجب تغییر و جایگزینی گزاره‌ها و حالات موجود فرد شود
4. تقویت : رسانه می‌تواند از طریق مواجهه مکرر، آنچه در درون افراد وجود دارد را، مستحکم‌تر کرده و تغییر آن را دشوارتر نمایند نظیر تقویت باور به خدا. این کارکرد، برگرفته از اثرات انباشتی رسانه‌هاست.
جدول ذیل ماتریسی است که تقاطع کارکردهای رسانه برای تأثیرگذاری و تأثیرات روان‌شناختی بر مخاطب خرد(فرد) و کلان (نهاد و عامه) را نشان می‌دهد. چنانچه واضح است، تاثیرات فیزیولوژیکی در سطح نهادی و عامه معنا ندارد.
جدول 2: الگوی تأثیرسنجی رسانه
نوع تأثیر | شیوه‌های اثرگذاری رسانه | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
بر فرد | بر عامه | بر نهاد | ||||||||||
تحریک | اکتساب | تغییر | تقویت | اکتساب | تحریک | تغییر | تقویت | اکتساب | تحریک | تغییر | تقویت | |
شناختی | یادآوری اطلاعات | به‌حافظه سپردن اطلاعات | تغییر ساختار و فرایند ذهنی | تقویت ساختار و فرایندهای ذهنی | دانش عمومی | دانش نهادی | ||||||
باوری | یادآوری باور | پذیرش باور | تغییر باور | تقویت باور | باورهای عمومی | باورها/هنجارهای نهادی | ||||||
نگرشی | یادآوری نگرش | پذیرش نگرش یا معیارهای ارزیابی | تغییر نگرش یا معیارهای ارزیابی | تقویت نگرش یا معیارهای ارزیابی | افکارعمومی | نگرش نهادی | ||||||
احساسی | یادآوری احساس | پذیرش احساس | تغییر پاسخ احساسی | تقویت روابط احساسی | حالت عمومی | حالت نهادی | ||||||
فیزیولوژیکی | تقویت حالت | تغییر حالت | پاسخ خودکار | تقویت پاسخ فیزیولوژیکی | - | - | ||||||
رفتار | یادآوری رفتار | یادگیری رفتار | تغییر تقلیدی رفتار | تقویت عادت اجرا شده | رفتار عمومی | اعمال نهادی | ||||||
3. روش شناسی پژوهش
در این پژوهش پس از ارائه الگوی تأثیرسنجی محتوای رسانه، به‌منظور بررسی و ارزیابی پژوهش‌های علمی منتشر شده داخلی در این زمینه، از روش مرور نظام‌مند بر ادبیات16 استفاده شده که پس از جمع آوری و ارزیابی منابع پیشین، پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده طرح می‌نماید. بر اساس گفته فینک(2005) مرور نظامند ادبیات، طرح نظامند، آشکار و قابل تکراری برای شناسایی، ارزیابی و تفسیر مستندات ثبت شده است(Fink, 2020). مرور ادبیات غالباً برای دو هدف دنبال می‌شود، نخست خلاصه‌سازی مطالعات فعلی با استفاده از شناسایی الگوها و مسائل حوزه مورد پژوهش و دوم کمک به توسعه نظری یک حوزه پژوهشی با شناسایی خلأهای موجود آن. برای انجام این روش، ابتدا دستورالعملی نوشته می شود و براساس آن دستورالعمل، جستجوی مقالات، در دسترس بودن مقالات، ارزیابی مقالات با سوالات پژوهش، استخراج و تحلیل داده ها و گزارش یافته ها صورت می گیرد (Denyer, Tranfield, 2009) . برای آنکه فرآیند این روش در این مقاله به صورت منظم و صحیح صورت گیرد، از بازبینه پریزما17 به صورت گام به گام استفاده شده است. در جدول ذیل روش مرور نظام مند به کار گرفته شده با توجه به بازبینه پریزما شرح داده شده است (Shamseer et al,2015).
جدول3: مراحل روش پژوهش
مراحل | شرح |
|---|---|
معیار احراز شرایط | به‌منظور جستجوی مقالات مرتبط از کلیدواژه استفاده شده است. کلیدواژه‌های جستجویی حتماً در عنوان، مقاله موجود است. همچنین محدودیتی در زمان انتشار مقالات اعمال نشده و همه مقالات مشمول مطالعه بوده‌اند. |
وﻳﮋگی ﭘﮋوﻫشی ﻣﻘﺎﻻت | از میان انواع نوشته‌ها نظیر پایان‌نامه‌ها، کتاب‌ها، مقالات کنفرانس‌ها و مقالات نشریات علمی، فقط مقالات علمی و پژوهشی و مروی نشریات علمی چاپ شده مد نظر قرار گرفته‌اند. این معیار برای این قرار داده شده تا تضمین کند که نوشته‌ها داوری تخصصی شده‌اند و حداقل شرایط لازم برای ارزیابی مجدد علمی را دارند. |
ویژگی انتشار مقالات | در میان منابع علمی فقط مواردی که به‌صورت رسمی چاپ و منتشر شده‌اند مورد بررسی قرار گرفته‌اند. همچنین فقط مقالاتی مورد بررسی قرار گرفته‌اند که به زبان فارسی در داخل کشور منتشر شده‌اند. |
پایگاه جستجوی منابع | برای جستجوی مقالات از پایگاه "علم نت" استفاده شده است. چرا که این پایگاه قابلیت ادغام نتایج مشابه را دارد. |
استراتژی جستجو | برای نگارش دستور جستجو از سه کلیدواژه استفاده شده است. کلید واژه «رسانه» به همراه «اثر» یا «تأثیر» دستور جستجوی پایگاه اطلاعاتی قرار گرفتند. این کلیدواژه‌ها ابتدا در قسمت چکیده قرار گرفتند، اما نتایج رضایت‌بخشی به دست نیامد، زیرا بخش عمده‌ای از مقاله‌های یافته شده خارج از حیطه موضوع پژوهش بودند. ازاین‌رو کلیدواژه‌ها در قسمت عنوان مقالات جستجو شدند که نتایج بهتری به دست آمد. با این جستجو از مجموع 1038 مورد نوشته علمی، تنها 349 مورد، مقاله منتشر شده در نشریات علمی (و نه کنفرانس و یادداشت و ...) بودند. |
فرآیند غربالگری مقالات | به‌منظور غربالگری اولیه 349 مقالات نشریه‌ای، به بررسی چکیده و عنوان و نشریه این مقالات پرداخته شد که از این تعداد 63 مقاله علمی پژوهشی یافت شد که از این تعداد، 24 مقاله به سبب بی‌ربط بودن به موضوع تأثیرات رسانه یا تکمیل نبودن متن یا شناسنامه اثر از روند بررسی کنار گذاشته شدند و بدین ترتیب متن 39 مقاله مورد بررسی قرار گرفت. |
فرآیند جمع‌آوری داده‌ها | در این مرحله متن 39 مقاله علمی پژوهشی کاملاً مرتبط با موضوع مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت |
داده‌های مستخرج از مقالات | در ابتدا به توزیع مقالات مستخرج و سپس به بررسی مقالات متناسب با الگوی تاثیرات رسانه پرداخته شد. اطلاعات مربوط به روش کمتر مورد تأکید است |
4. یافته‌های پژوهش
در این بخش در ابتدا به ارزیابی پژوهش‌های منتخب از منظر نتایج پژوهش ها، روش های مورد استفاده و متغیرهای مورد نظر پرداخته می شود و در ادامه به مرور پژوهش ها جهت شناسایی خلاهای پژوهشی این حوزه خواهیم پرداخت:
الف. ارزیابی نتایج پژوهش های تاثیرسنجی: جدول4، به نمایش تعداد مقاله‌های منتخب این پژوهش بر اساس سال انتشار و جدول شماره 5، به نمایش پراکندگی موضوعی آنها براساس الگوی تاثیرسنجی محتوای پرداخته است.
با توجه به جداول ذیل، اگرچه در سال‌های اخیر تعداد پژوهش‌های اثرسنجی رو به رشد بوده، اما غالب این پژوهش ها در حوزه تأثیرات ملموس رفتاری و شناختی فردی انجام گرفته و به حوزه تاثیرات کلان عمومی و نهادی کمتر توجه شده است.
