سنجش میزان تاثیرگذاری بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده درمنطقه شرق وجنوب شرق ایران
محورهای موضوعی : آینده پژوهی
سیدعلیرضا قاضی میرسعید
1
(
دانشجوی مالک اشتر/ شاغل دانشگاه امام علی(ع)
)
حمیدرضا فرتوک زاده
2
(
دانشیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر
)
حسین ولیوند زمانی
3
(
استادیار دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا
)
سید اصغر جعفری
4
(
استادیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر
)
ابوالفضل باقری
5
(
استادیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر
)
کلید واژه: ماتریس قدرت نفوذ – سطح منافع, تحلیل بازیگر, بازیگران جنگ, آینده پژوهی, جنگ زمینی آینده,
چکیده مقاله :
شناخت قابلیت های مورد نیاز در جنگ های زمینی احتمالی آینده، مستلزم شناخت بازیگران و کنشگران کلیدی با میزان تاثیرگذاری بالا و تحلیل آنهاست. بنابراین شناخت این قابلیت ها، لازم است ضمن شناسایی بازیگران احتمالی، میزان تاثیرگذاری آنها نیز شناسایی شود. ماتریس سنجش قدرت نفوذ سطح منافع بازیگران مدلی است از فرآیند تحلیل بازیگر که امکان تعیین میزان تاثیرگذاری را فراهم می نماید. بنابراین این تحقیق با هدف سنجش میزان تاثیرگذاری بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده درمنطقه شرق وجنوب شرق ایران کشور که یکی از مناطق مناقشه خیز کشور است، انجام گرفته است. این تحقیق از نوع آینده پژوهانه بوده ودر این راستا با شش گروه خبره مصاحبه انجام شد. سپس با استفاده از مدل ماتریسی3*3 سنجش قدرت نظامی- منفعت ارائه شده در این تحقیق، بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده در منطقه مورد نظر در پنج سطح تاثیرگذاری، سطح بندی شدند.
One of the characteristics of future wars is the plurality and diversity of actors and forces involved in the war, and the analysis of actors is a process by which actors are identified; their role and contribution in the intended program and the relationships of the actors are determined. To make Therefore, this research has been conducted with the aim of analyzing the main actors in the eastern and southeastern parts of the country to formulate controversy and possible ground warfare in the future.This research was exploratory and futuristic. In this regard, a panel of experts consisting of 11 tables of experts and experts in the field of war was formed and then interviewed with 9 senior officials associated with the situation in the region. Then, using the actor analysis method, the main actors in the future ground warfare in the area were identified and classified, and then the role of the actors and the relationship between them was identified.
_||_
سنجش میزان تاثیرگذاری بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده درمنطقه شرق وجنوب شرق ایران
چکیده:
شناخت قابلیتهای مورد نیاز در جنگهای زمینی احتمالی آینده، مستلزم شناخت بازیگران وکنشگران کلیدی با میزان تاثیرگذاری بالا و تحلیل آنهاست. بنابراین لازم است ضمن شناسایی بازیگران احتمالی، میزان تاثیرگذاری آنها نیز شناسایی شود. ماتریس سنجش قدرت نفوذ – سطح منافع بازیگران مدلی است از فرآیند تحلیل بازیگر که امکان تعیین میزان تاثیرگذاری را فراهم می نماید. بنابراین این تحقیق با هدف سنجش میزان تاثیرگذاری بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده درمنطقه شرق وجنوب شرق ایران کشور که یکی از مناطق مناقشه خیز کشور است، انجام گرفته است. این تحقیق از نوع آینده پژوهانه بوده ودر این راستا با شش گروه خبره مصاحبه انجام شد. سپس با استفاده از مدل ماتریسی3*3 سنجش قدرت نظامی- منفعت ارائه شده در این تحقیق ، بازیگران احتمالی جنگ زمینی آینده در منطقه مورد نظر در پنج سطح تاثیرگذاری، سطح بندی شدند.
