آینده نگری روند سالمندی جمعیت ایران در مناطق و گروه های مختلف جمعیتی تا سال 1420

محورهای موضوعی : آینده پژوهی

جواد دیندار فرکوش ¹ ( مدیر سایت معاونت توسعه مدیریت و منابع سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی )
شهلا کاظمی پور ثابت ² ( دانشیار و عضو هیئت علمی گروه جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران )
حمید انصاری ³ ( دانشیار و عضو هیئت علمی گروه برنامه ریزی رفاه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، )

تاریخ دریافت : 1400/05/11 تاریخ پذیرش : 1400/06/01 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: سالمندی, آینده نگری روند سالمندی, زنانه شدن سالمندی, رشد تعداد سالمندان,

چکیده مقاله :

زمینه : طبق آمار های سازمان ملل متحدد ، کشور ایران یکی از سریعترین کشورهای جهان در زمینه رشد سالمندی جمعیت است و در سال 2050 جزو پیرترین کشورها خواهد بود و به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی، افزایش جمعیت سالمندی در کشورمان را به عنوان سونامی خاموش در ایران نام برده است و توجه مسئولان را به ضرورت برنامه ریزی برای برخورداری از زندگی سالم برای سالمندان جلب کرده است. هدف : هدف این تحقیق آینده نگری روند سالمندی جمعیت ایران در مناطق و گروه های مختلف جمعیت تا سال 1420 است. روش تحقیق : روش تحقیق ترکیبی از روش اسنادی و روش های پیش بینی جمعیت بوده، در "بخش کمی، جمعیت سالمندان در گروهها و مناطق مختلف، با استفاده از نتایج سرشماری سال های 95-1365 از طریق روش ترکیبی و کاربرد جداول ضرایب بقاء سازمان ملل و برآوردهای انجام شده توسط مرکز آمار ایران" مورد پیش بینی قرار گرفت. یافته ها : یافته های بخش کمی و محاسبات به روش ترکیبی نشان داد که تعداد سالمندان با 151 درصد افزایش، در سال 1420، به 18 میلیون نفر خواهد رسید که از افزایش 26 درصدی جمعیت کل کشور تا 101 میلیون نفر بیشتر خواهد بود .نتیجه گیری : با افزایش توسعه یافتگی کشور، سالمندی جمعیت در نتیجه کاهش باروری و افزایش امید زندگی درحال وقوع است و برای آنکه بتوان، آینده ای بهتر برای سالمندی جمعیت ایران ترسیم نمود بایستی تغییرات بنیادی در سیستم نظام آموزشی، بازسازی اقتصادی، حمایت مالی از سالمندان صورت پذیرد.

چکیده انگلیسی:

زمینه : طبق آمار های سازمان ملل متحدد ، کشور ایران یکی از سریعترین کشورهای جهان در زمینه رشد سالمندی جمعیت است و در سال 2050 جزو پیرترین کشورها خواهد بود و به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی، افزایش جمعیت سالمندی در کشورمان را به عنوان سونامی خاموش در ایران نام برده است و توجه مسئولان را به ضرورت برنامه ریزی برای برخورداری از زندگی سالم برای سالمندان جلب کرده است. هدف : هدف این تحقیق آینده نگری روند سالمندی جمعیت ایران در مناطق و گروه های مختلف جمعیت تا سال 1420 است. روش تحقیق : روش تحقیق ترکیبی از روش اسنادی و روش های پیش بینی جمعیت بوده، در "بخش کمی، جمعیت سالمندان در گروهها و مناطق مختلف، با استفاده از نتایج سرشماری سال های 95-1365 از طریق روش ترکیبی و کاربرد جداول ضرایب بقاء سازمان ملل و برآوردهای انجام شده توسط مرکز آمار ایران" مورد پیش بینی قرار گرفت. یافته ها : یافته های بخش کمی و محاسبات به روش ترکیبی نشان داد که تعداد سالمندان با 151 درصد افزایش، در سال 1420، به 18 میلیون نفر خواهد رسید که از افزایش 26 درصدی جمعیت کل کشور تا 101 میلیون نفر بیشتر خواهد بود .نتیجه گیری : با افزایش توسعه یافتگی کشور، سالمندی جمعیت در نتیجه کاهش باروری و افزایش امید زندگی درحال وقوع است و برای آنکه بتوان، آینده ای بهتر برای سالمندی جمعیت ایران ترسیم نمود بایستی تغییرات بنیادی در سیستم نظام آموزشی، بازسازی اقتصادی، حمایت مالی از سالمندان صورت پذیرد.

متن کامل:



آینده نگری روند سالمندی جمعیت ایران در مناطق و گروه های

 مختلف جمعیتی تا سال 1420

جواد دیندار فرکوش ¹، شهلا کاظمی پورثابت (نویسنده مسئول) ²، حمید انصاری ³ 

چکیده :

زمینه : طبق آمار های سازمان ملل متحدد ، کشور ایران یکی از سریعترین کشورهای جهان در زمینه رشد سالمندی جمعیت است و در سال 2050 جزو پیرترین کشورها خواهد بود و به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی، افزایش جمعیت سالمندی در کشورمان را به عنوان سونامی خاموش در ایران نام برده است و توجه مسئولان را به ضرورت برنامه ریزی برای برخورداری از زندگی سالم برای سالمندان جلب کرده است.

هدف : هدف این تحقیق آینده نگری روند سالمندی جمعیت ایران در مناطق و گروه های مختلف جمعیت تا سال 1420 است.

روش تحقیق : روش تحقیق ترکیبی از روش اسنادی  و روش های پیش بینی جمعیت بوده، در "بخش کمی، جمعیت سالمندان در گروهها و مناطق مختلف، با استفاده از نتایج سرشماری سال های 95-1365 از طریق روش ترکیبی و کاربرد جداول ضرایب بقاء سازمان ملل و برآوردهای انجام شده توسط مرکز آمار ایران" مورد پیش بینی قرار گرفت.

یافته ها : یافته های بخش کمی و محاسبات به روش ترکیبی نشان داد که تعداد سالمندان با 151 درصد افزایش، در سال 1420،  به 18 میلیون نفر خواهد رسید که از افزایش 26 درصدی جمعیت کل کشور تا 101 میلیون نفر بیشتر خواهد بود و تعداد سالمندان زن در کلیه سال های مورد نظر بیشتر از مردان و با وجود بهبود وضعیت فعالیت و تحصیلات کلیه سالمندان، سالمندان مرد در حوزه فعالیت و تحصیلات بر سالمندان زن برتری خواهند داشت . 

نتیجه گیری : با افزایش توسعه یافتگی کشور، سالمندی جمعیت در نتیجه کاهش باروری و افزایش امید زندگی درحال وقوع است و برای آنکه بتوان، آینده ای بهتر برای سالمندی جمعیت ایران ترسیم نمود بایستی تغییرات بنیادی در سیستم نظام آموزشی، بازسازی اقتصادی، حمایت مالی از سالمندان صورت پذیرد. سرای سالمندان و فعالیت های تجاری و خدماتی برای پوشش نیازهای سالمندان به مراکز شهرها منتقل گردد. به منظور دریافت بازخوردی مناسب جهت تنظیم سیاست ها، دولت بایستی رشد جامعه مدنی گروه های سالمندی را تسهیل نماید و به منظور آگاهی بخشی پیش دستانه به برنامه ریزان ارشد کشور، پژوهش های علمی مبتنی بر شواهد در حوزه سالمندی در اولویت قرار گیرد .

 

واژگان کلیدی : سالمندی،آینده نگری روند سالمندی،رشد تعداد سالمندان،زنانه شدن سالمندی 

مقدمه

    تصاویر آینده بسیار متنوع و گوناگون هستند و طیفی از تصاویر فردی تا جهانی، خوش بینانه تا بدبینانه، کوتاه مدت تا بلند مدت و ... را در بر می گیرند. مهمترین مسئله در تحلیل تصاویر آینده، اهمیت و جایگاه آنها در بروز تغییرات اجتماعی است و در واقع مهمترین بلوک های سازنده تغییرات اجتماعی در کنار ارزش ها هستند و به این علت مطالعه آنها حائز اهمیت است (طاهری دمنه،1394). از طرفی تصاویر آینده برای یک آینده پژوه، شأنیت خاصی دارند، چرا که تاثیر شگرفی بر آنچه به واقع آینده خواهد بود، می گذارند، بنابراین ما با تصمیم های خود یا می خواهیم آینده ای را مطرح کنیم که تصویر مثبت و مطلوب ما را بپروراند، یا تلاش می کنیم از وقوع آینده منفی و ناخوشایند اجتناب کنیم (رابین،2013 :40 ).

   دنیای مدرن و پیشرفته امروزی، توسعه اجتماعی و اقتصادی و پیشرفت های بهداشتی و گسترش آن، منجر به کاهش رشد جمعیت و افزایش امید زندگی در سطح جهانی شد. به این ترتیب فرآیند انتقال جمعیتی تغییر ساختار سنی جمعیت و به عبارتی گذار سنی جمعیت را در پی داشت، به طوری که انتظار می رود وزن جمعیت از گروه های سنی جوان به گروه های سنی بالا منتقل شود. در سطح جهانی بعد از کاهش میزان مرگ ومیر و احتمال زنده ماندن کودکان تا سنین بزرگسالی، میزان باروری کل رو به کاهش گذاشت. در نتیجه تعداد افراد سالمند جوامع رو به افزایش گذاشت و در حال حاضر جمعیت بسیاری از کشورها رو به سالمندی رفته و انتظار می رود سایر کشورها نیز در آینده این پدیده را تجربه نمایند. بنابراین می توان مدعی گردید که سالمندی جمعیت، پدیده جهانی و فراگیر است.

برابر مطالعات انجام شده ، جمعیت ایران نیز همگام با جمعیت جهان رو به سالمندی می رود. زیرا ایران مراحل اولیه گذار جمعیتی را پشت سرگذاشته است. آمار و ارقام حاصل از سرشماری های عمومی نفوس و مسکن نشان می دهد که تعداد جمعیت سالمند ایران، طی دهه های اخیر در حال افزایش بوده است به گونه ای که تعداد جمعیت سالمند در سنین 60 سال و بیش تر، از 1 میلیون و 173 هزار و 679 نفر در سال 1335 به 7 میلیون و 414 هزار و 91 نفر در سال 1395 رسیده است ( مرکز آمار ایران) و طبق آمار های سازمان ملل متحد در سال 2012، کشور ایران یکی از سریعترین کشورهای جهان در زمینه رشد سالمندی است و در سال 2050 جزو پیرترین کشورها شده و از میانگین جهانی، آسیا، آمریکا، کانادا، آمریکای لاتین و حتی رژیم اشغالگر قدس هم پیرتر خواهد بود ( علی محمدی،1396) و به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی افزایش جمعیت سالمندی در کشورمان را به عنوان سونامی خاموشی در ایران نام برده است و توجه مسئولان را به ضرورت برنامه ریزی برای برخورداری از زندگی سالم برای سالمندان جلب کرده است.

