بررسی مهمترین عامل در تاب آوری سازمانی شبکه بانکداری در شرایط تحریم

محورهای موضوعی : مدیریت

فرزاد شاه کرمی ¹ , رضا رستم زاده ² , جعفر صادق فیضی ³ , محمد ژاسبان ⁴ , نیما آذرمیر ⁵

1 - گروه مدیریت، واحد تبریز ، دانشکاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - استادیار، گروه مدیریت، واحد ارومیه ، دانشکاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
3 - گروه مدیریت، واحد ارومیه ، دانشکاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
4 - گروه مدیریت، واحد تبریز ، دانشکاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
5 - گروه ریاضی، واحد تبریز ، دانشکاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/11/20 تاریخ پذیرش : 1401/03/22 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: تحریم, بانک توسعه صادرات, سیاست مالی, تاب آوری سازمانی, شبکه بانکی,

چکیده مقاله :

در سال‌های اخیر، مفهوم تاب‌آوری سازمانی، تمرکز خود را از سازمان‌های بخش خصوصی به سازمان‌های دولتی تغییر داده است که وسعت و قلمرو تهدیداتی که با آن‌ها روبرو هستند، باز تعریف شده است. نقش بانک ها در تجهیز و تخصیص منابع مالی بسیار حائز اهمیت می باشد. این امر در خصوص اقتصاد بانک محور ایران بیش از پیش نمود پیدا می کند. در این خصوص، سیستم بانکی توسعه یافته علاوه بر وظایف خود، باید از استحکام بالا نیز برخوردار بوده و توان مقابله با شوک های مختلف داخلی و خارجی را داشته باشد. این مطالعه در بخش کمی کلیه کارکنان شعب بانک توسعه صادرات ایران در سال 1399 بوده که از میان آنها بر اساس فرمول کوکران تعداد 250 نفر به عنوان نمونه انتخاب شد. سپس عوامل موثر بر تاب آوری سازمانی بررسی گردید و طبق آزمون فریدمن رتبه بندی گردید نتایج حاصل از پژوهش نشان داد از میان سایر عوامل، عامل سیاست های مالی بیشترین تاثیر در تاب اوری بانکها را دارد.

چکیده انگلیسی:

In recent years, the concept of organizational accountability has shifted its focus from private sector organizations to government agencies, redefining the scope of the threats they face. The role of banks in equipping and allocating financial resources is very important. This is more evident in the case of the bank-oriented economy of Iran.In this regard, the developed banking system, in addition to its tasks, must also have high strength and be able to withstand various internal and external shocks. This study was conducted in a quantitative part of all employees of the branches of the Export Development Bank of Iran in 2021, from which 250 people were selected as a sample based on the Cochran's formula.Then, the factors affecting organizational resilience were examined and ranked according to Friedman test. The results of the research showed that among other factors, the financial policy factor has the greatest impact on banks' resilience.

متن کامل:



بررسی مهمترین عامل در تاب آوری سازمانی شبكه بانكداري در شرایط تحریم

 

 

 

چکیده:

در سال­های اخیر، مفهوم تاب­آوری سازمانی، تمرکز خود را از سازمان­های بخش خصوصی به سازمان­های دولتی تغییر داده است که وسعت و قلمرو تهدیداتی که با آن­ها روبرو هستند، باز تعریف شده است. نقش بانک ها در تجهیز و تخصیص منابع مالی بسیار حائز اهمیت می باشد. این امر در خصوص اقتصاد بانک محور ایران بیش از پیش نمود پیدا می کند. در این خصوص، سیستم بانکی توسعه یافته علاوه بر وظایف خود، باید از استحکام بالا نیز برخوردار بوده و توان مقابله با شوك های مختلف داخلی و خارجی را داشته باشد. این مطالعه در بخش کمی کلیه کارکنان شعب بانک توسعه صادرات ايران در سال 1399 بوده که از میان آنها بر اساس فرمول کوکران تعداد 250 نفر به عنوان نمونه انتخاب شد. سپس عوامل موثر بر تاب آوری سازمانی بررسی گردید و طبق آزمون فریدمن رتبه بندی گردید نتایج حاصل از پژوهش نشان داد از میان سایر عوامل، عامل سیاست های مالی بیشترین تاثیر در تاب اوری بانکها را دارد.

 

کلمات کلیدی: تاب آوری سازمانی، تحریم، سیاست مالی، شبکه بانکی، بانک توسعه صادرات

 

مقدمه:

دنیای امروز متأثر از تصمیم گیری هایی است که افراد در شرایط بسیار پیچیده با عدم قطعیت بالا اخذ  می کنند. آشوبناکی حاصل از این تصمیم گیری ها، موجب شده است که نااطمینانی در پدیده ها به میزان بسیار زیادی برسد آشوب داعش در نقاط مختلف دنیا، جنگ در سوریه وعربستان، تروریسم در اروپا، بی نظمی در آلمان و ترکیه به دلیل مهاجرتهای غیرقانونی، تصمیم گیری های ترامپ در امریکا، نبرد قدرت در خاورمیانه، اعتصابات کارگری در کشورهای مختلف، آزمایش های هسته ای رهبر کره شمالی و هزاران پدیده غیرمنتظره و غیرقابل پیش بینی دیگر موجب تقویت آشوبناکی محیط شده است. در چنین شرایط پرمخاطره ای، هر بنگاه و سازمان باید سعی در حفظ تعادل و بقا با دریافت کمترین تأثیر منفی از این پدیده ها و در بهترین حالت، تبدیل کردن این تهدیدها به فرصت داشته باشد. عدم حفظ توازن و تعادل در شرایط بنگاه و سازمان ممکن است منجر به سقوط ارزش سهام، به خطر افتادن منافع و حتی ورشکستگی آنها شود. یکی از انواع این سازمانها که هم نقش اثرگذاری و هم نقش اثرپذیری بالایی در تنش ها و آشوب ها دارد، بانک است. مسئولیت بسیار سنگین نظام بانکی در اقتصاد مبتنی بر بازار بر کسی پوشیده نیست و همواره یکی از مهمترین اجزای اقتصاد کشور که رشد و یا رکود ساختار اقتصادی را با فعالیت خود رقم می زند، نظام بانکی است. چراکه سرمایه موجود در بانک ها، منبع اصلی خرید محصولات و خدمات و وام های اعطایی آنها منبع ایجاد اعتبار برای تمام واحدهای اقتصادی ازجمله خانواده ها، مشاغل، شرکتها و دولت هست. بنابراین فعالیت بهینه بانک ها و استفاده مؤثر از ابزار بازاریابی برای تحقق اهدافشان ازجمله بهره برداری از سرمایه و تجهیز آن، بر فعالیت های مختلف اقتصادی و وضع کلی اقتصاد کشور بسیار مؤثر خواهد بود (ماریا، استیواتی و گایتری¹، 2019). جایگاه بانکها در رشد اقتصاد کشور موجب شده است که کشورهای غربی و امریکا، تحریم هایی را علیه بانک های ایرانی وضع نمایند و بدین ترتیب فعالیت آنها را در اقتصاد کشور با دشواری های زیادی مواجه نمایند. همین تحریم ها در کنار ساختار نادرست بانک ها در کشور موجب شده است که ایران در طی10 سال گذشته، نرخ تورم سنگینی را تجربه ننماید. همین امر موجب شده است که شرایط فعالیت بانک ها در ایران بیش از پیش و بیشتر از هر زمان دیگری، با دشواری هایی همراه باشد. این دشواری ها فشارهای متعدد و متنوعی را به فرایند خدمت رسانی و فعالیت های مالی بانک ها وارد می نماید که برای مقابله با این فشارها، بانکها باید میزان استقامت و تاب آوری خود را تقویت نمایند تا بحران ها و فشارهای ایجاد شده، نتواند مانع ادامه فعالیت های بانک ها گردد. منابع چهارگانه تأمین مالی اقتصاد ایران در سال های گذشته، نظام بانکی، بازار بورس، بودجه های عمرانی و سرمایه گذاری خارجی بوده است و بانک ها بار اصلی تأمین مالی بخش های اقتصاد را در سالهای اخیر بر عهده داشته اند و آسیب پذیری بانکها به معنی آسیب پذیری اقتصاد است. از سوی دیگر بررسی های صورت گرفته  نشان می دهد که بحران های مالی در کشورهای پیشرفته مانند امریکا، منجر به ایجاد رکود در صنعت بانک داری در سایر کشورها ازجمله ایران شده است. بدین معنی که عدم مقاومت در برابر تنش هایی همچون بحران های مالی سایر کشورها نیز می تواند منجر به ایجاد رکود و حتی ورشکستگی بانک ها شود. با توجه به اینکه موقعیت ایران هم از نظر ژئوپلیتیک و هم از نظر جغرافیای طبیعی و هم از نظر مانیفست استکبارستیزی و مقابله با نظامه ای سرمایه داری در معرض خطر و تهاجم است، تاب آوری سازمان ها به خصوص بانک ها از اولویت و اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. با توجه به مطالب بیان شده این مطالعه در پی بررسی رتبه بندی عوامل موثر بر تاب آوری سازمانی در شبکه بانکداری در شرایط تحریمي (مطالعه موردی: بانک توسعه صادرات ايران) می باشد.