جدول4: تعداد مقالات اثرسنجی محتوای رسانه در سال‌های مختلف
سال | 89 | 90 | 91 | 92 | 93 | 94 | 95 | 96 | 97 | 98 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
تعداد مقالات | 2 | 2 | 4 | 5 | 5 | 3 | 6 | 6 | 4 | 1 |
جدول5: توزیع مقالات اثرسنجی در الگوی تاثیرسنجی محتوای رسانه
| تعداد مقالات | ||
|---|---|---|---|
تأثیرات | فرد | نهاد | عامه |
فیزیولوژیک | - | - | - |
عاطفی | 2 | 2 | 3 |
شناختی | 3 | 2 | 1 |
باوری | 3 | 1 | - |
نگرشی | 4 | 2 | 1 |
رفتاری | 10 | 4 | 1 |
کل | 22 | 11 | 6 |
2. ارزیابی متغیرهای پژوهش‌های اثرسنجی: چنانچه در جدول1 ذکر شد، در نگاه جامع تاثیرات تعاملی-شناختی، متغیرهای مربوط به محتوا و متغیرهای مربوط به مخاطب با هم در ایجاد تاثیر نقش ایفا می‌کنند. با درنظرگرفتن این نکته، متغیرهای مقالات مورد مطالعه این پژوهش را می توان به دو دسته متغیرهای محتوایی و متغیرهای مخاطب تقسیم کرد. در 84 درصد مقالات، متغیرهای محتوایی، متغیر مستقل و در 16 درصد مقالات، متغیرهای مخاطب، متغیر مستقل پژوهش بوده اند و تنها در 3 مقاله هر دو دسته متغیرهای محتوایی و متغیرهای مخاطب با هم متغیر مستقل برای تاثیرسنجی در نظر گرفته شده‌اند. این فقدان نگاه جامع به هر دو دسته متغیر در پژوهش‌ها، منجر به نتایج غیر جامع می‌گردد. تاکید بر تاثیرپذیری مستقیم مخاطب از محتوا و بی توجهی به نقش تعیین کننده‌ی وی در انتخاب و تفسیر پیام، منجر به ایجاد تصویری منفعلانه از مخاطب می‌گردد.
جدول6: متغیرهای مورد استفاده در پژوهش‌ها
عوامل تاثیرگذاری رسانه | متغیرهای موثر | فراوانی | درصد |
|---|---|---|---|
ویژگی محتوای رسانه | محتوای بومی یا غیر بومی | 12 | 30 |
محتوای رسانه های نوین | 9 | 23 | |
محتوای آگاهی بخش | 5 | 12 | |
زمان مصرف | 1 | 2 | |
هماهنگی محتوا | 1 | 2 | |
سایر | 6 | 15 | |
ویژگی مخاطب | ویژگی های جمعیت شناختی | 4 | 10 |
اعتماد به رسانه | 1 | 2 | |
رضایت از محتوا | 1 | 2 | |
ویژگی های ارزشی | 1 | 2 |
در پژوهش‌هایی که متغیرهای محتوایی، متغیر مستقل در نظر گرفته شده، حدود 30 درصد پژوهش‌ها به تاثیر محتوای رسانه‌های بومی نظیر روزنامه و تلویزیون و درمقایسه با محتوای رسانه های غیر بومی نظیر ماهواره بر مخاطب پرداخته اند و پس از آن تاثیر محتوای رسانه‌های نوین نظیر شبکه های مجازی مورد توجه بوده است.
در پژوهش‌هایی که متغیرهای مخاطب، متغیر مستقل در نظر گرفته شده، غالبا ویژگی‌های جمعیت شناختی مخاطب نظیر جغرافیا (شهر یا روستا)، سن و جنسیت مورد توجه بوده و توجهی به روابط اجتماعی و تفاوت های فردی وی نشده است.
تمرکز مقالات بر متغیرهای نسبتا یکسان محتوایی و جمعیت شناختی نشان از فقدان نوآوری در انتخاب موضوع و نتایج نسبتا تکراری این پژوهش ها دارد.
5. ارزیابی روش تحقیق پژوهش‌ها: عمده مقالات مورد مطالعه، از روش پیمایشی برای تاثیرسنجی رسانه استفاده کرده اند. 4 مقاله از روش های کیفی نظیر دلفی، نمونه پژوهی و تحلیل ثانویه و 5 مقاله نیز از روش ها ترکیبی کمی-کیفی نظیر مصاحبه- پیمایش استفاده نموده اند. در اغلب مقالاتی که از روش پیمایش استفاده شده، پژوهشگران به بررسی همبستگی بین میزان مصرف محتوای رسانه و تاثیرات فردی، عمومی و نهادی اکتفا کرده‌اند و عموما عوامل مداخله‌گر در رابطه بین دو متغیر مورد توجه قرار نگرفته است. همچنین همه مقالات، تاثیرات رسانه را در یک مقطع زمانی خاص مورد بررسی قرار داده اند و از این رو تغییر این تاثیرات در طول زمان مورد توجه قرار نگرفته است.
جدول7: روش‌های تحقیق مورد استفاده در پژوهش ها
روش پژوهش | فراوانی | درصد |
|---|---|---|
کمی(پیمایش) | 30 | 76 |
کیفی(مصاحبه و...) | 4 | 10 |
ترکیبی(کمی- کیفی) | 5 | 12 |
در ادامه به مرور پژوهش‌های تاثیرات رسانه در سطوح خرد و کلان جهت شناخت خلاهای نظری این حوزه می پردازیم:
4.1. تأثیرات محتوای رسانه بر فرد
4.1.1. تأثیرات فیزیولوژیکی: بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیکی بدن به‌صورت خودکار صورت می‌گیرند، نظیر ضربان قلب و تنفس و برخی از آنها نیز عکس‌العمل‌های شبه خودکار هستند، نظیر عکس‌العمل جنگ و گریز (Potter, 2012: 92. بررسی پژوهش‌های مورد مطالعه نشان می‌دهد که هیچ پژوهشی در حوزه تأثیرات فیزیولوژیکی رسانه‌ها انجام نگرفته است.
4.1.2. تأثیرات شناختی: تأثیرات شناختی بر این مسائل متمرکز است که ذهن چگونه با پیام‌های رسانه‌ای مواجهه، چطور آنها را فیلتر و چطور اطلاعات را پردازش و ذخیره می‌کند(پاتر، 2012، 109-113). محتوای تامین کننده‌ی نیاز شناختی مخاطب، موجب تاثیرگذاری بر وی می‌گردد. پژوهشی نشان می‌دهد که مقدار آگاهی زنان شهر ارومیه نسبت به حقوق خانوادگی‌شان متأثر از مدت استفاده آنها از رسانه‌های جمعی است(پورجبلی، 1397).
محتوای آگاهی بخش مورد رضایت، می‌تواند موجب تقویت مواجهه شناختی مخاطب با رسانه گردد(رضوی طوسی و همکارانش،1392). همچنین تأثیرات شناختی می‌تواند منشأ سایر تأثیرات نظیر تاثیرات رفتاری گردد(بامری، 1394) .بررسی پژوهش‌های مورد مطالعه نشان می‌دهد که در حوزه تغییر یا تقویت پردازش ذهنی، پژوهش خاصی صورت نگرفته است. همچنین، پژوهشگران نسبت به عوامل اثرگذار در یادآوری اطلاعات و تحریک به پردازش ذهنی خاص، پژوهش خاصی انجام نداده اند.
4.1.3. تأثیرات بر باورها: باورها نوعی شناخت هستند. باور، ساخت‌های ذهنی در مورد احتمال وجود یک شی یا پدیده یا وجود یک ویژگی خاص در پدیده‌ای است؛ نظیر اعتقاد به وجود خداوند در عالم(پاتر، 2012، 141-142). علاوه بر ویژگی‌های مخاطب، ویژگی‌های محتوای پیام و نوع رسانه در ایجاد و تقویت باورها موثر است. به طور مثال برنامه‌های تلویزیون رابطه مستقیم و مثبتی با تعلق پذیری ملی و ارتقای ارزش های اجتماعی و فرهنگی دارند و رسانه‌های جدید مانند ماهواره و اینترنت به کاهش هویت ملی منجر می‌شوند(آذریان، ساروخانی و نوابخش، 1396)(منظری، قندفروش و امیر، 1392). یکی از حوزه‌های شایع تأثیرات باوری، تغییر باور نسبت به ویژگی‌های خود است که البته در میان جوانان ایرانی، این تأثیر شایع‌تر است. به طور مثال کنعانی، حمیدی فر و قربانی(1396) معتقدند، تاثیر رسانه‌های جمعی بر هویت جنسیتی دختران بیشتر از مادران است و مواجهه زیاد دختران با رسانه می تواند موجب تغییر باور آنها نسبت به هویت جنسیتی و بروز رفتارهای ناهنجار گردد.
