ارائه مدل مطلوب اصلاحات اداره امور عمومی در ایران (مطالعه موردی: نظام بازنشستگی و جبران خدمت)
محورهای موضوعی : خطمشی‌گذاری عمومی در مدیریت
محمدرضا پورمند
1
(دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه علوم و تحقیقات تهران)
مرتضی موسی خانی
2
()
رضا نجف بیگی
3
(مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
افسانه زمانب مقدم
4
(مدیریت دولتی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
کلید واژه: نظام بازنشستگی کشور, صندوق های بازنشستگی, وضعیت موجود و مطلوب صتدوق های بازنشستگی, اصلاحات صندوق های بازنشستگی,
چکیده مقاله :
در این تحقیق محققین به دنبال تدوین مدل مطلوب اصلاحات اداره امور عمومی در نظام بازنشستگی و جبران خدمت ایران بوده اند.برای تبیین و تدوین مدل مطلوب از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری با نرم افزار لیزرل با روش تحلیل عاملی تاییدی به وضعیت مطلوب تبیین شد.با مقایسه وضیت موجود ومطلوب با استفاده از 23گویه در مرحله نهایی،نتایج نشان داد تفاوت های زیادی بین وضعیت موجود و وضعیت مطلوب وجود دارد که لازم است برای رسیدن به وضعیت مطلوب تلاش و برنامه ریزی بیشتری در 23بخش حضور نماینده کارگران و کارفرمایان در جریان تدوین و تصویب قوانین، توانمندسازی کارکنان صندوق های بازنشستگی، تدوین نظام نامه های به روز، ایجاد اتاق های فکر با حضور سرمایه گذاران و کارآفرینان،پیش بینی فرآیند و نتایج تراز مالی به منظور اتخاذ تدابیر پیش کنشی، تهیه منشور شفافیت امور ، برآورد ریسک های مالی ناشی از تغییر نرخ بیکاری، نرخ اشتغال و تغییر شرایط بازنشستگی به منظور کمینه کردن هزینه های آتی، برنامه ریزی مدون و بلند مدت، توجه به حفظ و ارتقای کیفیت خدمات ارائه شده به بازنشستگان به منظور تامین رضایت ایشان، تعامل بازیگران اصلی شامل دولت، نمایندگان مجلس، بررسی مستمر آیتم های اقتصاد کلان(مانند نرخ تورم) بر میزان حقوق دریافتی بازنشستگان،تناسب پاداش وحقوق بازنشستگی بدون در نظر گرفتن جنسیت و... انجام پذیرد.
In this research, the researchers sought to formulate a desirable model of public administration reform in the Iranian Pension and Service Compensation System. To elaborate and develop a desirable model, the structural equation modeling technique with LISREL software was used to confirm the desirable situation. By comparing the current and desirable situation with the 23 items in the final stage, the results showed that there are many differences between the existing situation and the desirable one which need to be further worked out and planned in the 23 departments of workers 'and employers' representation in the formulation process. And enacting laws, empowering employees with trust funds Meeting, developing up-to-date regulations, creating think-tanks with investors and entrepreneurs, forecasting the process and results of the financial balance to take action, preparing transparency charts, estimating the financial risks of changing unemployment rates, rates Employment and changing retirement conditions to minimize future costs, long-term planning, paying attention to maintaining and enhancing the quality of services provided to retirees, engaging key stakeholders, including government, parliamentarians, ongoing item review. Macroeconomics (such as inflation) on the amount of pensioners' wages, the proportion of c Allowance for retirement benefits regardless of gender, etc.
_||_
ارائه مدل مطلوب اصلاحات اداره امور عمومي در ايران (مطالعه موردي: نظام بازنشستگي و جبران خدمت)
چکیده
هدف اين پژوهش يافتن راه حل براي چالشهاي جدي صندوقهاي بازنشستگي در ايران و طراحي تدابير و سازوکارهاي مورد نياز است. رشد هزینه های بازنشستگی با افزایش تعداد بازنشستگان، عدم استفاده از رویکردهای علمی در اداره صندوق ها، امکان بروز مشکلات اجتماعي در صورت عدم اصلاح صندوق ها لزوم شناخت ابعاد و شاخص های مطلوب نظام بازنشستگی را بیش از پیش مشخص می نماید. تحقيق حاضر با استفاده از روش تحقيق پيمايشي و توصيفي و با هدف کاربردي در جامعه کارکنان (910 نفر) و مديران (245 نفر) در صندوق بازنشستگي تهران با استفاده از فرمول کوکران و با حجم نمونه 384 از مديران و کارشناسان صندوق بازنشستگي کشور انجام شد.
يافته ها نشان داد تفاوت هاي زيادي بين وضعيت موجود و وضعيت مطلوب وجود دارد که لازم است براي رسيدن به وضعيت مطلوب علاوه بر تلاش مناسب، برنامه ريزي دقیق تری در 23 بخش مورد بحث انجام پذيرد. در اين راستا مدل اصلاحات اداره امور عمومي با محوريت صندوق هاي بازنشستگي و جبران خدمت که در بر گيرنده شاخص هاي نظير حضور نماينده کارگران و کارفرمايان در جريان تدوين و تصويب قوانين، توانمندسازي کارکنان صندوق هاي بازنشستگي، تدوين نظام نامه هاي به روز، ايجاد اتاق هاي فکر با حضور سرمايه گذاران و کارآفرينان، پيش بيني فرآيند و نتايج تراز مالي به منظور اتخاذ تدابير پيش کنشي، تهيه منشور شفافيت امور ، برنامه ريزي مدون و بلند مدت، توجه به حفظ و ارتقاي کيفيت خدمات ارائه شده به بازنشستگان به منظور تامين رضايت ايشان، تناسب پاداش و حقوق بازنشستگي بدون در نظر گرفتن جنسيت، ارتقاء سطح مزايا از طريق بهبود کارايي و اثربخشي صندوق هاي بازنشستگي، بهبود سطح کيفيت زندگي بازنشستگان، تناسب ميان تعداد افراد تحت پوشش، تناسب منابع مالي صندوق هاي بازنشستگي با بيمه هاي تکميلي، به عنوان نتيجه پژوهش در نظر گرفته شد. با توجه به نتایج بدست آمده دو موضوع ساختارها و قوانین و همچنین مدیریت و بهره وری تاثیر بسزایی روی عمکرد صندوق های بازنشستگی در کشور دارند. در موضوع ساختارها و قوانین بیشترین همبستگی متعلق به همبستگی و پایداری صندوق هاست و در موضوع مدیریت و بهره وری مبحث کفایت صندوق های بازنشستگی بیشترین تاثیر را روی عملکرد صندوق ها دارند.
