بررسی و تحلیل دو نظریه درباره پیشینه یهودیان کاشان در تاریخ ایران

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

حسین حیدری ¹ ( نویسنده مسئول )
علی فلاحیان وادقانی ² ( ندارد )

تاریخ دریافت : 1393/02/05 تاریخ پذیرش : 1393/04/10 تاریخ انتشار : 1393/06/01

کلید واژه: یهودیان ایران, یهودیان کاشان, تاریخ کاشان, گویش راجی, ادبیات فارسی هود,

چکیده مقاله :

چکیده پیشینه حضور یهودیان در ایران به دوره اسارت بابلی، هخامنشیان و مادها، می‌رسد. یهودیان در این تاریخ طولانی، بر رغم شمار ‌اندک، در حیات سیاسی، دینی، علمی و اقتصادی مردم ایران تأثیرگذار بوده‌اند. از شهرهای ایران، کاشان در چند سده مساعدترین زمینه را در مقایسه با دیگر نقاط ایران و جهان برای هم‌زیستی و بالندگی آنان فراهم ساخته است، چنان‌که برخی از یهودیان، کاشان را اورشلیم کوچک یا کهکشان عالمان و ادیبان یهود خوانده‌اند. این مقاله به طرح و بررسی دو نظریه درباره سابقه حضور یهودیان در این شهر پرداخته است: نظریه نخست پیشینه یهود را در کاشان به پس از دوره اسارت بابلی می‌رساند و نظریه دوم، به مهاجرت آنان از اسپانیا و دیگر شهرهای اروپا، به‌ویژه بعد از اعمال تفتیش عقاید اروپابه کاشان قائل است. مهم‌ترین دلیل نظریه نخست، میراث باستان‌شناسی کاشان، قدمت محلات وگورستان کلیمیان، گویش مخصوص کلیمیان کاشان (راجی ولوفتایی) و سنت شفاهی آنان است که واژه‌های ایران باستان از جمله مادی را در بر دارد. قائلان به نظریه دوم، به گزارش‌های مکتوب جهان‌گردان یهودی، مسیحی و روایت مورخان مسلمان استناد می‌کنند.

چکیده انگلیسی:

The history of Jewish  in Iran goes back to the ancient Babylonian captivity, Medes and Achaemenids. Despite their small numbers, they have been effective in Iran’s political, religious, scientific and economic life. Comparing to other places in Iran and other regions of the world, Kashan has provided a more favourable place for Jews to live and flourish for some centuries in a way that some Jews have called Kashan a Little Jerusalem or the galaxy of Jewish scholars and writers. This paper examines two assumptions about Jewish history in Kashan: the first notion talks about the Jewish presence in Kashan after the Babylonian captivity while the second one considers their migration from Spain and other European cities, especially after the Inquisition. The most important evidence for the first theory is kashan archaeological heritage, the oldness of Jewish community and their cemetery, Judeo-Kashani dialect (including Raji and Luftaii) and their oral tradition that contains ancient terms and language, including Medians. The evidence for the second assumption is the stories of Jewish and Christian travellers and Muslim historians.  

منابع و مأخذ:

کتابشناسی

ابن الجوزى، أبو الفرج، المنتظم فى تاریخ الملوک و الأمم، به کوشش محمد عبد القادر عطا و مصطفى عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1412هـ .

ابن اعثم الکوفی، ابومحمد احمد، الفتوح، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالاضواء، 1411 هـ .

 ابن الفقیه، ابوعبدالله احمد بن محمد الهمذانی، البلدان، به کوشش یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، 1416 هـ .

ابونعیم اصفهانی، احمدبن عبداللـه، ذکر اخبار اصفهان، ترجمه نورالله کسایی، تهران، سروش، 1377ش.

اذکایی، پرویز، درگزین تا کاشان، همدان، مؤلف، 1373ش.

ارانسکی، ای.ام، مقدمه فقه اللغه ایرانی، ترجمه کریم کشاورز، تهران، انتشارات پیام، 1379ش.

اصفهانی، حمزه، تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیا، ترجمه جعفر شعار، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1367ش.

 اکبر زاده، داریوش، کتیبه‌های پهلوی اشکانی(پارتی)، دفتر دوم، انتشارات پازینه، تهران، 1382ش.

انصاری، ابوالشیخ محمد بن عبدالله بن حیان، طبقات المحدثین باصبهان، بیروت، موسسة الرسالة، 1412 هـ .

بلاذری، ابوالحسن احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبه الهلال، 1408 هـ .

بیرشک، ثریا، «چگونگی روند توسعه و تکامل شکل‌گیری شهر کاشان در بستر تاریخ»، مجموعه مقالات کنگره معماری و شهرسازی، جلد سوم، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، 1376ش.

تاورنیه، ژان باتیست، سفرنامه، ترجمه ابوتراب نوری، به کوشش حمید شیرانی، اصفهان، کتابفروشی تأیید، 1363ش.

تستا، گی و ژان، تاریخ تفتیش عقاید، ترجمه غلامرضا افشار نادری، تهران، جامعه ایرانیان، 1379ش.

تفضلی، احمد، «اطلاعاتی درباره لهجه پیشین اصفهان»، نامه مینوی، تهران، 1350ش.

تودلایی، بنیامین بن یونا، سفرنامه، ترجمه مهوش ناطق، به کوشش ناصر پورپیرار، تهران، کارنگ، 1380ش.

