جنگ، صلح و ازدواج: روابط خُمارویه طولونی (حک. 270-282ﻫ) با خلافت عباسی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
1 - استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: طولونیان و عباسیان, خمارویه, موفق عباسی, معتضد, قطرالندی,
چکیده مقاله :
این جستار در پی تبیین و تحلیل روابط دولت خودمختار محلی مصر و شام، طولونیان با خلافت عباسیان در دوره امارت خمارویه (270-282ﻫ) است. روابطی که با جنگ شروع شد و با صلح و ازدواجی سیاسی ادامه یافت. پیروزی طولونیان بر عباسیان در جنگ طَواحین بازگشت سلطه طولونیان بر شام و گسترش قلمرو آنان در جزیره را در پی داشت. نمایش اقتدار خمارویه در شام و جزیره، عباسیان را ناچار به پذیرش صلح، و تن دادن به حکومت وی و خاندانش بر سرزمین های بین فرات و نیل کرد. سپس خمارویه به قصد تحکیم روابط و تداوم اقتدار خویش با ازدواجی شکوهمند و پر هزینه دخترش را به همسری خلیفه درآورد؛ اما نه پیمان صلح و نه پیوند زناشویی بقای حکومت فرزندان خمارویه را تضمین نکرد و یک دهه بعد، پس از قتل خمارویه (282ﻫ) در 292ﻫ عباسیان طولونیان را ساقط ساختند و مصر و شام را به قلمرو خلافت بازگرداندند.
This article examines the relationship between the Tulunid, an autonomous dynasty in Egypt and Syria (270-282 A. H.) and the Abbasid Caliphate that was commenced with a war and continued with peace and a marriage. When al-Muwaffaq, brother of Abbasid Caliph and the main enemy of Tulūnids, couldn’t succeed to defeat Ibn Tulun by threats and even psychological warfare, a war sparked with his son Khumārawayh. The outcome was the Abbasids failure that consequently returned the Tulunids domination over Shām(Syria) and the expansion of their territory on the Jazira (Northern Mesopotamia). By absolute authority of Khumārawayh over Shām and Jazira, the Abbasids were forced to accept the peace and affirmed their recognition of the Tulunids as legitimate rulers of the territories between the Euphrates and the Nile. Before the murder of Khumārawayh, which was the beginning of Tulunids decline, his daughter's marriage to Al-Muʿtaḍid caliph strengthened the relationship between the Tulunids and Abbasids.
کتابشناسی
ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1402ﻫ/ 1982م.
ابن ایاس، محمد بن احمد، بدائع الزّهور فی وقائع الدّهور، به کوشش محمد مصطفی، قاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1402ﻫ /1982م.
ابن تغری بردی، جمال الدین ابوالمحاسن، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهرة، وزارة الثقافة و الارشاد القومی، بی تا.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، العبر یا تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366ش.
ابن خلکان، شمس الدین احمد، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، به کوشش احسان عباس، بیروت، دارالثقافة، 1968م.
ابن دقماق، ابراهیم بن محمد، الانتصار لواسطة عقدالامصار، به کوشش فولرس، بیروت، المکتب التجاری للطباعة النشر و التوزیع، بی تا.
ابن سعید مغربی، علی بن موسی، المغرب فی حلی المغرب، قسم خاص مصر، به کوشش زکی محمد حسن و دیگران، قاهرة، مطبعة جامعة فؤاد الاول، 1953م.
ابن عدیم، ابوالقاسم کمال الدین عمر، زبدة الحلب من تاریخ حلب، به کوشش سامی الدهان، دمشق، المعهد الفرنسی بدمشق للدراسات العربیة، 1370ﻫ /1951م.
بلوی، ابومحمد عبدالله بن محمد، سیرة احمد بن طولون، به کوشش محمد کردعلی، قاهرة، مکتبة الثقافة الدینیة، بی تا.
تنّوخی، ابوعلی محسن به علی، نشوار المحاضرة و اخبار المذاکرة، به کوشش عبودالشالجی، بی جا، بینا، 1971م/1391ﻫ.
حسن، حسن ابراهیم، تاریخ الاسلام ال‍س‍ی‍اس‍ی وال‍دی‍ن‍ی وال‍ث‍ق‍اف‍ی والاج‍ت‍م‍اع‍ی، بیروت، دارالاندلس، 1964م.
زیّود، محمد احمد، العلاقات بین الشام و مصرفی العهدین الطولونی و الاخشیدی، دمشق، دارحسان، 1409ﻫ /1989م.
سلیم، عبدالامیر، «ابن مخلد، ابوالعلاء»، دبا، زیرنظر کاظم موسی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1370ش.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک ،به کوشش محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387ﻫ/1967م.
کندی، ابوعمر محمد بن یوسف، کتاب الولاة و کتاب القضاة، به کوشش رفن گست، بیروت، مطبعة الآباء الیسوعیین، 1908م.
مسعودی، ابوالحسن، مروج الذهب و معادن الجوهر، به کوشش شارل پلا، بیروت، الشرکة العالمیة للکتاب، 1989م.
