ارزیابی انتقادی مطالعات تاثیر رسانه: مرور سیستماتیک

محورهای موضوعی : ارتباطات

مجید محمد زمانی ¹ , سید مجتبی امامی ²

1 - دکتری رشته سیاستگذاری فرهنگی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران، پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع)
2 - سید مجتبی امامی، استادیار رشته خط مشی گذاری عمومی، گروه مدیریت دولتی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/10/20 تاریخ پذیرش : 1401/01/14 تاریخ انتشار : 1400/08/01

کلید واژه: محتوای رسانه, تأثیر رسانه, تاثیرات رسانه, مرور سیستماتیک, سنجش اثر رسانه, کارکردهای رسانه,

چکیده مقاله :

تأثیر محتوای رسانه بر افراد، نهادها و عامه قابل سنجش و شناسایی است. مطالعات تأثیر رسانه از ابتدای قرن بیستم مورد توجه دانشمندان حوزه ارتباطات و رسانه در سراسر جهان قرار گرفته است؛ و تعداد پژوهش‌های داخلی نیز در سال‌های اخیر روند روبه‌رشدی داشته‌اند، اما ارزیابی کیفی این روند می‌تواند محققان را نسبت به انتقادات و خلأهای وارد بر پژوهش‌های موجود آگاه سازد تا مسیر جهت ارتقای کیفیت و اصلاح روند پژوهشی این حوزه هموار گردد. از این رو این پژوهش، پس از ارائه الگوی تأثیرات محتوای رسانه، با استفاده از روش مرور سیستماتیک (نظام‌مند) به بررسی 39 مقاله منتخب می‌پردازد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد؛ علی‌رغم رشد کمی پژوهش‌های تأثیرات رسانه در سال‌های اخیر، این پژوهش‌ها غالباً بر تأثیرات ملموس شناختی و رفتاری فردی متمرکز بوده و نسبت به تأثیرات ناملموس احساسی، نگرشی، باوری بر نهادها و عامه بی‌توجه بوده‌اند. نادیده‌گرفتن نقش فعال مخاطب در تأثیرات رسانه، غلبه روش‌شناسی کمی، بی‌توجهی به تأثیرات کلان عامه و نهادی، کوتاه‌مدت بودن مطالعات تأثیر رسانه و غیردقیق بودن سنجه‌ها از جمله انتقادات وارد بر غالب این پژوهش‌هاست. در ادامه این مقاله، ضمن ارائه پیشنهاد برای رفع این انتقادات، خلأهای موجود هر حوزه از تأثیرات شناختی، باوری، نگرشی، احساسی و رفتاری را ارائه نموده تا راهنمایی برای توسعه کیفی این حوزه مطالعاتی باشد.

چکیده انگلیسی:

The effect of media content on individuals, institutions and the general public can be measured and identified. Media effect studies have been the focus of communication and media scholars around the world since the beginning of the twentieth century; And The number of domestic studies has also been growing in recent years, but the qualitative evaluation of this trend can make researchers aware of the criticisms and gaps in existing research to pave the way to improve the quality and improve the research process in this area. Therefore, after presenting the model of media content effects, this study examines 39 selected articles using a systematic review method. The findings of this study show; Despite the quantitative growth of media effect studies in recent years, these studies have often focused on the tangible cognitive and behavioral effects of the individual and have ignored the intangible effects of emotion, attitude, belief on institutions and the public. Ignoring the active role of the audience in the effects of the media, the dominance of quantitative methodology, ignoring the macro public and institutional effects, short-term studies of media effect studies and inaccuracy of metrics are among the criticisms of most of these studies. In the continuation of this article, while presenting a proposal to address these criticisms the existing gaps of each field of cognitive, belief, attitude, emotional and behavioral effects are presented as a guide for the qualitative development of this field of study.

منابع و مأخذ:

 

ابطحی، سیدمصطفی. و موسوی، سیدمحمدرضا. (1396). "ﺗﺄﺛﯿﺮ رﺳﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﺳﺎزﻣﺎن ﺻﺪا و ﺳﯿﻤﺎ ج. ا. اﯾﺮان"، مطالعات سیاسی. دوره 9، شماره 35، صص. 191-208.

آذریان، علی.، ساروخانی، باقر. و نوابخش، مهرداد. (1396). "رسانه و تعلق‌پذیری ملی: مطالعه‌ای در باب تأثیر رسانه‌های جمعی بر تعلق‌پذیری ملی"، مطالعات میان فرهنگی، دوره 12، شماره 31، صص. 93-115.

بامری، اسحاق. (1394). "بررسی تأثیر رسانه در افزایش عفو و بخشش مطالعه موردی: خانواده‌های شهر زابل"، مطالعات علوم اجتماعی ایران، دوره 12، شماره 46، صص. 33-45.

