جشن ها و رفتارهای جشنی در قلمرو جهانگیرشاه گورکانی (حک 1014-1037ﻫ) برپایه جهانگیرنامه و مجالس جهانگیری

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

حسین توکلی مقدم ¹ , قنبرعلی رودگر ²

1 - دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/10/26 تاریخ پذیرش : 1401/06/23 تاریخ انتشار : 1401/09/28

کلید واژه: جشن, جشن‌های اسلامی, جشن‌های ایرانی, جشن‌های هندویی, جهانگیرشاه, جهانگیرنامه, گورکانیان, مجالس جهانگیری, هند اسلامی,

چکیده مقاله :

در میان شاهان گورکانی هند، دوره طولانی بیست وسه ساله سلطنت جهانگیرشاه (حک 1014-1037ﻫ) خاصه به سبب گرایش این سلطان به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی زبان زد است و خود او نیز خاطرات روزانه اش را به فارسی نگاشت و نامش را جهانگیرنامه گذاشت. نویسندگان مقاله پیش رو بر اساس این کتاب جهانگیرشاه و گزارش نامه یکی از درباریانش، عبدالستار لاهوری، یعنی کتاب مجالس جهانگیری، با اتکا بر روش توصیفی- تحلیلی و با مطالعه تطبیقی کوشیده اند چندوچون برگزاری جشن ها و رفتارهای جشنی را که در این دو اثر به گستردگی بازتاب یافته، بررسی کنند و به این پرسش ها پاسخ دهند که عناصر اصلی هرکدام از جشن های هندوان،ایرانیان و مسلمانان چه بوده است و این جشن ها دست خوش چه دگرگونی هایی شده اند؟ برپایه یافته های این پژوهش، آتش افروزی و چراغانی که از عناصر جشن های ایرانی و هندی بوده، بر اغلب رفتارهای جشنی مسلمانان تأثیرات آشکار نهاد، چنان که گاه برخی اعیاد اسلامی، مانند شب برات یک سره از محتوای اسلامی و دینی خالی شده و به نوعی جشنواره غیردینی تغییر ماهیت داده اند، چندان که مراسم یادبود اولیا و بزرگان مسلمان نیز با حضور خنیاگران و نوازندگان به صورت مراسمی جشن گونه درآمد.

چکیده انگلیسی:

Among the Gurkān kings of India, the long twenty-three-year reign of Jahāngīr Shah (1014-1037 AH) is especially famous because he was interested in Persian language and Iranian culture. He also wrote his diaries in Persian and named it Jahāngīrnāmih. Based on this book of Jahāngīr Shah and the report of one of his courtiers, Abdul Sattar Lahori, that is, the book of Jahāngīrī's meetings. The authors of the following article, relying on the descriptive-analytical method and with a comparative study, have tried to hold celebrations and festive behaviors that both works have been widely explained, examined. Then answer these questions such as what were the main elements of each of the festivals of Hindus, Iranians and Muslims, and what transformations have those festivals undergone? Based on the findings of this research, fire-lighting and lighting, which were elements of Iranian and Indian celebrations, had obvious effects on most of the festive behaviors of Muslims, as sometimes some Islamic holidays, such as Shab Barat, which had entirely an  Islamic content had changed into a kind of non-religious festival, so that the commemoration ceremony of Muslim parents and elders with the presence of minstrels and musicians became a festive ceremony. 

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن ­عربی، رحمه من الرحمن فی تفسیرو اشارات القرآن من کلام محیی الدین ابن العربی، جمع و تدوین: محمود محمودالغراب، دمشق، 1410ﻫ.

ابن ­کثیر، تفسیرالقرآن العظیم، بیروت، ۱۴۱۲ﻫ.

احمد، نظام­الدین، طبقات اکبری، به تصحیح و تنزیح بی.دی.ام.ائی.سی.اس.کلکته، ایشیاتیک سوسائپی، بنگال، 1927-1935م.