کلمات کلیدی: آینده پژوهی، جنگ زمینی آینده، ماتریس قدرت نفوذ – سطح منافع، تحلیل بازیگر، بازیگران جنگ
مقدمه
جنگ یكی از دیرپاترین پدیدههای جامعه انسانی است و از دیرباز تاكنون جامعه ای را نمی توان یافت كه به گونه ای درگیر جنگ نبوده باشد. جنگ پدیدهای در حال تكامل است كه ابعاد و حالات گوناگون داشته و دوره های تكاملی متنوعی را طی نموده است. همچنین با گذر زمان نیاز به بازنگری در انگاره های قدیمی مربوط به جنگ و باز شكافی آن ضرورت می یابد.(کرفلد، 2006) شواهد مشخص در جنگهای اخیر نشان می دهد که ماهیت جنگ به سرعت در حال تغییر و تحول است. راهبردهای کشورهای قوی و ضعیف توامان دچار تغییر گردیده و نوع حضور و میزان حضورشان در جنگها و شیوه های جنگیدن آنها نیز دستخوش تغییرات اساسی قرار گرفته است. جنگهای اخیر نظیر طوفان صحرا، جنگ یمن، جنگ افغانستان، جنگ با داعش در عراق و سوریه تفاوتهای بسیار زیادی با یکدیگر داشته اند. لذا برخی ویژگیهای جنگ آینده نیز، مسلما با امروز متفاوت خواهد بود. شاید بتوان سرعت و دقت را دو متغیر اساسی در جنگ های آینده دانست که حاصل تحولات عصر اطلاعات و دستیابی به فناوریهای پیشرفته و دقیق است. به همین دلیل جهت جلوگیری از غافلگیری در آینده، رویکرد قابلیت محور جایگزین رویکرد تهدید محور شده است. شناسایی قابلیت های لازم برای جنگ آینده مستلزم شناسایی قابلیتهای دشمنان آینده است پس ناگزیر باید به شناسایی دشمنان بازیگردر میدان نبرد آینده بپردازیم. هر کنشگر یا بازیگری در جنگ، براساس میزان دسترسی به تسلیحات، فناوری واطلاعات و درنتیجه نوع و میزان قابلیتهایش، شیوه جنگیدنش بویژه در حوزه زمینی با سایر بازیگران متفاوت است.
لذا مساله این تحقیق آینده پژوهی جنگهای زمینی آینده با استفاده از ماتریس سنجش قدرت نظامی- منفعت برای شناسایی کنشگران کلیدی است. که این موضوع را در منطقه شرق و جنوب شرق جمهوری اسلامی ایران کنکاش خواهیم کرد و سوالات تحقیق به شرح زیر ارائه می شود:
1- بازیگران جنگهای زمینی آینده علیه ایران در منطقه شرق و جنوب شرق ایران کدامند؟
2- جایگاه هر یک از بازیگران جنگ زمینی آینده در منطقه شرق و جنوب شرق ایران براساس میزان تاثیرگذاریشان چگونه است؟
اهمیت وضرورت انجام تحقیق
سازمانها در برابر تغییرات محیطی با چالشهاي جدي روبرو هستند، تغییراتی که از منابع مختلف سرچشمه میگیرد: نوآوريهاي تکنولوژیک، تغییر قوانین یا تحولات محیط. رهبران سازمانها باید همواره آمادگی لازم براي هماهنگی با یک محیط نامطمئن و به سرعت در حال تغییر را داشته باشند (شرماك، 2011) روندهای کنونی در منطقه غرب آسیا، اعم از عربستان، اوضاع افغانستان، ترکیه، یمن، فلسطین، سوریه، لبنان، شبه جزیره کره و جابجایی های داعش و تغییر رویکردتمرکز به عدم تمرکز،.... و استراتژی آمریکا در مورد این مسائل وضعیت پیچیده و مبهمی را برای آینده منطقه ایجاد کرده است. بنابراین می توان بیان کرد که محیط امنیتی ایران دارای وضعیتی معماگونه است و در این تحقیق وضعیت امنیتی- دفاعی آینده بخشی از پیرامون کشور یعنی منطقه شرق و جنوب شرق مورد کنکاش قرار میگیرد. انجام این تحقیق ما را در شناخت وضعیت پیچیده این منطقه و کسب قابلیت های لازم برای دفاع بموقع در مقابل تجاوزات احتمالی دشمنان یاری خواهد رساند و در صورت عدم انجام این تحقیق معمای موجود در این منطقه رمزگشایی نشده و احتمال غافلگیری در منطقه مورد نظر وجود دارد.