واژگان کلیدی:
نظام بازنشستگی کشور، صندوق های بازنشستگی، وضعیت موجود و مطلوب صندوق های بازنشستگی، اصلاحات صندوق های بازنشستگی
مقدمه
سده هفدهم میلادی، آغازگر تاریخ پرسابقه نظام تامین اجتماعی محسوب میشود. با شروع این سده، مساله فقر و عدم تامین اقتصادی افراد، ابعاد گستردهتری یافت. به همین دلیل، اقداماتی از جانب دولتهای اروپایی در حمایت از قشر کم درآمد شاغلان صورت پذیرفت. اولین مصادیق این مساله را میتوان در اقدام هنری چهارم (پادشاه انگلستان) در سال 1604 یافت که دستور داد مبلغی از درآمد هر معدن در انگلستان را کسر کرده و برای خرید دارو و مداوای کارگران مصدوم شده در همان معادن اختصاص دهند. اولین نظام بیمههای اجتماعی در آلمان پایهگذاری شد و به سرعت به دیگر کشورهای صنعتی اروپا تسری یافت. بعد از سال 1898، قوانین مصوب در اروپا به تدریج دامنه جبران خسارت وارده ناشی از کار را به گروههای مختلف مزدبگیر توسعه دادند که از آن جمله میتوان به قانون حوادث ناشی از کشاورزی مکانیزه (در سال 1899)، بیمه کارکنان موسسات تجاری که با موتور سرو کار دارند (به موجب قانون سال 1906) و بیمه مستخدمان منازل در برابر حوادث ناشی از کار (در سال 1914) اشاره کرد. در این میان، جنگ جهانی اول، نقطه عطفی در تاریخ تامین اجتماعی به حساب میآید که با توسعه بیمه ها همراه شد. پس از جنگ جهانی اول و به ویژه در سالهای پس از بحران اقتصادی آمریکا و اروپا (فاصله سالهای 1929 تا 1933)، دوره نوین تامین اجتماعی آغاز شد. اولين مكانيزمهاي رسمي ارائه درآمدهاي جايگزين براي بازنشستگان، از کارافتادگان و بازماندگان بـود (2009, Stewart and Antolin). اصطلاح تامین اجتماعی برای اولین بار در لایحه سال 1935 دولت فدرال آمریکا به کار گرفته شد. سپس در سال 1948 در ماده 22 اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد، این جمله گنجانیده شد که «همه افراد به عنوان عضو جامعه حق برخورداری از تامین اجتماعی را دارند». افزون بر این، به منظور پایداری جنبه بین المللی امور تامین اجتماعی، سازمان ملل متحد، سازمان بین المللی کار1 (ILO) و اتحادیه بین المللی تامین اجتماعی2 (ISSA)، تمهیداتی را در این زمینه پذیرفتند و ملزم به نظارت و اجرای آن شدند (2010, Eichhorst).
ادبیات تحقیق
بازنشستگی به معنی توقف فعالیتهای حرفهای به علت ازدیاد سن است که این امکان را برای کارگر فراهم میآورد تا از حقوق بازنشستگی استفاده کند. حقوق مذکور درآمد وی را در سطح رضایت بخشی نگه میدارد. بازنشستگی و حقوق آن از نظر قانونی با هم رابطه دارند و آن هنگامی است که کسی به واسطه ازدیاد سن حق استفاده از حقوق بازنشستگی را پیدا می کند و مشمول آن میشود (رابطه غیر مستقیم) (سجادی، 1395). يک طرح (برنامه) بازنشستگي، يک قرارداد لازم الاجرا از لحاظ حقوقي است که يا هـدف صـريح آن بازنشستگي است. عناصر برنامه بازنشستگي ميتواننـد از طريـق قـانون اجبـاري شـوند و يـا بـه صـورت پـيش نيـاز رفتارهاي مالياتي خاص تنظـيم گردنـد؛ همانگونه که در مورد بسياري از پس اندازهاي واجد امتيازات مالياتي3 يا برنامههاي بازنشستگي که براي اعضاي برنامه و ذي نفعان درآمد بازنشستگي ايجاد مينمايند، صدق مي کند. علاوه بر داشتن هدف صريح بازنشستگي، طرح هاي بازنشستگي ممكن است مزاياي ديگري از جمله ازکارافتادگي، بيماري و مزاياي بازماندگان ارائه نمايند (2010, Eichhorst). در مقابل طرح های فوق الذکر، طرح هاي بازنشسـتگي خصوصـي توسـط نهادهـايي بـه جـز حكومـت مرکـزي اداره ميشـوند. طرح های بازنشستگي خصوصي ميتواننـد مسـتقيماً توسـط يـک کارفرمـاي بخـش خصوصي به عنوان حامي طرح4 يا توسط يک صندوق بازنشستگي خصوصي5 يا يک تأمين کننده بخش خصوصي6 اداره شوند. طرحهاي بازنشستگي خصوصي ميتوانند مكمل يا جايگزين طرحهاي بازنشستگي عمر ميشوند. در برخي کشورها اين طرحها ميتوانند شامل برنامههايي براي کارکنان بخش عمومي نيز باشند (2009. Blommestein al et).
تلاشهاي زيادي براي ايجاد يک طبقهبندي جامع و در عين حال ساده از سيستمهاي بازنشستگي که جنبههاي مختلف اين برنامهها را دربرگيرد، صورت گرفته است. در اين فرايند ممكن است موانـع زيادي وجود داشته باشد، چرا که سيستمهاي بازنشستگي در ميان کشورهاي مختلف، تنوع فوقالعاده زيادي دارند. عوامل فرهنگي، قانوني، اجتماعي و اقتصادي همگي در تعيين سـاختار و عملكـرد يـک سيستم بازنشستگي نقش دارند. برخی از این رویکردها عبارتند از:
سند «حفظ رفاه در جامعه سالخورده»، وجود تمايز بين سه رکن يا سه نوع ترتيبات بازنشسـتگي در يک سيستم بازنشستگي را عنوان و بدين ترتيب، نخستين شكل از طبقهبندي طرحهاي بازنشستگي را ارائه مینماید (Holzmann et al, 2000).
2- رویکرد بازنشستگی بانك جهانی
مدل بازنشستگي بانک جهاني معمولاً متشكل از سه رکن زير است. رکن اول: يک رکن نسبتاً کوچک و اداره شونده توسط بخش عمومي PAYG-DB؛رکن دوم: يک رکن اداره شونده توسط بخش خصوصي، اجباري و DC؛رکن سوم: اختياري، حسابهاي شخصي و اداره شونده توسط بخش خصوصي (بانک جهانی، 2001).