ادبیات پژوهش:

 

سازمان­ها بخشی از جامعه هستند و بسیاری از عملیات روزانه جوامع بر دوش آن­هاست. مهم­تر این­که سازمان­ها در طول دوره­های پاسخ و بازیابی در پی یک فاجعه، بسیار حیاتی و مهم هستند. در نتیجه به منظور اطمینان از بقای سازمان­ها و کم کردن اختلال ناشی از یک فاجعه در جریان جاری اجتماعی، تاب­آور بودن برای سازمان­ها است (پارک، ال اساوی و فس²، 2017). علاوه بر ارتباطی که بین جوامع تاب­آور و سازمان­های تاب­آور وجود دارد، بین تاب­آور بودن سازمان­ها و مزیت رقابتی آن­ها نیز رابطه وجود دارد (پیر، تراندل، جانا و کیتسیو³، 2015). سازمان­ها تاب­آور در زمان­هایی که کسب­وکار در شرایط عادی قرار دارد، قدرت رقابتی بیشتری دارند(تان، تان، وانگ و صدرا⁴، 2017). در مطالعه ای ژئو، کیائو، وانگ، فان و وان⁵ (2018) نیز ویژگی­های مشترکی را بین تاب­ آوری برتری رقابتی عنوان می­کنند؛ مانند چابکی، آگاهی محیطی،رهبری قوی، کیفیت و غیره. تاب­آوری سازمانی به دنبال شناسایی مشخصاتی است که به سازمان­ها اجازه بقا و حتی رشد و رونق به رغم تجربه اختلال یا تنش را می­دهد. چرا که سازمان­ها در هر بخش که باشند با محیط­های عملیاتی پیچیده با ریسک­های پویا مواجه هستند، این محیط­های پیچیده، سازمان­ها را مجبور می­کنند تا به این بیندیشند که چگونه می­توانند ریسک عملیاتی و تاب­آوری فرایندهای حیاتی کسب و کار و خدمات را مدیریت کنند(آژینا، دی اسمت و ویردا⁶، 2016). سازمان­ها دائماً با شرایط و وقایعی بمباران می­شوند که آورنده استرس و عدم قطعیت هستند و می­توانند عملیات سازمان را مختل کنند (آناند، شارما و گلتمن⁷، 2016). تاب­آوری، نوعی توانایی و ظرفیت برای یک سازمان در مواجهه و مقابله با بحران­ها و چالش­ها، و توانایی بازگشت به شرایط عادی کسب و کار، ایجاد می کند که این توانایی ویژگی بسیار مهمی است که سازمان­ها باید برای بقا و تداوم کسب­وکارشان به آن مجهز باشند. با این حال، نگرانی صرفاً منوط به فجایع نمی­شود، بلکه انحراف­ها و عدم قطعیت­های کوچکی هم که سازمان­ها را با چالش روبرو می­کنند مدنظر هستند. تاب­آوری تغییر فرایندهایی است که شایستگی را ارتقاء می­دهد، کارایی را بازیابی می­کند و به همان اندازه ساختارها را رشد داده و شناخت شیوه­هایی که این فرایندها را تشویق در کل دو دیدگاه مختلف درباره مفهوم درباره مفهوم تاب­­آوری سازمانی وجود دارد(ایران زاده و تقی پور، 1396). در شرایط غیرمنتظره، استرس­زا یا نامطلوب، تاب­آوری سازمانی به سادگی به عنوان توانایی بازگشت مجدد به جای اول در نظر گرفته می­شود. سازمان­های تاب آور نسبت به سازمان­های غیرتاب­آور سه ویژگی اصلی دارند (آناند، شارما و گلتمن⁸، 2016). کاهش رشد سپرده های مردمی، کاهش توان تسهیلات دهی بانک ها، فشارهای دولتی برای استقراض از سیستم بانکی، کاهش اعتبارات اسنادی و افزایش نرخ بهره مبادلات بین بانکی و تحریم های بین المللی، از جمله مهمترین چالش های نظام بانکی کشور است که لزوم مدیریت تاب آوری بانک ها را دوچندان می کند. از این رو دغدغه خاطر پژوهشگر از پرداختن به این مطالعه در این است که امروزه آثار ناشی از تحریم ها سازمان های دولتی و خصوصی بسیاری را گرفتار خود نموده است و بانک ها از جمله بانک توسعه صادرات ایران با تنش و دشواری های زیادی برای ادامه حیات و فعالیت های خود مواجه شده اند. همچنین مشاهده شده است که بانک ها به خصوص بانک های دولتی در پیشینه خود فعالیت های زیادی در حوزه تاب آوری سازمانی انجام نداده اند و از قبل تدابیر روشن وشفافی برای این منظور نیاندیشیده اند. این مطالعه در پی پاسخگویی به این سؤال است عوامل تاثیرگذار بر تاب آوری سازمانی در سیستم بانکی در شرایط تحریم در بانک توسعه صادرات ایران از لحاظ اهمیت چگونه رتبه بندی می شوند؟

تاب آوری:

اهمیت تاب­آوری سازمانی زمانی بیشتر نمود می­یابد که فرایندهای کاری سازمان به دلیل این که در یک محیط پیچیده، تاب آوری جامعه و سازمان به یکدیگر وابسته است و ثانیاً به این دلیل که تاب­آور بودن می­تواند سازمان­ها را به مزیت رقابتی مجهز کند. تاب­آوری سازمانی، به حفظ و بهبود عملکرد سازمان در شرایط بحرانی کمک می­کند سازگاری و پایایی سازمان را ارتقاء می­دهد و مدیریت چالش­ها و اختلالات را تسهیل می کند (تالون، کیورز، گلتمن و شارما⁹، 2019).  به طور کلی توجه به تاب آوری دو دلیل عمده دارد، اولاً به دلیل این­که در یک محیط پیچیده تاب­آوری جامعه و سازمان به یکدیگر وابسته است و ثانیاً به این دلیل که تاب­آور بودن می­تواند سازمان­ها را به مزیت مجهز کند. لذا کاربست الگویی مؤثر از تاب آوری سازمانی در سازمان های دولتی و خصوصی، پیامدهای مثبتی به همراه خواهد داشت (چنگ، ژونگ و کائو¹⁰، 2020) ذات حرفه بانکداری به علت ویژگی های خاص خود همواره مستعد دریافت بی ثباتی و ریسک ها در درجات بالاتر بحران ها می باشد که تاثیر خود را در دارایی ، وام دهی و به طور کلی عملکرد بانک ها منعکس می نماید. به عبارت دیگر، با توجه به تغییرات مداوم در عوامل محیطی و سیستم های اقتصادی، ریسک های مختلفی بر ساختار مالی موسسات اثر می گذارند که در این میان نهادهای مالی و بانک ها با توجه به حوزه عملکرد خود، با ریسک های بیش تری مواجه می شوند. بنابراین یک بانک زمانی از تاب آوری مناسب برخوردار می باشد که زمینه های بروز ریسک و خطر در سیستم خود را شناسایی و با اقدامات پیشگیرانه از بروز آن ها جلوگیری نماید و در صورت وقوع شرایط مخاطره آمیز و پرریسک، با اقدام به موقع، قابلیت مدیریت سریع و کنترل شرایط به وجود آمده را داشته باشد. به طوریکه از بروز بحران و تسری آن به سایر بخش های اقتصادی جلوگیری نماید. بنابراین بهترین روش جهت سنجش میزان تاب آوری یک بانک، میزان ریسک های تهدید کننده آن بانک می باشد. بانکی که براساس نتایج محاسبه شاخص های اندازه گیری کننده ریسک نتایج بهتری را کسب نماید از تاب آوری بالاتری برخوردار خواهد بود. به عبارت دیگر بانک مقاوم، بانکی است که تاب آور و شفاف باشد و درعین حال منابع لازم را به سمت بخش واقعی اقتصاد با اولویت موارد مندرج در سیاست های اقتصاد مقاومتی هدایت نماید. بنابراین، دریافتن این مسئله شگفت آور نیست که تحقیقات مهمی در جهت یافتن راه هاي بهتر و جدیدتر براي اتخاذ استراتژي، سازماندهی، و عملیات که این همان مدیریت است،  در محیط هاي پویا و متلاطم در دست اقدام است.  با نگاهی به تحولات گوناگون در جهان رقابتی امروز و توجه به این که ایران در آستانه ورود به سازمان تجارت جهانی می باشد، این مسئله روشن می شود که سازمان ها براي تضمین حیات خود نیازمند تاب آوری هستند و این موضوع در ارتباط با بانک ها نیز صادق است. اما آنچه که مسلم است این است که براي تاب آوری، سازمان ها، نیاز به شناسایی ویژگی ها و تعیین چارچوبی براي یک مدل تاب آورانه سازمانی دارند، در این تحقیق محقق قصد داشته است به شناسایی این عوامل مبادرت ورزد. 