پناهی، محمدحسین. و عالی‌زاده، اسماعیل. (1384). "تأثیر وسایل ارتباط‌جمعی بر مشارکت سیاسی شهروندان تهرانی"، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 12، شماره 28-29، صص. 89-131.

پورجبلی، ربابه.  (1397). "بررسی تأثیر مقدار حضور در عرصه عمومی و استفاده از رسانه‌های جمعی بر مقدار آگاهی زنان نسبت به حقوق خانوادگی خود مورد مطالعه: زنان شهر ارومیه در سال 95"، زن و جامعه، دوره 9، شماره 33، صص. 17-36.

توکلی، مرتضی. و شاهزائی، عبدالمجید. (1396). "تحلیل تأثیر قدرت رسانه‌ها بر سبک زندگی روستاییان مرزنشین (زهک) سیستان"، مطالعات قدرت نرم. دوره 7، شماره 16، صص. 208-228.

جهانگیری، جهانگیر. و ابوترابی زارچی، فاطمه. (1391). "بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی دانشجویان: مطالعه موردی دانشگاه شیراز"، پژوهش‌نامه علوم سیاسی. دوره 7، شماره 4، صص. 89-122.

حیدری، آرمان. و دهقانی، عبدالرحیم. (1394). "بررسی تأثیر میزان استفاده از انواع رسانه‌ها بر سرمایه اجتماعی (مورد مطالعه: جوانان 29 - 15 ساله ساکن شهر شیراز)"، راهبرد اجتماعی فرهنگی. دوره 4، شماره 14، صص. 29-56.

خاتمی سبزواری، سیدجواد. (1395). “بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر فرهنگ پوشش دانشجویان (مطالعه موردی دانشجویان زن دانشگاه حکیم سبزواری)"، فرهنگ در دانشگاه اسلامی. دوره 6، شماره 21، صص. 585-600.

خالقی، مینو. (1392). "نقش و تأثیر رسانه‎های جمعی بر وقوع قتل‎های شرافتی"، مطالعات بین‌رشته‌ای در رسانه و فرهنگ. دوره 3، شماره 6، صص. 27-54.

خوشفر، غلام‌رضا.، عقیلی، سیدمحمود.، دنکو، مجید. و الیاسی، مجید. (1389). "تأثیر استفاده از رسانه‌ها بر احساس جوانان نسبت به حیات اجتماعی"، جامعه پژوهی فرهنگی. دوره 1، شماره 2، صص. 85-108.

ربانی، رسول.، عباس‌زاده، محمد.، مولایی، محمود. و کرمانی، بتول. (1389). "تأثیر رسانه‌های جمعی بر احساس ناامنی زنان"، پژوهش‌های ارتباطی. دوره 17، شماره 64، صص. 79-104.

عبدالرحمانی، رضا. و ایارگر، حسین. (1395). "تأثیر رسانه‌های جمعی در وقوع و گسترش نزاع‌های فردی"، دانش انتظامی، دوره 18، شماره 73، صص. 53-79.

رضوی طوسی، سیدمجتبی.، آذرهمایون، رمضان.، یاهک، سجاد. و غلامیپور، اسماعیل. (1392). "برساخت پیام‌های سلامت و پزشکی در رسانه و تأثیر آن بر آگاهی مردم"، اخلاق زیستی. دوره 3، شماره 8، صص. 43-78.

روستایی، مرتضی.، بدیهی زراعتی، فرنوش.، پوراکبران، الهه. و رجب‌زاده، زینب. (1395). "بررسی تأثیر رسانه‌های نوپدید (اینترنت، ماهواره و تلفن همراه) بر خیانت عاطفی زوجین و عوامل مؤثر برآن"، اصول بهداشت روانی، شماره 75، صص. 419-423.

روهنده، مجید.، جعفری، احمد. و جهانگیری‌مقدم، روح‌اله. (1393). "بررسی تأثیر رسانه و دینداری بر جدی انگاری جرایم جنسی - اخلاقی (مطالعه نمونه‌ای از دانشجویان دانشگاه خوارزمی تهران)"، علوم اجتماعی (دانشگاه فردوسی مشهد)، دوره 11، شماره 24، صص. 235-262.

زالی، نادر.، زمانی‌پور، مسعود.، میرمحمد تبار، سیداحمد. و ولایی، اکبر. (1393). "بررسی تأثیر استفاده از رسانه‌های جمعی بر امنیت فرهنگی در کلان‌شهر تهران (رویکرد جامعه‌شناسی شهری)"، پژوهش‌نامه نظم و امنیت انتظامی، دوره 7، شماره 28، صص. 1-26.