3- سیستمهای بازنشستگی عمومی در برابر خصوصی
طبقهبندي ديگري که منجر به مباحث زيادي گرديده است مربوط به طبقهبندي بـين سيستمهاي بازنشستگي عمومي و خصوصي است. واژه «خصوصي» ميتواند به حـداقل 6 جنبـه متفـاوت يـک طرح بازنشستگي اطلاق گردد:
1. وابستگان طرح8: طرح هايي که براي کارکنان بخش خصوصي طراحي شـدهاند، ميتواننـد مشمول سيستم بازنشستگي خصوصي باشند.
2. نهادهايي که طرحها را مديريت ميکنند يا صندوقهاي بازنشستگي مرتبط با آنها؛ طرحها يـا صندوقهاي بازنشستگي که توسط نهادهاي بخش خصوصي اداره ميشوند را شامل ميشود.
3. کنترل جريانات مالي9: طرحهايي که جريانات مالي مربوط به آنها (حمايتهاي اجتمـاعي يـا مشارکتها) از طريق دولت کنترل نميشود.
4. رژيم سرمايهگذاري10: طرحهاي تأمين شده که داراييهاي آنها در اوراق بهادار بخش خصوصي سرمايهگذاري شده اند را شامل ميشود.
5. مقررات11: طرحهاي تابع قانون تجارت يا قانون بخش خصوصي را شامل ميشود.
6. مسئوليت: طرحهايي را شامل ميشود که مسئوليت مديريت صندوق و يـا هـر ضـمانتي کـه توسط طرح ايجاد شده، برعهده يک نهاد بخش خصوصي (کارفرما، شرکت مـالي، امـاني، بنگـاه و...) قرار دارد .(Coronado et al., 2003)
با وجود اهیمت و ضرورت طرحهای مختلف اما نظام توازن هزینـه درآمد در واکنش بـه تغییرات جمعیتـی بـازار کار متحمل اصلاحـات مکرری شـده است. زمانی که هیچ تـوزان پایداری میـان درآمدها و هزینهها وجـود ندارد، هیـچ ترکیبی از اقدامات پیشروی نمیتواند برای تعدیلات ادواری نظام مـورد اسـتفاده قـرار گیـرد: افزایش نرخهای حق بیمـه؛ تغییـر شرایط شایستگی مستمری؛ اصلاح فرمول مزایای بازنشستگی و افزایش قواعد هزینههای زندگی؛ محدودکردن پوشش و حذف مستمریهای ویـژه (2012 , Miralles-Pallares).
افزایش هزینههـا ناشـی از ایـن اقدامات متمرکـز بر گروههای خاصی از کارگران، کارمندان، و بازنشستگان اسـت. بـدون در نظـر گرفتن اقدامـات اتخاذ شـده، این گروههای سازمان یافته منتفع بـه طور کلی قـادر بـه مخالفـت بـا هـر تغییری کـه مزایـای آنهـا را کاهش یـا حق بیمههایشـان را افزایـش دهد، هسـتند. بـا ایـن حـال مزایای این تغییـرات (یعنی، ثبـات مالـی و آکچوئری نظام مسـتمری) مانند یـک کالای عمومـی بـه عنوان یـک کل واحد متعلـق به همه آحـاد جامعه و حتی نسـلهای آینده ناچیز است، بعید است اسـت. از آنجـا کـه منتفعـان گـروه بزرگی هسـتند و منافع انفرادی نسـبتاً کـه یـک حـوزه انتخاباتی در حمایـت از اصلاحات بـرای تقویت نظام، دسـت به سـازماندهی و لابی بـرای چنیـن تغییراتی بزنـد. به بیانـی دیگر تا زمانی که هزینهها شـفاف، کوتاه مـدت، و متمرکز بـر گروههای ویـژه هستند و مزایا مبهم، بلندمدت و پراکنده هستند، اجرای اصلاحات نظام تـوازن هزینـه درآمد به لحاظ سیاسی مشکل است به رغم ایـن واقعیت که در بلندمدت، منافع مستمری بگیران و بیمه پـردازان تمایـل به همگرایـی دارند (مبانه، 1994).
پیشینه تحقیق
عادل آذر و محمد صفری (1395)، در پژوهش خود با عنوان شناسایی عوامل موثر بر پایداری طرح های بازنشستگی خصوصی با استفاده از رویکرد ترکیبی متدولوژی سیستم های نرم و نگاشت شناختی فازی، نتیجه گرفتند که، میزان حقوق دریافتی، تعداد کارکنان، برخورداری مالی کارفرما، تعداد بازنشستگان و امید به زندگی کارکنان پنج عنصر مهم در پایداری طرح های بازنشستگی هستند. طیبه جلیلی و رضا مسلمی (1392)، در پژوهش خود با عنوان شناسایی و اولویت بندي عوامل مؤثر بر تسهیل اجراي سیستم بازنشستگی چندلایه به این نتیجه رسیدند که از میان عوامل درونزا، ثبات مالی سیستم جدید و تقویت هیئت حاکمیت و از میان عوامل برونزا، شرایط خاص کشور و شرایط اقتصاد کلان، مهمترین عوامل مؤثر بر تسهیل اجراي سیستم چندلایه شناخته شده اند.