    در سال 1375 شاخص كلي سالخوردگي جمعيت (يا نسبت كهنسالان به كمسالان) كه نشان دهنده تعداد سالخوردگان به ازاي هر 100 نفر جمعيت زير 15 سال است، در حدود 4/22 درصد بوده است كه بر اساس نتايج سرشماري 1385، این رقم  به حدود 29 درصد رسيده و برآورد مي شود اين تعداد در سال 2050 به 145 نفر جمعيت سالخورده در مقابل هر 100 نفر جمعيت زير 15 سال برسد. بنابراين جمعيت سالخورده كشور ما تا اين سال در حدود 5 برابر خواهد شد (مهريار و ديگران: 1388 ). درواقع سرعت افزايش نسبت سالخوردگان در جمعيت بیشتر از سرعت رشد جمعيت در سن اشتغال است و لذا نسبت سالخوردگان به تعداد افراد واقع در سن اشتغال در حال افزايش مي باشد (مسكوب 1387 ). توجه به آمار و ارقام فوق وقتي بيشتر نمايان مي شود كه بدانيم، با كاهش رشد جمعيت، وظیفه تأمین نیازهای روز افزون جمعیت سالمند سنگين تر شده و اين مسأله بر شيوه هاي توليد كالا و خدمات و كارايي کلی اقتصاد تأثيرگذار است. از طرف ديگر يكي از ويژگيهاي مهم جمعيت، تركيب سنّي آن است. چرا كه افراد بر اساس سنّي كه در آن قرار دارند، نيازها و توانايي هاي متفاوتي را دارا هستند. براي مثال افراد مسن تر ، مصرف متفاوت تری از خدمات و مراقبت های بلند مدت و بهداشتی دارند. (به نقل از دارابی و همکاران،1396:: 120 10: 2005 كينسلا و فيليپ 1)

 

    اهمیت و ضرورت شناخت روندهای آینده جمعیت، بنیان بسیاری از برنامه هاست . سیاستگذارن و برنامه ریزان برای برآورد تقاضای آینده درخصوص منابع غذا، آب، انرژی و خدماتی مانند آموزش و بهداشت متکی به همین آینده نگری یا پیش بینی های جمعیتی است. این پیش بینی ها به سیاستگذاران و برنامه ریزان، روندهای اصلی آینده را گوشزد و به آنها کمک می کند تا به نحو متناسبی به سیاستگذاری و اجرای برنامه ها بپردازند و بدین ترتیب، به توسعه اقتصادی و اجتماعی کمک کنند. این پیش بینی ها در زمینه سالمندی جمعیت نیز کمک بسیاری به درک روند تغییرات می نماید و پاسخ پرسش های بسیاری را روشن خواهد کرد. بنابراین کشورما بایستی خود را برای مدیریت راهبردی موج سالمندی در چند دهه آینده آماده کند. این مطالعه با استفاده از روشهای ترکیبی سازمان ملل در مورد پیش بینی جمعیت، تعداد سالمندان کشور را به تفکیک جنس، گروههای سنی، سطوح مختلف تحصیلی، وضعیت فعالیت و در بازه های زمانی 5 ساله از 1400 تا 1420 برآورد می نماید.

 

 مبانی و مفاهیم نظری 

    دامنه انتخاب سن سالمندی یا پیری متفاوت است. اما دو نقطه سنی 60 یا 65 سالگی به عنوان دوره ورود به سالمندی یا آستانه سالخوردگی، بیش از بقیه سنین مطرح است. اجلاس جهانی سالخوردگان سازمان ملل که در سال 1982 در وین برگزار شد، سن 60 سالگی را به عنوان نقطه تمایز سالمندی در بررسی های جمعیتی انتخاب کرد، زیرا 65 سالگی، انتخاب دلبخواهی است که امید زندگی های طولانی تر یا کوتاه تر را به حساب نمی آورد (سازمان ملل، 2009). از طرف دیگر، از آنجایی که مطالعه سالمندی جمعیت، اغلب با نگرانی در مورد، باری همراه است که بر نظام های بازنشستگی وارد می شود، سالمندی جمعیت عموماً از طریق افزایش در سنین بازنشستگی که معمولاً 65 سال است، مورد اندازه گیری قرار می گیرد (گاوریلف و هوولاین، 2003 :32).  

   ساندرسون⁴ و همکارش شربوف⁵ (2008 و 2007) استدلال کردند که سال های باقی مانده مورد انتظار در سنی خاص، امید زندگی کوهورت ( نسل)، آن ها است. پس طبیعی است که مفهوم امید زندگی برای سنین پیش رو محاسبه شود. یعنی سنی براساس نگاه آینده نگرانه سنجیده شود. آن ها پیشنهاد کردند سن سالمندی را در نقطه ای تعیین کنیم که امید زندگی به 15 سال می رسد. یعنی اگر فرد 70 سال داشت و هنوز می توانست 15 سال دیگر زندگی کند، 72سالگی، سن سالمندی محسوب شود. بدین ترتیب هرچه میزان امید زندگی کمتر باشد، سن سالمندی نیز کمتر می شود. رویکرد ساندرسون و شربوف، رویکردی پویا محسوب می شود و براساس آن، دیگر نمی توان سنی خاص را نقطه شروع سالمندی محسوب کرد.

  سالمندی جمعیت، مفهومی جمعیت شناسی و آماری است و با سالمندی فردی کاملاً تفاوت دارد. سالمندی جمعیت پدیده اجتماعی – جمعیتی نسبتاً جدیدی است که بعد از انقلاب صنعتی و با کاهش باروری در برخی مناطق توسعه یافته جهان به تدریج ظهور یافت. در واقع، در جمعیت های سالمند، علاوه بر اینکه بخش زیادی از افراد به سنین پیری می رسند، سهم این افراد از کل جمعیت نیز جالب توجه می گردد .

   دمتریس لامنسوس⁶ و همکاران ( 2021) معتقدند که با افزایش جمعیت سالخورده و نسبت کمتر بین جمعیت فعال و وابسته ، پیری جمعیت به عنوان یک چالش اجتماعی و بهداشتی جهانی مطرح می شود که با افزایش تقاضا در نیازهای مراقبت های بهداشتی و بازنشستگی اجتماعی همراه است.

   در سطح فردی، سالمندی تغییرات فیزیولوژیکی – روانشناختی است که با گذر زمان از تولد تا مرگ اتفاق می افتد. معنای سالمندی جمعیت، در ارتباط با تغییرات نسبت جوانان با سالمندان است.

سالمند شدن جمعیت که برخی جامعه شناسان و پیری شناسان همچون پترسون⁷، باتوجه به تغییرات ساخت سنی از آن با عنوان خاکستری شدن جمعیت⁸ یاد کرده اند (گیدنز،2009)، بیش از هر چیز، معلول دو عامل جمعیت شناختی و تغییرات آن است : اول کاهش باروری و تداوم آن در یک دوره نسبتاً طولانی مدت، و دوم، کاهش مرگ و میر یا افزایش امید زندگی. مولفه سوم جمعیتی یعنی مهاجرت نیز در سالمندی جمعیت به ویژه در سطح منطقه ای و نواحی مختلف یک کشور می تواند نقش تعیین کننده ای داشته باشد. سالمندی جمعیت معمولاً در ارتباط با مراحل پایانی انتقال جمعیت است که کاهش پیوسته در باروری و به دنبال آن کاهش جمعیت گروه های جوان تر به وقوع می پیوندد (چسیناس،1992). افزایش امید زندگی منتج از کاهش مرگ و میر، در تشدید فرآیند سالمندی جمعیت نقش قابل ملاحظه ای دارد. بدین ترتیب، در روند انتقال جمعیت، تغییرات شگرفی در ساخت سنی جمعیت پدید می آید که از آن به عنوان انتقال سنی یاد می شود. سالمندی جمعیت، یکی از مراحل پایانی انتقال سنی است (ضرغامی و میرزایی، 1394). در مطالعات جمعیت‌شناختی، سالمندی جمعیت به این معناست که نسبت افراد سالخورده به کل جمعیت در حال افزایش باشد. به عبارت دقیق‌تر، جمعیت رو به سوی سالمندی، جمعیتی است که بین ۷ تا ۱۴ درصد آن را گروه‌های سنی ۶۵ ساله و بیش‌تر تشکیل دهند. این نسبت در جامعه‌ی سالمند بین ۱۴ تا ۲۰ درصد و در جامعه‌ی سالخورده ۲۰ درصد و بیش‌تر است.(مرکز شرق- غرب، ۲۰۰۲: ۸۳).

جمعیت شناسان براي تحلیل و تبیین تحولات جمعیتی جوامع از نظریۀ گذار جمعیتی استفاده می کنند. روایتهاي کلاسیک از نظریۀ گذار جمعیتی، ناظر بر تغییر از حالت تعادل طبیعی به حالت تعادل ارادي جمعیتی است (سرائی، 1376 : 52 ). در تعادل طبیعی ، میزانهاي باروري و مرگ ومیر بر اثر عوامل زمینه اي کنترل نشدنی بالا و درنتیجه رشد جمعیت بسیار پایین است. در مسیر توسعه و نوسازي میزان هاي باروري، مرگ ومیر و رشد جمعیت به سطح حداقل می رسد؛ ازاینرو، جوامع وارد مرحلۀ تعادل ارادي می شوند، گذار از تعادل طبیعی به تعادل ارادي که همراه با رشد بالاي جمعیتی است بیش از یک قرن طول می کشد (مشفق و قربانی، 1391: 24). در انتهای مراحل گذار جمعیتی، به دنبال کاهش میزان های موالید و مرگ و میر، جمعیت روند سالخوردگی خود را آغاز می کند.

پیشینه پژوهش

1- حسین ضرغامی و الهام فتحی (1399)، در مطالعه ای به بررسی پدیده سالمندی در ایران و آینده آن تا سال 1430 پرداخت . براساس روش های تکنیکی، جمعیت شناختی (حاصل نتایج سرشماری های ایران و برآوردهای جمعیتی سازمان ملل) و آینده پژوهی، جمعیت سالمند ایران تا سال 1430 به حدود 19 میلیون نفر خواهد رسید و با هر سناریوی جمعیتی انتظار می رود، ایران در آینده با پدیده سالمندی جمعیت روبه رو شود و تقاون هر سناریو در مقدار سهم جمعیت سالمند خواهد بود . این وضعیت نیز بدلیل حضور متولدین 1360 است که مانند موجی بر روی ساختمان سنی جمعیت ایران در حال حرکت هستند و در دهه های آتی به سنین 65 سال و بیشتر می رسند و در آن تعداد افراد مونث بیشتر از افراد مذکر خواهد بود.