احمدنگری، عبدالنبی­بن­عبدالرسول، جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون یا دستور العلماء، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1975م.

اصغر، آفتاب، تاریخ‌نویسی در هند و پاکستان، لاهور، خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران، 1364ش.

امین، سیدحسن و اکبر ثبوت، «پادُری»، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، انتشارات بنیاد دایرة­المعارف اسلامی، 1379ش.

امین، محسن، مفتاح الجنات فی الأدعیه و الأعمال و الصلوات و الزیارات، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، بی­تا.

آژند، یعقوب، «تیمور گورکان»، دانشنامه جهان اسلام، ج8، تهران، بنیاد دائرة­المعارف اسلام.

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم والسبع المثانی، بیروت، دار إحیاءالتراث­العربی، بی­تا.

بابر، ظهیرالدین محمد، بابرنامه، ترجمه عبدالرحیم خان­خانان، چاپ میرزامحمد ملک­الکتاب، بمبئی، 1308ق.

باسورث، سلسله­های اسلامی جدید، راهنمای گاهشماری و تبارشناسی، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران مرکز باستان‌شناسی اسلام و ایران، 1381ش.

بحر الفوائد (دایرة­المعارف) شامل کلام و تصوف و فقه و سیاست از متون فارسی، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، بنگاه نشر و ترجمه کتاب، ۱۳۴۵ش.

بداؤنی، عبدالقادر، منتخب التواریخ، تصحیح توفیق سبحانی و مولوی احمد­صاحب، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379ش.

بیرونی، ابوریحان محمدبن احمد، التفهیم لأوائل صناعه­التنجیم، به کوشش جلال­الدین همایی، تهران، بابک، 1362ش.

همو، تحقیق ما للهند، تصحیح احمد آرام، بیروت، عالم الکتب، 1403ﻫ.

تاتار، محمدرضا، «بررسی تطبیقی نوروز در ایران و هند»، چشم­انداز ارتباطات فرهنگی، شماره22، فروردین1385ش.

تتوی، قاضی احمد و آصف خان قزوینی، تاریخ الفی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1378ش.

جعفریان، رسول، «همایش انجمن جوامع فارسی زبان حیدرآباد و زیارت مدرسه مسجد خواجه محمود گاوان»، بخارا، شماره 86، فروردین و اردیبهشت 1391ش.

جمال­الدین ­انجوی، حسین بن حسن، فرهنگ جهانگیری، تصحیح رحیم عفیفی، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1351ش.

جهانگیر، جهانگیرنامه یا توزک جهانگیری، به­کوشش محمدهاشم، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1359ش.

جهانی، روشنک، «اکبرشاه گورکانی و مدارای دینی»، پایان­نامه ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، گروه ادیان و عرفان تطبیقی، تهران، 1391ش.

همو، «صلح کل اکبری در پایان هزاره اول اسلامی»، دوفصلنامه علمی-پژوهشی پژوهشنامه ادیان، سال ششم، شماره دوازدهم، پاییز و زمستان 1391ش.

خان زمان خان، غلامحسین، تاریخ آصفجاهیان (گلزار آصفیه)، به اهتمام مهدی توسلی، انتشارات مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1377ش.

خواندمیر، حبیب­ السیر، زبرنظر محمد دبیرسیاقی، تهران، 1353ش.

دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران، 1325-1359ش.

راشدمحصل، محمدتقی، «برات، براتی»، ماهنامه فروهر، تهران، شماره 8-9، 1362ش.

رضازاده شفارودی، معصومه، «جهلم»، دانشنامه­جهان­اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج11، تهران، 1386ش.

رواقی، علی، شب چک، نامه مینوی، به کوشش حبیب یغمایی و ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۰ش.

روملو، حسن، احسن­التواریخ، تصحیح چارلس نارمن سیدن، تهران، کتابخانه صدر، 1347ش.

زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، بیروت دارالکتاب العربی، 1407ﻫ.

سبحانی، توفیق، نگاهی به تاریخ ادب فارسی در هند، تهران، انتشارات دبیرخانه شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، 1377ش.

سجادی، صادق، دولت­ها و سلسله­های حاکم بر قلمرو اسلام، تهران، کتاب رایزن، 1394ش.

سهیلی خوانساری، احمد، «مرقع گلشن، تحلیلی از یک سند تاریخی»، ماهنامه هنر و مردم، دوره7، ش73، آبان 1347ش.

سید حسین­زاده، هدی، «جهانگیر پادشاه»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 18، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1390ش.

سیدی، مهدی، چراغ برات خراسان، فروردگان باستان، مشهد، پاژ، ۱۳۷۴ش.

شیمل، آنه ماری، در قلمروی خانات مغول، ترجمه فرامرز نجد سمیعی، تهران، امیرکبیر، 1389ش.

صاعدی­شیرازی، میرزا نظام­الدین احمد، حدیقه­السلاطین قطبشاهی، به تصحیح و تحشیة سیدعلی اصغر بلگرامی، حیدرآباد دکن، 1961م.

طوسی، ابوجعغر محمد بن حسن، مصباح المتهجّد، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، 1411ﻫ..

علامی، ابوالفضل، اکبرنامه، به­کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372ش.

علوی کرمانی، محمد، سیرالاولیاء، اسلام آباد، ۱۳۹۸ﻫ .

فرهنگ، میرمحمدصدیق، «لودی­ها و پشتون­ها»، افغانستان در پنج قرن اخیر، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1374ش.

فیروزالدین، فیروزاللغات اردوجامع، لاهور، بی­تا.

کاشانی، فتح الله بن شکرالله، منهج الصادقین، چاپ علی­اکبر غفاری، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1340ش.

کوشکی، زینب، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد 5، تهران، مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی، 1397ش.

کیفی، سیدنقی عباس، مدرس زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیهار هند، مصاحبه تلفنی یکی از نویسندگان مقاله: حسین توکلی مقدم، 15/6/1401.

گردیزی، عبدالحی بن ضحاک بن محمود، زین­الأخبار، چاپ عبدالحی­حبیبی، تهران، دنیای کتاب، 1363ش.

لاهوری، عبدالستار، مجالس جهانگیری از 24رجب 1017تا 19 رمضان1020ﻫق، تصحیح، مقدمه و تعلیقات عارف نوشاهی و معین نظامی، تهران، میراث مکتوب، 1385ش.

مجلسی، محمدباقربن محمدتقی، زاد المعاد، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1403ﻫ .

معتمدخان بخشی، اقبال­نامه، به­تصحیح مولوی عبدالحی و مولوی احمدعلی صاحبان، کلکته، کالج پریس، 1865م.

ملتانی، بهاءالدین زکریا، الاوارد، اسلام آباد، 1398ﻫ .

موحدیان عطار، علی و محمدعلی رستمیان، درسنامه ادیان شرقی، قم، کتاب طه، 1386ش.

موسی پور بشلی، ابراهیم و باسط، محمدابراهیم، تاریخ اجتماعی-دانش، روش، آموزش، تهران سمت، 1394ش.

میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عُدّه­ الابرار، چاپ علی اصغر حکمت، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ش.

نوربخش ­خراسانی، محمد بن محمد، الفقه الاحوط، کراچی، سکردو، 2004م.

نوروزی، جمشید، جشن نوروز در دربار تیموریان هند، مطالعات تاریخ اسلام، سال اول، ش4، بهار 1389ش.

هندوشاه استرآبادی، محمدقاسم، تاریخ فرشته، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آستان و مفاخر فرهنگی، 1387ش.

یوسف، حسین، منتخب وقائع دکن: سنه 1071 تا 1081، حیدرآباد دکن، 1953م.