ساداتی، نصراله. و کوهی، احمد. (2013). "بررسی تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر استفاده از رسانه‌های سنتی"، پژوهش‌های ارتباطی. دوره 20، شماره 76، صص. 65-86.

سجاسی قیداری، حمداله.، محمودی، حمیده. و داورزنی، علیرضا. (1396). "تأثیر رسانه‌های تصویری در ترویج مصرف‌گرایی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دهستان تبادکان شهرستان مشهد)"، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 12، شماره 41، صص. 837-855.

فرامرزیانی، سعید. و غفاری آذر، داوود. (1396). "تأثیر مصرف رسانه‌های جمعی بر مدیریت بدن (مورد مطالعه: جوانان ساکن در شهر ارومیه)"، علوم اجتماعی. دوره 14، شماره 2، صص. 117-140.

کشاورزی، سعید.، خواجه نوری، بیژن. و غفاری نسب، اسفندیار. (1396). "ارزیابی تأثیر رسانه‌های مختلف بر میزان مشارکت در جنبش‌های محیط زیستی: مورد جنبش رفتگران طبیعت ایران"، مطالعات راهبردی جهانی شدن، دوره 7، شماره 25، صص. 73-92.

 

سمواتی، زهرا. و رضوی دینانی، ابتسام. (1394). "تأثیر رسانه در بازنمایی واقعیت نقش زنان"، پژوهش‌های جامعه شناختی، دوره 9، شماره 1، صص. 79-106.

شایان، علی.، دانایی، حبیب‌اله. و اندامی، مهردخت. (1396). "تأثیر استفاده از رسانه‌های اجتماعی بر عملکرد شغلی کارکنان دانشگاه تربیت مدرس"، پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی. دوره 7، شماره 3، صص. 135-155.

مرادی، شیوا. و نادری، نادر. (1395). "بررسی تأثیر مصرف رسانه‌های نوین بر قصد کارآفرینانه دانشجویان (مطالعه موردی دانشگاه تهران)"، مطالعات رسانه‌های نوین، دوره 2، شماره 5، صص. 136-166.

صادقلو، طاهره.، جعفری، فهیمه. و محمودی، حمیده. (1397). "تحلیل تأثیر رسانه‌های جمعی بر کاهش اعتماد اجتماعی روستاییان (مورد مطالعه: روستاهای دهستان کنویست شهرستان مشهد)"، پژوهش‌های روستایی. دوره 9، شماره 3، صص. 462-477.

شکربیگی، عالیه.، آقایی نور، مریم.، قبادی، عباس. و عبدالعلی‌پور، قادر. (1390). "بررسی تأثیر رسانه‌های جمعی بر احساس امنیت اجتماعی (مطالعه موردی، افراد 38-18 سال استان چهارمحال ‌و بختیاری)"، دانش انتظامی، دوره 13، شماره 53، صص. 31-62.

عباس‌زاده، محمد.، علیزاده اقدم، محمدباقر.، پورمحمد، رعنا. و محمدپور، نیر. (1393). "مطالعه جامعه‌شناختی تأثیر ارزش‌های غربی و رسانه‌های جمعی بر تصور بدنی مورد مطالعه: زنان بالاتر از 15 سال شهر تبریز"، جامعه‌شناسی کاربردی. دوره 25، شماره 53، صص. 85-100.

عقیلی، سیدوحید.، روشندل‌اربطانی، طاهر. و فرجیان، محمدمهدی. (1397). "نقش شبکه‌های اجتماعی در انتخابات در ایران و تأثیر آن‌ها بر نقش رسانه‌های سنتی"، مطالعات رسانه‌های نوین، دوره 4، شماره 13، صص. 181-213.

امیدی، علی. و مرادی‌فر، سعیده. (1397). "تبیین تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر مشارکت سیاسی (مطالعه موردی استان مازندران)"، مجله جهانی رسانه - نسخه فارسی، دوره 13، شماره 26، صص. 254-275.

فرهنگی، علی‌اکبر.، عباس‌پور، عباس.، بورقانی فراهانی، سهیلا. و عباچیان قاسمی، رضا. (1393). "تحلیل تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر نگرش مشتریان نسبت به نام تجاری و قصد خرید از شرکت: مطالعه موردی شرکت ایران‌خودرو"، مجله جهانی رسانه، دوره 9، شماره 2، صص. 236-251.

فرهنگی، علی‌اکبر. و کیانا، ‌هانی. (1391). "تأثیر رسانه‌ها در تبلیغ سبک زندگی غربی با تأکید بر الگوی پوشش غربی"، پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، دوره 2، شماره 5، صص. 139-163.