4.1.4. تأثیر بر نگرش‌ها: نگرش، ارزشیابی و قضاوت چیزی در برابر یک معیار است. نظیر اعتبار یک گزارش خبری یا جذابیت یک بازیگر یا میزان فایده یک محصول تبلیغ شده. افراد در کنار دریافت معیار نگرش از رسانه و ساخت نگرش توسط خود، می‌توانند نگرش آن رسانه را نیز برای خود کنند(پاتر، 2012، 170-171).
محتوای رسانه سبب تقویت نگرش‌های موجود به نقش های اجتماعی می‌گردد. به طور مثال رسانه ها با ارائه کلیشه‌های نقش‌های منفعلانه از زنان بر تفکر و کنش دیگران تأثیر می‌گذارند(سمواتی و رضوی دینانی، 1394).
رسانه‌ها علاوه بر ساخت یک نگرش، در تعیین معیار نگرش‌ساز نیز اثرگذارند. افرادی که از رسانه‌های جهانی نظیر ماهواره و اینترنت استفاده می‌کنند، نگرش خاصی نسبت به تصور بدنی خود دارند، در مقابل تلویزیون داخلی به دلیل عدم برجسته‌سازی این موضوع، تأثیرگذار بر تصور بدنی مخاطب نبوده است(عباس‌زاده و دیگران، 1393). استفاده از رسانه‌های فراملی نظیر ماهواره و اینترنت با ارائه نگرشی متفاوت در مورد انحرافات جنسی، موجب کاهش جدی انگاری جرایمی نظیر جرایم جنسی می‌گردند(روهنده، جعفری و جهانگیری مقدم، 1393).
در ایجاد و تغییر نگرش، نوع رسانه مهم است. به طور مثال رنجبر، دارابی نیا و مرادحیدری (1398) معتقدند پیام‌های تصویری نسبت به پیام‌های صوتی تأثیر بیشتری بر افزایش نگرش منفی دانش‌آموزان نسبت به اعتیاد دارد
4.1.5. تأثیرات عاطفی: عواطف یکی از مبانی نگرش‌هاست. محتوای رسانه بر ایجاد و تغییر عواطف مختلفی چون شادی، غم و ترس موثر است(پاتر، 2012، 193-195). محتوای پیام و ویژگی‌های مخاطب در تحریک و ایجاد عواطف نقش دارند. به طور مثال، خوشفر و همکارانش(1389) معتقدند که استفاده از محتوای رسانه‌های مدرن موجب ایجاد احساسات منفی جوانان نسبت به حیات اجتماعی می‌گردد. همچنین بین میزان توجه و اعتماد مخاطبین به رسانه‌های داخلی و احساس امنیت اجتماعی رابطه مثبت با سطح معناداری بالا وجود دارد(شکربیگی و دیگران،1390).
4.1.6. تأثیرات رفتاری: رفتار، کنش عینی فرد تعریف می‌شود و هم‌زمان که فرد آن را انجام می‌دهد، قابل‌مشاهده است. تأثیر رسانه‌ای رفتاری، تأثیری است که در آن میتوان مشاهده کرد که فردی در حال انجام کاری در پاسخ به یک پیام رسانه‌ای است(پاتر، 2012، 217-218).
محتوای رسانه می‌تواند فرآیند یادگیری رفتار اجتماعی در حوزه سبک زندگی را هموار سازد(توکلی و شاهزائی، 1396). همچنین محتوای رسانه‌ای خاص، موجب جهت‌دهی خاصی به سبک زندگی می‌گردد. افزایش مصرف رسانه‌های داخلی نظیر تلویزیون موجب کاهش و افزایش مصرف رسانه‌های خارجی موجب افزایش رفتارهای مربوط به مدیریت بدن می‌گردد(قادرزاده، قادرزاده و حسین‌پناه،1391)(فرامرزیانی و غفاری آذر، 1396)(فرهنگی و کیانا، 1391). این سبک زندگی شامل رفتارهای اقتصادی هم می‌گردد( مرادی و نادری، 1395).
محتوای رسانه‌ها موجب تحریک رفتارهای تقلیدی مخاطبین نیز می‌گردند؛ به طور مثال نمایش سریال‌ها و فیلم‌های اکشن سبب تحریک جوانان به انجام آن رفتارها در نزاع های بین فردیشان می‌گردد(عبدالرحمانی و ایارگر، 1395).
باید دانست رضایتمندی از محتوای تفریحی، سرگرمی، آموزشی رسانه موجب افزایش رفتار مصرفی رسانه‌ای می‌گردد(کلانتری، حسنی و علیپوردرواری، 1391) و استفاده از رسانه‌های جدید جایگزین مصرف رسانه‌های سنتی نمی‌شود(ساداتی وکوهی، 1392).
4.2. تأثیرات محتوای رسانه بر عامه
محتوای رسانه علاو بر تاثیرات فردی، دارای تاثیرات کلان بر عامه و نهادها نیز است. چرا که تأثیرات کلان حاصل جمع تأثیرات فردی نیست. به طور مثال مفهوم افکار عمومی چیزی فراتر از جمع جبری نگرش‌های افراد نسبت به موضوعی است.
الگوی تأثیرات رسانه‌ای در سطح کلان، از پنج دسته تأثیرات (رفتاری، شناختی، باوری، نگرشی و احساسی) در دو واحد کلان جامعه (نهادها و عامه) تشکیل می‌شود. تأثیرات سطح کلان دارای تأثیرات فیزیولوژیکی نیست.
4.2.1. تأثیرات بر دانش عمومی: دانش عمومی فراتر از دانش شخصی افراد است و بیشتر ناظر بر دانشی است که میان عامه چرخش می‌کند(پاتر، 2012، 243-245). پیام‌های رسانه‌ای با اشتراک دانش جمعی، یک حافظه جمعی را می‌سازند تا به ساخت هویت ملی منجر شود. غالب استفاده‌کنندگان برنامه‌های علمی-فرهنگی، گرایش بیشتر به هویت ملی داشته و استفاده‌کنندگان برنامه‌های تفریحی و ورزشی پایین‌ترین گرایش را به هویت ملی دارند(نیازی و شفائی‌مقدم، 1391)
4.2.2. تأثیر بر باورهای عمومی: در کنار باورهای شخصی، یک سری باورهای عمومی نیز در جامعه وجود دارد. نظیر باور نسبت به یک نهاد یا باور نسبت به مقبولیت استفاده از اجبار توسط دولت(پاتر، 2012، 246-247)(
4.2.3. تاثیر بر افکار عمومی: افکار عمومی نگرش جمعی مردم در مورد یک موضوع است. رسانه‌ها با تکرار نگرشی خاص یا با شکل‌دهی به معیارهای عمومی برای ارزیابی مسائل می‌توانند در شکل گیری، تحریک و تقویت نگرش‌های عمومی تأثیرگذار باشند (Perse, 2001: 248-249). صادقلو، جعفری و محمودی(1397) معتقدند که استفاده از ماهواره تأثیر بالا و استفاده از تلویزیون تأثیر اندک در کاهش اعتماد اجتماعی دارد. ازاین‌رو افرادی که مخاطب رسانه‌های داخلی هستند، اعتماد بیشتری به اجتماع داشته و مشارکت بیشتری در جامعه خواهند داشت.
4.2.4. تاثیر بر عواطف عمومی: محتوای رسانه می‌تواند بر عواطف میان فردی و عمومی نظیر حس ترس اجتماعی یا حس امنیت اجتماعی تأثیرگذار باشد(پاتر، 2012، 249).