کنیچی هیروسه (2015)، در پژوهش خود با عنوان روندها و مسائل کلیدی اصلاح صندوقهای بازنشستگی در اروپای مرکزی و شرقی در مواجـه بـا پیـری جمعیت، کشـورهای CEE12 با چالش دشـوار بهبـود پایداری بلندمـدت نظام های بازنشسـتگی خـود بـدون در خطـر انداختـن اهـداف کلیـدی شـامل، ایجـاد اطمینـان از کفایـت مسـتمریها و حفـظ ارزش آن در طـول زمـان و تکیـه بـر گزینه هـای سیاسـتی محـدود، دسـت و پنجـه نـرم میکننـد. هیـچ نـوش دارو یا نسـخه واحدی برای حـل این چالشهـا وجود نـدارد. یک کشـور میبایسـتی بسـته سیاسـتی که مناسـبت بیشـتری با بافت ملی ویژه آن دارد را اتخاذ کند. بنابرایـن مأموریـت اجـرای اصلاحات بازنشسـتگی بـه احتمال زیاد مسـأله ای مهم اسـت که دههها زمان می برد تـا بـه نتیجه برسـد. اگرچـه به خاطر طبیعـت بلندمدت نظام بازنشسـتگی، پیاده سـازی اصلاحـات، نیازمنـد دوره گذار طولانی اسـت. بنابراین، این حیاتی اسـت که سیاسـتگذاران گام هایی پیشـگیرانه را تـا سـال 2020 یعنـی زمانـی کـه پیشبینـی می شـود پیـری جمعیت بـه اوج خودر برسـد، بردارنـد. تونو لیلید، ویکتوتالی و توماس آوارت (2007)، در پژوهش خود با عنوان طراحی یک چارچوب مقرراتی بر اصلاح مستمری و توسعه بازارهای مالی: تجربه استونی به این نتیجه رسیدند که بزرگتریـن چالـش، تکمیـل چارچـوب مقرراتـی مرحلـه بازپرداخـت (در قالـب مسـتمری در زمـان بازنشسـتگی) اسـت که از سـال 2009 آغـاز می گردد. مشـخصات اصلی فاز بازپرداخـت به نوعی در قانـون سـال 2001 تصریح شـده بود. بر اسـاس قانون موجـود، اصلی ترین نـوع بازپرداخت، پرداخت اجبـاری مسـتمری سـالیانه تـا پایـان عمـر می باشـد. بیمه گـران نیـز ملـزم بـه به کارگیـری جدول مرگ و میـر دو جنـس مـرد و زن می باشـند. به علاوه، مباحثی وجود داشـت که آیـا تمامی بیمه گران میبایسـت از یـک جـدول مشـابه اسـتفاده نماینـد یـا بخشـی بـا درنظرگرفتـن محدودیت هایـی مجاز مشـخص می تواننـد تاحـدودی بـه رقابـت بـا یکدیگـر بپردازنـد. آرند ماگنوس کریستیانسن، دنیس فردریکس، اله کریستن لین و نیلز مارتین استولن (2015)، در پژوهش خود با عنوان اصلاحات بازنشستگی در نروژ به این نتیجه رسیدند که عناصر اصلی اصلاحات سیسـتم مسـتمری نروژ، شـامل تعدیل مسـتمری ها همراه با تغییرات امید بـه زندگی، انعطاف پذیری سـن بازنشسـتگی از 62 سـالگی بر مبنای محاسـبات آکچوئـری و قواعد جدیـد شـاخص بندی مسـتمری ها، در ابتـدای سـال 2011 مطـرح گردیـد. به علاوه، مـدل جدیدی بـرای تجمیـع حقـوق مسـتمری معرفی شـد کـه متولدین بعـد از سـال 1954 به صـورت تدریجی و متولدیـن سـال 1963 بـه بعـد بـه طـور کامـل تحـت پوشـش آن قـرار خواهنـد گرفـت. بـر این اسـاس، حـق بهره مندی از مسـتمری های آتـی معادل 1.18 درصـد دریافتی های حاصل از اشـتغال می باشـد. بـه این معنا کـه هیچگونه مکانیسـمی کـه تعـادل بیـن روندهای جمعیتـی و فضای کلان اقتصـادی را برقرار نماید، وجود نـدارد. در عوض، بودجـه دولتـی بـه عنوان ضربه گیر چنین شـوکی، تا حدی که ضرورت داشـته باشـد، بـه کار گرفته خواهد شـد.
روش شناسی پژوهش
روش شناسي اين مطالعه ماهيتاً توصيفي و كيفي است كه در دو مرحله انجام شده است الف: در مرحلة اول به شكل اسنادي و كتابخانه اي به گردآوري ابعاد و شاخصهاي موجود جهتگيري هاي استراتژيك در سطوح بين المللي و ملي پرداخته شده است؛ به اين شكل كه پس از واكاوي و شناسايي ابعاد و شاخص ها دركتب، تحقيقات و مقالات مرتبط به گردآوري و تشكيل بانك اطلاعات براي هر يك از جهت گيري هاي صندوق های بازنشستگی و نظام جبران خدمت اقدام شده است.
ب: مرحله دوم استفاده از پژوهش كيفي است كه براساس يافته هاي مرحله اول سعي در تبيين ابعاد و شاخص هاي مناسب براي هر يك از جهت گيري ها در صندوق های بازنشستگی و نظام جبران خدمت با استفاده از مصاحبه و روش دلفي مي نمايد. روش دلفي به عنوان يكي از روشهاي ساخت يافته براي ايجاد وفاق در دهه 1950 در شركت راند ابداع شد. مطابق با تعريف پاول (2003) روش دلفي در عمل، يك سري از پرسشنامه ها يا دورهاي متوالي به همراه بازخور كنترل شده اي است كه تلاش دارد به اتفاق نظر ميان يك گروه از افراد متخصص درباره يك موضوع خاص دست پيدا كند (مشایخی و همکاران، 1383). بر اين اساس، جامعه آماري اين تحقيق از تركيب دو گروه از خبرگان دانشگاهي و اداری تشكيل شده است كه داراي شرايط مشخصي باشند. گروه اول: اساتيد دانشگاه كه داراي تخصص در رشته مديريت دولتی و سوابق پژوهشي در زمينه مرتبط با موضوع تحقيق اعم از نگارش مقاله، كتاب، راهنمايي و مشاوره رساله و پايان نامه، برگزاري سمينار و كنفرانس باشند. گروه دوم: خبرگان حوزه اداری صندوق های بازنشستگی و نظام جبران كه داراي سابقه در سمت مدير ارشد يا مدير بخش اجرایی، داراي حداقل 5 سال سابقه مفيد كاري و تحصيلات كارشناسي و بالاتر باشند.
اعضاي پانل دلفي براي اين پژوهش به صورت نمونه گيريِ غيراحتمالي و تركيبي از روشهاي هدفدار يا قضاوتي و گلوله برفي به تعداد 5 نفر از افراد واجد شرايط در سطح خبرگان علمی برگزيده شدند و در سطح خبرگان اداری تعداد حجم نمونه برابر (92 مدیر و 292 کارشناس) انتخاب شدند. در مرحله اول تحقيق به منظور شناسايي ابعاد و شاخصهاي جهت گيريهاي استراتژيك به شرح جداول (1) از ادبيات نظري استفاده گرديد كه به عنوان مبنايي براي مرحله دوم قرار گرفت. در مرحله دوم يا اجراي ميداني پژوهش كيفي جهت تعيين ابعاد و شاخص هاي مناسب صندوق های بازنشستگی و نظام جبران خدمت آراء و نظرات خبرگان از طريق مصاحبه و پرسشنامه (روش دلفي) جمع آوري شده است. پرسشنامه در دو مرحله و در دو مقطع زماني در اختيار خبرگان قرار گرفت. در مرحله اول 15 سوال بسته و دو سوال باز و در مرحله دوم 15 سوال بسته براي تعيين ابعاد و شاخصهاي جهتگيريهاي سه گانه مورد استفاده قرار گرفت. همه گويه ها با مقياس پنج گزينه اي ليكرت به صورت ميزان اهميت ( بسيار زياد 5 ، زياد 4 ، متوسط 3 ، كم 2 و بسيار كم 1) طراحي گرديد تا ابعاد و شاخصها و ميزان اهميت هر يك تعيين گردد.