مفاهیم تحریم

تحریم فعالیتی یا عملی است که به وسیله یک یا چند بازیگر بین‌المللی (مجری تحریم)، علیه یک یا چند کشور دیگر (هدف تحریم)، به منظور مجازات این کشورها، بااهداف محروم ساختن آنها از انجام برخی مبادلات یا وادار ساختن آنها به پذیرش هنجارهایی معین و مهم (از دید مجریان تحریم)، اعمال می‌شود. در اینجا منظور از «مجری تحریم» کشوری (یا گروهی بین‌المللی) است که نویسنده یا منتشر کننده سناریوی تحریم باشد، هرچند ممکن است در اعمال محاصره بیش از یک کشور شرکت داشته باشد، و منظور از «هدف» کشور یا کشورهایی است که هدف اصلی تحریم واقع می‌شوند.  تحریم‌های اقتصادی می‌تواند شامل اشکال مختلف موانع تجاری، تعرفه‌ها، محدودیت در معامله باشد (برگمن¹¹، 2011).

درحالی که پیشینه تاریخی اعمال تحریم علیه کشورها را می‌توان در قبل از تأسیس سازمان ملل متحد جستجو کرد، ولیکن استفاده از این ابزار غیرقهری به عنوان یکی از تمهیدات فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی از ویژگی‌های نظام امنیت دسته جمعی ملل متحد است. هدف ماده ۴۱ منشور از اتخاذ اقدامات غیرقهری، اعمال فشار بر دولت ناقض صلح و امنیت بین‌المللی برای تغییر رفتار، کاهش توانایی نظامی، سیاسی، اقتصادی، محدودکردن ارتباطات بین‌المللی و انزوای آن می‌باشد. سازمان ملل متحد در طول حیات نزدیک به ۷۵ سال خود، تا قبل از پایان جنگ سرد فقط علیه رودزیای جنوبی در ۱۹۶۶و آفریقای جنوبی در ۱۹۷۷ اعمال تحریم کرد؛ ولیکن در دهه نود و پس از آن بارها و بارها شورای امنیت علیه دولت‌ها با صدور قطعنامه با اشکال و در قالب‌های مختلف به این ابزار متوسل شده‌است. سازمان‌های منطقه ای نیز در این زمینه از ملل متحد اقتباس کرده‌اند. همچنین تحریم‌های یکجانبه عمدتاً از طرف ایالات متحده آمریکا به ابزاری برای سیاست خارجی آن دولت بدل شده‌است (بیرچ¹²، 2010).

انواع تحریم

به‌طور کلی تحریم را از سه جنبه طبقه‌بندی می‌کنند:

·       تقسیم‌بندی از لحاظ اندازه یا حدود تحریم

·       تقسیم‌بندی از لحاظ تعداد کشورهای فرستنده

تقسیم‌بندی از لحاظ اقتصادی یا غیراقتصادی 

 

تعاریف تاب آوری:

بر اساس دیدگاه پویا، ظرفیت تاب­آوری، ظرفیتی است که، به طور مستمر، بر چالش­ها غلبه می­کند و فرصت­های جدید را شناسایی می­کند. هال و همکارانش در بحث درباره تاب­آوری سازمانی، اذعان می­کنند، مهم است که تاب­آوری را از انعطاف­پذیری، چابکی و انطباق­پذیری متمایز کنیم؛ اگرچه این سه مفهوم عناصر مشترکی با تاب­آوری دارند، با این حال، مفاهیم متفاوتی هستند. نم (NAM) اخیراً سمپوزیومی را به نام « تعریف تاب­آوری» برگزار کرد که در آن، تعریف زیر ارائه شد: (گباد ماسی¹³، 2009).

توانایی بازگشت به حالت اول، تحمل کرن شوک­ها، استقامت کردن، حفظ عاملیت در طول زمان، تحمل کردن، سازگار شدن، موفق شدن، دوام آوردن، پایداری ... همچنین افعال زیادی که به واسطه واژۀ تاب­آوری به ذهن خطور می­کند؛ خواه در مورد بدنمان، ذهنمان، جامعۀ­مان، نهادهایمان یا محیط طبیعی­مان صحبت کنیم  (یوسفی، 1393).

آزمایشگاه ملی آرگون، در یک تقسیم­بندی متمایز، تعاریف تاب­آوری را به دو دسته ذیل تقسیم کرده است:

تعاریف تاب­آوری که تنها در برگیرندۀ اجزای بعد از حادثه می­شود:

·       الف) تاب­آورری یعنی ظرفیت یک سیستم در تحمل ناآرامی، دستخوش تغییر شدن و حفظ همان عملکرد، ساختار، هویت و بازخوردها

·       ب) تاب­آوری یعنی ظرفیت یک سیستم برای بقا، سازگاری و رشد در مواجهه با تغییر و بی­ثباتی

·       ج) توانایی سیستم­ها در تحمل تغییرات... و ، با وجود آن، بقا یافتن.   

تعاریف تاب­آوری که هر دو اجزای قبل و بعد از حادثه را در بر می­گیرند:

·       الف) واژه تاب­آوری به توانایی سازگاری با شرایط متغیر و مقاومت کردن و بازیابی از شکستن ناشی از شرایط ناگهانی اشاره دارد

·       ب) تاب­آوری بر توانایی سازگاری با استرس­های نرمال و یا پیش­بینی شده و تقلا کردن و سازگاری با شوک های ناگهانی و فشارهای غیرعادی دلالت دارد. در زمینۀ مخاطرات، هم مقیاس­های پیش از وقوع را، که به دنبال جلوگیری از خسارات مرتبط با سانحه است، در برمی­گیرد و هم استراتژی­های بعد از وقوع را شامل می­شود که برای مواجهه و حداقل کردن پیامدهای سانحه طراحی شده­اند (ماکان و اوزل تورکای، 2014).

·       ج: ظرفیت یک سیستم، جماعت یا اجتماع که به طور بالقوه به منظور سازگار شدن، از طریق ایستادگی یا تغییر، برای رسیدن و حفظ سطح قابل قبولی از عملکرد و ساختار نشان می­دهد  (مژدهی و همکاران، 1378).

در جدول 1 به برخی از تعاریف عمومی تاب­آوری اشاره شده است.

جدول1 تعاریف تاب­آوری

نویسنده	تعریف
هونگ 1973	معیاری از توانایی سیستم برای جذب تغییرات، در حالی که هنوز مقاومت پیشین را دارد.
برگمن، 1984	موفقیت یک سیستم در بازگشت به حالت اولیه
تالون و همکاران، 2001	خصیصه­ای که امکان تحمل کردن، استفاده و حتی منفعت از تغییر را به سیستم می­دهد
ژائو 2004	ظرفیت جامعه یا اکوسیستم آسیب­دیده در جذب پیامدهای منفی و جبران (بازیابی) این پیامدها

نوع شناسی و سطوح تاب­آوری

در ادبیات تاب­آوری، به سطوح سه­گانه­ای از تاب­آوری اشاره شده است: تاب­آوری فرد، اجتماع و ملی. در برخی مطالعات، دو سطح آخر به عنوان تاب­آوری اجتماعی در نظر گرفته شده­اند. برخی از پژوهش­ها نیز تاب­آوری را دارای سطوح چندگانه­ای مثل فردی، اجتماعی، نهادی، ملی، منطقه­ای و جهانی دانسته­­اند (حافظی و صادقی، 1395).

پژوهش دیگری تاب­آوری را با سطوح و اجزای متفاوت­تری بررسی کرده است. این پژوهش تاب­آوری ملی را دارای زیر سیستم­های زیر می­داند:

·       زیر سیستم اقتصادی: مشتمل بر جنبه­هایی از قبیل محیط اقتصاد کلان، بازار کالا و خدمات، بازار مالی، بازار کار، پایدارپذیری و بهره­وری و مانند آن­ها.

·       زیر سیستم زیست­محیطی: مشتمل بر جنبه­هایی مانند منابع طبیعی، شهرسازی و سیستم زیست­بوم شناختی.

·       زیر سیستم حکمرانی، مشتمل بر جنبه­هایی همچون نهادها، دولت­ها، رهبری، سیاست­ها و قوانین.

·       زیر سیستم زیرساخت­ها: مشتمل بر جنبه­هایی همچون زیرساخت­های حساس (مخابرات، انرژی، سلامت، حمل و نقل و آب)

·       زیر سیستم اجتماعی: مشتمل بر جنبه­هایی همچون سرمایه انسانی، سلامت، اجتماع و افراد.