2- حسین ضرغامی و محمد میرزائی (1394)، در مطالعه ای به بررسی سالخوردگان جمعیت ایران در چهار دهه پیشرو تا سال 1430 پرداختند . براساس یافته های این پژوهش، تغییرات جمعیت کشور به گونه ای است، که در آینده نزدیک، یک دوره سالخوردگی جمعیت فشرده را در پیش رو خواهیم داشت. تعداد افراد بالای 60 سال به حدود 30 میلیون نفر خواهد رسید. رشد در گروه های سالمندتر شدیدتر نیز خواهد بود. نتایج بیانگر اجتناب ناپذیر بودن سالخوردگی جمعیت کشور در دهه های آینده است. روند رو به رشد سالخوردگی جمعیت حتی با فرض افزایش سطح باروری رخ خواهد داد. سطوح پائین باروری نیز شدت سالخوردگی را تشدید خواهد کرد و باتوجه به فرض متوسط تغییرات باروری، نسبت سالخوردگان از کل جمعیت با روند افزایش ثابت تا پایان دوره، به حدود 30 درصد می رسد. روند افزایش باروری در سطح بالا، مشکلات اقتصادی کشور باتوجه به باری که به جمعیت فعال وارد خواهد نمود، تشدید می کند و فرصت پنجره جمعیتی کشور را محدود خواهد کرد.

3- سعداله دارابی و همکارن (1393)، در مطالعه ای به بررسی سالخوردگی جمعیت در ایران و هزینه های رو به افزایش بهداشت و درمان پرداختند . براساس روش تحلیل ثانویه و با استفاده از داده های بخش جمعیت سازمان ملل متحد، جمعیت ایران در حال گذار از دوران جوانی به سالخوردگی است، به نحوی که تعداد سالمندان در سال 1414 به بیش از 10 میلیون نفر و درصد سالخوردگان به بیش از 11 درصد خواهد رسید و نسل های جدید در مقایسه با نسل های قدیم، در زمینه هزینه های بهداشت و درمان تقاضای مصرف بیشتری دارند .

4- محمود مشفق و قربانی حسینی (1391)، در مطالعه ای به بررسی آینده پژوهی تغییرات جمعیتی ایران طی دوره 1390 تا 1420 پرداختند. براساس تحلیل های جمعیتی و اسنادی و جدیدترین پیش بینی جمعیتی بخش جمعیت سازمان ملل متحد (2012)، برای کشورهای دنیا، جمعیت ایران براساس سناریوهای سه گانه سازمان ملل، یعنی حد پائین، حد متوسط، و حد بالا، تا سال 1420 به ترتیب 7/87 ، 8/96 و 106 میلیون نفر خواهد شد. براساس سناریوی تعدیل شده، تا سال 1420، جمعیت ایران به حدود 91 میلیون خواهد رسید و باروری زیر سطح جانشینی (کمتر از 1/2 فرزند برای هر مادر) در ایران تداوم خواهد داشت، که خود لزوم برنامه ریزی آینده نگرانه برای مدیریت سالمندی در کشور را روشن می سازد.

5- دمتریس لامنیسوس و همکاران ( 2021)، در تحقیق خود تحت عنوان" پیش بینی جمعیت شناختی پیری جمعیت در یونان وقبرس- یک چالش بزرگ برای پایداری طولانی مدت سیستم بهداشتی و اجتماعی در مدیترانه"، میزان باروری کل هر زن را برای سال های 2050  و 2100 به ترتیب برابر 5/1 و 75/1 کودک برای هر دو کشور پیش بینی نمودند. همچنین امید زندگی مردان و زنان در سالهای فوق  به ترتیب مساوی 84 و 87 – 90 -94 سال برای هر دو کشور پیش بینی شده است. وبالاخره  پیش بینی شده که سهم جمعیت 65 سال به بالا در هر دو کشور افزایش یابد و تا سال 2100 ، حدود یک سوم جمعیت باشد.

6- بلوم، کانینگ و  گونتر⁹( 2010)، در بررسی حدود 70 کشور توسعه یافته و در حال توسعه برای دوره 1990- 1965 تفاوت نرخ رشد جمعیت 64-15 ساله از کل جمعیت را به عنوان شاخص ساختار سنی جمعیت در نظر گرفتند و نشان دادند که اثر رشد جمعیت 64-15 ساله بر رشد درآمد سرانه مثبت است.

 روش پژوهش

    نظر به اینکه این تحقیق درصدد آینده پژوهی روند سالمندی جمعیت ایران تا سال 1420 می باشد، لذا باتوجه به موضوع، ماهیت و هدف های آن،"پیش بینی روند سالمندی جمعیت با استفاده از نتایج سرشماری سال های 95-1365 از طریق روش ترکیبی و با استفاده از جداول ضرایب بقاء سازمان ملل و برآوردهای انجام شده توسط مرکز آمار ایران" روش های جمعیت شناختی، انجام شده است. روش گردآوری اطلاعات مشاهده غیر مستقیم و مراجعه به اسناد و مدارک و تحلیل ثانوی است. ابزار گردآوری داده ها، فیش تحقیق است. برای توصیف و تحلیل داده ها از روش های جمعیتی و آماری استفاده شد.

توضیح روش ترکیبی : بخش جمعیت سازمان ملل متحد از مدل کوهورت ( نسلی)، برای پیش بینی جمعیت یک کشور بر اساس سن و جنس در دوره های بعدی t> 0 استفاده می کند و به ورودی های زیر نیاز دارد: برآورد جمعیت مخصوص جنس و سن خاص در زمان اولیه t = 0 ، پیش بینی نرخ باروری کل (TFR)، یعنی تعداد کل تولد زنده برای هر زن در آینده ، پیش بینی نسبت جنسی هنگام تولد ، پیش بینی امید زندگی زنان و مردان، داده های تاریخی در مورد میزان مرگ و میر مخصوص جنس و سن (برای 0 ≤)، داده های تاریخی توزیع باروری بر اساس سن (برای 0 ≤)، و پیش بینی مهاجرت بین المللی خالص ویژه جنس و سن خاص در آینده. در ورودی های بالا ، TFR به عنوان میانگین تعداد تولدهای زنده تعریف می شود که گروهی فرضی از زنان در پایان دوره باروری خود در صورتی که در تمام طول زندگی خود در معرض نرخ باروری یک دوره معین قرار بگیرند و اگر مشمول مرگ و میر نباشند. امید زندگی در بدو تولد به عنوان میانگین سال های زندگی است که توسط گروهی فرضی از افراد انتظار می رود که در طول زندگی خود در معرض نرخ مرگ و میر یک دوره معین قرار بگیرند و به عنوان سال بیان می شود.

در این مطالعه با استفاده از روشهای جمعیتی، میزان باروری کل زنان و میزان های مرگ و میر مردان و زنان در گروههای سنی پنجساله و میزانهای مهاجرت در بازه های پنجساله از سال 1395 تا سال 1420 برآورد گردیده، سپس با استفاده از نرم افزار اکسپکتروم¹⁰ ، جمعیت کشور در مناطق و گروههای مختلف جمعیتی مورد پیش بینی قرار گرفته است. 

 یافته­های پژوهش

در این پژوهش ابتدا وضعیت جمعیت جهان، وضعیت موجود جمعیت سالمند کشور و ویژگی های جمعیتی آنها را مورد بررسی قرار داده و سپس براساس ویژگی های جمعیتی به آینده نگری جمعیت سالمند پرداخته و در پایان وضعیت فعالیت و سواد و تحصیلات سالمندان تا سال 1420 مورد پیش بینی قرار گرفته است .

سالمندی جمعیت در جهان 

بررسی‌های جمعیتی سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که جمعیت جهان رو به سالمندی می‌رود و این روند در آینده سریع‌تر از قبل خواهد بود. نسبت جمعیت سالمند جهان (۶۵ ساله و بیش‌تر) در سال ۲۰۲۰، برابر ۹٫۳ درصد بود. با فرض ثبات باروری در مقدار کنونی خود، در سال ۲۰۵۰ این مقدار بیش از دو برابر خواهد شد، یعنی به ۲۲٫۸ درصد خواهد رسید.

سالخوردگی جمعیت یک مفهوم آماری است که ریشه در کاهش مستمر باروری داشته و افزایش امید زندگی در آن نقش کمتری دارد. این مفهوم با دو عامل مشخص می‌شود، در وهله‌ی اول میانه‌ی سنی و میانگین سنی شاخص‌های گویاتری از ورود جمعیت به آستانه سالخوردگی هستند (زنجانی، فتحی و نوراللهی، ۱۳۹۵: ۵۰). برای درک بهتر این موضوع باید گفت در سال ۲۰۲۰، میانه‌ی سنی جمعیت جهان 9/30 سال بود و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۵۰ به 2/36 سال و در سال ۲۱۰۰ به 9/41 سال برسد. این شاخص برای کشورهای توسعه‌یافته در سال ۲۰۲۰ برابر ۴۲ سال و برای کشورهای توسعه نیافته برابر 3/20 سال بوده است.

در سال ۲۰۲۰، نسبت جمعیت ۶۵ سال و بیش‌تر در کشورهای پیشرفته  6/17 درصد و برای سایر کشورها 3/6 درصد برآورد شده است. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۵۰، 6/15 درصد از جمعیت جهان، ۶۵ ساله و بیش‌تر باشند، در حالی که این نسبت در کشورهای توسعه‌یافته 4/33  درصد و در کشورهای در حال توسعه  5/19 درصد و در کشورهایی که حداقل توسعه‌یافتگی را دارند 5/9 درصد باشد. نکته‌ی جالب توجه این که بر اساس پیش‌بینی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۵۰ ، سهم جمعیت ۶۰ ساله و بیش‌تر ۴۲ کشور جهان بیش‌تر از سهمی خواهد شد که اکنون ژاپن به‌عنوان سالخورده‌ترین کشور دارد. در سال 2020، سهم جمعیت ۶۰ ساله و بیشتر کشور ژاپن برابر 3/34 درصد برآورد می‌شود(سازمان ملل متحد، ۲۰۱۱).

تحولات جمعیت سالمند ایران 

جدول شماره 1 گویای آن است که نسبت جمعیت سالمند کشور طی سال های 1335 تا 1375 از آهنگ یکنواختی برخوردار نبوده است. جمعیت سالمند کشور پس از کاهش طی سال های 1345 تا 1365 از سال 1375 به بعد افزایش یافت. این وضعیت بدلیل اعمال سیاست های مختلف جمعیتی و فراز و نشیب هایی در افزایش و یا کاهش موالید در اثر اعمال سیاست های مختلف جمعیتی بود. به گونه ای که با کاهش سهم کودکان، سهم سالمندان افزایش یافته است. به این ترتیب تعداد جمعیت سالمند ایران (سنین 60 سال و بیشتر) از 1،173،679 نفر در سال 1335، به 7،414،091 نفر در سال 1395 رسید. به عبارت دیگر جمعیت سالمند 60 ساله و بیشتر طی نیم قرن اخیر 3/6 برابرشده است، به همین ترتیب در دوره زمانی فوق، جمعیت 65 ساله و بیشتر 4/6 برابرشد، در حالی که جمعیت کل کشور طی همین دوره 2/4 برابر گردید. بدیهی است که از جمله عوامل موثر در افزایش جمعیت سالمند کشور در سال های اخیر افزایش امید زندگی و کاهش سطح باروری بوده است.  