جدول 1: نحوه استخراج شاخص از منابع کتابخانه ای
| بعد | مولفه | شاخص | نویسنده/ نویسندگان | تئوری | نویسنده/ نویسندگان سال |
عملکرد صندوق های بازنشستگی | ساختارها و قوانین | همبستگی | نیاز های اولیه کارگر و کارفرما | نرگس اکبرپور روشن (برگشت نظام خصوصی سازی در نظام های بازنشستگی)، 70 | ابعاد همبستگی نظام جبران خدمت | N, Barr ,P, Diamond.;(2018):Pensions Reforming Choices Policy and Principal |
همبستگی اصول اساسی اصلاحات نظام بازنشتگی در آمریکای لاتین | Fultz,(2012), from Away Moving Reforms System Pension age Old in Latin American | |||||
تئوری امنیت اجتماعی و نظام جبران خدمت | Lago Masa, (2016), Social Reassembling, Survey of Reforms Care Health and Pension | |||||
امنیت روانی و پرداخت حقوق بازنشستگی | Müller, (2013), Security Age Old Pension | |||||
پرداخت و انباشت | زهره غلام نژاد (آینده بانشستگی در ایران | نحوه پرداخت و انباشت مبالغ دریافتی از کارکنان دولت جهت ایجاد نظام پرداخت مناسب در دوران بازنشستگی | شاخص پرداخت و انباشت بر اساس گزارش های green Stephen رئیس گروه بیمه HSBC و همچنین Sara shaper رئیس موسسه سالمندان آکسفورد تدوین شده است. | |||
شیرین غفاری (بررسی وضعیت بازنشستگان) | مشکلات پرداخت حقوق مزایا به سالمندان در کشورها جهان سوم | Hutchens, Robert ; Walker, Beth.“PHASED RETIREMENT: PROBLEMS AND PROSPECTS”, work opportunities for older Americans, Series 8 (February 2017). | ||||
زهره غلام نژاد (بازنشستگی مرحله ای ) | تئوری نحوه سرمایه گذاری مبالغ دریافتی از کارکنان شاغل | Even, William E; Macpherson, David A. "Do Pensions Impede Phased Retirement?" IZA DP No. ١٣٥٣; Institute for the Study of Labor; (October ٢٠14) | ||||
سیاست های دولت و نیاز جامعه | - رضا یحیوی (اصلاحات در نظام بازنشستگی) | تئوری تعارض سیاست گذاری در نظام جبران خدمات و نیازهای واقعی جامعه در کشورهای جهان سوم | P, Marier , 2018, in conflict social and consensus: politics pension In Developing Countries | |||
بوروکراسی و سیاست های رفاه در جهان سوم | P.Maier (2015), Role of Bureaucracy in Welfare In Developing Countries | |||||
لزوم هماهنگی الزامات اجتماعی و سیاست گذاری در بخش جبران خدمات | Pierson, p, (2012),the political of reform pension | |||||
مقررات بازنشستگی | مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی (طرح های درآمدساز در نظام بازنشستگی) | بالا رفتن سن و کفایت مزایای بازنشستگی | سجادی، رضایی و کاشف (1396)، در مقاله ای تحت عنوان «ابزار ایستا برای سنجش کفایت مزایای بازنشستگی» | |||
سعید عطار (کفایت و آمد بازنشستگان) | در نظر گرفتن سن و میزان کفایت در مقایسه با کشورهای موفق | سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح (طرح نظام جدید بازنشستگی در نیروهای مسلح) معاونت طرح و برنامه سازمان تامین اجتماعی، 1394 | ||||
سازمان تامین اجتماعی (ابزارهای ارتقای کفایت در صندوق های بازنشستگی) | اندازه گیری ریسک کفایت مزایای بازنشستگی با بالا رفتن سن بازنشستگان | روغنی زاده، م.(1395)، تحلیل ریاضی بر وضعیت صندوق های بازنشستگی ایران و طراحی سیستم بهینه برای صندوق های یادشده، قم: انتشارات صحفی. | ||||
پایداری | تعداد شاغلان | نرگس اکبرپور روشن (برگشت نظام خصوصی سازی در نظام های بازنشستگی) | نسبت پایداری و تعداد شاغلان، به عبارتی در کشور چین هر چه تعداد شاغلان بالاتر رود به همان میزان پایداری صندوق ها در آینده دچار تزلزل خواهد شد. | Sun, Ying. (2007)."General equilibrium analysis of Chinese social security system in an overlapping generation model",Santa Barbara, California, UMI Research Press | ||
تعداد بازنشستگان | طیبه جلیلی (سیستم بازنشستگی در آسیا و اقیانوسیه) | ارتباط تعداد بازنشستگان و پایداری
صندوق های بازنشستگی | فرهادی پور، محمدرضا، حکمرانی صندوق های بازنشستگی، الزامات و تجارب جهانی 1393 | |||
زهره غلام نژاد (آینده بانشستگی در ایران) صفحه 23 | ||||||
طیبه جلیلی (سرمایه گذاری در صندوق های بازنشستگی) | Frazen* D. "Managing Invesment Risk in Defined Benefit Pension Funds"* OECD Working Papers on Insurance and Private Pesions* No. 38, 2011 | |||||
رضا سالمی (شناسایی) اولویت های سیستم های چند لایه در نظامهای بازنشستگی، | ||||||
میزان حقوق دریافتی | طیبه جلیلی (بدهی های دولت به صندوق های بازنشستگی)، | ریسک نسبت میزان حقوق پرداختی و پایداری صندوق های بازنشستگی | Frazen* D. "Managing Invesment Risk in Defined Benefit Pension Funds"* OECD Working Papers on Insurance and Private Pesions* No. 38, 2010 | |||
رضا یحیوی(اصلاحات در نظام بازنشستگی) | ریسک نسبت شاغلان، نسبت بازنشستگان و میزان پرداختی توسط صندوق های بازنشستگی | Stewart* F "Pension FundInvestment in Hedge Funds"* OECD Working Paper on Insurance and Private Pesions* No. 12, 2007 | ||||
برابری جنسیتی | عادل آذر (تحلیل فازی صندوق های بازنشستگی) | وجود رابطه مستقیم بین پایداری صندوق های بازنشستگی و رعایت عدالت بین بازنشستگان زن و مرد | U.S. Social Security Administration. 2006. Social Security Systems throughout the World: Europe. Washington, DC: Social Security Administration. | |||
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی (طرح های درآمدساز در نظام بازنشستگی) | Frazen* D. "Managing Invesment Risk in Defined Benefit Pension Funds"* OECD Working Papers on Insurance and Private Pesions* No. 38, 2010 | |||||
سازمان تامین اجتماعی (ابزارهای ارتقای پایداری در صندوق های بازنشستگی) | Stewart* F "Pension FundInvestment in Hedge Funds"* OECD Working Paper on Insurance and Private Pesions* No. 12, 2007. | |||||