 

تاب­آوری سازمانی

مفهوم تاب­آوری سازمانی، اولین­بار، برای توصیف نیاز سازمان­ها به پاسخ به یک محیط کسب و کار به سرعت در حالی تغییر استفاده شد. آینده­نگری شگرفی را در مقاله­شان به واسطۀ پیش­بینی بحران اقتصادی جهانی که بعدها منجربه فروپاشی برخی از شرکت­های آمریکایی سنتی شد، نشان دادند (سی¹⁴، 2016).

آن­ها عنوان کردند سازمان­هایی موفق بودند که ماهیت پویای کسب و کارشان را (رقبا، فناوری، قابلیت دسترسی و ارزش مالی، مالیات، خط­مشی دولتی و نیازهای و انتظارات مشتریانشان) فهم کردند و توانایی و تمایل به سازگاری با تغییرات ناگهانی و بزرگ محیط را داشتند. با توجه به این مسئله، همل و والکینگز، اظهار کردند که سازمان­های موفق باید همانند اکوسیستم­های تاب­آور که به طور دائم در حال سازگاری با محیط خارجی هستند، تکامل پیدا کنند. سازمان­های تاب­آور باید کارمندانی انعطاف­پذیر، زنجیره­های تأمین انطباق­پذیر (تنوعی از محصولات که در آن، تنوعی از مشتریان را ارضا کند)، و ساختارهای سازمانی چابک داشته باشد.

در سال­های اخیر، مفهوم تاب­آوری سازمانی، تمرکز خود را از سازمان­های بخش خصوصی به سازمان­های دولتی تغییر داده است که وسعت و قلمرو تهدیداتی که با آن­ها روبرو هستند، باز تعریف شده است. سویل و همکاران اشاره می­کنند که سازمانی تاب­آور است که بتواند اهداف محوری­اش را در حالت فاجعه محقق کند. این تنها به معنی کاهش اندازه و فراوانی بحران­ها (آسیب­پذیری نیست، بلکه به معنای بهبود توانایی و سرعت سازمان در مدیریت بحران­ها به طور اثربخش نیز هست (ظرفیت سازگاری )

ظرفیت تاب­آوری سازمان از طریق منابع مختلفی ایجاد می­شود. برای مثال، ریچر و سادِرگن (2008) در مقالۀ خود، چهارچوبی مفهومی را برای ارزیابی ظرفیت تاب­آوری سازمانی ارائه کرده­اند. در این چهارچوب مفهومی، منابع چهارگانه ساختاری، شناختی، ارتباطی و عاطفی ظرفیت تاب­آوری را در سازمان ایجاد می­کنند (پارنو و مانزانو¹⁵، 2013).

·       منابع ساختاری: بر این دلالت دارد که سازمان ساختارهای شفافی دارد که فعالیت را تسهیل می­کند و بر می­انگیزاند. به علاوه، بینش­ها و طرح­های قوی، منابع مالی کافی، یک موقعیت مشروع، یک اختیار شفاف، قدرت رسمی کافی و خط­مشی جهت تسهیل همه اعمالی که در ایجاد تاب­آوری دخیل­اند.

·       منابع­شناختی: تاب­آور ساختن به توانایی ایجاد راه­حل­های بدیع، و مناسب وابسته است و افراد سازمان، جهت خلاق شدن، نیاز به انگیزش دارند. منابع شناختی بر وجود مهارت­های کافی، جهت خلاق شدن، نیاز به انگیزش دارند. منابع شناختی بر وجود مهارت­های کافی، دانش و شایستگی در سازمان، یا دسترسی آسان به دانش تخصصی، مرشدان کارآزموده یا افراد با ذکاوت در بحث­های مسائل انتقادی دلالت دارد. منابع شناختی ایجاد پاسخ­های غیرمتداول به چالش­های پیش­بینی نشده هستند (هوانگ و تزنگ¹⁶، 2012).

·       منابع ارتباطی: منابع ارتباطی، روابط درونی و بیرونی سازمان هستند که در پاسخ به چالش های محیطی استفاده می­شوند. مثال­هایی شامل همکاران در سازمان­های دیگر، شرکای خارجی و دیگران مهم از قبیل پیمانکاران فرعی، مشاوران، مشتریان یا سیاست­مداران. داشتن منابع ارتباطی، به معنای داشتن شبکه­هایی است که بتوانند پویا باشند و افراد در آن شبکه­ها گزارش ارائه کنند و در داده یا انواع دیگر پشتیبانی، دخالت داشته باشند (هاديجا، بارنز و هایر¹⁷، 2012).

منابع عاطفی: منابع عاطفی، به عنوان احساسات صمیمیت، حمایت، اعتماد، احترام و اشتراک اختیار (بین همکاران) تعریف شده است. اهمیت ویژه کیفیت عاطفی­ای است که گاه از به عنوان نگاه مثبت یاد می­شود؛ یعنی یک فرض متقابل که نیاتِ دیگران خوب است و این­که دیگران نهایت تلاششان را در جهت یاری و کمک و نه آسیب یا تخریب بکار می­گیرند (سان و همكاران¹⁸، 2010).

تاب­آوری در صنعت بانکداری

بانک­ها باکارکرد واسطه­گرهای مالی، نقش تأمین نیازهای مالی برای واحدهای تولیدی و بازرگانی را بر عهده دارند. بانک­ها باید بتوانند از یک طرف سرمایه­های خرد را جذب کنند و از طرف دیگر در قالب تسهیلات به واحدهای تولیدی و صنعتی خدمات بدهند تا باعث تقویت آن­ها شده و در نتیجه واحدهای تولیدی بتوانند نقش خود را در اقتصاد ملی به درستی ایفا کنند. به دلیل نقش بسیار مهم این صنعت در تولید، مصرف، سرمایه­گذاری و دیگر متغیرها و نهادها، ارائه سیستتم بانکداری سالم و تاب­آور برای مقابله با شوک­ها و مدیریت اقتصاد بسیار مهم و اساسی است. مطابق مباحث ارائه شده تاب­آوری « توانایی سیستم جهت جذب آشفتگی و سازمان­دهی مجدد در حالی­که متحمل تغییر شده است، تعریف می­شود به طوری که سیستم هنوز وظیفه، ساختار، مشخصات و بازخوردهای یکسانی را حفظ کند». واژه تاب­آوری در ابتدا، توانایی یک سیستم مادی جهت بازگشت به حالت اولیه­اش تفسیر شد. این نوع تاب­آوری تأکیدش روی قسمت اول تعریف واکر یعنی توانایی سیستم جهت بازگشت به حالت ایستایی اولیه­اش است. برای مثال مقابله کردن با شوک­ها و نگهداری چیزی که هست. به تدریج تفسیر پویا مطرح شد که تأکیدش روش قسمت دوم تعریف یعنی توانایی سیستم جهت سازمان­دهی مجدد خودش (هنگامی که متحل تغییر می­شود) است. موضوع تاب­آوری سیستم بانکی را می­توان در قالب کل سیستم حاکم بر شبکه بانکی یعنی بانک مرکزی، بانک­های تجاری و تخصصی و اقتصاد ایران مورد بررسی قرار داد که در این حالت انتخاب نوع تعامل نظام بانکی با اقتصاد مطرح می­شود که به تفصیل در ادامه بحث خواهد شد؛ اما از یک منظر دیگر در رابطه با بانک­ها نیز می­توان گفت که یک بانک تاب­آور چه نوع بانکی است.

بر اساس بررسی­های صورت گرفته چنین مشخص می­شود که بانکی تاب­آور است که توانایی ایستادگی در برابر شوک­ها را دارد. این بانک­ها از اعتماد سپرده­گذاران و سرمایه­گذاران برخوردار هستند؛ بنابراین حتی در طول دوره­های تنش، توانایی دریافت وجوه را دارند.

موضوع تاب­آوری سیستم بانکی رامی­توان در قالب کل سیستم حاکم بر شبکه بانکی یعنی بانک مرکزی، بانک­های تجاری و تخصصی و اقتصاد ایران مورد بررسی قرار داد که در این حالت انتخاب نوع تعامل نظام بانکی با اقتصاد مطرح می­شود؛ اما از یک منظر دیگر در رابطه با بانک­ها نیز می­توان گفت که یک بانک تاب­آور چه نوع بانکی است؟

بر اساس بررسی­های صورت گرفته چنین مشخص می­شود که بانکی تاب­آور است که توانایی ایستادگی در برابر شوک­ها را دارد. این بانک­ها از اعتماد سپرده­گذاران و سرمایه­گذاران برخوردار هستند؛ بنابراین حتی در طول دوره­های تنش، توانایی دریافت وجوه را دارند. 