پیشینه تحقیق:
بررسیها نشان میدهد که تحقیقی در زمینه جنگ زمینی آینده در منطقه شرق و جنوب شرق کشور علیه ایران صورت نگرفته است بنابراین شرح تحقیقاتی که در سالهای اخیر در زمینه جنگ آینده انجام شده به شرح جدول شماره(1) خلاصه شده است:
جدول1. تحقیقات انجام شده در سالهای اخیر در زمینه جنگ آینده
محقق | عناون تحقیق | شرح | سال انجام تحقیق | |||||||||||||
فتح الله کلانتری |
| جنگهای هیبریدی شامل گستره‌ای از حالات متفاوت جنگ از جمله توانایی‌های متداول، راهکنش های نامنظم، انجام خشونت بی رویه و اغتشاشات جنایی است که توسط دولت‌ها یا نهادهای غیر دولتی هماهنگ میگردد. هدف اصلی این مقاله تدوین راهبردهای خرد و کلان جنگ احتمالی آینده با تأکید بر اجرای جنگ ترکیبی (هیبریدی) میباشد. این پژوهش به روش آمیخته (روش توصیفی- تحلیلی و زمینه‌ای موردی) انجام گردیده و از نوع توسعه‌ای- کاربردی میباشد، بر اساس مدل SWOT تعداد 7 راهبرد خرد ارائه گردیده که پس از تلفیق آن با 5 ویژگی راهبردی، بنیادی و مهم جنگ آینده، 4 راهبرد کلان استخراج شده است. از چهار سناریو پیش بینی شده جهت جنگهای ترکیبی آینده، دو سناریوی آن (سنارویو اول و چهارم) به صورت ترکیبی برای ج.ا.ایران متصور میباشد، یعنی ترکیب جنگ کنترل از راه دور با جنگ باتلاقی. | 1395 | |||||||||||||
ناصر شهلایی ،علیرضا نادری؛ جمال قیم؛ فریدون اکبرپور؛ علی صفر ذوالفقاری؛ سیامک قادری | مدل مناسب آماد و پشتیبانی در فرماندهی مشترک منطقهای در فضای نبرد آینده |
| 1395 | |||||||||||||
حسین شکوهی ؛ محمدرضا شیخ | تدوین الگوی تشکیل فرماندهی مشترک منطقهای آجا مبتنی بر تهدیدات آینده |
| 1395 | |||||||||||||
علی ستاریخواه؛ امیرهوشنگ خادم دقیق؛ عزیز نصیرزاده؛ سید محمد میرسمیعی | ماهیت صحنه جنگ ترکیبیِ آینده‌ی احتمالی علیه جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 |
| 1395 | |||||||||||||
رضا مومن زاده | بازدارندگی دفاعی جدید جمهوری اسلامی ایران | امروزه ماهیت و مکانیزم تهدید نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران به دلیل رفتار هوشمندان های که از سوی دشمن صورت م یگیرد نسبت به گذشته بسیار متفاوت شده است. در این راستا، به نظر میرسد دشمن با گستردهتر کردن موضوعات و ابعاد تهدید، مجموعهای از تهدیدها را در چارچوب "تهدید مرکب " تولید نموده و با پیوند زدن آنها با مولفههای داخلی، مکانیزم هوشمندانهای را از طریق "تجمیع تهدیدها " علیه جمهوری اسلامی ایران فعال نموده است. | 1392 | |||||||||||||
مبانی نظری تحقیق
آيندهپژوهی
آیندهپژوهی در پی آن است تا با بهرهگیری از تحلیل وضعیت موجود، شناسایی سازوکارهای تغییر و تعریف سناریوهای مختلف، توسعه و بهبود را در آیندههای محتمل و ممکن پیشبینی کند. آیندهپژوهی، ارتباطی دوسویه با جهانبینی، ایدئولوژی و فرهنگ ملتها دارد توجه به آینده و اثرات آن در زندگی انسان، از مهمترین مباحثی است که حس کنجکاوی انسان را برمیانگیزد. با توجه به اینکه تحلیل آینده، یکی از موارد محیطشناسی در مباحث استراتژیک محسوب میشود و تحولات علمی این مبحث درروند علمی این مباحث استراتژیک نقش دارد، هدف از روششناسی آیندهپژوهی، اکتشاف، ایجاد و آزمون آیندههای مطلوب و محتمل به منظور بهبود تصمیمات هست (اهرسمان1،2012)