استفاده از محتوای برخی رسانه ها موجب تغییر در عواطف عمومی می‌گردد. به طور مثال افزایش میزان استفاده از اینترنت و ماهواره موجب کاهش و استفاده از تلویزیون منجر به افزایش حس امنیت فرهنگی می‌گردد(زالی و دیگران، 1393) و به دلیل وجود اعتماد به محتوای تلویزیون و مجلات، مواجه با محتوای آنها موجب کاهش احساس ناامنی می گردد(ربانی، عباس زاده، محمود مولایی کرمانی، 1389). همچنین رسانه‌های جمعی داخلی زمینه تقویت و افزایش سرمایه اجتماعی و رسانه‌های جمعی خارجی در راستای کاهش اعتماد بین شخصی و نهادی مخاطبین و تصور رشد میزان جرم و جنایت در جامعه حرکت می‌کنند(حیدری و دهقانی، 1394).
4.2.5. تاثیر بر رفتار عمومی: سه حوزه مشارکت‌های مدنی و رفتارهای هماهنگ با اجتماع و رفتارهای ضداجتماعی از جمله حوزه های رفتار عمومی هستند که رسانه‌ها می‌توانند بر آنها تأثیرگذار باشند(پاتر، 2012، 251-253). گروه‌های اجتماعی در مواجهه با انواع رسانه‌ها مشارکت اجتماعی‌شان برانگیخته می‌شود. کشاورزی و خواجه نوری و غفاری نسب(1396) معتقدند که شبکه‌های اجتماعی به عنوان مهم‌ترین منبع خبری زیستی محیطی، بیشترین تأثیرگذاری را بر میزان مشارکت افراد بر جنبش های این حوزه داشته اند.
4.3. تأثیرات محتوای رسانه بر نهادها
رسانه‌ها بر نهادهای اجتماعی، تأثیرات گسترده‌ای دارند. در اینجا به تأثیرات رسانه ای بر چهار نهاد سیاسی، اقتصادی، خانواده و مذهب که بیشتر مورد توجه پژوهشگران بوده، اشاره می‌شود.
4.3.1. تأثیر بر نهاد سیاسی: بیشترین تحقیقات تاثیرات رسانه بر نهاد سیاسی مربوط به مشارکت مردمی در امور سیاسی است و تعداد کمی از تحقیقات به افزایش کارآمدی و تغییر نهاد سیاست پرداخته اند. استفاده از رسانه‌های داخلی موجب تأثیر مثبت و استفاده از رسانه‌های خارجی موجب تأثیر منفی بر مشارکت سیاسی می‌گردد. همچنین استفاده از رسانه چاپی نظیر روزنامه به نسبت رادیو و تلویزیون تأثیر بیشتری بر مشارکت سیاسی دارد(پناهی و عالی‌زاده، 1384). رسانه‌های اجتماعی به دلیل فراهم کردن فضای چند صدایی، رسمیت کمتر و انعکاس نگاه‌های متکثر و تعاملی می‌توانند جایگزین رسانه‌های سنتی شده و بر رفتار سیاسی مخاطبین تأثیرگذار باشند(عقیلی، روشندل اربطانی و فرجیان، 1397).
علاوه بر اینکه محتوای خبری و انتقلال اطلاعات در رسانه‌های اجتماعی موجب تحریک عامه به مشارکت سیاسی می گردد (امیدی و مرادی فر، 1397)، عرضه پیام‌های همگون از طریق کانال‌های متکثر و قابل کنترل توسط قدرت مرکزی در رسانه هایی نظیر رادیو و تلویزیون، موجب تمایل افراد به ارزش‌ها، باورها و احساسات سیاسی مثبت و مشارکت جویانه‌تر می‌گردد(جهانگیری و ابوترابی، 1391). رسانه‌ها خصوصا رسانه ملی با افزایش مشارکت سیاسی، جهت‌دهی به افکار عمومی، تغییر کار ویژه‌های دولت و نقد سیاست‌ها، نقشی اساسی در توسعه سیاسی کشور بازی کرده‌اند(ابطحی و موسوی، 1396).
4.3.2. تأثیر بر نهاد اقتصادی: محتوای رسانه می‌تواند دانش، رفتار، عواطف و باورهای بازیگران نهاد اقتصاد را تغییر و تقویت نمایند. برخی پژوهشگران معتقدند که گسترش مواجهه با رسانه‌های تصویری و تبلیغات آنها سبب تحریک مصرف‌گرایی خانوارها می گردد(قیداری و دیگران، 1396). همچنین فرهنگی و همکارانش(1393) معتقدند، رسانه‌ها با ترغیب و تسهیل‌گری گفتگوی رسانه‌ای مشتریان، سبب شکل‌گیری نگرش یا حس مثبت به محصولات و ارتقای کیفیت تولیدات می‌گردند
4.3.3. تأثیر بر نهاد خانواده: محتوای رسانه بر ابعاد مختلف نهاد خانواده تأثیرگذار است. تغییر در نگرش، عواطف میان فردی و رفتارهای زندگی زناشویی و فرزندآوری، از جمله تغییرات در ساختار خانواده به‌وسیله رسانه‌هاست. استفاده از رسانه‌های جدید، بر میل جنسی، رضایت زناشویی و رابطه عاطفی بین زوجین، تأثیر منفی داشته و اﺳﺘﻔﺎده بیشتر از رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎی ﻧﻮﭘﺪﯾﺪ موجب افزایش ﭘﺪﯾﺪه ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻋﺎﻃﻔﯽ و ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻼﻗﻪ زوﺟﯿﻦ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ می گردد(روستایی و دیگران، 1395).
4.3.4. تأثیر بر نهاد مذهب: حضور و تأثیر رسانه‌ها بر عرصه‌های مذهبی دارای مخالفان و موافقان مختلف است. هر چه عملکرد رسانه‌های جهانی بهتر و پیشرفته‌تر باشد، تأثیرگذاری آنها بر مؤلفه‌های چون زبان، آداب‌ورسوم و مذهب جوانان بیشتر خواهد بود(بینام،1390). به عقیده نوربخش، مولایی و طالبیان (1392) جدی‌ترین متغیر مثبت در دین داری نواندیش، استفاده و رضایتمندی از اینترنت است. اما در دینداری سنتی، استفاده و رضایتمندی از اینترنت دارای تاثیرمنفی و استفاده و رضایتمندی از تلویزیون دارای اثرگذاری مثبت است. بنابراین هر نوع رسانه‌ای بر تحریک و تقویت نوع خاصی از دینداری تأثیرگذار است. همچنین محتوای هر رسانه ای می‌تواند تاثیری متفاوت بر رفتارهای دینی نظیر حجاب و پوشش داشته باشند(خاتمی سبزواری، 1395).
5. بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهادات
محتوای رسانه با نفوذ از طریق ایجاد، تحریک، تغییر و تقویت، می‌تواند موجب تأثیرات شناختی، باوری، نگرشی، عاطفی و رفتاری بر افراد، نهادها و عامه گردد. هدف پژوهش حاضر ارزیابی انتقادی پژوهش‌های داخلی تاثیرسنجی محتوای رسانه با مرور نظام مند ادبیات (مرور سیستماتیک) است.
اگر چه پژوهش‌های تاثیرسنجی داخلی در سال های اخیر روند رو به رشدی داشته اند، اما این پژوهش‌ها بیشتر متمرکز در حوزه تأثیرات ملموس رفتاری و شناختی بوده و کمتر به حوزه تاثیرات باوری و گرایشی و عاطفی توجه داشته است. همچنین این تأثیرات بیشتر در سطح تأثیرات فردی بوده و کمتر به تأثیرات بر عامه و نهادهای اقتصاد، خانواده و مذهب متمرکز بوده است.