پس از رویارویی بسیاری از کشورهای جهان با بحران­های سخت بانکی طی دو دهه پایانی قرن بیستم، مقامات بانکی به تدریج کفایت سرمایه را، که به ترتیب و میزان سبد دارایی­های بانک بستگی دارد، به عنوان یکی از ریسک­های عمده اعمال کردند. همین موضوع سبب شده تا در حال حاضر، کفایت سرمایه به عنوان یکی از اصلی­ترین شاخص­های تاب­آوری سیستم بانکی در نظر گرفته شود. 

الروب در سال 2015 در رساله دکتری خود، شاخص­های تاب­آوری بانکی را در دو گروه کلی قابلیت­های انطباقی و برنامه­ریزی دسته­بندی کرده است. در شکل1. نمایی از مدل الروب ارائه شده است.

 

شکل1 شاخص­های تاب­آوری بانکی

بررسی مبانی نظری در دو حوزه دانشگاهی و سیاست­گذاری، نشان می­دهد که هفت عامل مهم به شرح زیر بر تاب­آوری سیستم بانکی موثر است. این عوامل عبارتند از:

·       تنوع: سیستم­های بانکی با سلامت بالا، تنوعی از کارکردها، راهبردها و دارایی­ها را در اختیار دارند.

·       ارتباط متقابل و ساختار شبکه­ای: نوع ارتباط موسسات مالی با یکدیگر، نحوه جذب یا انتشار شوک­های وارده را تعیین می­کند. 

·       اندازه سیستم مالی: افزایش اندازه سیستم مالی نسبت به تولید ناخالص داخلی، می­تواند تهدید بزرگ­تری برای انتقال شوک­های این بخش به واقعی اقتصاد باشد.

·       ترکیب دارایی­ها: ترکیب دارایی­های مالی ( مانند نوع مطالبات) و غیرمالی بانک­ها موضوع مهمی است که می­تواند تأثیر زیادی بر تاب­آوری داشته باشد.

·       ترکیب بدهی­ها: نوع تأمین مالی بانک­ها از مشتریان و همچنین سایر نهادهای مالی، از منظر مواردی مانند سررسید و نرخ بهره، تأثیر بسیار زیادی بر عملکرد بانک دارد.

·       پیچیدگی و شفافیت: کاهش شفافیت از یکسو و افزایش پیچیدگی ابزارهای مالی و ارتباطات نهادهای مالی، می­تواند ریسک زیادی را به شکل نهفته در سیستم مالی ایجاد نماید.

·       ضریب اهرم: نسبت میان دارایی­ها و تعهدات یک بانک، از موارد بسیار مهمی است که البته بر اساس نگرش­های نظارتی پسابحران، مطرح شده است. (هاشمی، 1397).

ویژگی های بانک­های تاب­­آور

·       سپر نقدینگی و سرمایه: سرمایه شرایطی را فراهم می­کند که در طول دوره تنش، بانک ها می­توانند زیانشان را کاهش دهند. نقش بانک­ها به عنوان واسطه­گر مالی، آن­ها را نسبت به ریسک­های نقدینگی آسیب­پذیر می­کند و یک کمبود نقدینگی می­تواند باعث شکست بانک شود.

·       سودآوری: بانک­هایی که سودآور نیستند، اعتماد سرمایه­گذاران و مشتریان را به ویژه در شرایط تنش از دست می­دهند. همچنین آن­ها قادر نیستند که ذخایری را با سودهای انباشته­شان بسازند.

·       حکمروایی خوب: یک بانک تاب­آور ساختار حکمروایی سالمی دارد و استانداردهای اخلاقی را رعایت می­کند. در این­جا نیز سپرده­گذاران و سرمایه­گذاران به بانک­های با اقدام­های احتیاطی در طول دوره تنش بیشتر اعتماد دارند. حاصل تلاش­های به عمل آمده در سطح کشورهای مختلف جهان برای دستیابی به مجموعه­ای از معیارهای کمی، برای ارزیابی تاب­آوری بانک­ها، واسطه­هایی مالی و سایر ارکان نظام مالی را می­توان در قالب معیارهای کمی معرف کفایت سرمایه، کیفیت دارایی­ها و ساختار مالی بانک، ثبات و پایداری مدیریت، سودآوری، نقدینگی، حساسیت عملیات نسبت به مخاطره بازار و سایر معیارهای اساسی ارائه کرد‌.

·       کفایت سرمایه: کفایت سرمایه و میزان در دسترس بودن آن، عامل اصلی و تعیین­کننده در تشخیص توانمندی بانک­ها و واسطه­های مالی در رویارویی با نوسان­ها و ناملایمات اثرگذار بر اقلام ترازنامه، به شمار می­رود؛ بنابراین توجه به نسبت­های کفایت سرمایه که انواع مختلف مخاطرات مالی با اهمیت را در برمی­گیرد، کاملاً سودمند است. ارزیابی میزان ذخیره در نظر گرفته شده برای مطالبات مشکوک­الوصول به کل مطالبات بسیار حائز اهمیت است و در فرایند ارزیابی کفایت سرمایه هر بانک نقشی اساسی دارد.

·       کیفیت دارایی و ساختار مالی بانک: اما اعتمادپذیری نسبت­های محاسبه شده در ارتباط با کفایت سرمایه تا اندازه­ای تابعی از میزان اعتبار مشخصه­های مربوط به کیفیت دارایی­ها و ساختار مالی بانک است. در حقیقت در بسیاری از موارد، پدیدار شدن مخاطرات مربوط به ناتوانی هر بانک یا واسطه مالی در بازپرداخت به موقعیت تعهدات، در کاهش ارزش دارایی­های آن ریشه دارد؛ از این­رو نظارت بر معیارهای کمی معرف کیفیت دارایی و ساختار مالی بانک بسیار مهم جلوه می­کند. گروهی از صاحب­نظران بر این باورند که توجه به نسبت­های اهرمی که از تقسیم دارایی­های بانک به حقوق صاحبان سهام آن به دست می­آید می­تواند گویایه موازنه موجود نرخ رشد دارایی­های در مقایسه بانرخ رشد سرمایه باشد.

·       ثبات و پایداری مدیریت: ثبات و پایداری مدیریت را باید اساسی­ترین متغیر موثر بر عملکرد بانک در نظر گرفت. حقیقت آن است که توانمندی هیئت مدیره و مدیرعامل بانک در شناسایی، اندازه­گیری ، نظارت و کنترل بر مخاطرات عملیات بانک، ایجاد کارایی در عملیات و همچنین رعایت قوانین و مقررات حاکم بر نظام بانکی، می­تواند ضمن جلب اعتماد عمومی به بانک، متضمن تداوم فعالیت و بقای آن نیز باشد. در راستای ارزیابی ثبات و پایداری مدیریت بانک معیارهای کمی متعددی تدوین و ارائه شده است که از میان این نسبت­ها می­توان به نسبت کل هزینه­های بانک به کل درآمدهای بانک اشاره کرد.

·       بازده دارایی: از متداول­ترین نسبت­هایی که در زمینه سنجش سودآوری بانک مورد استفاده قرارمی­گیرد بازده دارایی­ه (نسبت سود خالص به دارایی­های بانک) است. دستیابی به تصویری روشن از میزان پایداری و دوام سودآوری بانک و دامنه مخاطرات موثر بر آن مستلزم تأمل در منابع ایجاد سود؛ مانند درآمد تسهیلات اعطایی و است.

نقدینگی: افزون بر موارد مطرح شده، اعمال نظارت بر نقدینگی بانک نیز بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا سطح نقدینگی بانک بر توانمندی آن در مواجهه با ناملایمات اقتصادی و مالی، اثر قابل ملاحظه­ای دارد. بر همین اساس ادعا شده است که یکی از حساس­ترین ابعادی که بر ثبات بانک­ها اثر زیادی دارد، توانمندی آن­ها در بازپرداخت بهنگام تعهدات و بدهی­های کوتاه­مدت است .

شاخص­های تاب­آوری سازمانی

 برخی از تعاریف ارائه شده برای تاب­آوری سازمانی مشتمل برای شاخص­هایی هستند که می­توان از آن­ها برای ارزیابی و اندازه­گیری تاب­آوری استفاده کرد. شاخص­های پیش­بینی، مقاومت و انطباق، مفاهیمی هستند که ارائه شده است (کوهن، تود، کروسچک، گراکیا و فیشر¹⁹، 2019).

تالون²⁰ و همکاران (2019) چهار ویژگی مشارکت­کننده در ایجاد تاب­آوری را تنوع، کارایی، انطباق­پذیری و انسجام و پیوستگی معرفی می­کند. پوتدار و راتری²¹ (2018) عناصر تاب­آوری را این­گونه شناسایی می­کنند: آمادگی، واکنش و انطباق و بازیابی یا تعدیل. ابعاد آمادگی، پاسخ، کاهش و بازیابی.