مدیریت و بهره وری | کفایت | سطح مزایا | طیبه جلیلی (سیستم بازنشستگی در آسیا و اقیانوسیه)
| ارتباط سطح مزایا و کارایی صندوق های بازنشستگی | سجادی، رضایی و کاشف (1396)، در مقاله ای تحت عنوان «ابزار ایستا برای سنجش کفایت مزایای بازنشستگی» | |
زهره غلام نژاد (بازنشستگی مرحله ای ) صفحه 18 | ||||||
شیرین غفاری (بررسی وضعیت بازنشستگان) | سطح مزایا و میزان امنیت اجتماعی | Council of Europe. 2017. European Code of Social Security (Revised). Rome | ||||
حسین راغفر ( جایگزینی مناسب برای صندوق های بازنشتسگی) صفحه 29 | سطح مزایا و عدالت اجتماعی در بخش بازنشستگان اتحادیه اروپا | Countries." European Economy Occasional Paper 37, Economic Policy Committee and Directorate General for Economic and Financial Affairs, Brussels. | ||||
سعید عطار (کفایت درآمد بازنشستگان) | جمعیت سالمندان و سطح مزایا | Reiterer, A. 2008.Population Development and Age Structure in Southeastern Europe until 2050.World Bank, Washington, DC. | ||||
رضا یحیوی (اصلاحات در نظام بازنشستگی) | ||||||
کیفیت زندگی | طیبه جلیلی (سیستم بازنشستگی در آسیا و اقیانوسیه)، | ارتباط کفایت صندوق های بازنشستگی و کیفیت زندگی افراد بازنشسته | میر، سید جواد؛ گنجیان، مهدی؛ فروهش تهرانی، غلامرضا. (1396)، چالش ها و راهکارهای صندوق های بازنشستگی در ایران مطالعه موردی صندوق بازنشستگی جهاد کشاورزی، فصلنامه سیاست های راهبردی و کلان، سال دوم، شماره هفتم، صص 111113. | |||
جلیلی، طیبه (1395) بحران مالی و صندوق های بازنشستگی» سوالات اساسی تاثیرات و اقدامات« واحد مطالعات و تحقیقات بیمه ای موسسه حسابرسی صندوق بازنشستگی کشوری» | کمک های دولت به صندوق های بازنشستگی و بهبود سطح کیفیت زندگی بازنشستگان در حوزه اتحادیه اروپا | Stewart, F. and J. Yermo (2018), "Pension Fund Governance: Challenges and Potential Solutions", OECD Working Papers on Insurance and Private Pensions, No. 18, OECD publishing, © OECD. | ||||
وضعیت مالی صندوق مالی صندوق های بازنشستگی و کیفیت زندگی اقتصادی بازنشستگان | Kim, H. S. (2014). “Spillover Effects of Pension Funds on Capital MarketsThe Mechanism and Preconditions”, Economic papers, Vol. 01, pp. 079552. | |||||
میزان پوشش | نرگس اکبرپور روشن (برگشت نظام خصوصی سازی در نظام های بازنشستگی) | ارتباط میان میزان افراد تحت پوشش و کفایت صندوق های بازنشستگی | Holzmann, R., and R. Hinz. 2005. Old Age Income Support in the 21st Century. Washington, DC: World Bank. Holzmann, R., L. MacKellar, and J. Repansek, eds. 2009. Pension Reform in Southeastern Europe: Linking to Labor and Financial Market Reforms. Washington, DC: World Bank. | |||
الیزاده، کارلوس (1393)، | تغییر نظام پرداخت مزایا و خصوصی سازی صندوق ها بر میزان پوشش واقعی بازنشستگان | Augusztinovics, M., and J. Kِ ll. 2009. "Decreased Employment and Pensions", In Pension Reform in Southeastern Europe: Linking to Labor and Financial Market Reforms, ed. R. Holzmann, L. MacKellar, and J. Repansek, pp. 89– 104.Washington, DC: World Bank. | ||||
رضا سالمی (شناسایی) اولویت های سیستم های چند لایه در نظامهای بازنشستگی | تئوری اقتصاد دولتی و میزان پوشش صندوق های بازنشستگی | Anusic, Z. 2007, "Pension System and Pension Reform in Croatia", Background paper prepared for Public Finance Review, World Bank, Washington, DC. Anusic, Z., P. O’Keefe, and S. MadzarevicSujster. 2003. Pension Reform in Croatia.Washington, DC: World Bank. | ||||
Holzmann, R., L. MacKellar, and J. Repansek, eds. 2009. Pension Reform in SoutheasternEurope: Linking to Labor and Financial Market Reforms. Washington, DC: World Bank. | ||||||
تعامل با سایر مزایای بازنشستگی | طیبه جلیلی (بدهی های دولت به صندوق های بازنشستگی)، | لزوم ایجاد هماهنگی و رویکرد واحد نسبت به سیاست های صندوق های بازنشستگی | Cerda, Rodrigo A. (2017)."The chilean pension reform: A model to follow?", Journal of policy Modeling, Vol 30 (March.), PP.541558. | |||
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی (طرح های درآمدساز در نظام بازنشستگی)، | عدم تعامل سازنده صندوق های دولتی با بیمه های تکمیلی در بخش بهداشت و درمان | Croix, David DE LA. and Michel, philippe (2014). " A Theory of Economic Growth: Dynamic and Policy in Overlapping Generations", Cambridge University Press. | ||||
عدالت بین نسلی | شیرین غفاری (بررسی وضعیت بازنشستگان) | لزوم رعایت الزامات جبران خدمات بازنشستگی برای نسل های متفاوت | Stewart, F. and J. Yermo (2018), "Pension Fund Governance: Challenges and Potential Solutions", OECD Working Papers on Insurance and Private Pensions, No. 18, OECD publishing, © OECD. | |||
- امنیت روانی جبران خدمت در نسل های متفاوت | Clark G.L., Caerlewy-Smith E., Marshall J.C., (2016), ‗Pension Fund Trustee Competence: Decision Making in Problems Relevant to Investment Practice‘, Journal of Pension Economics and Finance, Volume 5, Issue 1, March 2006. | |||||
امنیت پرداخت | مسعود نیلی (تحلیل اقتصادی صندوق های بازنشستگی) | بررسی کفایت امنیت پرداخت ها در 53 کشور جهان | Whitehouse, Edward. (2015). Pensions panorama: retirementincome systems in 53 countries. World Bank. Washington.D.C. |
یافته های تحقیق
در این بخش پرسشنامه ای که در دور دوم بین خبرگان توزیع شده بود دوباره ، بین 5 نفر ازخبرگان توزیع شد و نتایج زیر حاصل شد.