قادرزاده، امید.، قادرزاده، هیرش. و حسین‌پناه، حسن. (1391). "تأثیر مصرف رسانه‌های جمعی بر مدیریت بدن زنان"، زن و جامعه، دوره 3، شماره 11، صص. 125-154.

کلانتری، عبدالحسین.، حسنی، حسین. و علیپور درواری، اکرم. (1391). "سنجش تأثیر جنسیت بر مصرف رسانه‌ای در ایران - تحلیل ثانویه داده‌های پیمایشی ملی"، زن در توسعه و سیاست، دوره 10، شماره 39، صص. 79-100.

کنعانی، محمدامین.، حمیدی‌فر، مهدی. و قربانی، ابوذر. (1396). "بررسی تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر هویت جنسیتی مادران و دختران: مطالعه‌ای در شهر رشت"، توسعه اجتماعی، دوره 11، شماره 3، صص. 97-128.

مسلم، علی‌مهدی. و قربانی، فائزه. (1394). "نقش صداوسیما در ارتقا سلامت؛ مورد مطالعه صداوسیمای مرکز خراسان رضوی"، تحقیقات کیفی در علوم سلامت، دوره 4، شماره 3، صص. 326-338.

بینام. (1390). "بررسی تأثیر رسانه‌های جهانی بر هویت فرهنگی جوانان"، مطالعات راهبردی جهانی‌شدن، دوره 2، شماره 5، صص. 39-62.

رنجبر، منصور.، دارابی‌نیا، مرتضی. و مرادحیدری، علی. (1398). "بررسی اثربخشی مداخله رسانه‌ای بر نگرش دانش‌آموزان نسبت به مصرف مواد مخدر و دخانیات: مبتنی بر آموزش اثرات بر سلامت و تبعات قانون"، دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دوره ۲۹، شماره ۱۷۵، صص. 107-116.

منظری، علیرضا.، قندفروش، فرحناز. و امیر، آرمین. (1392). "بررسی رابطه‌ی تأثیر برخی از عوامل جمعیت‌شناختی و میزان مصرف رسانه‌ای زنان شاغل تهرانی"، مطالعات علوم اجتماعی ایران، دوره 10، شماره 39، صص. 105-120.

مهدی‌زاده، سیدمحمد. (1396). "نظریه‌های رسانه، اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی، چاپ 6، تهران. همشهری.

نوربخش، یونس.، مولایی، محمدمهدی. و طالبیان، حامد. (1392). "تأثیر انواع رسانه بر دین‌داری دانشجویان دانشگاه‌های سراسر کشور"، مدیریت در دانشگاه اسلامی، دوره 2، شماره 1، صص. 47-70.

نیازی، محسن. و شفائی‌مقدم، الهام. (1391). "بررسی تأثیر رسانه‌های جمعی در گرایش به هویت ملی (مطالعه موردی شهروندان شهرستان کاشان در سال 1390)"، رسانه و فرهنگ. دوره 2، شماره 3، صص. 99-128.

Aaker, Jennifer Lynn., Smith, Andy. & Adler, Carlye. (2010). “The dragonfly effect: Quick, effective, and powerful ways to use social media to drive social chang”, 1st edition, San Francisco: Jossey-Bass.

Denyer, David. & Tranfield, David. (2009). “Producing a systematic review. In D.A. Buchanan & A. Bryman (Eds.)”, The Sage handbook of organizational research methods”, Los Angeles, Calif: SAGE. PP. 671–689.

 

Fink, Arlene. (2020). “Conducting research literature reviews. Fifth edition”, Los Angeles: Los Angeles

Gunter, Barrie. (1999). “Media research methods, M easuring audiences”, reactions and impact: Sage.

Nabi, Robin L. & Oliver, Mary Beth. (2009). “The SAGE handbook of media processes and effects”, London: SAGE.

Perse, Elizabeth M. (2001). “Media effects and society. Mahwah, N.J.: L”, Erlbaum Associates (LEA's communication series).

Potter, W. James. (2012). “Media Effects”, Thousand Oaks: SAGE Publications.

Shamseer, Larissa., Moher, David., Clarke, Mike., Ghersi, Davina., Liberati, Alessandro., Petticrew, Mark. & et al. (2015). “Preferred reporting items for systematic review and meta-analysis protocols (PRISMA-P) 2015: elaboration and explanation”, BMJ: British Medical Journal, Vol. 349, PP. 47-76.

Shoemaker, Pamela J. & Reese, Stephen D. (1996). “Mediating the message. Theories of influences on mass media content. 2nd edtion”, White Plains, N.Y., London: Longman.

Zillmann, Dolf. & Bryant, Jennings. (2002). “Media Effect s. Advances in Theory and Research”, 2nd edition, Mahwah, N. J., London: L. Elbaum Associates.