Athar Ali, M, Mughal India, Oxford University Press, New Delhi, 2006.

Chopra, Pran Nath, Some Aspects of Society and Culture during the Mughal Age (1526-1707), Panjab University.

Mukhia, Harbans, the Mughals of India, Blackwell Publishing, New Delhi, 2004.

Murdoch, John, Hindu and Muhammadan Festival: Complied from Wilson, Wikins, Crooke, sell, Hughes and other Writers, Asian Educational Services, New Delhi and Madras, 1991.

Naqavi, Sadiq, Muslim Religious Institution and Their Role under the Qutbshahs, bab-ul-Ilm society, Heydarabad, 1993.

Norman, John, Hollister, The Shi̛ e of India, London, Luzac Company, 1953.

Rogers, Alexander, The Tuzuk-I-Jahangiri or Memoirs of Jahangir, Edited By Henry Reveridge, Low Price Publications, Delhi, 2006.

Qurān karīm.

Ibn ʻArabī, Raḥmat-u min l-Raḥmān fī Tafsīr-i wa l-Ishārāt-i l-Qurān min Kalām-i Muḥīy-i l-Dīn Ibn ʻArabī, Jamʻ wa Tadwīn: Maḥmūd Maḥmūd al-ghurāb, Dimashq, 1410 AH.

Ibn Kathīr, Tafsīr-u l-Qurān-i l-ʻAdhīm, Biyrūt, 1412 AH.

Aḥmad, Niẓām l-Dīn, Ṭabqāt-u l-kubrā, bi Taṣḥīḥ wa Tanzīḥ B.D.M.E.C.S.Kalkatih, Īshyātīk Sūsāʼipī, Bangāl, 1927-1935 AD.

Aḥmadnagarī, ʻAbd al-Nabī-i b. ʻAbd l-Rasūl, Jāmiʻ-u l-ʻUlūm fī Iṣṭilāḥāt-i l-Funūn yā Dastūr-u l-ʻUlamāʼ, Biyrūt, Muʼassīsat-u l-Aʻlamī lil Maṭbūāt, 1975AD.

Aṣghar, Āftāb, Tārīkhniwīsī Dar Hind wa Pākistān, Lāhūr, Khaniy-i Farhang-i Jumhūrī Islāmī Īrān, 1364 SH.

Amīn, Sayyid Ḥasan wa Akbar Thubūt, “Pādurī”, Dānishnāmiy-i Jahān-i Islām, Tihrān, Intishārāt-i Bunyād Daʼirat-u l-Mʻārif Islāmī, 1379 SH.

Amīn, Muḥsin, Miftāḥ-u l-Jannāt fī l-Adʻīyat wa l-Aʻmāl wa l-Ṣalawāt wa l-zīyārāt, Biyrūt, Muʼassīsat-u l-Aʻlamī lil Maṭbūāt, Bī Tā.

Azhand, Yaʻqūb, “Tiymūr Gūrkān”,  Dānishnāmiy-i Jahān-i Islām, J8, Tihrān, Bunyād Daʼirat al-Mʻārif Islām.

Ālūsī, Maḥmūd b. ʻAbdillāh, Rūḥ-u l-Maʻānī fī Tafsīr-i l-Qurān-i l-ʻAẓīm wa l-Sabʻ-u l-Mathānī, Biyrūt, Dār Iḥyāʼ-i l-Turāth l-ʻArabī, Bī Tā.

Bābur, ẓahīr al-Dīn Muḥammad, Bābur Nāmih, Tarjumih: ʻAbd al-Raḥīm Khan-i Khanān, çāp Mīrzā  Muḥammad Malik al-Kuttāb, Bambaʼī, 1308 AH.

Bāthwirth, Silsilihāy-i Islāmīy-i Jadīd, Rāhnamāy-i Gāhshumārī wa Tabārshināsī, Tarjumih: Firiydūn Badriī, Tihrān, Markaz Bāstānshināsī Islām wa Īrān, 1381 SH.