جدول 2: مرحله سوم دلفی
میانگین | انحراف معیار | شاخص ها | مولفه ها |
3.4000 | .54772 | برابری جنسیتی | پایداری |
3.4000 | .54772 | میزان حقوق دریافتی | |
4.2000 | .44721 | تعداد بازنشستکان | |
3.4000 | .89443 | تعداد شاغلان | |
4.0000 | .00000 | امنیت پرداخت | کفایت |
4.0000 | .70711 | عدالت بین نسلی | |
3.6000 | .54772 | تعامل با سایر مزایای بازنشستکی | |
3.4000 | .54772 | میزان پوشش | |
3.6000 | .54772 | کیفیت زندکی | |
3.8000 | .44721 | سن بازنشستکی | |
3.4000 | .54772 | سطح مزایا | |
3.6000 | .54772 | سیاست های دولت و نیازهای جامعه | همبستگی |
3.6000 | .54772 | پرداخت وانباشت | |
3.8000 | .83666 | نیازهای اولیه کارکر و کارفرما |
با توجه به نظرات خبرگان در دور سوم این نتیجه حاصل شد که تمامی شاخص های شناسایی شده قابل قبول می باشند و میانگین تمامی شاخص ها بالاتر از 3 بدست آمده است. در بخش بعدی تفاوت انحراف معیار بین دور دوم و سوم نظرات خبرگان محاسبه شد.
جدول 4 : مرحله نهایی دلفی
تفاوت انحراف معیار | انحراف معیار دور دوم | انحراف معیار دور سوم | شاخص ها | مولفه ها |
0/10051 | .44721 | .54772 | برابری جنسیتی | پایداری |
0/45228 | .54772 | .54772 | میزان حقوق دریافتی | |
0/870506 | .44721 | .44721 | تعداد بازنشستکان | |
0/83666 | .44721 | .89443 | تعداد شاغلان | |
0/2599 | .44721 | .00000 | امنیت پرداخت | کفایت |
0/75612 | .54772 | .70711 | عدالت بین نسلی | |
0/15939 | .54772 | .54772 | تعامل با سایر مزایای بازنشستکی | |
0 | .44721 | .54772 | میزان پوشش | |
-0/10051 | .54772 | .54772 | کیفیت زندکی | |
0/30352 | .44721 | .44721 | سن بازنشستکی | |
0/45228 | .44721 | .54772 | سطح مزایا | |
0/18732 | .44721 | .54772 | سیاست های دولت و نیازهای جامعه | همبستگی |
-0/10051 | .00000 | .54772 | پرداخت وانباشت | |
-0/44722 | .54772 | .83666 | نیازهای اولیه کارکر و کارفرما |
خلاصه وضعیت موجود و مطلوب صندوق های بازنشستگی در ایران
همان گونه که در شاخص های همبستگی دیده می شود، در همهی شاخص ها وضعیت موجود پایین تر از حد استاندارد است بطوریکه دو شاخص پرداخت و انباشت و نیازهای اولیه کارگر و کارفرما حتی به حد میانگین هم نرسیده اند.
شکل1: خلاصه وضعیت موجود و مطلوب صندوق های بازنشستگی در شاخص همبستگی
همان گونه که در شاخص های پایداری دیده می شود، در همهی شاخص ها وضعیت موجود پایین تر از حد استاندارد است بطوریکه شاخص برابری جنسیتی حتی به حد میانگین هم نرسیده است.
شکل2: خلاصه وضعیت موجود و مطلوب صندوق های بازنشستگی در شاخص پایداری
همان گونه که در شاخص های کفایت دیده می شود، در همهی شاخص ها وضعیت موجود پایین تر از حد استاندارد است و تمام شاخص ها حتی به حد میانگین هم نرسیده اند.
شکل 3: خلاصه وضعیت موجود و مطلوب صندوق های بازنشستگی در شاخص کفایت
مدل نهایی پژوهش
شکل 4: مدل نهایی پژوهش
نتیجه گیری
در این مقاله در ابتدا به مرور نظام بازنشستگی به تبیین ضرورت و اهمیت موضوع بازنشستگی در جهان و ایران پرداخته شد، سپس نتایج این پژوهش نشان داد طرح بازنشستگی دولتی به دلایل متعدد از جمله عدم توانایی بدهی های بخش عمومی، عدم مدیریت صحیح سرمایه گذاری منابع موجود از کشورات حقوق کارکنان دولت و در نهایت پرداخت مزایای بازنشستگی از خزانه دولت و ... کارآیی لازمه را نداشته اند. از این رو لازم است گزینه جدیدی برای طرح های بازنشستگی فعلی دیده شوند تا بتواند همه موارد را در برگیرند. در این راستا تحقیق پیش رو با هدف تبیین ابعاد مختلف طرح بازنشستگی و با استفاده از تکنیک کیفی دلفی نسبت به تعیین مختصات این طرح ها اقدام نموده است. ابعاد این طرح در طریق موله های 23 گانه (حضور نماينده کارگران و کارفرمايان در جريان تدوين و تصويب قوانين، توانمندسازي کارکنان صندوق هاي بازنشستگي، تدوين نظام نامه هاي به روز، ايجاد اتاق هاي فکر با حضور سرمايه گذاران و کارآفرينان، پیش بینی فرآیند و نتایج تراز مالی به منظور اتخاذ تدابیر پیش کنشی، تهيه منشور شفافيت امور ، برآورد ريسک هاي مالي ناشي از تغيير نرخ بيکاري، نرخ اشتغال و تغيير شرايط بازنشستگي به منظور کمينه کردن هزينه هاي آتي، برنامه ريزي مدون و بلند مدت، توجه به حفظ و ارتقاي کيفيت خدمات ارائه شده به بازنشستگان به منظور تامين رضايت ايشان، تعامل بازيگران اصلي شامل دولت، نمايندگان مجلس، بررسي مستمر آيتم هاي اقتصاد کلان(مانند نرخ تورم) بر ميزان حقوق دريافتي بازنشستگان، تناسب پاداش و حقوق بازنشستگي بدون در نظر گرفتن جنسيت، ارتقاء سطح مزايا از طريق بهبود کارايي و اثربخشي صندوق هاي بازنشستگي، توجه به کيفيت زندگي افراد بازنشسته، بهبود سطح کيفيت زندگي بازنشستگان، تناسب ميان تعداد افراد تحت پوشش، همخواني رويکرد اقتصاد دولتي و اقتصاد بخش خصوصي، تناسب منابع مالي صندوق هاي بازنشستگي با بيمه هاي تکميلي، تدوين قوانين مرتبط با رعايت عدالت بين نسلي، بررسي و بهبود وضعيت تخصيص منابع صندوق هاي بازنشستگي و توجه به امنيت رواني بازنشستگان، تامین امنیت پرداخت حقوق بازنشستگي از طریق قوانین پارلمانی به منظورافزایش اعتماد به نفس در مديريت خانواده و آينده نگري بازنشستگان) در سه بعد پایداری، کفایت و همبستگی دیده شده است. همه 23 مولفه فوق الذکر در دو وضع موجود و مطلوب دیده شده اند و هر کدام از این ابعاد نسبت به ابعاد سه گانه اصلی مورد بررسی قرار گرفتند که در نهایت مشخص شد، عوامل حضور نماينده کارگران و کارفرمايان در جريان تدوين و تصويب قوانين، تعامل بازيگران اصلي شامل دولت، نمايندگان مجلس و بررسي مستمر آيتم هاي اقتصاد کلان(مانند نرخ تورم) بر ميزان حقوق دريافتي بازنشستگان جزو شاخص های اصلی و مهم حوزه ی بازنشستگی و جبران خدمت به شمار می آیند.