باتوجه‌به یافته‌های بخش قبلی، به برخی از انتقادات وارد بر پژوهش‌های داخلی به‌منظورارتقای کیفیت پژوهش ها و اصلاح روند پژوهش‌های آتی حوزه تأثیرسنجی رسانه اشاره می‌گردد::
1. غلبه روش‌شناسی کمّی: در غالب پژوهش‌های اثرسنجی داخلی از روش پیمایش و تحلیل آماری کمّی استفاده شده و از سایر روش‌های کمّی یا روش‌های کیفی استفاده نشده است. روش‌های کمّی و پیمایشی بر این اساس که رسانه تأثیر مستقیم و قدرتمند دارد، مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما ازآنجاکه رویکردهای بعدی تأثیرات رسانه خیلی این پیش فرض را قبول ندارند؛ روش‌های کیفی همچون مصاحبه ژرف، مشاهده، جلسات بحث گروهی را برای اثرسنجی پیشنهاد داده اند. امروزه حتی طرفداران روش‌های کمّی نیز، چرخش مفهومی از رفتار گرایی صرف کرده‌اند و علاوه بر داده‌های عددی، نیازمند داده‌های کیفی و استفاده از روش های ترکیبی(کمی-کیفی) برای شناخت تأثیر رسانه هستند.
2. بی‌توجهی به تأثیرات کلان عامه و نهادی: پژوهش‌های سطح کلان تاثیرات رسانه‌ای، بسیار کم‌حجم‌تر از پژوهش‌های سطح فردی تاثیرات رسانه‌ای است. علت عدم استقبال محققان به اثرات کلان آن است که موضوع اثرات رسانه‌ای، محققانی را جذب کرده که علاقه‌مند به واحدهای خرد نظیر ذهن‌شناسی و روان‌شناسی‌اند، بجای آنکه به واحدهای کلان نظیر نهادها و مباحث جامعه‌شناختی علاقه‌مند باشند. همچنین اثرسنجی سطح خرد با استفاده از آزمایشگاه و پیمایش بسیار راحت می‌باشد، اما اثرسنجی تأثیرات کلان با روش‌هایی نظیر تحلیل تاریخی، تحلیل ثانویه از مستندات موجود و قوم‌نگاری نیازمند جمع‌آوری داده‌ها در سال‌های طولانی و تحلیل کلان بوده که قطعاً با سختی پژوهش و هزینه مالی بیشتری همراه است. لازم است سازمان‌های رسانه ای برای انجام پژوهش های بلندمدت تاثیرسنجی، از پژوهشگران حمایت علمی و مالی نمایند.
3. کوتاه‌مدت بودن پژوهش‌های اثرسنجی: عمده مطالعات اثرسنجی رسانه برخاسته از رویکردهای محدود رفتارگرایانه و محدود به تأثیرات رفتاری کوتاه‌مدت است؛ درحالی‌که بسیاری از تأثیرات محتوا در بلند مدت و به‌صورت انباشتی و تقویتی در خارج از محیط آزمایشگاهی محقق می‌گردد.
4. غیردقیق بودن سنجه‌ها: سنجه‌های پژوهش های تاثیرسنجی محتوای رسانه اغلب دقیق نیست. . در بیشتر پژوهش‌ها از سنجه‌های شناختی و رفتاری بهره‌گیری شده است. ازآنجاکه تأثیرات نگرشی و باوری غیرقابل‌مشاهده‌اند، ازاین‌رو تولید سنجه‌هایی برای شناخت تأثیرات باوری و نگرشی برای محققان کاری دشوار است که باید در اولویت پژوهشی محققان قرارگیرد.
5. خطی درنظرگرفتن تأثیرات: به دلیل غلبه نگاه آماری در پژوهش‌های رسانه، فرض این پژوهش‌ها بر آن است که تأثیرات رسانه‌ها خطی است، یعنی هرچه مصرف رسانه بیشتر باشد، تأثیر بیشتر است و هر چه تولید محتوا بیشتر شود، تأثیرات بیشتر خواهد شد. درحالی‌که تأثیرات رسانه‌ها گاهاً غیرخطی بوده و گاهاً نتایج معکوس ایجاد خواهند کرد که این پژوهش‌ها قادر به سنجش این تأثیرات نبوده و نتایج نادرست ارائه می‌دهند.
6. غیرقابل تشخیص بودن تاثیرات پایدار: شناسایی اثرات تقویتی و پایدار رسانه که گاهاً برای جوامع خیلی مهم است، به‌راحتی قابل‌سنجش نیست. ازاین‌رو شناسایی اثرات تقویتی و اثرات غیر قابل ملموس باید در اولویت پژوهشی محققان قرار گیرد.
7. منفعل پنداشتن مخاطب: در غالب پژوهش های انجام شده، متغیرهای محتوا، متغیر مستقل بوده و کمتر ویژگی های مخاطب به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شده است. از این رو مخاطب منفعل فرض شده است. این در حالیست که گزینش محتوای پیام، پرهیز از رویارویی با برخی پیام‌ها و تفسیرهای متفاوت از پیام، توسط مخاطب سبب تأثیرات متفاوت می‌گردد. در پژوهش‌های پیمایشی هر چند مخاطب آزاد پنداشته می‌شود، اما در عمل، پرسش‌نامه‌های چارچوب‌مند و محدود در اختیار وی قرار داده شده و بر اساس آنها به اثرسنجی محتوا پرداخته می‌شود. لازم است محققان متغیرهای مخاطب نظیر مقوله‌های اجتماعی، روابط اجتماعی، تفاوت‌های فردی، اهداف و انگیزه های مخاطب را در پژوهش خود در نظر بگیرند.
8. نوآوری و تنوع پژوهشی پایین: توجه زیاد به تاثیرات محتوای رسانه‌های بومی در مقایسه با تاثیرات محتوای رسانه های غیر بومی بیانگر توجه پژوهشگران به لزوم ارتقای محتوای بومی و آگاهی بخشی به تاثیرات مخرب محتوای غیربومی است. همچنین توجه زیاد به متغیرهای جمعیت شناختی از میان سایر متغیرهای مربوط به مخاطب درتاثیرگذاری، بیانگر وجود نگاه های کلیشه ای و تکراری در به کارگیری متغیر مخاطب در پژوهش‌های تاثیرات رسانه است.
9. فقدان پژوهش‌های طولی: ادبیات پژوهش اثرسنجی خیلی تفاوتی بین تأثیرات تغییری و تأثیرات تقویتی نمی‌گذارد. این به خاطر آن است که مطالعات اثرسنجی بیشتر در یک مقطع خاص صورت می‌گیرد و به دلیل سختی و هزینه‌های مالی، از روش طولی و اثرسنجی‌های متعدد در طول زمان که بتواند در مقاطع زمانی مختلف تأثیرات را شناسایی و مقایسه کند و مرز بین اثرات تغییری و تقویتی را به دست آورد، استفاده نمی‌شود. از این رو توجه بیشتر به انجام پژوهش های طولی از سوی محققان ضروری است.
جدول ذیل خلاصه‌ای از خلاهای پژوهشی حوزه اثر سنجی رسانه در پژوهش‌های داخلی را نشان می دهد
جدول 8: خلاصه‌ای از خلأهای پژوهشی حوزه اثر سنجی رسانه
سطح تأثیر | اثرات بر فرد | اثرات بر عامه | اثرات بر نهاد |
|---|---|---|---|
نوع تأثیر | تحریک/اکتساب/تغییر/تقویت | اکتساب/تحریک/تغییر/تقویت | اکتساب/تحریک/تغییر/تقویت |
شناختی | عوامل مؤثر بر تقویت یا تغییر فرایندهای شناختی | گروه‌های مؤثر بر جریان اطلاعات در جامعه | عوامل مؤثر بر اکتساب دانش نهادی |
باوری | عوامل مؤثر بر تحریک به یادآوری باورها | برجسته‌سازی باورهای اجتماعی | جایگزینی باورهای نهادی جدید |
نگرشی | عوامل مؤثر در ساخت یا یادآوری نگرش‌های قبلی | معیارسازی نگرشی برای افکارعمومی | تغییر بر معیارهای نهادی ارزشیابی |
احساسی | الگوی یادگیری بیان احساسات | ایجاد عواطف عمومی | تغییر عواطف نسب به نهادهای مختلف |
فیزیولوژیک | تغییر امواج مغزی و عادتی ناشی از تأثیرات | - |
|
رفتار | ویژگی‌های پیام در شکل‌گیری رفتار تقلیدی | یادگیری تقلیدی مشارکت مدنی و اجتماعی | بادگیری رفتارهای تقلیدی نهادی |
5. تشکر و قدردانی
این پژوهش با حمایت‌های مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) انجام شده است
- ابطحی، سید مصطفی؛ موسوی، سید محمدرضا. (1396). «ﺗﺄﺛﯿﺮ رﺳﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﺳﺎزﻣﺎن ﺻﺪا و ﺳﯿﻤﺎ ج.ا. اﯾﺮان». مطالعات سیاسی. دوره 9، شماره 35، صص191-208
- آذریان، علی؛ ساروخانی، باقر؛ نوابخش، مهرداد. (1396). «رسانه و تعلق پذیری ملی: مطالعه‌ای در باب تأثیر رسانه‌های جمعی بر تعلق پذیری ملی». مطالعات میان فرهنگی. دوره12، شماره31، صص93-115.
