اصلاحات کمال الدین محمد خازن، وزیر دوره سلجوقیان عراق

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

امیر عبدالهی ¹ , اسماعیل حسن زاده ²

1 - دانشجوی دکتری’گروه تاریخ و تمدن ملل اسالمی ، دانشکده الهیات و فلسفه ،واحد علوم و تحقیقات ،دانشگاه آزاد اسالمی، تهران، ایران
2 - دانشیارگروه تاریخ ، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1393/03/10 تاریخ پذیرش : 1393/04/28 تاریخ انتشار : 1393/06/01

کلید واژه: اصلاحات در عصر سلجوقی, نظام دیوانی, سلجوقیان, کمال الدین خازن, سلطان مسعود سلجوقی,

چکیده مقاله :

چکیده وزارت در نظام دیوانی دوره سلجوقی از لحاظ کارکردی و حقوقی جایگاهی بس والا داشت. این جایگاه بلند عمدتا حاصل توان و قابلیت دیوانسالارانی بود که براین مسند تکیه می زدند. در واقع اینان بودند که در تقویت و گاه تضعیف نقش نهادی آن بسیار اثرگذار بودند. کمال ‌الدین محمد خازن از شمار آن نخبگانی بود که با داشتن خصلت ها، توانایی ها و مهارت های فردی و هم‌چنین تفکر و اراده اصلاح و داشتن تجربیات موفق در امور دیوانی به جایگاه وزارت دست یافت و با انجام برخی اقدامات اصلاحی بر آن بود بخشی از بحران‌ها و مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دوره سلطان مسعود (529-547هـ.) را رفع و راه برون رفت از این بحران‌ها و مشکلات را پیدا کند. وی علی رغم اقدام به برخی اصلاحات فوری به شیوه ضربتی در زمینه های سیاسی، اجتماعی، مالی و مالیاتی، در چالش با نخبگان سیاسی رقیب که مخالفان اصلاحات تلقی می شدند، قرار گر فت. نخبگان سیاسی رقیب که طرح های اصلاحی کمال ‌الدین خازن را در تقابل با منافع و امتیازات خود می دیدند، در این کشمکش توانستند وی را از سر راه بردارند.

چکیده انگلیسی:

The bureaucratic system of Saldjukid era, with its functionality and legality, had a  high position and importance. The situation was mainly achieved through capability and capacity of political elite who occupied the posts. In fact, they played an important role in strengthening and sometimes weakening it. Kamal al-din Muhammad Khazin was one of those elites who occupied a ministry position, because of his characteristics, abilities, individual skills, ideas and tendency to reform and successful experience in the bureaucratic system. He tried to resolve a part of political, economic and social crisis in Sultan Mas’ud reign (529-547 AH) by undertaking the reforms. Even though he made reforming efforts rapidly to tackle financial, social, and political challenges, Kamal al-din had to encounter his rival political elites. They considered his reforming efforts to be in disagreement with their own personal benefits and interests, and finally killed him

منابع و مأخذ:

کتابشناسی

ابن اثیر، عزالدین علی بن اثیر، تاریخ کامل اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت، تهران، ناشر موسسه مطبوعات علمی تهران، 1371ش.

اقبال، عباس، وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،1384ش.

ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الاعیان و آبناء الزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت، بی تا.

اصفهانی، عمادالدین محمد بن حامد، تاریخ دوله آل سلجوق، محقق یحیی مراد، ناشر دارالعلیمیة بیروت، سال 2004 م/1425هـ .

بشیریه، حسین، جامعه شناسی سیاسی، تهران، نشر نی، 1388ش.

بنداری اصفهانی، ابوالفتح بن علی بن محمد، زبدة النصرة و نخبة العصرة: تاریخ سلسله سلجوقی، ترجمه محمد حسین جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1356ش.

خواجه نظام الملک، سیاست نامه یا سیر الملوک، به کوشش جعفر شعار، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی وابسته به انتشارات امیرکبیر، چاپ پانزدهم، 1389ش.

راوندی، محمدبن علی بن سلیمان، راحة الصدور و آیة السرور در تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی، چ دوم، تهران، امیرکبیر، 1364ش.

خواندمیر، غیاث الدین همام الدین، دستور الوزراء، تصحیح سعید نفیسی، چ سوم، تهران، اقبال، 2535 شاهنشاهی.

حلمی، احمد کمال الدین، دولت سلجوقیان، ترجمه و اضافات عبدالله ناصری طاهری، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387ش.

حسن زاده، اسماعیل، «اصلاحات در دوره سلجوقی»، مجله علمی - پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره دوم، شماره پنجاهم، پاییز 1386ش.

حسینی، صدرالدین ابوالحسن علی بن ناصر، زبدة التواریخ: اخبار امراء و پادشاهان سلجوقی، ترجمه رمضان علی روح اللهی، تهران، ایل شاهسوند بغدادی،1380ش.

طهماسبی، ساسان، «رقابت عراقی­ها و خراسانی­ها در دیوانسالاری سلجوقی»، نامه انجمن، شماره 3 و 4، 1382ش.

عقیلی، سیف الدین ابن نظام، آثار الوزراء، به تصحیح و تعلیق میر جلال الدین حسینی ارموی، چاپ دوم، تهران، انتشارات اطلاعات، 1364ش.

کلوزنر، کارلا، دیوانسالاری در عهد سلجوقی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1363ش.

قزوینی رازی، عبدالجلیل، نقض: معروف به بعض المثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض، 3 ج، به تصحیح میر جلال الدین محدث ارموی، تهران، انجمن آثار ملی، 1358ش.

قمی، ابورجاء، تاریخ الوزراء، به کوشش محمد تقی دانش پژوه، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363ش.

لمبتون، آن. ک. س، سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمه یعقوب آژند، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1385ش.

رابرت لاور، اچ. دیدگاه‌هائی درباره دگرگونی اجتماعی، ترجمه کاووس سید امامی، تهران، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، 1373 ش.

مقدسی، احسن التقاسیم فی المعرفة الاقالیم، ج 2، بی نا، چاپ لیدن، 1906 م.

منشی کرمانی، ناصرالدین، نسائم الاسحار من لطائم الاخبار، تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی «محدث»، تهران، اطلاعات، 1364ش.

مارش، دیوید و جری استوکر، روش و نظریه در علوم سیاسی، مترجم امیر محمد حاجی یوسفی، تهران، انتشارات مطالعات راهبردی، 1390ش.

نیشابوری، خواجه امام ظهیرالدین، سلجوقنامه، تهران، کلاله خاور، 1334ش.

نقیب زاده، احمد، جامعه‌شناسی سیاسی، تهران، انتشارات سمت، 1387ش.

نخجوانی، هندوشاه، تجارب السلف، به اهتمام عباس اقبال، چ سوم، تهران، طهوری،1357ش.

هانتینگتون، ساموئل، سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، نشر علم، 1375ش.

یوسفی­فر، شهرام، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سلجوقیان، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول، 1387ش.