منابع
- آذر، عادل، و صفری، محمد (1395)، شناسایی عوامل موثر بر پایدارای صندوق های بازنشستگی، فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال یازدهم شماره 43، صص 21-58
- اکبرپور روشن، نرگس (1395) گزارشی از خصوصی سازی نظام های بازنشستگی (تجربه آرژانتین، بولیوی، شیلی و مجارستان)، گزارش موسسه عالی پژوهشی تامین اجتماعی.
- جلیلی، طیبه (1388)، نظامهاي بازنشستگی در یک نگاه، واحد مطالعات صندوق بازنشستگی کشوري، مؤسسه حسابرسی صندوق بازنشستگی کشوري.
- جلیلی، طیبه و مسلمی، رضا، (1392)، شناسایی و اولویت بندي عوامل مؤثر بر تسهیل اجراي سیستم بازنشستگی چندلایه، پژوهشنامۀ بیمه، سال بیست ونهم، شماره 2، شماره مسلسل 114 /صفحات 183 تا 209
- زاده غلام، زهرا (1389)، سالمند شدن جمعیت و اصلاحات سیستم های بازنشستگی در ایران، تهران واحد تحقیقات بیمه ای، واحد حسابرسی صندوق تامین اجتماعی.
- سجادی، سید سیروس. (1395)، ابزار ایستا برای کشف مزایای بازنشستگی، نشریه تازه های هفتگی تامین.
- سازمان همکاري هاي اقتصادي و توسعه اي. (١٣٨٨) طبقه بندي سيستم هاي بازنشستگي خصوصي. (ترجمه طيبه جليلي). تهران: سازمان بازنشستگي.
- غفاری، شیرین. (1394)، بررسی وضعیت اشتغال بازنشستگان و عوامل موثر بر آن، گزارش سازمان تامین اجتماعی.
- گزارش بانک جهانی در خصوص نظام تامین اجتماعی در ایران سال 1385
- مجله پژوهش های اجتماعی، شماره 75 پیاپی، اداره کل امور بین الملل سازمان تامین اجتماعی، تهران، ایران
- مشايخي، علينقي، علي اكبر، فرهنگي، منصور، مومني و سيروس، عليدوستي، بررسي عوامل كليدي موثر بر فناوري اطلاعات در سازمانهاي دولتي ايران: كاربرد روش دلفي، فصلنامه مدرس علوم انساني، پاييز 1384.
- یحیوی، حسن. (1395)، مروری بر اصلاحات بازنشستگی در کشورهای منتخب،تهران، انتشارات ایزدا
- هولزمن، رابرت و گوون، افق (1392)، کفایت درآمد بازنشستگان پس اجام اصلاحات در نظام های بازنسشتگی مطالعه موردی کشورهای اروپای مرکزی، شرقی و جنوبی، ترجمه سعید عطار، انتشارات پیک نور
- Blommestein, Hans J. (2008a), “Grappling with Uncertainty”, The Financial Regulator, Volume 12, No. 4, March.
- Coronado Mondragon, A., Lyons, A., Michaelides, Z. and Kehoe, D. (2003), "Automotive supply chain models and technologies: a review of some latest developments", Journal of Enterprise Information Management, Vol. 19 No. 5, pp. 551-562. https://doi.org/10.1108/17410390610703675
- Holzmann, R., and E. Palmer, eds. (2000). Pension Reform: Issues and Prospects for Non-Financial Defined Contribution Schemes. Washington, DC: World Bank.
- Hinrichs, k. Aleksandrowicz, p. (2008). "Reforming European pension systems for active ageing" , in international Social Science Journa, No. 190, UNESCO
- Mebane, Walfer R. Jr. (1994). Fiscal Constraints and Electoral Manipulation in American Social Welfare, The American Political Science Review 8 (1): pp. 77-94
- Martin, A. (2007). France: Still a "Societe Bloquee"? In pension politics: consensus and Social conflict in aging societies. (pp.41-73). London and NewYork: Routledge.
- Lillelaid, T., Tail, V. , & Auvaart, T. (2009). Designing a Regulatory Framework for pension reform and development of financial Markets: The Estonian experience. Pension reform in southeastern Europe (pp.227-246). TheWorld bank, Washington D,C.
- Pablo Antolín & Fiona Stewart, (2009). "Private Pensions and Policy Responses to the Financial and Economic Crisis," OECD Working Papers on Insurance and Private Pensions 36, OECD Publishing
- Pallares-Miralles, Montserrat; Romero, Carolina; Whitehouse, Edward. 2012. A Worldwide Overview of Facts and Figures. World Bank, Washington, DC.
- Werner Eichhorst (2010), Crisis, What Crisis? Patterns of Adaptation in European Labor Markets,This working paper can be ordered from IZA, Margard Ody, P.O. Box 7240, D-53072 Bonn, Germany
[1] International labor Organization
[2] International Social Security Association
[3] Tax Qualified Savings
[4] Plan Sponsor
[5] Private Pension Fund
[6] Private Sector Provider
[7] The Multi-Pillar Approach
[8] Plan Affiliates
[9] Control of Financial Flows
[10] Investment Regime
[11] Regulations
[12] این اصطلاح از آن جهت بود که همه کشورهای این بلوک، از لحاظ جغرافیایی در اروپای شرقی واقع بودند.