- بامری، اسحاق. (1394). «بررسی تأثیر رسانه در افزایش عفو و بخشش مطالعه موردی: خانواده‌های شهر زابل»، مطالعات علوم اجتماعی ایران. دوره 12، شماره 46 ، صص 33-45
- پناهی، محمدحسین؛ عالی زاده، اسماعیل .(1384). «تأثیر وسایل ارتباط‌جمعی بر مشارکت سیاسی شهروندان تهرانی»، فصلنامه علوم اجتماعی. دوره 12، شماره (28.29) ، صص89-131
- پور جبلی، ربابه. (1397) . «بررسی تأثیر مقدار حضور در عرصه عمومی و استفاده از رسانه‌های جمعی بر مقدار آگاهی زنان نسبت به حقوق خانوادگی خود مورد مطالعه: زنان شهر ارومیه در سال 95»، زن و جامعه. دوره 9، شماره 33، صص17-36
- توکلی، مرتضی؛ شاهزائی، عبدالمجید. (1396). «تحلیل تأثیر قدرت رسانه‌ها بر سبک زندگی روستاییان مرزنشین (زهک) سیستان»، مطالعات قدرت نرم. دوره7، شماره 16، صص208-228
- جهانگیری، جهانگیر؛ ابوترابی زارچی، فاطمه. (1391). « بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی دانشجویان: مطالعه موردی دانشگاه شیراز»، پژوهش‌نامه علوم سیاسی. دوره هفتم، شماره4 ، صص 89-122
- حیدری، آرمان؛ دهقانی، عبدالرحیم . (1394). « بررسی تأثیر میزان استفاده از انواع رسانه‌ها بر سرمایه اجتماعی (مورد مطالعه: جوانان 29 - 15 ساله ساکن شهر شیراز) »، راهبرد اجتماعی فرهنگی. دوره 4، شماره 14، صص29-56
- خاتمی سبزواری، سید جواد . (1395). «بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر فرهنگ پوشش دانشجویان (مطالعه موردی دانشجویان زن دانشگاه حکیم سبزواری) »، فرهنگ در دانشگاه اسلامی. دوره6، شماره (21)، صص585-600
- خالقی، مینو. (1392) . «نقش و تأثیر رسانه‌های جمعی بر وقوع قتل‌های شرافتی»، مطالعات بین‌رشته‌ای در رسانه و فرهنگ. دوره3، شماره 6، صص27-54
- خوشفر، غلام‌رضا؛ عقیلی، سید محمود؛ دنکو، مجید؛ الیاسی، مجید. (1389) . «تأثیر استفاده از رسانه‌ها بر احساس جوانان نسبت به حیات اجتماعی»، جامعه پژوهی فرهنگی. دوره1، شماره 2، صص85-108
- ربانی، رسول؛ عباس‌زاده، محمد؛ محمود مولایی کرمانی، بتول. (1389). «تأثیر رسانه‌های جمعی بر احساس ناامنی زنان»، پژوهش‌های ارتباطی. دوره17، شماره64 ، صص79-104.
- عبدالرحمانی، رضا؛ ایارگر، حسین. (1395) . «تأثیر رسانه‌های جمعی در وقوع و گسترش نزاع‌های فردی»، دانش انتظامی. سال هجدهم، شماره73، صص53-79 .
- رضوی طوسی، سید مجتبی؛ آذر همایون، رمضان؛ یاهک، سجاد؛ غلامیپور، اسماعیل .(1392). «برساخت پیام‌های سلامت و پزشکی در رسانه و تأثیر آن بر آگاهی مردم»، اخلاق زیستی. دوره3، شماره 8، صص43-78 .
- روستایی، مرتضی؛ بدیهی زراعتی، فرنوش؛ پوراکبران، الهه؛ رجب‌زاده، زینب. (1395). «بررسی تأثیر رسانه‌های نوپدید (اینترنت، ماهواره و تلفن همراه) بر خیانت عاطفی زوجین و عوامل مؤثر برآن»، اصول بهداشت روانی. شماره75 ، صص 419-423.
- روهنده، مجید؛ جعفری، احمد؛ جهانگیری مقدم، روح‌الله. (1393). «بررسی تأثیر رسانه و دینداری بر جدی انگاری جرایم جنسی - اخلاقی (مطالعة نمونه‌ای از دانشجویان دانشگاه خوارزمی تهران) »، علوم اجتماعی (دانشگاه فردوسی مشهد). سال11، شماره 24، صص235-262 .
- زالی، نادر؛ زمانی‌پور، مسعود؛ میرمحمد تبار، سید احمد؛ ولایی، اکبر .(1393). «بررسی تأثیر استفاده از رسانه‌های جمعی بر امنیت فرهنگی در کلان‌شهر تهران (رویکرد جامعه‌شناسی شهری) »، پژوهش‌نامه نظم و امنیت انتظامی. سال7، شماره 28، صص1-26.
- ساداتی، نصر اله؛ کوهی، احمد. (2013) . « بررسی تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر استفاده از رسانه‌های سنتی»، پژوهش‌های ارتباطی. دوره20، شماره76، صص65-86 .
- سجاسی‌قیداری، حمداله؛ محمودی، حمیده؛ داورزنی، علیرضا. (1396). «تأثیر رسانه‌های تصویری در ترویج مصرف‌گرایی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دهستان تبادکان شهرستان مشهد)»، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی. دوره12، شماره 41 ، صص837-855.
- فرامرزیانی، سعید؛ غفاری آذر، داوود . (1396). «تأثیر مصرف رسانه‌های جمعی بر مدیریت بدن (مورد مطالعه: جوانان ساکن در شهر ارومیه)»، علوم اجتماعی. سال 14، شماره2. صص117-140 .
- کشاورزی، سعید؛ خواجه نوری، بیژن؛ غفاری نسب، اسفندیار .(1396). «ارزیابی تأثیر رسانه‌های مختلف بر میزان مشارکت در جنبش‌های محیط زیستی: مورد جنبش رفتگران طبیعت ایران»، مطالعات راهبردی جهانی‌شدن. دوره7، شماره25، صص73-92.
- سمواتی، زهرا؛ رضوی دینانی، ابتسام . (1394). «تأثیر رسانه در بازنمایی واقعیت نقش زنان»، پژوهش‌های جامعه‌شناختی. سال9، شماره1، صص79-106 .
- شایان، علی؛ دانایی، حبیب‌الله؛ اندامی، مهردخت . (1396). «تأثیر استفاده از رسانه‌های اجتماعی بر عملکرد شغلی کارکنان دانشگاه تربیت‌مدرس»، پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی. دوره7، شماره3، صص135-155.
- مرادی، شیوا؛ نادری، نادر . (1395). «بررسی تأثیر مصرف رسانه‌های نوین بر قصد کارآفرینانه دانشجویان (مطالعه موردی دانشگاه تهران)». مطالعات رسانه‌های نوین.دوره2، شماره5، صص136-166.
- صادقلو، طاهره؛ جعفری، فهیمه؛ محمودی، حمیده. (1397). «تحلیل تأثیر رسانه‌های جمعی بر کاهش اعتماد اجتماعی روستاییان (مورد مطالعه: روستاهای دهستان کنویست شهرستان مشهد)»، پژوهش‌های روستایی. دوره9، شماره3، صص462-477 .
- شکربیگی، عالیه؛ آقایی نور، مریم؛ قبادی، عباس؛ عبدالعلی پور، قادر. (1390). «بررسی تأثیر رسانه‌های جمعی بر احساس امنیت اجتماعی (مطالعه موردی، افراد 38-18 سال استان چهارمحال‌وبختیاری)»، دانش انتظامی. سال 13، شماره 53. صص31 - 62.