جدول ۱- جمعیت کل، جمعیت سالمند، نسبت جمعیت سالمند 60 و 65 ساله به بالا طی سال های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵

سال	کل جمعیت  (به نفر)	جمعیت ۶۰ سال و بیش‌تر (به نفر)	نسبت جمعیت ۶۰ سال و بیش‌تر به کل جمعیت	جمعیت ۶۵ سال و بیش‌تر (به نفر)	نسبت جمعیت ۶۵ سال و بیش‌تر به کل جمعیت
۱۳۳۵	۱۸٬۹۲۷٬۶۴۲	۱٬۱۷۳٬۶۷۹	۶٫۲	۷۶٬۲۰۰۷	۴٫۰
۱۳۴۵	۲۴٬۶۹۱٬۱۱۸	۱٬۵۲۷٬۲۵۱	۶٫۲	۹۷۶٬۳۸۲	۴٫۰
۱۳۵۵	۳۳٬۷۰۸٬۷۴۴	۱٬۷۷۱٬۶۱۴	۵٫۳	۱٬۱۸۶٬۴۷۰	۳٫۵
۱۳۶۵	۴۹٬۴۲۰٬۲۷۶	۲٬۶۸۶٬۳۵۰	۵٫۴	۱٬۵۰۱٬۷۱۸	۳٫۱
۱۳۷۵	۶۰٬۰۲۳٬۱۳۲	۳٬۹۷۸٬۱۲۷	۶٫۶	۲٬۵۹۵٬۱۸۱	۴٫۴
۱۳۸۵	۷۰٬۴۹۵٬۷۸۲	۵٬۱۲۱٬۰۳۸	۷٫۳	۳٬۶۵۶٬۵۹۱	۵٫۲
۱۳۹۰	۷۵٬۱۴۹٬۶۶۹	۶٬۱۵۹٬۶۷۶	۸٫۲	۴٬۲۹۶٬۷۶۹	۵٫۷
۱۳۹۵	۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰	۷٬۴۱۴٬۰۹۱	۹٫۳	۴٬۸۷۱٬۵۱۸	۶٫۱

ماخذ: مرکز آمار ایران

نمودار شماره 1 نسبت جمعیت 60 و 65 ساله و بیشتر جهان و ایران را طی سال های 1950 تا 2020 میلادی (سال های 1329 تا 1399 هجری شمسی) را  با یکدیگر مقایسه می نماید. در سراسر جهان بین سالهای 1950 و 2020 جمعیت سالمند بیش از 5 برابرشد، لیکن در ایران شدت آن بیشتر از سطح جهانی (بیش از 6 برابر) بود. بدیهی است که این امر نتیجه کاهش مرگ و میر بود که منجر شد تا امید زندگی در بدو تولد از حدود 5/37 سال در سال 1335 به 2/74 سال در سال 1395 برسد(مرکزآمار ایران). هرچند که بخش عمده ای از افزایش امید زندگی مربوط به کاهش مرگ و میر کودکان بود اما دستاروهای پزشکی، بهداشتی و افزایش سطح دانش و آگاهی عمومی نسبت به مسائل بهداشتی منجر شد تا مرگ و میر بزرگسالان کاهش یابد. از رهاورد های کاهش مرگ و میر بزرگسالان، افزایش جمعیت سالمندان است. براساس برآوردهای سازمان ملل (2019) در سطح جهانی در فاصله سال های 1955-1950 فردی که به سن 60 سالگی می رسید انتظار می رفت 14 سال دیگر عمرکند، در فاصله سال های 2020-2015  برای همین سن، این انتظار به حدود 21 سال سال افزایش یافت، به همین ترتیب در فاصله سال های 1950-1955 در ایران فردی که به سن 60 سالگی می رسید انتظار می رفت 12 سال دیگر عمر کند، برای همین سن در فاصله سال های 2020-2015 این انتظار به بیش از 18 سال افزایش یافت.

نمودار 1 : مقایسه نسبت جمعیت 60 و 65 ساله و بیشتر جهان و ایران در سال های 1950 تا 2020

ماخذ : سایت سازمان ملل مورخ 5/3/2020

مولفه دیگر در پدیده سالمندی جمعیت، کاهش میزان باروری و تداوم طولانی آن است که باعث می شود که سهم جمعیت سنین کم سن و سال و جوان کاهش یابد. باروری کل در کشور از سال 1364 به بعد شروع به کاهش نموده و از اواخر دهه 1360 سرعت چشمگیری به خود گرفت (عباسی شوازی ،1381). بر مبنای داده های بررسی ویژگی های بهداشتی-جمعیتی ایران، میزان باروری کل در سال 1379 به حدود 1/2 فرزند کاهش یافت و بسیاری از نقاط شهری کشور نیز باروری پایین تر از حد جانشینی را تجربه نمودند (عباسی شوازی 2001 و 2002). براساس نتایج سرشماری های 1385، 1390و 1395 میزان باروری کل ایران به ترتیب حدود 9/1، 8/1 و 01/2 محاسبه شد. به این ترتیب از دهه 1380 به بعد باروری ایران در سطح تقریباً پایین تثبیت شده و براساس تئوری گذار جمعیت، انتظار می رود در سال های آتی، تغییرات زیادی را تجربه نماید که از پیامدهای آن افزایش نسبت سالمندی جمعیت در دهه های آتی خواهد بود.

 

جدول 2- تعداد و درصد جمعیت افراد بالای 60 سال کشور به تفکیک جنس در سال های 95-1365( تعداد به میلیون نفر)

سال	1365		1375		1385		1390		1395
جنس	مرد	زن	مرد	زن	مرد	زن	مرد	زن	مرد	زن
جمعیت کل جمعیت	25,281	24,164	30,515	29,540	35,866	34,629	37,906	37,244	40,498	39,428
تعداد افراد 60 سال به بالا	1,434	1,276	2,155	1,856	2,655	2,466	3,051	3,155	3,658	3,756
درصد افراد 60 سال به بالا	5/7	5/3	7/1	6/3	7/4	7/1	8/0	8/5	9/0	9/5

 

جدول شماره 2 تعداد و درصد جمعیت سالمندان بالای 60 سال کشور  را به تفکیک جنس در سال 1395-1365 ،  نشان می دهد . داده های جدول فوق حاکی از آن است که جمعیت سالمند ایران به سمت زنانه شدن پیش می رود.  جمعیت مردان سالمند در سال های 85 - 1365 بر زنان برتری داشته و سالمندی جمعیت شکل مردانه به خود داشته ولیکن در سال های 95 – 1390 این رویه تغییر کرده و سالمندی جمعیت کشور شکل زنانه پیدا کرده و جمعیت زنان سالمند در این سال ها بر مردان برتری یافته اند.

جدول 3 : درصد رشد سالانه کل جمعیت و جمعیت 60 ساله ببالا به تفکیک مناطق شهری و روستایی در سال های 95-1365

مناطق	دوره	1365-75	1375-85	1385-90	1390-95
کل کشور	کل جمعیت	1/96	1/62	1/29	1/24
	60+	4/00	2/48	3/92	3/62
مناطق شهری	کل جمعیت	3/21	2/74	2/14	1/97
	60+	4/97	3/82	5/23	4/86
مناطق روستایی	کل جمعیت	0/30	-0/40	-0/63	-0/68
	60+	2/91	0/70	0/96	1/22

جدول شماره 3 درصد رشد سالانه کل جمعیت و جمعیت 60 ساله به بالا به تفکیک مناطق شهری و روستایی در کشور در سال های 95 – 1365 را نشان می دهد. برابر داده های فوق سرعت رشد سالانه جمعیت سالمند بالای 60 سال در کشور در سال های 95 – 1365  از جمعیت کل کشور سریعتر و بیشتر بوده است. درصد رشد سالانه جمعیت کشور در سال های فوق روند نزولی را ادامه داده است و از 96/1 درصد در سال های 75 – 1365 به 24/1 درصد در سال های 95 – 1390 رسیده است و این در صورتی است که رشد جمعیت سالمندی کشور طی سال های مورد بررسی بیشتر از رشد جمعیت کشور بوده است و براساس داده ها در نمودار های شماره 2 و 3 این میزان رشد جمعیت سالمندان بالای 60 سال در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی می باشد. با این تفاوت که در مناطق شهری روند رشد جمعیت کل و سالمندی افزایشی ولیکن در مناطق روستایی روند رشد جمعیت کل نزولی و جمعیت سالمند افزایشی می باشد.

 

نمودار 2 : درصد رشد سالانه کل جمعیت و جمعیت 60 سال به بالا در کل کشور در سال های 95-1365

 

نمودار 3  : درصد رشد سالانه کل جمعیت و جمعیت 60 سال به بالا در کشور  به تفکیک مناطق شهری و روستایی طی سال های 95-1365

 

توزیع درصد جمعیت در گروه های بزرگ سنی و نسبت وابستگی به تفکیک مناطق سکونتی 

برابر داده های جدول شماره 4 درصد جمعیت گروه های سنی  59 – 30 ساله و 60 ساله و بیشتر در سال های 95-1365 برخلاف سایر گروه های سنی افزایشی می باشد و بیشترین درصد افراد در سال 1395 مربوطه به گروه های سنی 59 – 30 ساله می باشد که این نشان دهنده تراکم بالای افراد 60 ساله به بالا در سال های آینده کشور می باشد. درصد جمعیت افراد زیر 15 سال و بالای 60 سال در مناطق روستایی در سال های 95-1365 بر مناطق شهری برتری دارد. درخصوص جمعیت افراد 29-15 ساله نیز درصد افراد این گروه سنی در سال های 85-1365 در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی است ولیکن این روند در سال های 95-1390 به برتری در مناطق روستایی می انجامد و تراکم افراد گروه های سنی 59-30 ساله در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی می باشد و دلیل آن مهاجرت افراد در سنین فعالیت برای یافتن شغل یا تحصیل به شهرها می باشد.

نسبت وابستگی نیز نشان دهنده بار اقتصادی و در برخی ابعاد اجتماعی سالمندان بر جمعیت در سن فعالیت است. مقدار این شاخص در کل کشور 7/8 درصد، مناطق روستایی کشور 3/10 درصد و در مناطق شهری 2/8 درصد است. به عبارتی، در مناطق شهری به ازای هر 100 نفر جمعیت در سن فعالیت اقتصادی 2/8 نفر سالمند وابسته هستند. در مناطق روستایی این مقدار به 3/10 نفر افزایش می یابد. علاوه بر این، می توان بر سالمند تر بودن مناطق روستایی در مقایسه با مناطق شهری اذعان داشت. بطور کلی نسبت وابستگی سالمندان به جمعیت فعال در مناطق روستایی بیشتر از مناطق شهری و در زنان بیشتر از مردان است و زنان روستایی دارای وابستگی بیشترین نسبت به زنان شهری می باشند. 