مقریزی، تقی الدین، المواعظ و الاعتبار فی ذکر الخطط و الآثار، معروف به الخطط المقریزیة، قاهرة، مکتبة الثقافة الدینیة، بی تا.
یاقوت حموی، ابوعبدالله،معجم البلدان، به کوشش فرید عبدالعزیز الجندی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1410ﻫ /1990م.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، علمی و فرهنگی، 1378ش.
Haarmann, U., “Khumarawayh”, EI2, Leiden, E. J. Brill, 1986, V. 5, pp.49-50.
_||_References
Balalwī, Abū Muḥammad ʿAbdallāh b. Muḥammad, Sīrat Aḥmad b. Tūlūn, Revised by Muḥammad Kurd ʿAlī, Cairo, Maktaba al- Thaḳāfa al- Dīniyya, ( Und.).
Haarmann, U., "Khumarawayh", EI2, Leiden, E. J. Brill, 1986, V. 5, pp. 49-50.
Ibn ʿAdīm, Abū al- Ḳāsim Kamāl al- Dīn ʿUmar, Zubdat al- Ṭalab Fī Taʾrīkh Ḥalab, Revised by Sāmī al- Duhān, Damascus, Institut Français, 1370 AH/ 1951 AD.
Ibn Athīr, ʿIzza al- Dīn, al- Kāmil fī al- Taʾrīkh, Beirut, Dār Ṣadir, 1402 AH/ 1982 AD.
Ibn Duḳmāḳ, Ibrāhīm b. Muḥammad, al- Intiṣār li- Wāsiṭat ʿIḳd al- Amṣār, Revised by Vollers, Beirut, al- Maktab al- Tidjārī lil- Ṭabāʿat al- Nashr wa Tawzīʿ, ( Und.).
Ibn Iyās, Muḥammad b. Aḥmad, Badāʾīʿ al- Zuhūr fī Waḳāʾiʿ al- Duhūr, Revised by Muḥammad Muṣṭafā, Cairo, Al- Hīʾta al- Miṣriyya, al- ʿĀma lil- Kitāb, 1402 AH/ 1982 AD.
Ibn Khaldūn, ʿAbd al- Raḥmān Muḥammad, al- ʿIbar yā Tārīkh- i Ibn Khaldūn, Trans. Abdol-Muhammad Ayati, Tehran, Mūʾasisa Muṭāliʾāt wa Taḥḳīḳāt-i Farhangī, 1366/ 1987.
Ibn Khallikān, Shams al- Dīn Aḥmad, Wafayāt al- Aʿyān wa- Anbāʾ Abnāʾ al- Zamā, Revised by Iḥsān ʿAbbās, Beirut, Dār al- Thaḳāfa, 1968/ 1346.
Ibn Taghrībirdī, Djāmāl al- Dīn Abū al- Maḥāsin, al-Nudjūm al-Zāhira fī mulūk miṣr wa ʾl- ḳāhira, Egypt, The Ministry of Culture, (Und.).
Ibn Saʿīd Maghribī, ʿAlī b. Mūsā, al- Maghrib fī Ḥulā ʾl- Maghrib, Ḳism- i Khās- i Miṣr, Revised by Zakī Muḥammad Ḥasan & Others, Cairo, University Press of Fuad I, 1953/ 1331.
Kindī, Abū ʿUmar Muḥammad b. Yūsuf, Kitāb al- Wulāt wa Kitāb al- Ḳuḍāt, Revised by Refn Guest, Beirut, Maṭbaʿat al-Ābāʾ al-Yasūʿīyīn, 1908/ 1286.
Maḳrīzī, Taḳī al- Dīn, al- Mawāʿiẓ wa ʾl-Iʿtibār Fī Dhikr al-Khiṭaṭ wa ʾl- Āthār, Known as Khiṭaṭ, Cairo, , Maktaba al- Thaḳāfa al- Dīniyya, (Und.).
Masʿūdī, Abū al- Ḥasan, Murūdj al-Dhahab wa- Maʿādin al- Djawhar, Revised by Charles Pellat, Beirut, al- Shirkat al- ʿĀlamiyyat lil- Kitāb, 1989/ 1367.
Tanūkhī, Abī ʿAlī al- Muḥassin b. ʿAlī, Nishwār al- Muḥāḍara wa- Akhbār al- Mudhākara, Revised by ʿAbbūd al- Shālidjī, (Und.), (Und.), 1971 AD/ 1391 AH.
Yāḳūt Hamawī, Abū ʿAbdallāh, Muʿdjam al- Buldān, Revised by Farīd ʿAbd al- ʿAzīz al- Djindī, Beirut, Dār al- Kutub al- ʿIlmiyya, 1990 AD/ 1410 AH.
Zayyūd, Muḥammad Aḥmad, al- ʿIlāḳāt Bayn al- Shām wa Miṣr fī al- ʿAhdayn al- Tūlūnī wa al- Ikhshīdī, Damascus, Dār- i Ḥassān, 1409 AH/ 1989 AD.