- عباس‌زاده، محمد؛ علیزاده اقدم، محمدباقر؛ پورمحمد، رعنا؛ محمدپور، نیر. (1393). «مطالعه جامعه‌شناختی تأثیر ارزش‌های غربی و رسانه‌های جمعی بر تصور بدنی مورد مطالعه: زنان بالاتر از 15 سال شهر تبریز»، جامعه‌شناسی کاربردی. دوره25، شماره53، صص85-100 .
- عقیلی، سید وحید؛ روشندل‌اربطانی، طاهر؛ فرجیان، محمدمهدی (1397).. «نقش شبکه‌های اجتماعی در انتخابات در ایران و تأثیر آنها بر نقش رسانه‌های سنتی»، مطالعات رسانه‌های نوین. سال4، 13، صص181-213 .
- امیدی، علی؛ مرادی‌فر، سعیده (1397).. «تبیین تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر مشارکت سیاسی (مطالعه موردی استان مازندران) »، مجله جهانی رسانه - نسخه فارسی. سال 13، شماره26، صص 254-275 .
- فرهنگی، علی‌اکبر؛ عباس‌پور، عباس؛ بورقانی فراهانی، سهیلا؛ عباچیان قاسمی، رضا .(1393). «تحلیل تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر نگرش مشتریان نسبت به نام تجاری و قصد خرید از شرکت: مطالعه موردی شرکت ایران‌خودرو»، مجله جهانی رسانه. دوره 9، شماره 2، صص 236-251
- فرهنگی، علی‌اکبر؛ کیانا، هانی(1391). . «تأثیر رسانه‌ها در تبلیغ سبک زندگی غربی با تأکید بر الگوی پوشش غربی»، پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی. سال2، شماره5، صص139-163 .
- قادرزاده، امید؛ قادرزاده، هیرش؛ حسین پناه، حسن (1391).. «تأثیر مصرف رسانه‌های جمعی بر مدیریت بدن زنان»، زن و جامعه. سال3 ، شماره 11 ، صص 125-154 .
- کلانتری، عبدالحسین؛ حسنی، حسین؛ علیپوردرواری، اکرم (1391).. «سنجش تأثیر جنسیت بر مصرف رسانه‌ای در ایران - تحلیل ثانویه داده‌های پیمایشی ملی»، زن در توسعه و سیاست. سال 10، شماره 39، صص79-100
- کنعانی، محمد امین؛ حمیدی فر، مهدی؛ قربانی، ابوذر. (1396) . «بررسی تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر هویت جنسیتی مادران و دختران: مطالعه‌ای در شهر رشت»، توسعه اجتماعی. دوره11، شماره 3، صص97-128 .
- مسلم، علی مهدی؛ قربانی، فائزه (1394).. «نقش صداوسیما در ارتقا سلامت؛ مورد مطالعه صداوسیمای مرکز خراسان رضوی»، تحقیقات کیفی در علوم سلامت. سال 4، شماره 3، صص326-338 .
- بینام (1390).. «بررسی تأثیر رسانه‌های جهانی بر هویت فرهنگی جوانان»، مطالعات راهبردی جهانی‌شدن. سال دوم، دوره 2، شماره 5. صص 39-62.
- رنجبر، منصور؛ دارابی نیا، مرتضی؛ مراد حیدری، علی (1398).. «بررسی اثربخشی مداخله رسانه‌ای بر نگرش دانش‌آموزان نسبت به مصرف مواد مخدر و دخانیات: مبتنی بر آموزش اثرات بر سلامت و تبعات قانون»، دانشگاه علوم پزشکی مازندران. دوره ۲۹، شماره ۱۷۵، صص 107-116 .
- منظری، علیرضا؛ قندفروش، فرحناز؛ امیر، آرمین (1392).. «بررسی رابطه‌ی تأثیر برخی از عوامل جمعیت‌شناختی و میزان مصرف رسانه‌ای زنان شاغل تهرانی»، مطالعات علوم اجتماعی ایران. دوره 10، شماره 39، صص105-120 .
- مهدی‌زاده، سیدمحمد. (1396). نظریه‌های رسانه، اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی. چاپ ششم. تهران. همشهری.
- نوربخش، یونس؛ مولایی، محمدمهدی؛ طالبیان، حامد. (1392) . «تأثیر انواع رسانه بر دینداری دانشجویان دانشگاه‌های سراسر کشور»، مدیریت در دانشگاه اسلامی. سال2، شماره 1، صص47-70 .
- نیازی، محسن؛ شفائی‌مقدم، الهام. (1391). «بررسی تأثیر رسانه‌های جمعی در گرایش به هویت ملی (مطالعة موردی شهروندان شهرستان کاشان در سال 1390) »، رسانه و فرهنگ. دوره 2، شماره 3، صص99-128 .
- Aaker, Jennifer Lynn; Smith, Andy; Adler, Carlye. (2010). The dragonfly effect: Quick, effective, and powerful ways to use social media to drive social chang.1st edition, San Francisco: Jossey-Bass.
- Denyer, David; Tranfield, David. (2009). Producing a systematic review. In D. A. Buchanan & A. Bryman (Eds.), The Sage handbook of organizational research methods. Los Angeles, Calif : SAGE . p 671–689
- Fink, Arlene. (2020). Conducting research literature reviews. Fifth edition. Los Angeles: Los Angeles
- Gunter, Barrie. (1999). Media research methods, M easuring audiences, reactions and impact: Sage.
- Nabi, Robin L.; Oliver, Mary Beth .(2009). The SAGE handbook of media processes and effects. London: SAGE.
- Perse, Elizabeth M. (2001). Media effects and society. Mahwah, N.J.: L. Erlbaum Associates (LEA's communication series).
- Potter, W. James .(2012). Media Effects, Thousand Oaks: SAGE Publications
- Shamseer, Larissa; Moher, David; Clarke, Mike; Ghersi, Davina; Liberati, Alessandro; Petticrew, Mark et al. (2015). “Preferred reporting items for systematic review and meta-analysis protocols (PRISMA-P) 2015: elaboration and explanation”.BMJ:British Medical Journal. Vol 349 ,76-47.
- Shoemaker, Pamela J.; Reese, Stephen D. (1996). Mediating the message. Theories of influences on mass media content. 2nd edtion. White Plains, N.Y., London: Longman.