 

جدول 4 : توزیع درصد جمعیت کشور بر حسب گروه های بزرگ سنی و نسبت وابستگی سالمندان به جمعیت فعال به تفکیک خاستگاه سکونتی در سال های 95-1365  ( تعداد به میلیون نفر)

مناطق	سال		1365	1375	1385	1390	1395
کل کشور	کمتر از 15 سال		45/5	39/5	25/1	23/4	24
	15-29		26/4	28/4	35/4	31/5	25/1
	30-59		22/7	25/4	32/2	36/8	41/6
	60 سال و بیشتر		5/5	6/7	7/3	8/3	9/3
	کل	درصد	100	100	100	100	100
		تعداد( هزار نفر)	49,445	60,055	70,496	75,150	79,926
	نسبت وابستگی سالمندان  به جمعیت فعال در کل کشور							مرد	زن	کل
								8/5	8/9	8/7
نقاط شهری	کمتر از 15 سال		42/8	37/5	23/7	22/3	23
	15-29		28	28/6	35/5	31/3	24/7
	30-59		24	27/7	34	38/4	43/2
	60 سال و بیشتر		5/2	6/1	6/8	7/9	9/1
	کل	درصد	100	100	100	100	100
		تعداد( هزار نفر)	26,845	36,818	48,260	53,647	59,147
	نسبت وابستگی  سالمندان به جمعیت فعال در مناطق شهری							مرد	زن	کل
								8/0	8/4	8/2
نقاط روستایی	کمتر از 15 سال		48/5	42/6	28	26/1	26/9
	15-29		24/5	28/1	35/3	32	26/1
	30-59		21/1	21/9	28/4	32/9	37/2
	60 سال و بیشتر		5/7	7/4	8/3	9	9/9
	کل	درصد	100	100	100	100	100
		تعداد( هزار نفر)	22,349	23,026	22,131	21,447	20,731
	نسبت وابستگی سالمندان به جمعیت فعال در مناطق روستایی							مرد	زن	کل
								9/9	10/7	10/3

 

آینده نگری جمعیت سالمند ایران تا سال 1420  

در این قسمت با استفاده از نتایج سرشماری سال 95-1365 از طریق روش ترکیبی و با استفاده از جدول ضرایب بقاء سازمان ملل و برآوردهای انجام شده توسط مرکز آمار ایران و روش های جمعیت شناختی، آینده پژوهی تعداد جمعیت کل و سالمند بالای 60 سال کل کشور و استان ها، برحسب توزیع درصد به تفکیک جنس،گروه های سنی، سواد و تحصیلات و وضعیت فعالیت تا سال 1420 پیش بینی گردید.

 

جدول 5 -  پیش بینی جمعیت کل کشور و سالمندان در گروه های سنی بالای60 سال و رشد سالانه آنها طی سال های 1420-1400

پیش بینی جمعیت کل و گروه های سنی بالای 60  سال		1395	1400	1405	1410	1415	1420
کل	60-64	2,542,573	3,174,000	3,627,982	4,438,947	5,403,861	6,583,789
	65-69	1,711,464	2,299,629	2,884,985	3,310,577	4,062,305	4,951,126
	70-74	1,177,625	1,432,663	1,933,779	2,435,619	2,803,055	3,445,960
	75-79	886,392	871,878	1,066,739	1,444,991	1,825,374	2,104,766
	80-84	646,733	553,035	547,757	673,684	914,591	1,157,583
	85+	449,304	274,920	237,309	236,915	292,982	397,921
	کل 60+	7,414,091	8,606,125	10,298,550	12,540,733	15,302,169	18,641,145
	رشد سالانه		3/00%	3/70%	4/00%	4/10%	4/00%
	کل کشور		84,999,625	89,312,524	93,167,282	96,883,877	101,024,223
	رشد سالانه		1/20%	1/00%	0/80%	0/80%	0/80%
مرد	60-64	1,252,663	1,567,416	1,801,224	2,221,344	2,867,297	3,292,106
	65-69	808,910	1,117,173	1,404,871	1,620,890	2,004,946	2,593,148
	70-74	571,112	665,070	923,110	1,165,476	1,348,719	1,671,623
	75-79	451,419	415,597	486,390	677,805	858,332	995,271
	80-84	343,231	273,452	253,011	297,293	415,533	527,260
	85+	231,070	137,567	110,148	102,322	120,591	168,890
	کل 60+	3,658,405	4,176,275	4,978,754	6,085,131	7,615,419	9,248,297
	رشد سالانه 60 سال به بالا		2/70%	3/60%	4/10%	4/60%	4/00%
	کل کشور		42,811,202	44,965,167	46,883,851	48,718,660	50,607,699
	رشد سالانه کل کشور		1/10%	1/00%	0/80%	0/80%	0/80%
زن	60-64	1,289,910	1,606,584	1,826,758	2,217,603	2,536,564	3,291,683
	65-69	902,554	1,182,456	1,480,113	1,689,687	2,057,358	2,357,978
	70-74	606,513	767,593	1,010,669	1,270,143	1,454,336	1,774,338
	75-79	434,973	456,281	580,349	767,186	967,042	1,109,495
	80-84	303,502	279,584	294,746	376,390	499,058	630,323
	85+	218,234	137,353	127,161	134,593	172,391	229,032
	کل 60+	3,755,686	4,429,850	5,319,795	6,455,602	7,686,750	9,392,848
	رشد سالانه		3/40%	3/70%	3/90%	3/60%	4/10%
	کل کشور		42,188,423	44,347,357	46,283,431	48,165,217	50,416,524
	رشد سالانه		1/40%	1/00%	0/90%	0/80%	0/90%

 

برابر داده های جدول شماره 5 تعداد جمعیت کل کشور تا سال 1420 با 26 درصد افزایش به 101 میلیون نفر و سالمندان با 151 درصد افزایش به 18 میلیون نفر خواهد رسید که بدین معنا است برابر داده های نمودار شماره 4 میزان نرخ رشد طبیعی سالانه تعداد سالمندان ( مردان و زنان) بیش از جمعیت کل کشور طی سال های 1420-1400 خواهد بود و تعداد سالمندان زن در کلیه سال های مورد بررسی از سالمندان مرد بیشتر خواهد بود. برابر محاسبات انجام شده میزان رشد سالانه کل جمعیت سالمند طی سال های 1420-1400 افزایشی و از 3 درصد در سال 1400 به 4 درصد در سال 1420 خواهد رسید. میزان رشد سالانه سالمندان زن در سال های 1405-1400 و 1420 بیشتر از سالمندان مرد خواهد بود ولیکن در سال های 1415-1410 میزان رشد سالمندان مرد از سالمندان زن بیشتر خواهد بود و میزان رشد سالمندان زن افزایشی و از 4/3 درصد در سال 1400 به 1/4 درصد در سال 1420 خواهد رسید ولیکن میزان رشد سالمندان مرد نوسانی و در سال های 1415-1400 به صورت مستمر افزایشی و از 7/2 درصد در سال 1400 به اوج رشد خود یعنی 6/4 درصد در سال 1415 رسیده ولیکن در سال 1420-1415 از میزان رشد آن کاسته شده و به 4 درصد در سال 1420 خواهد رسید.

 

 

نمودار 4 : میزان رشد سالیانه جمعیت کل کشور و سالمندان به تفکیک زن و مرد در سال های 1420-1400

 

میزان رشد سالیانه سالمندان در گروهای سنی بالای 60 سال تا سال 1420 

جدول شماره 6 میزان رشد سالانه سالمندان در گروه های سنی بالای 60 سال طی سال های 1420-1400 را نشان می دهد. برابر داده های این جدول و همچنین نمودار شماره 5، در سال 1400 میزان رشد سالمندان تنها در گروه سنی 74-60 سال افزایشی و در گروه های سنی 75 سال به بالا کاهشی می باشد ولیکن این روند در سال های بعد تغییر کرده و به مرور زمان در سال های بعد میزان رشد در گروه های سنی بالای 75 سال نیز افزایشی گردیده به گونه ای که در سال های 1420-1415 میزان رشد سالمندان در تمامی گروه های سنی بالای 60 سال افزایشی خواهد شد و این بدان معنا است که تعداد سالمندان کشور در سال های آینده در تمامی گروه های سنی افزایش خواهند داشت.

 

جدول 6-میزان رشد سالانه سالمندان در گروه های سنی بالای 60 سال به تفکیک جنس طی سال های 1420-1400

گروه های سنی / سال		1400	1405	1410	1415	1420
کل	60-64	4/50%	2/70%	4/10%	4/00%	4/00%
مرد		4/60%	2/80%	4/30%	5/20%	2/80%
زن		4/50%	2/60%	4/00%	2/70%	5/30%
کل	65-69	6/10%	4/60%	2/80%	4/20%	4/00%
مرد		6/70%	4/70%	2/90%	4/30%	5/30%
زن		5/60%	4/60%	2/70%	4/00%	2/80%
کل	70-74	4/00%	6/20%	4/70%	2/90%	4/20%
مرد		3/10%	6/80%	4/80%	3/00%	4/40%
زن		4/80%	5/70%	4/70%	2/70%	4/10%
کل	75-79	-0/30%	4/10%	6/30%	4/80%	2/90%
مرد		-1/60%	3/20%	6/90%	4/80%	3/00%
زن		1/00%	4/90%	5/70%	4/70%	2/80%
کل	80-84	-3/10%	-0/20%	4/20%	6/30%	4/80%
مرد		-4/40%	-1/50%	3/30%	6/90%	4/90%
زن		-1/60%	1/10%	5/00%	5/80%	4/80%
کل	85+	-9/40%	-2/90%	-0/03%	4/30%	6/30%
مرد		-9/90%	-4/30%	-1/50%	3/30%	7/00%
زن		-8/80%	-1/50%	1/10%	5/10%	5/80%

 

 

نمودار 5 : میزان رشد سالانه  جمعیت گروه های سنی بالای 60 سال کل کشور در سال های 1420-1400

 

همچنین برابر داده های نمودار شماره 6 ، رشد سالانه سالمندان مرد در سال 1400 تنها در گروه سنی 74-60  افزایشی و در گروه های سنی 75 سال به بالا، کاهشی می باشد و در سالمندان زن میزان رشد سالانه در سال 1400 تنها در گروه سنی 79-60 سال افزایشی و در گروههای سنی 80 سال به بالا کاهشی می باشد با این تفاوت که میزان کاهش تعداد سالمندان زن از سالمندان مرد کمتر می باشد ولیکن در سال های بعد این روند تغییر کرده و میزان رشد سالانه سالمندان زن و مرد طی سال های 1420-1415 در تمامی گروه های سنی افزایشی خواهد بود .