اشرفی، روازن، ترکمن و افشاری (2019) تعهد سازمانی، آموزش و تمرین کار تیمی در شرایط دشوار، شفافیت وظیفه، اشتراک اطلاعات و بازخور دوطرفه را عوامل موثر در ساخت تاب­آوری سازمانی می­دانند.

محمدی شهرودی، رحیم نیا، ملک زاده و خوراکیان (1397) در مطالعه ای به بررسی  تبیین ویژگی ها و ابعاد تاب آوری سازمانی در سازمان های تولیدی مواجه با مخاطرات و  چالش ها، پرداختند. این پژوهش از نوع تفسیری و رویکرد آن کیفی و راهبرد آن، رویکرد داده‌بنیاد مبتنی بر رویکرد ظاهرشوندۀ گلیزری است. جامعۀ تحت مطالعه، شرکت‌های تولیدی فعال در صنعت ساختمانِ استان مازندران بودند. در این زمینه، با مدیران مجرب و خبره که فرآیندهای تاب‌آوری را ادراک کرده بودند و دربارۀ آن، آگاهی لازم و کافی داشتند، مصاحبه‌های عمیقی صورت گرفت. نتایجِ حاصل از تحلیل مصاحبه‌ها و کدگذاری در دو مرحلۀ کدگذاری حقیقی و نظری نشان داد که ابعاد تاب‌آوری شامل ضربه‌گیری، سازگاری با تغییر، بقای سازمان در مخاطرات، حفظ موقعیت قابل قبول در بحران، رهبری بازار هنگام بحران، تجربۀ رشد، توان مالی مناسب هنگام بحران، توانایی بازیابی بهتر، افزایش تنوع تولیدی هنگام تهدیدهای محیطی، رضایت ذی‌نفعان هنگام بحران، پویایی سازمان، مثبت‌اندیشی و اعتبار و شهرت برند بود. در مجموع با توجه به ابعاد تاب‌آوری سازمانی در این پژوهشِ بومی، تاب‌آوری سازمانی دارای ویژگی‌هایی است که مدیران صنعت را تشویق می‌کند برای مقابله با مخاطرات محیطی و چالش‌های بیرونی و درونی، به این شاخص‌ها دست پیدا کنند. بنابراین مدیران باید برای هرچه بهتر شدن وضعیت سازمان هنگام بحران‌ها، به این ویژگی‌ها اهمیت دهند و برای دستیابی به آنها تلاش کنند.

کفاش و ضامن (1397) در مطالعه ای به بررسی ارایه مدلی جهت تبیین تاثیر رهبری معنوی و تاب آوری بر تعالی سازمانی بر اساس دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی، پرداختند. برای انجام تحقیق از روش تحقیق توصیفی از نوع زمینه‌یابی استفاده گردید. جامعه آماری تمام اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های آزاد اسلامی خراسان رضوی به تعداد 1200 نفر می‌باشد که با استفاده از جدول مورگان تعداد 291 نفر به عنوان نمونه تحقیق به صورت تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند. اطلاعات مورد نیاز از طریق سه پرسشنامه استاندارد شامل پرسشنامه گردآوری شد. روایی پرسشنامه‌ها به صورت روایی محتوا مورد تأیید قرار گرفت ؛ پایایی ابزارها در پرسشنامه رهبری معنوی، تاب‌آوری و تعالی سازمان با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی (آزمونT و آزمون فریدمن) استفاده گردید. با بررسی و تحلیل نتایج حاصل از تحقیق مشخص گردید که تاب آوری و رهبری معنوی بر تعالی سازمان تاثیر دارند در خصوص اولویت‌بندی ابعاد متغیرها، در مورد رهبری معنوی بعد ایمان دارای بالاترین رتبه و پس از آن به ترتیب ابعاد چشم انداز، معناداری، بازخور عملکرد، عضویت و عشق به نوع دوستی قرار دارند. در مورد تاب‌آوری بعد پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن دارای بالاترین رتبه و پس از آن به ترتیب ابعاد تصور از شایستگی فردی، کنترل، اعتماد به غرایز فردی و تأثیرات معنوی قرار دارند و در مورد تعالی سازمان نیز بعد رهبری دارای بالاترین رتبه و پس از آن به ترتیب ابعاد نتایج مشتریان، نتایج جامعه، خط مشی و استراتژی، نتایج کلیدی عملکرد، فرآیندها، کارکنان، نتایج کارکنان و شرکای تجاری قرار دارند. در مورد تاثیر ابعاد رهبری معنوی و ابعاد تاب آوری بر تعالی سازمان مشخص گردید که به لحاظ آماری رهبری معنوی و تاب آوری بر تعالی سازمانی تاثیر مثبت و مستقیم دارد لذا بر اساس موارد ذکر شده میتوان نتیجه گرفت که هرچه ابعاد رهبری معنوی و ابعاد تاب آوری درسازمانی بالاتر باشد تعالی سازمان افزایش خواهد بود.

روش پژوهش:

روند پژوهش در پاسخگویی به پرسش پژوهش در این مطالعه یک فرآیند نظری (بررسی و تحلیل دیدگاههای متخصصان که ایده های خود را در قالب مقالات علمی در مجله های علمی تخصصی و معتبر به چاپ رسانده اند) و یک فرآیند تجربی (مصاحبه با خبرگان) را شامل می شودمطابق جدول2

جدول2 سوال پژوهش و روش شناسی

ردیف	سوال پژوهش	روش شناسی
1	رتبه بندی عوامل مؤثر بر تاب آوری سازمانی در شبکه بانکداری در شرایط تحریم، چگونه است؟	بررسی اسناد و مقالات، پرسشنامه و تحلیل کمی

 

 

جامعه و نمونه آماری بخش کمی

جامعه آماری شامل کلیه کارکنان بانک توسعه صادرات ايران در سال 1399 بود که از میان آنها تعداد مطلوب 250 نفر بر اساس فرمول کوکران به عنوان نمونه انتخاب شد. روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای بود.

ابزار گردآوری داده­ها در بخش کمی

ابزار گردآوری داده ها در مرحله کمی پژوهش،پرسشنامه محقق ساخته که در برگیرنده مولفه های تاب آوری سازمانی بر مبنای یافته های مرحله کیفی می باشد، است. این پرسشنامه دارای دو بخش اصلی بوده است.

در بخش اول: به بررسی ویژگی های جمعیت شناختی شامل (سن، تحصیلات، سابقه اشتغال و جنسیت) پرداخته شده است.

در بخش دوم به بررسی سؤال های عوامل مؤثر بر تاب آوری سازمانی پرداخته شده است که این پرسشنامه دارای 12 مؤلفه اصلی و همچنین 78 سؤال بوده است. طیف پاسخ دهی به سؤال های پرسشنامه بر اساس طیف لیکرت پنج گزینه ای از خیلی زیاد تا خیلی کم تنظیم شده است. مؤلفه های پرسشنامه در جدول زیر نشان داده شده است:

 

جدول3 مؤلفه های پرسشنامه محقق ساخته براساس کدهای بخش کیفی

سؤال ها	مؤلفه ها
1 تا 4	توانمند سازی مدیریت
5 تا 10	گسترش ارتباطات
11 تا 21	اقتصاد مقاومتی
22 تا 25	برنامه ریزی سازمانی
26 تا 32	گسترش کیفیت خدمات
33 تا 38	منابع انسانی توانمند
39 تا 45	شفاف سازی قوانین
46 تا 48	مشارکت سازمانی
49 تا 53	رضایت کارکنان
54 تا 58	حمایت دولت
59 تا 66	استراتژی مؤثر سازمانی
67 تا 78	تنظیم سیاست های پولی و مالی

روایی محتوایی بخش کمی

برای ارزیابی روایی محتوایی به شکل کمی، از ضریب روایی محتوایی استفاده شد.این روش به روش لاوشه²² شهرت دارد (شولتز و ویتنی²³، 2005 به نقل از بویل²⁴،2016) جهت محاسبه این شاخص از نظرات ده نفر از اساتید متخصص در زمینه تاب آوری سازمانی استفاده شد، که با توضیح اهداف آزمون برای آنها و ارائه تعاریف عملیاتی مربوط به محتوای سوال ها، از آنها خواسته شد تا هریک از سوال ها را بر اساس طیف سه بخشی لیکرت «گویه سودمند است»، «گویه سودمند نیست» و «گویه نیاز به اصلاح دارد» طبقه بندی کنند سپس بر اساس فرمول زیر، نسبت روایی محتوایی محاسبه گردید:

 

در این فرمول داریم:

 :Nتعداد کل متخصصین

 :Neتعداد متخصصینی که گزینه ضروری را انتخاب کرده‌اند.