- Zillmann, Dolf; Bryant, Jennings; (2002): Media Effect s. Advances in Theory and Research. 2nd edition, Mahwah,N.J.; London : L.Elbaum Associates
شکل1: حوزه مطالعات تاثیرات محتوای رسانه
انواع مدل ها | ماهیت اثرات رسانه | متغیرهای محتوایی | متغیرهای مخاطب |
|---|---|---|---|
مستقیم | سریع /قابل‌مشاهده / یکنواخت | برجستگی/برانگیختگی18 /واقع‌گرایی | - |
مشروط | فردی شده 19/ ابعاد شناختی و عاطفی، کوتاه‌مدت یا بلند مدت | - | مقوله‌های‌اجتماعی/روابط اجتماعی /تفاوت‌های فردی |
انباشتی | اثرات بادوام/براساس رویارویی انباشتی | همخوانی در کانال‌های مختلف تکرار | - |
شناختی- تعاملی | سریع و کوتاه‌مدت/ با بار رویارویی | برجستگی نشانه‌های دیداری | طرح‌واره‌سازی/خلقیات/ اهداف |
جدول1: رویکردهای مختلف به اثرات رسانه و متغیرهای آن(برگرفته از پرس، 2001)
نوع تأثیر | کارکردهای رسانه | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
بر فرد | بر عامه | بر نهاد | ||||||||||
تحریک | اکتساب | تغییر | تقویت | اکتساب | تحریک | تغییر | تقویت | اکتساب | تحریک | تغییر | تقویت | |
شناختی | یادآوری اطلاعات | به‌حافظه سپردن اطلاعات | تغییر ساختار و فرآیند ذهنی | تقویت ساختار و فرآیندهای ذهنی | دانش عمومی | دانش نهادی | ||||||
باوری | یادآوری باور | پذیرش باور | تغییر باور | تقویت باور | باورهای عمومی | باورها/هنجارهای نهادی | ||||||
نگرشی | یادآوری نگرش | پذیرش نگرش یا معیارهای ارزیابی | تغییر نگرش یا معیارهای ارزیابی | تقویت نگرش یا معیارهای ارزیابی | افکار عمومی | نگرش نهادی | ||||||
احساسی | یادآوری احساس | پذیرش احساس | تغییر پاسخ احساسی | تقویت روابط احساسی | حالت عمومی | حالت نهادی | ||||||
فیزیولوژیکی | تقویت حالت | تغییر حالت | پاسخ خودکار | تقویت پاسخ فیزیولوژیکی | - | - | ||||||
رفتار | یادآوری رفتار | یادگیری رفتار | تغییر تقلیدی رفتار | تقویت عادت اجرا شده | رفتار عمومی | اعمال نهادی | ||||||
جدول2: الگوی تأثیرسنجی رسانه
مراحل | شرح |
|---|---|
معیار احراز شرایط | به‌منظور جستجوی مقالات مرتبط از کلیدواژه استفاده شده است. کلیدواژه‌های جستجویی حتماً در عنوان، مقاله موجود است. همچنین محدودیتی در زمان انتشار مقالات اعمال نشده و همه مقالات مشمول مطالعه بوده‌اند. |
وﻳﮋگی ﭘﮋوﻫشی ﻣﻘﺎﻻت | از میان انواع نوشته‌ها نظیر پایان‌نامه‌ها، کتاب‌ها، مقالات کنفرانس‌ها و مقالات نشریات علمی، فقط مقالات علمی و پژوهشی و مروی نشریات علمی چاپ شده مد نظر قرار گرفته‌اند. این معیار برای این قرار داده شده تا تضمین کند که نوشته‌ها داوری تخصصی شده‌اند و حداقل شرایط لازم برای ارزیابی مجدد علمی را دارند. |
ویژگی انتشار مقالات | در میان منابع علمی فقط مواردی که به‌صورت رسمی چاپ و منتشر شده‌اند مورد بررسی قرار گرفته‌اند. همچنین فقط مقالاتی مورد بررسی قرار گرفته‌اند که به زبان فارسی در داخل کشور منتشر شده‌اند. |
پایگاه جستجوی منابع | برای جستجوی مقالات از پایگاه "علم نت" استفاده شده است. چرا که این پایگاه قابلیت ادغام نتایج مشابه را دارد. |
استراتژی جستجو | برای نگارش دستور جستجو از سه کلیدواژه استفاده شده است. کلید واژه «رسانه» به همراه «اثر» یا «تأثیر» دستور جستجوی پایگاه اطلاعاتی قرار گرفتند. این کلیدواژه‌ها ابتدا در قسمت چکیده قرار گرفتند، اما نتایج رضایت‌بخشی به دست نیامد، زیرا بخش عمده‌ای از مقاله‌های یافته شده خارج از حیطه موضوع پژوهش بودند. ازاین‌رو کلیدواژه‌ها در قسمت عنوان مقالات جستجو شدند که نتایج بهتری به دست آمد. با این جستجو از مجموع 1038 مورد نوشته علمی، تنها 349 مورد، مقاله منتشر شده در نشریات علمی (و نه کنفرانس و یادداشت و ...) بودند. |
فرآیند غربالگری مقالات | به‌منظور غربالگری اولیه 349 مقالات نشریه‌ای، به بررسی چکیده و عنوان و نشریه این مقالات پرداخته شد که از این تعداد 63 مقاله علمی پژوهشی یافت شد که از این تعداد، 24 مقاله به سبب بی‌ربط بودن به موضوع تأثیرات رسانه یا تکمیل نبودن متن یا شناسنامه اثر از روند بررسی کنار گذاشته شدند و بدین ترتیب متن 39 مقاله مورد بررسی قرار گرفت. |
فرآیند جمع‌آوری داده‌ها | در این مرحله متن 39 مقاله علمی پژوهشی کاملاً مرتبط با موضوع مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت |
داده‌های مستخرج از مقالات | در ابتدا به توزیع مقالات مستخرج و سپس به بررسی مقالات متناسب با الگوی تاثیرات رسانه پرداخته شد. اطلاعات مربوط به روش کمتر مورد تأکید است |
جدول3: مراحل روش پژوهش
سال | 89 | 90 | 91 | 92 | 93 | 94 | 95 | 96 | 97 | 98 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
تعداد مقالات | 2 | 2 | 4 | 5 | 5 | 3 | 6 | 6 | 4 | 1 |
جدول4: تعداد مقالات اثرسنجی محتوای رسانه در سال‌های مختلف
| تعداد مقالات | ||
|---|---|---|---|
تأثیرات | فرد | نهاد | عامه |
فیزیولوژیک | - | - | - |
عاطفی | 2 | 2 | 3 |
شناختی | 3 | 2 | 1 |
باوری | 3 | 1 | - |
نگرشی | 4 | 2 | 1 |
رفتاری | 10 | 4 | 1 |
کل | 22 | 11 | 6 |
جدول5: توزیع مقالات اثرسنجی در الگوی تاثیرسنجی محتوای رسانه
عوامل تاثیرگذاری رسانه | متغیرهای موثر | فراوانی | درصد |
|---|---|---|---|
ویژگی محتوای رسانه | محتوای بومی یا غیر بومی | 12 | 30 |
محتوای رسانه های نوین | 9 | 23 | |
محتوای آگاهی بخش | 5 | 12 | |
زمان مصرف | 1 | 2 | |
هماهنگی محتوا | 1 | 2 | |
سایر | 6 | 15 | |
ویژگی مخاطب | ویژگی های جمعیت شناختی | 4 | 10 |
اعتماد به رسانه | 1 | 2 | |
رضایت از محتوا | 1 | 2 | |
ویژگی های ارزشی | 1 | 2 |
جدول6: متغیرهای مورد استفاده در پژوهش‌ها
روش پژوهش | فراوانی | درصد |
|---|---|---|
کمی(پیمایش) | 30 | 76 |
کیفی(مصاحبه و...) | 4 | 10 |
ترکیبی(کمی- کیفی) | 5 | 12 |
جدول7: روش‌های تحقیق مورد استفاده در پژوهش ها
سطح تاثیر | اثرات بر فرد | اثرات بر عامه | اثرات بر نهاد |
|---|---|---|---|
نوع تأثیر | تحریک/اکتساب/تغییر/تقویت | اکتساب/تحریک/تغییر/تقویت | اکتساب/تحریک/تغییر/تقویت |
شناختی | عوامل موثر بر تقویت یا تغییر فرآیندهای شناختی | گروه های موثر بر جریان اطلاعات در جامعه | عوامل موثر بر اکتساب دانش نهادی |
باوری | عوامل موثر بر تحریک به یادآوری باورها | برجسته سازی باورهای اجتماعی | جایگزینی باورهای نهادی جدید |
نگرشی | عوامل موثر در ساخت یا یادآوری نگرش‌های قبلی | معیارسازی نگرشی برای افکار عمومی | تغییر بر معیارهای نهادی ارزشیابی |
احساسی | الگوی یادگیری بیان احساسات | ایجاد عواطف عمومی | تغییر عواطف نسب به نهادهای مختلف |
فیزیولوژیک | تغییر امواج مغزی و عادتی ناشی از تاثیرات | - |
|
رفتار | ویژگی های پیام در شکل گیری رفتار تقلیدی | یادگیری تقلیدی مشارکت مدنی و اجتماعی | بادگیری رفتارهای تقلیدی نهادی |
جدول 8: خلاصه ای از خلاهای پژوهشی حوزه اثرسنجی رسانه
[1] . Influence on mass media content Studies
[2] . Effects of mass media on audience studies
[3] . perse
[4] . uniform media influence
[5] . Stimulus-response model
[6] . Mass society
[7] .the era of limited effects
[8] . Powerful Effects
[9] . Direct Effects
[10] . Conditional Effects
[11] . Cumulative Effects
[12] . Cognitive-Transactional model
[13] . Schema
[14] . arousal
[15] . Individualized
[16] . Systematic Literature Review
[17] . PRISMA checklist
[18] . arousal
[19] . Individualized