Baḥr-u l-Fawāʼid (Dāʼirat-u l-Maʻārif) Shāmil-i Kalām wa Taṣawwuf wa fiqh wa Sīyāsat, bi Kūshish-i Muḥammad Taqī Dānishpazhūh, Tihrān, Bungāh Nashr wa Tarjumih Kitab, 1345 SH.

Badāʼūnī, ʻAbd al-Qādir, Muntakhab-u l-Tawārīkh, bi Kūshish-i: Tufīq Subḥānī wa Mawlawī Aḥmad Ṣāḥib, Anjuman Āthār wa Mafākhir Farhangī, 1379 SH.

Bīrūnī, Abū Riyḥān, al-Tafhīm li l-Awāʼil-i Ṣanāʻat-i l-Tanjīm, bi Kūshish-i Jalāl l-Dīn Humāīī, Tihrān, Bābak, 1362 SH.

Bīrūnī, Abū Riyḥān, Taḥqīq Mā Lil hind, bi Kūshish-i Aḥmad Ārām, Biyrūt, ʻĀlam-u l-Kutub, 1403 AH.

Tātār, Muḥammadriḍā, “Barrasī Taṭbīqīy-i Nawrūz Dar Īrān wa hind”, çashmandāz-i Irtibāṭāt Farhangī, Shumariy-i 22, Farwardīn 1385 SH.

Tatawī, Qāḍī Aḥmad wa Āṣif khān Qazwīnī, Tārīkh Alfī, bi Kūshish-i Qulāmriḍā Ṭabāṭabāyī Majd, Tihrān, Intishārāt ʻIlmī wa Farhangī, 1378 SH.

Jaʻfarīyān, Rasūl, “Hamāyish Anjuman Jawāmiʻ-i Fārsī Zabān Ḥiydar Ābād wa Zīyārat Madrisih Masjid Khājih Maḥmūd Gāwān”, Bukhārā, Shumariy-i 86, Farwardīn wa Urdībihisht 1391 SH.

Jamāl l-Dīn Anjawī, Ḥusayn b. Ḥasan, Farhang-i Jahāngīrī, bi Kūshish-i Raḥīm ʻAfīfī, Mashhad, Dānishgāh Firdūsī, 1351 SH.

Jahāngīr, Jahāngīrnāmih Yā Tuzuk-i Jahāngīrī, bi Kūshish-i Muḥammad Hāshim, Tihrān, Bunyād-i Farhang-i Īrān, 1359 SH.

Jahānī, Rushanak, “Akbarshāh Gūrkānī wa Mudārāy-i Dīnī”, Pāyānnāmih Arshad, Dānishgāh Āzād Islāmī, Wāhid ʻUlūm wa Taḥqīqāt, Gurūh Adyān wa ʻIrfān Taṭbīqī, Tihrān, 1391 SH.

Jahānī, Rushanak, “Ṣulḥ Kul Akbarī Dar Pāyān-i Hizāriy-i Awwal Islāmī”, Du Faslnāmiy-i ʻIlmī-Pazhūhishīy-i Adyān, Sāl-i shishum, Shumāriy-i Dawāzdahum, Paīz wa Zimistān 1391 SH.

Khān Zamān Khān, Ghulāmḥusayn, Tārīkh Āṣifjāhīyān (Gulzār-i Āṣifīyih), bi Ihtimām Mihdī Tawassulī, Intishārāt Markaz-i Taḥqīqāt-i Fārsīy-i Īrān wa Pākistān, 1377 SH.

Khāndmīr, Ḥabīb l-Sīyar, Zīr Nadhar-i Muḥammad Dabīr Sīyāqī, Tihrān, 1353 SH.

Dihkhudā, ʻAlī Akbar, Lughatnāmih, Zīr Naẓar-i Muḥammad Muʻīn wa Sayid Jaʻfar Shahīdī, Tihrān, 1325-1359 SH.