 

نمودار 6 : میزان رشد سالانه تعداد سالمندان به تفکیک زن و مرد در سال های 1420-1400

 

توزیع درصد سالمندان بر حسب جنس و نسبت جنسی تا سال 1420

جدول شماره 7 توزیع درصد سالمندان کشور بر حسب جنس و نسبت جنسی آنها تا سال 1420 را نشان می دهد. برابر داده های این جدول، طی سال های 1420 – 1395 تعداد سالمندان زن بر سالمندان مرد برتری خواهد داشت و اوج این برتری در سال 1405 خواهد بود که 7/51 درصد سالمندان کشور را زنان تشکیل خواهند داد و به عبارت دیگر، به ازای هر 100 سالمند زن 6/93 سالمند مرد وجود خواهد داشت. زنانه شدن سالمندی جمعیت از این حیث اهمیت دارد که اکثر زنان سالمند خود سرپرست بوده و به حمایت های اجتماعی و اقتصادی بیشتری نیاز دارند. از آنجایی که امکان اشتغال زنان در بخش رسمی کمتر است، سال های کار و فعالیت آنها کوتاه تر و درآمدشان کمتر است. زنان همچنین درآمد کافی از محل بازنشستگی یا مهارت شغلی شان برای حمایت از خود در سنین سالمندی را ندارند. این واقعیت ها در کنار مسائل دیگری چون تفاوت های جنسیتی در زمینه تحصیلات و سواد آموزی، فقر و منزلت شغلی ، مسائل دیگری بر زنان سالمند تحمیل خواهد نمود.

 

جدول 7 : توزیع درصد سالمندان بر حسب جنس و نسبت جنسی طی سال های 1420-1395

سال	مرد	زن	نسبت جنسی
1395	49/3	50/7	97/4
1400	48/5	51/5	94/3
1405	48/3	51/7	93/6
1410	48/5	51/5	94/3
1415	49/8	50/2	99/1
1420	49/6	50/4	98/5

 

پیش بینی تعداد جمعیت سالمندان استان ها به تفکیک جنس تا سال 1420

جدول شماره 8 ، تعداد سالمندان استان ها در گروه های سنی  بالای 60 سال تا سال 1420 را نشان می دهد. برابر داده های  این جدول، بیشترین تعداد سالمندان (مرد و زن) کشور در سال 1420 متعلق به استان های تهران ( 7/19 درصد )،خراسان رضوی (6/7 درصد ) و اصفهان ( 7 درصد ) و کمترین آنان، متعلق به استان ایلام و کهگیلویه و بویر احمد (7/0 درصد) خواهد بود. از نظر جنسیت در تمامی استان ها (به جزء البرز، سیستان و بلوچستان، قم، قزوین، یزد و بوشهر) تعداد سالمندان زن بر سالمندان مرد برتری خواهد داشت و بیشترین نسبت سالمندان زن در استان گلستان و کمترین نسبت سالمندان زن در استان بوشهر خواهد بود. درخصوص سالمندان مرد نیز بایستی گفت ( بلعکس سالمندان زن ) بیشترین نسبت سالمندان مرد در سال 1420 در استان بوشهر و کمترین آنها در استان گلستان خواهند بود.

 

جدول 8 - پیش بینی تعداد جمعیت سالمندان استان ها به تفکیک جنس تا سال 1420

استان	سال 1400		سال 1405		سال 1410		سال 1415		سال 1420
	مرد	زن	مرد	زن	مرد	زن	مرد	زن	مرد	زن
اردبیل	59,407	69,047	70,665	80,856	88,913	96,816	105,832	113,855	126,394	135,881
اصفهان	305,762	310,322	364,096	371,679	436,145	443,441	506,140	514,275	594,020	608,137
البرز	145,234	145,136	176,123	178,839	216,307	217,578	258,927	256,184	315,935	311,730
ایلام	27,566	27,055	30,788	31,718	38,726	39,888	47,414	48,129	58,013	59,147
آذربایجان شرقی	230,490	244,456	264,955	284,573	313,683	336,645	368,252	394,215	435,010	465,566
آذربایجان غربی	153,888	167,522	185,915	200,868	229,259	243,234	267,991	282,887	321,605	337,895
بوشهر	45,983	47,718	54,222	55,280	69,001	66,658	89,011	81,422	119,748	103,928
تهران	809,252	840,317	983,562	1,033,906	1,188,882	1,244,499	1,387,568	1,437,161	1,661,745	1,719,302
چهار محال و بختیاری	45,156	47,237	52,805	54,963	63,482	65,258	76,693	77,975	92,451	93,329
خراسان جنوبی	38,224	41,665	41,008	46,153	47,346	53,442	54,591	61,073	65,624	71,554
خراسان رضوی	309,198	332,086	361,009	391,597	431,021	467,489	513,396	551,620	631,599	670,585
خراسان شمالی	41,947	45,659	47,725	52,796	55,703	61,343	64,629	71,172	76,863	84,206
خوزستان	194,166	198,763	230,089	236,182	282,636	288,765	341,284	348,706	422,742	432,717
زنجان	54,072	60,547	61,552	68,220	73,519	80,313	89,838	95,996	109,756	115,262
سمنان	39,781	40,857	46,317	48,029	54,471	56,905	62,759	64,747	74,290	76,297
سیستان و بلوچستان	76,024	73,337	85,210	84,454	104,972	103,077	132,251	127,869	175,353	171,952
فارس	261,740	273,164	304,957	322,601	361,904	383,904	421,073	446,773	506,878	538,057
قزوین	62,102	65,279	74,888	78,154	92,093	94,788	114,384	114,317	139,629	136,947
قم	59,504	58,749	74,421	72,847	93,385	90,712	115,553	110,718	143,077	136,962
کردستان	77,794	82,220	88,658	95,735	108,585	115,887	130,265	136,862	157,770	161,247
کرمان	140,372	145,612	163,663	173,863	197,814	208,845	239,338	248,749	301,240	306,453
کرمانشاه	107,327	117,937	124,296	139,159	148,536	165,566	171,221	188,787	197,332	216,751
کهگیلویه و بویراحمد	29,340	28,869	32,657	33,678	40,369	42,037	50,363	52,272	62,247	65,080
گلستان	85,173	93,394	104,003	115,109	124,774	137,567	151,207	166,426	181,108	199,765
گیلان	188,043	199,164	218,270	232,582	253,167	270,730	279,232	300,203	309,508	332,837
لرستان	85,749	92,733	96,687	106,107	116,783	127,530	141,818	152,984	172,434	184,971
مازندران	214,736	228,174	252,360	271,886	296,048	319,089	335,647	360,539	383,695	406,794
مرکزی	82,274	89,979	97,545	103,204	116,575	121,218	138,904	141,600	164,526	166,844
هرمزگان	60,079	63,871	69,190	76,298	85,505	92,610	109,478	114,377	145,163	149,349
همدان	98,399	107,067	113,358	120,586	131,918	140,164	154,604	162,037	181,046	187,752
یزد	56,907	55,010	67,117	64,660	79,946	77,280	94,664	90,765	116,646	111,647

 

 پیش بینی وضعیت فعالیت سالمندان 

 با استفاده از روش های آینده نگر، وضعیت فعالیت سالمندان کشور تا سال 1420 مورد پیش بینی قرار گرفت که نتایج آن در  جدول شماره 9 ارائه شده است. برابر داده های این جدول، بیشترین درصد مردان و زنان سالمند کشور طی سال های 1420-1395، به ترتیب دارننده درآمد بدون کار و خانه دار خواهند بود. شایان ذکر است درصد زنان سالمند خانه دار طی سال های 1395-1420 با کاهشی جزئی از 2/75 درصد در سال 1395 به 7/64 درصد در سال 1420 خواهد رسید. کمترین درصد سالمندان از نظر وضعیت فعالیت را افراد از کارافتاده تشکیل خواهند داد که بیشترین آنان مردان سالمند خواهند بود که درصد آنها در سال های 1420-1395 به میزان اندکی کاهش یافته و از 4/21 درصد در سال 1395 به 1/19 درصد در سال 1420 خواهد رسید. درحوزه اشتغال درصد سالمندان مرد و زن شاغل در سال های 1420-1395 روند افزایشی دارند ولیکن درصد سالمند مرد شاغل از 30 درصد در سال 1395 به 38 درصد در سال 1420 خواهد رسید و درصد سالمندان زن شاغل با افزایشی دو برابری از 9/5 درصد در سال 1395 به 12 درصد در سال 1420 خواهد رسید که خود دلیلی بر زنانه شدن سالمندی و خویش سرپرست شدن زنان سالمند و فشار اقتصادی بر آنان خواهد بود. درحوزه دارای درآمد بدون کار نیز تعداد و درصد سالمندان مرد بسیار بیشتر از سالمندان زن خواهد بود، با این تفاوت که درصد سالمند مرد دارای درآمد با روند کاهشی از 48 درصد در سال 1395 به 42 درصد در سال 1420 خواهد رسید ولیکن درصد سالمندان زن دارای درآمد بدون کار با افزایشی جزئی از 6/12 درصد در سال 1395 به 1/19 درصد در سال 1420 خواهد رسید. بطور کلی می توان گفت سالمندان مرد از نظر اشتغال و وضعیت درآمد تا سال 1420 وضعیت مناسبتری از سالمندان زن دارند و بیشتر سالمندان زن خانه دار می باشند.

 

جدول 9 : پیش بینی وضعیت فعالیت سالمندان تا سال 1420 (تعداد به هزار نفر)

وضعیت فعالیت		تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
		1395		1400		1405		1410		1415		1420
کل کشور	جمعیت 60 ساله ببالا	7,414	100	8,633	100	10,340	100	12,586	100	15,046	100	18,412	100
	شاغل	1,316	17/7	1,618	18/7	2,132	20/6	2,811	22/3	3,578	23/8	4,577	24/9
	دارای درآمد بدون کار	2,208	29/8	2,580	29/9	3,042	29/4	3,733	29/7	4,520	30	5,561	30/2
	خانه دار	2,859	38/6	3,275	37/9	3,830	37	4,459	35/4	5,150	34/2	6,154	33/4
	سایر و از کار افتاده	1,020	13/8	1,159	13/4	1,337	12/9	1,583	12/6	1,798	11/9	2,120	11/5
مرد	جمعیت 60 ساله ببالا	3,658	100	4,212	100	5,023	100	6,131	100	7,364	100	9,035	100
	شاغل	1,095	30	1,314	31	1,694	34	2,154	35	2,711	37	3,451	38
	دارای درآمد بدون کار	1,744	48	1,967	47	2,236	45	2,665	43	3,145	43	3,769	42
	خانه دار	35	1	41	1	49	1	59	1	71	1	88	1
	سایر و از کار افتاده	784	21/4	890	21/1	1,045	20/8	1,253	20/4	1,438	19/5	1,727	19/1
زن	جمعیت 60 ساله ببالا	3,756	100	4,421	100	5,317	100	6,454	100	7,682	100	9,376	100
	شاغل	221	5/9	304	6/9	438	8/2	657	10/2	867	11/3	1,125	12
	دارای درآمد بدون کار	472	12/6	613	13/9	806	15/2	1,068	16/5	1,376	17/9	1,792	19/1
	خانه دار	2,823	75/2	3,235	73/2	3,781	71/1	4,399	68/2	5,078	66/1	6,067	64/7
	سایر و از کار افتاده	236	6/3	269	6/1	292	5/5	330	5/1	360	4/7	393	4/2

 

پیش بینی وضعیت سواد و تحصیلات سالمندان تا سال 1420

 

پیش بینی وضعیت سواد و تحصیلات سالمندان کشور تا سال 1420  به شرح جدول شماره 10 نشان می دهد که، در سال 1395 نزدیک به 5/53 درصد سالمندان کشور بی سواد بوده اند که در این میان تعداد سالمندان زن بیسواد بیشتر از سالمندان مرد بی سواد بوده و 66 درصد سالمندان زن بی سواد بوده اند و این درصورتی است که میزان بی سوادی سالمندان مرد 8/40 درصد بوده است. برابر داده های محاسبه شده، تا سال 1420 میزان سواد و تحصیلات در سالمندان کشور افزایش می یابد به گونه ای که میزان بی سوادی در سالمندان کشور به 2/20 درصد خواهد رسید و 1/22 درصد سالمندان کشور تا مقطع ابتدایی دارای تحصیلات می باشند و سال 1420،  تعداد سالمندان مرد در تمامی مقاطع به جزء ابتدایی بیشتر از زنان خواهد بود.