ضریب روایی محاسبه شده با فرمول بالا برای هر سوال دامنه ای از 1+ تا 1- است که هرچه رقم بزرگتر باشد روایی سوال بیشتر است. برای برآورد روایی هر سوال، روایی بدست آمده از فرمول بالا با حداقل مقدار روایی جدول مقایسه می شود اگر مقدار بدست آمده از مقدار جدول بیشتر بود ان سوال دارای روایی و اگر کمتر بود آن سوال فاقد روایی است. برای تعیین ضریب روایی کل آزمون، لازم است میانگین ضریب های روایی همه ی سوال های مصاحبه شود که همان شاخص روایی محتوایی است.(سیف،1394: 544) در این پژوهش تعداد ده متخصص در نظر سنجی شرکت کردند و میزان روایی محتوایی به دست آمده از گویه های پرسش نامه نشان از روایی محتوایی بالا دارد.

پایایی ابزار گردآوری داده ها در بخش کمی

برای بررسی پایایی پرسش نامه پس از اجرای آزمایشی بر روی تعداد 40 نمونه ضریب آلفای کرونباخ سوالات بررسی شد.ضریب پایایی هریک از مولفه های پرسش نامه به صورت مجزا مورد بررسی قرار گرفت. نتایج در جدول 4 نشان داده شده است:

 

جدول4 پایایی پرسشنامه محقق ساخته بر اساس آلفای کرونباخ

آلفای کرونباخ	مؤلفه ها
78/0	توانمند سازی مدیریت
72/0	گسترش ارتباطات
83/0	اقتصاد مقاومتی
81/0	برنامه ریزی سازمانی
85/0	گسترش کیفیت خدمات
86/0	منابع انسانی توانمند
89/0	شفاف سازی قوانین
78/0	مشارکت سازمانی
79/0	رضایت کارکنان
74/0	حمایت دولت
75/0	استراتژی مؤثر سازمانی
72/0	تنظیم سیاست های پولی و مالی

 

رتبه بندی عوامل مؤثر بر تاب آوری سازمانی در شبکه بانکداری در شرایط تحریم، چگونه است؟

حال با استفاده از آزمون رتبه‌بندی فریدمن می‌توان اولویت‌بندی عوامل را مشخص نمود.

جدول 5 آزمون فریدمن و شاخص‌های توصیفی و رتبه‌بندی عوامل موثر بر تاب‌آوری سازمانی
مؤلفه‌ها	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	میانگین رتبه	مقدار کای اسکوئر	درجه آزادی	معنی‌داری
مشارکت سازمانی	250	628/3	569/0	91/4	49/336	11	001/0
منابع انسانی توانمند	250	915/3	854/0	69/7
رضایت کارکنان	250	858/3	813/0	76/6
گسترش ارتباطات	250	775/3	875/0	76/6
اقتصاد مقاومتی	250	889/3	638/0	07/7
شفاف سازی قوانین	250	952/3	789/0	90/7
توانمند سازی مدیریت	250	489/3	594/0	35/4
حمایت دولت	250	852/3	358/0	65/6
تنظیم سیاستهای پولی و مالی	250	957/3	835/0	98/7
برنامه ریزی سازمانی	250	750/3	546/0	95/5
گسترش کیفیت خدمات	250	914/3	777/0	27/7
استراتژی موثرسازمانی	250	610/3	546/0	70/4

 

جدول 5 شاخص‌های توصیفی میانگین و انحراف استاندارد عوامل موثر بر تاب‌آوری سازمانی را نشان می‌دهد. بیشترین مقدار میانگین برابر با 98/7 بوده که مربوط به عامل تنظیم سیاستهای پولی و مالی و کمترین مقدار میانگین نیز برابر با 35/4 بوده که مربوط به عامل توانمند سازی مدیریت می‌باشد. همچنین برای بررسی تفاوت در اولویت‌بندی ابعاد تربیت دینی از آزمون رتبه‌بندی فریدمن استفاده شد. با توجه به جدول 4-14 مشاهده می‌شود مقدار کای اسکوئر بدست آمده برای آزمون رتبه‌بندی فریدمن برابر 49/36 بوده که در سطح 01/0>P معنی‌دار می‌باشد. لذا نتیجه می‌شود که تفاوت در اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری سازمانی در سطح اطمینان 99 درصد معنی‌دار می‌باشد.

نتیجه گیری:

سوال: رتبه بندی عوامل مؤثر بر تاب آوری سازمانی در شبکه بانکداری در شرایط تحریم، چگونه است؟

همانطور که مطرح شد در بین شاخص‌های توصیفی میانگین و انحراف استاندارد عوامل موثر بر تاب‌آوری سازمانی بیشترین مقدار میانگین برابر با 98/7 بوده که مربوط به عامل تنظیم سیاستهای پولی و مالی و کمترین مقدار میانگین نیز برابر با 35/4 بوده که مربوط به عامل توانمند سازی مدیریت می‌باشد. همچنین برای بررسی تفاوت در اولویت‌بندی ابعاد تربیت دینی از آزمون رتبه‌بندی فریدمن استفاده شد. با توجه به جدول 5 مشاهده می‌شود مقدار کای اسکوئر بدست آمده برای آزمون رتبه‌بندی فریدمن برابر 49/36 بوده که در سطح 01/0>P معنی‌دار می‌باشد. لذا نتیجه می‌شود که تفاوت در اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری سازمانی در سطح اطمینان 99 درصد معنی‌دار می‌باشد.

این نتایج با مطالعه های کفاش و ضامن (1397) و محمدی شهرودی، رحیم نیا، ملک زاده و خوراکیان (1397) همخوانی دارد.

کفاش و ضامن (1397) در مطالعه ای نشان داد که تاب آوری و رهبری معنوی بر تعالی سازمان تاثیر دارند در خصوص اولویت‌بندی ابعاد متغیرها، در مورد رهبری معنوی بعد ایمان دارای بالاترین رتبه و پس از آن به ترتیب ابعاد چشم انداز، معناداری، بازخور عملکرد، عضویت و عشق به نوع دوستی قرار دارند. در مورد تاب‌آوری بعد پذیرش مثبت تغییر و روابط ایمن دارای بالاترین رتبه و پس از آن به ترتیب ابعاد تصور از شایستگی فردی، کنترل، اعتماد به غرایز فردی و تأثیرات معنوی قرار دارند و در مورد تعالی سازمان نیز بعد رهبری دارای بالاترین رتبه و پس از آن به ترتیب ابعاد نتایج مشتریان، نتایج جامعه، خط مشی و استراتژی، نتایج کلیدی عملکرد، فرآیندها، کارکنان، نتایج کارکنان و شرکای تجاری قرار دارند. در مورد تاثیر ابعاد رهبری معنوی و ابعاد تاب آوری بر تعالی سازمان مشخص گردید که به لحاظ آماری رهبری معنوی و تاب آوری بر تعالی سازمانی تاثیر مثبت و مستقیم دارد لذا بر اساس موارد ذکر شده میتوان نتیجه گرفت که هرچه ابعاد رهبری معنوی و ابعاد تاب آوری درسازمانی بالاتر باشد تعالی سازمان افزایش خواهد بود. همچنین محمدی شهرودی، رحیم نیا، ملک زاده و خوراکیان (1397) در مطالعه ای نشان داد که ابعاد تاب‌آوری شامل ضربه‌گیری، سازگاری با تغییر، بقای سازمان در مخاطرات، حفظ موقعیت قابل قبول در بحران، رهبری بازار هنگام بحران، تجربۀ رشد، توان مالی مناسب هنگام بحران، توانایی بازیابی بهتر، افزایش تنوع تولیدی هنگام تهدیدهای محیطی، رضایت ذی‌نفعان هنگام بحران، پویایی سازمان، مثبت‌اندیشی و اعتبار و شهرت برند بود. در مجموع با توجه به ابعاد تاب‌آوری سازمانی در این پژوهشِ بومی، تاب‌آوری سازمانی دارای ویژگی‌هایی است که مدیران صنعت را تشویق می‌کند برای مقابله با مخاطرات محیطی و چالش‌های بیرونی و درونی، به این شاخص‌ها دست پیدا کنند. بنابراین مدیران باید برای هرچه بهتر شدن وضعیت سازمان هنگام بحران‌ها، به این ویژگی‌ها اهمیت دهند و برای دستیابی به آنها تلاش کنند.

پیشنهاد کاربردی

بر اساس نتایج این سؤال که نشان داد مهمترین عامل در تاب آوری سازمانی عامل مربوط به سیاست های مالی می باشد، لذا پیشنهادهای زیر مطرح می شود:

·       استفاده از سیاست های مالی در سازمان برای تنظیم برنامه های اقتصادی سازمان

·       استفاده از سیاست های مالی برای ارائه پاداش و مزایای کارا به کارکنان

·       استفاده از سیاست های مالی برای عملی کردن طرح های کارا مربوط به برنامه های سازمان

·       سیاست های مالی و پولی برای تنظیم میزان بودجه و میزان اعطای تسهیلات

سیاست های مالی و پولی برای توجه به نرخ بهره های بانکی در شرایط تحریم و متناسب با شرایط ایجاد شده

منابع:

منابع فارسی 

ایران زاده، سلیمان، تقی پور، احسان (1396). ارائه مدل نگهداری و تعمیرات چابک با تأکید       بر آموزش در صنایع حمل و نقل دریایی با بهره‌گیری از روش دلفی فازی و پرومته (مطالعه موردی:صنایع کشتی سازی نظامی).فصلنامه علمی پژوهشی علو دریایی، دوره 4، شماره 1، بهار 1396، صفحه 44-30 .