چوکسی، جمشید، ستیز و سازش، ترجمه نادر میرسعیدی، تهران، نشر ققنوس، 1382ش.

حیدری، حسین و علی فلاحیان وادقانی، «بررسی تحلیلی تحولات اجتماعی یهودیان کاشان در عصر قاجار»، تاریخ و فرهنگ، دانشگاه فردوسی مشهد، شماره3، پاییز و زمستان 1389ش.

درخشانی، جهانشاه، دانشنامه کاشان، جلد 3، زیر نظر حسین محلوجی تهران، بنیاد فرهنگ کاشان، 1385ش.

ریاضی، زهرا، دانستنی‌های کاشان، کاشان، مرسل، 1386ش.

سرودی، سرور، «سوگندهای مذهبی به گویش‌های فارسی یهودیان ایران و مقایسه آن با سنن ایرانی غیریهودی»، پادیاوند، ج3، به کوشش امنون نتصر، لس‌انجلس، نشر مزدا، 1999م.

 سهیم، ‌هایده، «گویش یهودیان ایران و افغانستان»، فرزندان استر، به کوشش هومن سرشار، کارنگ، تهران، 1384ش.

سهیم،‌ هایده، «گویش‌های یهودیان ایران»، تروعا، جلد 1، کالیفرنیا، مرکز تاریخ شفاهی یهودیان ایرانی، 1996م.

شادی، از یهودیان معمّر کاشان، مقیم تهران.

شاردن، ژان، سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، تهران، توس، 1374ش.

شیرانی، اکبر، یهودیان اصفهان، برگرفته از:

www.iranjewish.com/worldyahood/iranjewish/essay16.htm

القزوینی، زکریا بن محمد بن محمود، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت، دار بیروت، 1404هـ .

 قمی، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قم، ترجمه عبدالمک قمی، به کوشش سید جلال الدین تهرانی، تهران، توس، 1361ش.

کتاب مقدس، ترجمه انجمن بین المللى کتاب مقدس، لندن، دار السلطنه انگلستان، 1904 م.

کلاپرمن، ژیلبرت، تاریخ قوم یهود، 3جلد، ترجمه مسعود همتی، تهران، گنج دانش، 1349ش.

کلانترضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، تهران، فرهنگ ایران، 1341ش.

 کهن، ابراهام، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه امیرفریدون گرگانی، به کوشش امیرحسین صدری‌پور، تهران، اساطیر، 1382ش.

 گیرشمن، رومن، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه دکتر محمد معین، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، 1372ش.

 گیرشمن، رومن، ایران باستان: از پیشاتاریخ تا ساسانیان، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر مولی، 1385ش.

 لوی، حبیب، تاریخ یهود ایران، 3جلد، تهران، کتابخانه بروخیم، 1339ش.

 مجیدی، محمد رضا، گویش‌های پیرامون کاشان و محلات، تهران، فرهنگستان زبان ایران، 1354ش.

مصطفوی، علی اصغر، ایرانیان یهودی، تهران، انتشارات بامداد، 1369ش.

 مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، القاهرة، مکتبة مدبولی، 1411هـ .

ملک شهمیرزادی، صادق، زیگورات سیلک، تهران، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۱ش.

 ملک‌المورخین، عبدالحسین، مختصر جغرافیای کاشان، به کوشش افشین عاطفی، کاشان، مرسل، 1378ش.

 نتصر، امنون، «تاریخ یهود در ایران»، پادیاوند، 3 جلد، به کوشش امنون نتصر، لس انجلس، انتشارات مزدا، 1997م.

 نراقی، حسن، تاریخ اجتماعی کاشان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1345ش.

 ورجاوند، پرویز، «دولت ماد» اطلس تاریخ ایران، تهران، انتشارات سازمان نقشه‌برداری کشور، 1378ش.

 همایون، همادخت، گویش کلیمیان یزد، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383ش.

 یروشلمی، دیوید، «عمرانی شاعر یهود ایران»، پادیاوند، جلد2، به کوشش امنون نتصر، لس‌انجلس، نشر مزدا، 1998م.

یشای، مشه، «سفیر بدون عنوان»، پادیاوند، جلد 2، به کوشش امنون نتصر، لس‌انجلس، نشر مزدا، 1998م.

Amanat, Mehrdad, “Judeo-Persian Communities: Qajar Period(2)”, Iranica, in: www.iranica.com/articles/judeo-5-2-qajar-conversion-of-jews, 2009

Fischel, Walter Joseph, “Kashan”, Judaica, in: Encyclopeadia Judaica, vol.10, p.806

Fischel, Walter Joseph, “Persia”, Judaica, in: Encyclopeadia Judaica, Edited by F.Skolnik, Detroit, Thomson Gale, 2007, vol.15, pp.782-793.

 Moreen, vera, basch, “Judeo-Persian communities: Medieval to late 18th century”, Iranica, in:www.iranica.com/articles/judeo-persian-communities-iv, 2009.

 Netzer, Emnon, “Kashan”, Judaica, in: Encyclopeadia Judaica, vol.11, p.820.

 Shaked, Shaul, “Judeo-Persian”, Judaica, in: Encyclopeadia Judaica, vol.11, pp.548-559.

 Yarshater, E, “Loterâi”, Iranica, in: www.iranica.com/articles/judeo-persian-x-judeo-persian-jargon-loterai, 2009.

Yarshater, E, “badrudi”, Iranica, in: www.iranica.com/articles/badrud, 2001.