 

جدول شماره 10 : پیش بینی وضعیت سواد و تحصیلات سالمندان کشور تا سال 1420 (تعداد به هزار نفر)

وضعیت سواد و تحصیلات		1395		1400		1405		1410		1415		1420
		تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
کل کشور	جمع	7,414	100	8,606	100	10,299	100	12,541	100	15,302	100	18,641	100
	ابتدایی	1,672	22/6	2,023	23/5	2,395	23/3	3,029	24	3,721	24/3	4,121	22/1
	سیکل  اول	413	5/6	596	6/9	879	8/5	1,206	9/6	1,943	12/7	2,668	14/3
	سیکل دوم	167	2/3	245	2/9	338	3/3	417	3/3	660	4/3	950	5/1
	دیپلم و پیش دانشگاهی	654	8/8	1,034	12	1,249	12/1	1,468	12	2,267	14/8	3,505	18/8
	عالي	504	6/8	690	8	895	8/7	1,246	9/9	2,023	13/2	3,133	16/8
	ساير دوره‌‌هاي تحصيلي	29	0/4	29	0/3	34	0/3	41	0/3	44	0/3	48	0/3
	بیسواد	3,970	53/5	3,809	44/3	4,223	41	4,854	39	4,310	28/2	3,763	20/2
	اظهار نشده	5	0/1	5	0/1	6	0/1	8	0/1	10	0/1	12	0/1
مرد	جمع	3,658	100	4,176	100	4,979	100	6,085	100	7,615	100	9,248	100
	ابتدایی	986	27	1,122	26/9	1,301	26/1	1,614	27	1,881	24/7	2,016	21/8
	سیکل  اول	262	7/2	370	8/9	539	10/8	713	12	1,155	15/2	1,583	17/1
	سیکل دوم	108	3	153	3/7	206	4/1	248	4/1	394	5/2	568	6/1
	دیپلم و پیش دانشگاهی	409	11/2	624	15	735	14/8	852	14	1,290	16/9	1,881	20/3
	عالي	380	10/4	504	12/1	637	12/8	850	14	1,291	17	1,792	19/4
	ساير دوره‌‌هاي تحصيلي	18	0/5	18	0/4	21	0/4	25	0/4	27	0/4	29	0/3
	بیسواد	1,492	40/8	1,381	33/1	1,536	30/9	1,779	29	1,570	20/6	1,371	14/8
	اظهار نشده	3	0/1	3	0/1	4	0/1	5	0/1	7	0/1	8	0/1
زن	جمع	3,756	100	4,430	100	5,320	100	6,456	100	7,687	100	9,393	100
	ابتدایی	686	18/3	901	20/3	1,094	20/6	1,415	22	1,840	23/9	2,105	22/4
	سیکل  اول	151	4	225	5/1	339	6/4	493	7/6	788	10/3	1,084	11/5
	سیکل دوم	59	1/6	92	2/1	132	2/5	169	2/6	266	3/5	382	4/1
	دیپلم و پیش دانشگاهی	245	6/5	410	9/2	514	9/7	616	9/5	977	12/7	1,623	17/3
	عالي	124	3/3	187	4/2	258	4/9	397	6/1	732	9/5	1,341	14/3
	ساير دوره‌‌هاي تحصيلي	11	0/3	11	0/3	13	0/2	16	0/2	17	0/2	19	0/2
	بیسواد	2,478	66	2,428	54/8	2,687	50/5	3,075	48	2,739	35/6	2,392	25/5
	اظهار نشده	2	0/1	2	0	2	0	3	0	3	0	4	0

 

5- بحث و نتیجه گیری

در این مقاله به بررسی تغییرات آینده تعداد و رشد سالانه جمعیت سالمند کشور، ترکیب جنسی و سنی، وضعیت فعالیت و سواد و تحصیلات آنها پرداخته شده است. برای آینده نگری روند سالمندی جمعیت از جداول ضرایب بقاء مرکز آمار ایران و سازمان ملل  و روش های ترکیبی پیش بینی جمعیت استفاده شده است. نتایج بدست آمده نشان داد که تعداد جمعیت کشور تا سال 1420 با 26 درصد افزایش به 101 میلیون نفر و تعداد سالمندان با 151 درصد افزایش به 18 میلیون نفر خواهد رسید و بدین معنا است که میزان نرخ رشد طبیعی سالانه سالمندان بیش از جمعیت کل کشور طی سال های 1420-1395 خواهد بود به گونه ای که نرخ رشد سالانه جمعیت کشور از 2/1 درصد در سال 1400 به 8/0 درصد در سال 1420 خواهد رسید ولیکن نرخ رشد طبیعی جمعیت سالمندی از 3 درصد در سال 1400 به 4 درصد در سال 1420 خواهد رسید و میزان نرخ رشد طبیعی سالمندان زن در کلیه سال های مورد بررسی از سالمندان مرد بیشتر خواهد بود ، بنابراین تعداد سالمندان زن طی سال های مورد بررسی از سالمندان مرد بیشتر خواهد شد .

درخصوص گروه های سنی بالای 60 سال در سال 1400 میزان رشد سالمندان تنها در گروه سنی 74-60 سال افزایشی و گروه های سنی 75 سال به بالا کاهشی می باشد ولیکن این روند در سال های بعد تغییر کرده و به مرور زمان میزان رشد جمعیت سالمندان، در گروه های سنی بالای 75 سال نیز افزایشی گردیده به گونه ای که در سال های 1420-1415 میزان رشد سالمندان در تمامی گروه های سنی بالای 60 سال افزایشی خواهد شد و این بدان معنا است که تعداد سالمندان کشور در سال های آینده در تمامی گروه های سنی افزایش خواهند یافت. 

از دیدگاه وضعیت فعالیت، پیش بینی می شود وضعیت فعالیت سالمندان طی سال های مورد بررسی ارتقاء یابد، ولیکن تا سال 1420،  سالمندان مرد از نظر اشتغال و وضعیت درآمد ، وضعیت مناسبتری از سالمندان زن داشته و بیشتر سالمندان زن خانه دار می باشند. همچنین از نظر وضعیت سواد و تحصیلات، میزان سواد و تحصیلات در سالمندان کشور ارتقاء می یابد به گونه ای که میزان بی سوادی در سالمندان کشور به 2/20 درصد خواهد رسید و 1/22 درصد سالمندان کشور تا مقطع ابتدایی دارای تحصیلات می باشند ولیکن میزان بی سوادی در سالمندان زن با 5/25 درصد بیشتر از سالمندان مرد می باشد و تعداد سالمندان مرد در تمامی مقاطع به جزء ابتدایی بیشتر از زنان خواهد بود و این بدان معنا است که میزان سواد و تحصیلات سالمندان مرد از سالمندان زن در وضعیت بهتری قرار خواهد داشت .

زنانه شدن سالمندی جمعیت از این حیث اهمیت دارد که اکثر زنان سالمند خویش سرپرست بوده و به حمایت های اجتماعی و اقتصادی بیشتری نیاز دارند. از آنجایی که امکان اشتغال زنان در بخش رسمی کمتر است، سال های کار و فعالیت آنها کوتاه تر و درآمدشان کمتر است. زنان همچنین درآمد کافی از محل بازنشستگی یا مهارت شغلی شان برای حمایت از خود در سنین سالمندی ندارند. این واقعیت ها در کنار مسائل دیگری چون تفاوت های جنسیتی در زمینه تحصیلات و سواد آموزی و فقر و منزلت شغلی مسائل دیگری بر زنان سالمند تحمیل خواهد نمود.

از مراتب مطرح شده می توان این نتیجه را دریافت نمود که سالمندان در آینده از برخی جهات به احتمال زیاد وضعیت مناسب تری از نسل های کنونی خواهند داشت. آن ها از میزان سواد و تحصیلات بالاتر و پوشش درآمدی بیشتر برخوردار خواهند بود. این موارد به طور ضمنی بیانگر آن است که سالمندان آتی را نباید با سالمندان امروزی یکی دانست. به همین علت، احتمالاً در آینده سالمندان در بسیاری از مشاغل همچنان فعال و موثر خواهند بود و بازنشستگی کامل آن ها به تاخیر خواهد افتاد.

به عنوان جمع بندی نهایی بایستی گفت؛ سالمندی جمعیت به عنوان یکی از موفقیت های بزرگ قرن گذشته و بخشی از فرآیندهای گسترده تر توسعه و تغییرات است و هیچ جامعه ای بدون دستیابی به سطحی از توسعه، دارای جمعیت سالمند نشده است. با افزایش توسعه یافتگی کشور، سالمندی جمعیت در نتیجه کاهش باروری و افزایش امید زندگی درحال وقوع است. ولیکن برای آنکه بتوانیم آینده ای بهتر برای سالمندی جمعیت ایران ترسیم نماییم،  انتخاب سیاست ها و برنامه های کاربردی و همه جانبه گر به کاهش آثار منفی سالمندی جمعیت کمک شایانی خواهد کرد. سازمان بهداشت جهانی، سیاست های جهانی اش را در ارتباط با سالمندی جمعیت، "سالمندی فعال" اعلام کرده است. منظور از سالمندی فعال نیز فرآیند به حداکثر رساندن سطح سلامت، مشارکت و امنیت افراد سالمند به منظور تقویت کیفیت زندگی آنهاست. در سه اصل مندرج در سیاست سالمندی فعال بر تشخیص آگاهانه نیازها، حقوق، ترجیحات و توانمندی های افراد سالمند بسیار تاکید شده است( مشفق و میرزائی،1389). موارد ذیل نیز به عنوان پیشنهاد و توصیه اقدام های سیاستی اعلام می گردد :

1- نظام آموزشی: سیستم آموزشی بایستی بازاندیشی و بازنگری شود تا مسیرهای بیشتری برای دانش آموزان با مهارت ها، توانایی ها و منافع متفاوت فراهم شود. باید تعاملات بین جوانان و افراد سالمند افزایش یافته تا سالمندان بتوانند تجربیات خود را با جوانان به اشترک گذاشته و جوانان درک بهتری از تصمیمات زندگی آینده خود داشته باشند. (بارتلت¹¹،2003، به نقل از رضوانی خالدی و پدارم1398:ص 398)

2- بازسازی اقتصادی: دولت بایستی بخش هایی جدید اقتصادی که سالمندان و نیازهای آنها را هدف گذاری می کنند توسعه دهد. سن بازشستگی حذف شود تا افراد سالمند بتوانند تا زمانی که بخواهند کار کنند.(ریسمن¹²،2009)

3- حمایت مالی از سالمندان: دولت نیاز بودجه ای فزاینده ای در زمینه پرداخت مستمری یا ارائه مراقبت های بهداشتی درمانی و سایر خدمات حمایتی برای آنها دارد که معمولا از طریق افزایش مالیات (به ویژه در گروه های با درآمد بالا) و یا استفاده از درآمد نفتی تامین می شود.