Rāshid Muḥaṣṣil, Muḥammad Taqī, “Barāt, Barātī”, Māhnāmiy-i Furūhar, Tihrān, Shumariy-i 8-9, 1362 SH.

Riḍāzādih Shafārūdī, Maʻṣūmih, “Jhilum”, Dānishnāmiy-i Jahān-i Islām, Zīr Naẓar-i Ghulāmʻalī Ḥaddād ʻAdil, J11, Tihrān, 1386 SH.

Riwāqī, ʻAlī, Shab-i çak, Nāmiy-i Mīnuwī, bi kūshish-i Ḥabīb Yaghmāyī wa Īraj Afshār, Tihrān, 1350 SH.

Rumlū, Ḥasan, Aḥsan-u l-Tawārīkh, bi Kūshish-i çārlis Nurman Sīdin, Tihrān, Kitābkhāniy-i Ṣadr, 1374 SH.

Zamakhsharī, Maḥmūd b. ʻUmar, al-Kashshāf ʻAn Ḥaqāyiq-i Ghawāmiḍ al-Tanzīl, Biyrūt, Dār al-Kutub al-ʻArabī, 1407 AH.

Subḥānī, Tufīq, Nigāhī bi Tārīkh-i Adab-i Fārsī Dar Hind, Tihrān, Intishārāt-i Dabīrkhāniy-i Shuʼrāy-i Gustarish-i Zabān wa Adabīyāt-i Fārsī, 1377 SH.

Sajjādī, Ṣādiq, Dawlat-hā wa Silsilihāy-i Ḥākim bar Qalmruy-i Islām, Tihrān, Kitāb Rāyzan, 1394 SH.

Suhiylī Khānsārī, Aḥmad, Muraqqaʻ-i Gulshan,Taḥlīlī az Yik Sanad-i Tārīkhī, Māhnāmiy-i Hunar wa Mardum, Duriy-i 7, Sh73, Ābān 1347 SH.

Siyyid Ḥusiynzādih, Hudā, “Jahāngīr Pādishāh”, Dāʼirat al-Maʻārif Buzurg-i Islāmī, J18, Zīr-i Naẓar-i Kāẓim Musavī Bujnūrdī, Tihrān, Markaz Dāʼirat al-Maʻārif Buzurg-i Islāmī, 1390 SH.

Siyyidī, Mihdī, çirāgh Barāt Khurāsān, Farwardigān-i Bāstān, Mashhad, Pāzh, 1374 SH.

Shīmil, Ānih Mārī, Dar Qalmruy-i Khānāt-i Mughul, Tarjumiy-i Farāmarz Najd Samīʻī, Tihrān, Amīr Kabīr, 1389 SH.

Ṣāʻidī Shīrāzī, Mīrzā Niẓām l-Dīn  Aḥmad, Ḥadīqat l-Salātīn-i Quṭbshāhī, bi Kūshish wa Taḥshīy-i Sayyid ʻAlī Aṣghar Bilgirāmī, Ḥiydar Ābād Dakan, 1961AD.

Ṭūsī, Abū Jaʻfar Muḥammad b. Ḥasan, Miṣbāḥ-u l-Mutahajjid, Biyrūt, Muʼasisat Fiqh l-Shīʻa, 1411 AH.

ʻAllāmī, Abū al-Faḍl, Akbarnāmih, bi kūshish-i Ghulāmriḍā Ṭabāṭabāyī, Tihrān, Muʼasisiy-i Muṭāliʻāt wa Taḥqīqāt Farhangī, 1372.

ʻAlawī Kirmānī, Muḥammad, Sīyar-u l-Awlīyā, Islām Ābād, 1398.

Farhang, Mīr Muḥammad Ṣadīq, “Ludīhā wa Pashtūnhā”, Afghānistān Dar Panj Qarn-i Akhīr, Qum, Muʼasisiy-i Ismaʻīlīyān, 1374 SH.