حافظی، زینب و صادقی، تورج (1395). بررسی اثر تبلیغات بر جذب مشتری به بانک‌ها (مطالعه موردی: بانک صادرات شهرستان نیشابور). فصلنامه مطالعات مدیریت و حسابداری، شماره 4، 227-219.

کفاش، مهدی و ضامن، فرشیده (1397). بررسی ارایه مدلی جهت تبیین تاثیر رهبری معنوی و تاب‌آوری بر تعالی سازمانی بر اساس دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی. فصلنامه پژوهش در نظام های آموزشی، دوره 12، 507-489

محمدی شهرودی، حامد، رحیم نیا، فریبرز، ملک زاده، غلامرضا و خوراکیان، علیرضا (1397). بررسی  تبیین ویژگی‌ها و ابعاد تاب‌آوری سازمانی در سازمان‌های تولیدی مواجه با مخاطرات و چالش‌ها. نشریه دانش مخاطرات، دوره5، شماره 1، 126-111.

محمدی شهرودی، حامد، رحیم نیا، فریبرز، ملک زاده، غلامرضا و خوراکیان، علیرضا (1398). بررسی ارائه الگوی تاب‌آوری سازمانی در شرکت‌های تولیدی با رویکرد داده بنیاد، پژوهش های مدیریت عمومی، دوره 12، شماره 43، 134-111.

مژدهي، ناهید، جلالی، علی اکبر، برنایی، زرین تاج و امینی ­لاری، منصور (1387). بررسی وضعيت بانکداری همراه در بانک‌های ایران و مقايسه آن با بانک‌های پیشرو. دومین کنفرانس جهانی بانکداری الکترونیکی تهران موسسه مطالعات بهره وری و منابع انسانی، شماره 2، 17-1.

هاشمی، سید علی اکبر (1397). طراحی مدل توسعة داشبورد سازمانی با منطق هوش تجاری در سازمان‌های دولتی ،دوره 6، شماره 3 (پیاپی 23)، 1397، صفحه 49-64.

یوسفی، مینا (1393). ارزیابی و رتبه‌بندی فاکتورهای مؤثر در به‌کارگیری موفق بانکداری سیار بر پایه فناوری پیامک در ایران (مورد مطالعه: شعبات سرپرستی بانک ملت شهر تهران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران.

انگلیسی

 

Aghina, W., De Smet, A., Weerda, K., (2016). Resilience: it rhymes with stability. McKinsey Quart. 1, 58–69.

Anand, A., Sharma, R., Coltman, T., 2016. Four steps to realizing business value from digital data streams. MIS Quart. Exec. 15 (4), 259–277

Ashrafi, A., Ravasan, A. Z., Trkman, P., & Afshari, S. (2019). The role of business analytics capabilities in bolstering firms’ Resilience and performance. International Journal of Information Management, 47, 1-15.

Bergemann, D (2011). Targeting in Advertising Markets Implications for offline Vs. online Media. RAND Journal of Economics, 1(3):2-8.

Birch, R (2010). Growth Strategies. Credit onion Journal, 14, 1-6.

Cheng, C., Zhong, H., & Cao, L. (2020). Facilitating speed of internationalization: The roles of business intelligence and organizational Resilience. Journal of Business Research, 110, 95-103.

Gbadamsi, A (2009). Low-Income Consumers' Reaction to Low-Involvement Products. UEL Business School, University of East London, 6(2):1-8.

Hadija, Z., Barnes, S., & Hair, N (2012). Why we ignore social networking advertising?. Emerald Group Publishing Limited, 1(1):1-15.

Huang, C, Y., & Tzeng, G, H (2012). Combined DEMATEL technique with hybrid MCDM methods for creating the aspired intelligent global manufacturing & logistics systems. Journal of Annals OR,197(1):159-190.

Maria, L., Setyowati, S., & Gayatri, D. (2019).  function improvement of the menopausal Organizationin South Sumatra, Indonesia after health education. ://doi.org/10.1016/j.enfcli.2019.06.006.

Park, Y., El Sawy, O., Fiss, P.C., 2017. The role of business intelligence and communication technologies in organizational Resilience: a configurational approach. J. Assoc.

Parreno, J, M.,&  Manzano, J, A (2013). Key factors of teenager's mobile advertising acceptance. Industrial management & Data systems, 3(1):113-120.

Potdar, P. K., & Routroy, S. (2018). Analysis of agile manufacturing enablers: a case study. Materials Today: Proceedings, 5(2), 4008-4015.

Si, S (2016). Social media and its role in marketing. Business and Economics Journal, 7(1):1-5.

Sun, Y., Lim, K., Jiang, C., & sun, J (2010). Do males and famales think in the same way? an empirical investigation on the gender differences in the web advertising evolution. Journal of Computers in Human Behavior, 26(6):1614-1625.

Tallon, P. P., Queiroz, M., Coltman, T., & Sharma, R. (2019). Information technology and the search for organizational Resilience: A systematic review with future research possibilities. The Journal of Strategic Information Systems, 28(2), 218-237.

Tan, F., Tan, B., Wang, W., Sedera, D., 2017. IT-enabled operational Resilience: an interdependencies perspective. Inform. Manage. 54 (3), 292–303.

Zhou, S., Qiao, Z., Du, Q.Z., Wang, G.A., Fan, W., Yan, X., (2018). Measuring customer Resilience from online reviews using big data text analytics. J. Manage. Inform. Syst. 35 (2), 510–539.

Richtner,A. , Sodergren,B. 2008. Innovation projects need resilience. International Journal of Technology Intelligence and Planning. Vol 4. No 3. Pp 257- 275.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Identifying the Factors Affecting Organizational Resilience in the Banking Network under Sanctions

 

 

Farzad shahkarami zouleh²⁵ Reza rostamzadeh*²⁶ Jafarsadeg Feizi²⁷ Mohammad Paseban²⁸ Nima Azarmir Shotorbani²⁹

 

 

Abstract

In recent years, the concept of organizational accountability has shifted its focus from private sector organizations to government agencies, redefining the scope of the threats they face. The role of banks in equipping and allocating financial resources is very important. This is more evident in the case of the bank-oriented economy of Iran.In this regard, the developed banking system, in addition to its tasks, must also have high strength and be able to withstand various internal and external shocks. This study was conducted in a quantitative part of all employees of the branches of the Export Development Bank of Iran in 2021, from which 250 people were selected as a sample based on the Cochran's formula.Then, the factors affecting organizational resilience were examined and ranked according to Friedman test. The results of the research showed that among other factors, the financial policy factor has the greatest impact on banks' resilience.

 

key words: Organizational resilience, Boycott, financial policy, Banking network, Export Development Bank

---

[1]  Maria, L., Setyowati, S., & Gayatri

[2]  Park, Y., El Sawy, O., Fiss,

[3]  Paré, G., Trudel, M.C., Jaana, M., Kitsiou,

[4]  Tan, F., Tan, B., Wang, W., Sedera, D.,

[5]  Zhou, S., Qiao, Z., Du, Q.Z., Wang, G.A., Fan, W., Yan,

[6]  Aghina, W., De Smet, A., Weerda

[7]  Anand, A., Sharma, R., Coltman,

[8]  Anand, A., Sharma, R., Coltman,

[9]  Tallon, P. P., Queiroz, M., Coltman, T., & Sharma, R

[10]  Cheng, C., Zhong, H., & Cao,

[11] .Bergemann

[12] .Birch

[13] .Gbadamsi

[14] .Si

[15] . Parreno & Manzano

[16] . Huang & Tzeng

[17] . Hadija, Barnes & Hair

[18] . Sun

[19]  Cohen, S. E., Todd, P. M., Kruschke, J. K., Garcia, J. R., & Fisher

[20]  Tallon, P. P., Queiroz, M., Coltman, T., & Sharma, R

[21]  Potdar, P. K., & Routroy

[22]  Lawshe

[23]  Shultz&Whitney

[24]  Boyle

[25]  PhD student in Industrial Management, Department of Management, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran. 

 

[26]  Assistant Professor, Department of Management, Urmia Branch, Islamic Azad University, Urmia, Iran. [e-mail]

 

[27]  Assistant Professor, Department of Management, Urmia Branch, Islamic Azad University, Urmia, Iran. 

 

[28]  Assistant Professor, Department of Management, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

 

[29]  Assistant Professor, Department of Mathematics, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

 

---