4- انتقال سالمندان به شهر: دولت ها در حال حاضر بر ساخت امکانات سالمندان در املاک حاشیه ای (نه مرکز) شهرهای مسکونی متمرکز شده اند. این موضوع مفروضات سنی گرا درباره محل مناسب سالمندان جامعه را تقویت می کند (وایلز¹³،2005) تسهیلات برای سالمندان مانند سرای سالمندان و فعالیت های تجاری و خدماتی برای پوشش نیازهای سالمندان می تواند در مرکز شهر واقع شود. این امر باعث تقویت بیشتر تعامل بین سالمندان و جوانان خواهد شد، از این رو، درک متقابل ترویج شده و کاربرد کلیشه های سن گرا را به چالش می کشد.

5- تسهیل رشد جامعه مدنی گروه های سالمندان: احتمالاً سالمندان آینده، تحصیلات بهتر و آگاهی سیاسی بیشتری خواهند داشت، بنابراین ممکن است سازمان های مردم نهادی¹⁴ شکل گیرند که منافع سالمندان را نمایندگی کنند. دولت باید تشکیل چنین تشکل هایی را تسهیل کند زیرا به دولت بازخوردی ارزشمندی در تنظیم سیاست هایش ارائه می دهند و صدایی برای سالمندان فراهم می کنند( کوکا و برایر¹⁵،2010) .

6- پژوهش های علمی مبتنی بر شواهد: برای این امر بایستی نه تنها درباره نیازهای فعلی سالمندان، بلکه در مورد آرمان های جوانان در رابطه با سالمندی، باید پژوهش های بیشتری انجام شود. این امر می تواند به صورت یادگیری حین عمل باشد. اسطوره های غالب در مورد سالمندی نیز می تواند مورد چالش قرار گیرد و افراد سالمند از طریق این فرآیند یادگیری توانمند شوند (بارتلت، 2003؛ براون¹⁶،2003؛ عنایت ا..،2003). از این رو در تجزیه و تحلیل آینده سالمندی در ایران، بایستی همواره در حال پرسش از آینده جامعه، سیاست و اقتصاد کشور باشیم و از آنجا که آینده پدیده سالمندی در کشور انباشته از نااطمینانی (عدم قطعیت) در وجوه مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و غیره است، پایش مداوم وضعیت، تحلیل دقیق ابعاد و روند این پدیده به منظور آگاهی بخشی پیش دستانه به برنامه ریزان ارشد کشور، باید در اولویت اقدامات پژوهشی و پژوهش های آینده نظام سلامت و رفاه اجتماعی قرار گیرد.   

منابع:

1-       رضوانی خالدی، فرشاد ؛ پدرام، عبدالرحیم(1398)، آینده های بدلیل پدیده سالمندی جمعیت ایران در ایران با استفاده از تحلیل علی لایه ای ، فصلنامه علمی مطالعات مدیریت راهبری دفاع ملی، سال سوم، شماره 12، ص 404-373 .

2-       زنجانی، حبیب اله، فتحی و نورالهی(1395)، جمعیت شناسی ایران – تهران: پژوهشکده آمار 

3-       سرائی، حسن (1376) مرحله اول گذار جمعیتی ایران" نامه علوم اجتماعی، شماره 10و9، 51-67

4-       شوزای، عباس؛ جلال، محمد(1380)، ارزیابی روش فرزندان خود در برآورد باروری با استفاده از داده های سرشماری 1365و1375، نامه علوم اجتماعی، 16(2): 105-135.

5-       ضرغامی، حسین ؛ میرزایی، محمد (1394)، سالخوردگی جمعیت ایران در چهار دهه پیشرو، نشریه مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایران،شماره 6

6-       ضرغامی، حسین ؛ فتحی، الهام (1399) پدیده سالمندی در ایران و آینده آن، پژوهشکده آمار

 

7-       طاهری دمنه، محسن(1394)، بررسی تحلیلی تصاویر آینده جامعه ایرانی در ذهن جونان تحصیلکرده کشور براساس روش تحلیل لایه ای علی، رساله برای دریافت درجه دکتری در آینده پژوهی، دانشگاه تهران .

8-       علی محمدی، قاسم؛ آزمند، محمد علی؛ دلبازی اصل، مجتبی(1396)، تحلیل و ارزیابی نماگرهای جمعیت شناسی سالمندی در ایران، فصلنامه مطالعات اجتماعی، دوره 3، شماره 1 .

9-       میرزائی،محمد؛ دارابی، سعدا... ؛ باباپور، میرزا ( 1396)، سالخوردگی جمعیت در ایران و هزینه های رو به افزایش بهداشت و درمان،نشریه سالمند، دوره 12 ، شماره 2

10-       مشفق،محمد ؛ حسینی، قربان (1391)، آینده پژوهی تغییرات جمعیت ایران طی دوره 1390 تا 1420 ،نشریه معرفت فرهنگی و اجتماعی، سال چهارم ، شماره 1

11-       مرکز آمار ایران (1395،1390،1385،1365،1375،1355،1345،1335)، نتایج تفصیلی سرشماری های عمومی نفوس و مسکن، تهران، مرکزآمار ایران.

12-       مسکوب، محمود ( 1387)، بحران سالخوردگی در کشورهای کمتر توسعه یافته، مصرف یا تولید؟، ترجمه میترا آذرهوش، فصلنامه تأمین اجتماعی، سال چهارم، شماره 11، 87-57

13-       مشفق، محمود؛ میرزایی، محمد (1389)، انتقال سنی در ایران، تحولات سنی جمعیت و سیاست گذاری های اجتماعی، جمعیتی، فصلنامه جمعیت، شماره71و72، تهران: سازمان ثبت احوال کشور، ص 22-1 .

14-       مهریار، امیر هوشنگ؛ کاظمی پور، شهلا ؛ مشفق، محمود ؛ مطیع حق شناس، نادر (1388)، " بررسی ابعاد سالخوردگي جمعيت و زمينه هاي اجتماعي، اقتصادي و جمعيتي آن در ايران، تهران، مرکز مطالعات و پژوهشهای جمعیتی آسیا و اقیانوسیه

 

15-       abbasi-shavazi, M.j.2002. recent changes and the future of fertility in iran. Paper presented at the expert group meeting on continuing fertility transition. Population division of the united nations, march 13-18, new York.

16-       Bartlett, H.(2003).An ageing prespective. Foresight, 5(6), 26-33.

17-       Browne, Bliss W.(2003). Liberating imagination about ageing. Foresight.5(6),69-72.

18-       Bloom, D. E. D. Canning, and F. Gunther ( 2010), Implications of Population Aging for Economic Growth, Oxford Review of Economic Policy, 26(4): 583-612

19-       East-West center.20012.r The future of population in asia,usa .

20-       Gavrilov, leonid A. and Patrick heuveline. (2003). Aging of population.

21-       Inayatullah,S.(2013).Ageing: alternative futures and policy choices. Foresight,5(6),8-17

22-       Iran demographic and health survey (IDHS) .

23-       Kocka,J, and Kai B.(2010). Civil society and the elderly. In helmut K.anheier, Stefan toepler, and regina list (Eds.), international encyclopedia of civil society (pp.237-332). New York: springer.

24-       Lamnisos, Demtris, Konstantinos Giannakou & Milhajlo Jakovljevic (2021),”  Demographic forecasting of population aging in Greece and Cyprus: one big challenge for the Mediterranean health and social system long-term sustainability”, Health research Policy and Systems 19, Article Number 21.

25-       Reisman, david. (2009). Social policy in an ageing society: age and health in singapore. Northampton, mass: Edward Elgar.

26-       Rubin, A.(2013). Hidden, inconsistent, and influential: images of the future in changing times, futures, 45,pp.s38-s44.

27-       United nations, department of social and economic affairs (2009), principles and recommendations for population and housing censuses, series M, no. 76. Rev.1. new York: united nations.

28-       Wiles, Janine l.(2005). Home as a new site of eare provision and consumption. In gavin j. Andrews, and david R.philips(eds), ageing and place(pp.79-97). London: routledge.

29-       www.un.org/ سایت سازمان ملل متحد به آدرس اینترنتی 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Foresight of the aging trend of the Iranian population in different regions and population groups until 1420

 

Review :

Background: According to the United Nations, Iran is one of the fastest countries in the world in terms of population growth and in 2050 will be one of the oldest countries, and therefore the World Health Organization, the aging population in our country as a silent tsunami in Iran has named and drawn the attention of officials to the need to plan for a healthy life for the elderly.

Objective: The purpose of this study is to look at the aging trend of the Iranian population in different regions and population groups until 1420.

Research Method: The research method is a combination of documentary method and population prediction methods. Nations and estimates made by the Statistics Center of Iran "were predicted.

Findings: The findings of the quantitative and quantitative calculations showed that the number of elderly people will increase by 151% to 18 million in 1420, which will be more than a 26% increase in the total population of the country to 101 million people and the number of elderly people. Women in all desired years more than men and despite the improvement of the activity and education of all the elderly, the elderly men in the field of activity and education will be superior to the elderly.

Conclusion: With the increase in the country's development, population aging is occurring as a result of reduced fertility and increased life expectancy, and in order to be able to draw a better future for the Iranian population, fundamental changes in the education system, economic reconstruction, financial support The elderly take place. Transfer nursing homes and commercial and service activities to urban centers to meet the needs of the elderly. In order to receive appropriate feedback on policy-making, the government should facilitate the growth of civil society groups in the elderly, and in order to inform the country's senior planners in advance, evidence-based scientific research in the field of aging should be prioritized.

 

Keywords: aging, foresight of the aging process, growth of the elderly, feminization of aging

 

 

 

 

 

 

 

2

 

---

[1]  دانشجوی دکتری جمیعت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران(مسئول مکاتبات) [e-mail]  شماره همراه [phone]

[2]  دانشیار و عضو هیئت علمی گروه جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران(نویسنده مسئول)  [e-mail]

 

[3]  دانشیار و عضو هیئت علمی گروه برنامه ریزی رفاه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران [e-mail]

 

[4]  Sanderson

[5]  Scherbov

[6]  Demtris lamnisos

[7]  Peterson

[8]  Graying of the population

[9]  . Bloom Canning & Gunther

[10]  . Expektrom

[11]  Bartlett

[12]  Reisman

[13]  Wiles

[14]  Non government organization (NGO)

[15]  Kocka & brauer

[16]  Brown

---