Fīrūz al-Dīn, Fīrūz al-Lughāt Urdū Jāmiʻ, Lāhūr, Bī Tā.

Kāshānī, Fatḥullāh b. Shukrillāh, Minhaj-u l-Ṣādiqīn, çāp ʻAlī Akbar Ghaffārī, Tihrān, Kitābfurūshī Islāmīya, 1340 SH.

Kūshkī, Ziynab, Dānishnāmiy-i Farhang Mardum-i Īrān, Zīr-i Naẓar-i Kāẓim Musavī Bujnūrdī, J5, Tihrān, Markaz-i Dāʼirat al-Maʻārif Buzurg-i Islāmī, 1397 SH.

Kiyfī, Sayyid Naqī ʻAbbās, Mudarris-i Zabān wa Adabīyāt Fārsī Dānishgāh Bīhār Hind, Muṣāhibiy-i Tilifunī Yikī az Niwīsandigān-i Maqālih: Ḥusiyn Tawakkulī, 1401/6/15.

Gardīzī, ʻAbd al-Ḥay b. ḍaḥḥāk b. Maḥmūd, Zayn-u l-Akhbār, çāp: ʻAbd al-Ḥay Ḥabībī, Tihrān, Dunyāy-i Kitāb, 1363 SH.

Lāhūrī, ʻAbd al-Sattār, Majālis Jahāngīrī az 24 Rajab 1017 Tā 19 Ramḍān 1020 H.Q, Taṣḥīḥ, Mughadamih wa Taʻlīqāt ʻArif Nawshāhī wa Muʻīn Niẓāmī, Tihrān, Mīrāth-i Maktūb, 1385 SH.

Majlisī, Muḥammad Bāqir b. Muḥammad Taqī, Zād al-Maʻād, Tihrān, Kitābfurūshīy-i Islāmīya, 1403 AH.

Muʻtamid khān Bakhshī, Iqbālnāmih,  bi Kūshish-i Mawlawī ʻAbd al-Ḥay wa Mawlawī Aḥmad ʻalī Ṣāḥibān, Kalkatih, Kālij Parīs, 1865 AD.

Multānī, Bahāʼu l-Dīn Zakarīyā, al-Awrād, Islām Ābād, 1398.

Muwaḥḥidīyān ʻAṭṭār, ʻAlī wa Muḥammad ʻAlī Rustamīyān, Darsnāmiy-i Adyān-i Sharqī, Qum, Kitāb Ṭāhā, 1386 SH.

Mūsāpūr Bishilī, Ibrāhīm wa Bāsiṭ, Muḥammad Ibrāhīm, Tarīkh Ijtimāʻī- Dānish, Rawish, Āmūzish, Tihrān, Samt, 1394.

Miybudī, Aḥmad b. Muḥammad, Kashf-u l-Asrār wa ʻUddat-u l-Abrār, Tihrān, Amīrkabīr, 1361 SH.

Nūrbakhsh Khurāsānī, Muḥammad b. Muḥammad, al-Fiqh al-Aḥwat, Kirāçī, Skardu, 2004 AD.

Nawrūzī, Jamshīd, Jashn-i Nawrūz Dar Darbār-i Tiymūrīyān-i Hind, Muṭāliʻāt Tārīkh Islām, Sāl-i Awwal, Sh4, Bahār 1389 SH.

Hindūshāh Istarābādī, Muḥammad Qāsim, Tārīkh-i Firishtih, bi Kūshish-i Muḥammad Riḍā Naṣīrī, Tihrān, Anjuman Āstān wa Mafākhir Farhangī, 1387 SH.

Yūsif, Ḥusayn, Muntakhab-i Waqāʼiʻ-i Dakan: Saniy-i 1071 Tā 1081, Ḥiydarābād-i Dakan, 1953 AD.