آیندهپژوهی، دانشی است که بر پایة ارزشهای هر جامعه ساخته میشود. درواقع آیندهپژوهی باید گذشتهنگر باشد وبه حال برسد، روندها را در این زمینة پیدا کند و پس ازآن، با استفادة از نظریههای منعطف و ترکیبی بررسی کند که چه آیندههای محتملی برای حوزة علوم انسانی وجود خواهند داشت.(خزایی، 1391)
اولین فعالیت آیندهپژوهی در قالب یک تحلیل علمی، توسط گروهی از محققان به سرپرستی آگبرن2، در آمریکا انجام شد. (تیشهیار، 1390) از نظر نظامی در سال1948 ، پس از جنگ جهانی دوم و بهدنبال تجزیه و تحلیل فناوریهای مورد استفاده در آلمان و ژاپن، آیندهپژوهی به دلیل یک ضرورت نظامی در موسسة راند3 در آمریکا مطرح شد(گودرزی و محمدی، 1392) همچنین انتشار کتاب تصویر آینده نوشته پولاک4 ، در سال 1951 و کتاب هنر حدس زدن نوشته وتل5 در سال 1964به این علم رسمیت بخشید و پس ازآن گسترش یافت. (واعظی و همکاران، 1396) ازجمله مهمترین روشهای آیندهپژوهی میتوان به پویش محیطی، تحلیل تأثیرات متقابل، تحلیل تصمیم، مدلهای تصمیمگیری، دلفی، اقتصادسنجی، حلقه آیندهها، بازیسازی و شبیهسازی، پیشبینی هوشمندانه و شهود، تحلیل ریختشناسی، روشهای مشارکتی، درختهای وابستگی، سناریوها، مدلسازی آماری، پویاییهای سیستم، تحلیل ساختاری، تحلیل زنجیره فناوری، پیشبینیهای سریهای زمانی، تحلیل و تأثیر روند، تحلیل لایهای علتها، مدلسازی عاملی، نگاشت مسیر و متنکاوی اشاره کرد )کراوزیچ و اسلاگتر6،2010)
بازیگران جنگ زمینی آینده
علیرغم پیشرفتهای حاصل شده در عرصه فناوریهای نظامی و استفاده از فضا در عصر اطلاعات، نتیجه جنگهای آینده بطور مستقیم به عملکرد نیروهای زمینی مرتبط خواهد بود و اهداف استراتژیک بدون حضور نیروهای زمینی قابل دستیابی نخواهد بود.
همچنین در جنگهای آینده، سطوح تصمیم گیری از متمرکز در رده های بالا باید به غیر متمرکز و در رده های پایین تر، تغییر نماید. و این به مفهوم تغییر در شیوه های جنگیدن سازمان های نظامی در آینده است. از طرفی بازیگران جنگ های آینده دچار تحول اساسی خواهد شد و پیچیدگی و معمای جنگهای زمینی آینده در عدم شناخت بازیگران درگیر در جنگ و شیوه های جنگیدن آنهاست.
مارتین وان کرفلد در 1991 در کتاب"بازاندیشی مفهوم جنگ" تأکید دارد که پس از سال1945 چریک ها، تروریست ها، باندهای مسلح، شورشیان و شبه نظامیان ، 160 جنگ به راه انداخته اند و نتیجه گیری می کند که در آینده، "جنگ کم شدت" شیوع می یابد و در آن مرز بین نظامیان و غیرنظامیان از بین خواهد رفت و بازیگران غیردولتی جنگ را از انحصار دولت ها خارج خواهند کرد. او معتقد است جنگ های آینده ، جنگ های موجودیت هستند زیرا در جنگ موجودیت به جای ارتش ، این ملت ها هستند که شجاعانه و برای اهداف والای خود نظیر آزادی و حیات می جنگند.( پیتر والدمان، 2004)
رابرت دي. کاپلان7 در کتاب خود "ناله هاي امپراطوري: قدرت نظامی آمریکا بر روي زمین" پیش بینی کرد که عصر جنگ انبوه نیروهاي پیاده تمام شده و باید در آینده، نیروي سبک و کوبنده در اختیار داشت. وی معتقد است که نباید بیش از حد غرق نظریه هاي نوین و جذاب و پرطمطراق سلاحهاي پیشرفته جنگی شد و تحت تاثیر این حرف بود که ”دیگر جنگ در قرن بیست و یکم متحول شده است".
"دگرگونی در ماهیت جنگ"، باید بار دیگر تعریف شود. به رغم دیدگاه رایج، دگرگونی و تحول واقعی، به معنی ارتقاي کیفیت نیروهاي رده پایین در قالب آموزش هاي مدرن فرماندهی و زبانهاي خارجی و دیگر مهارتهایی است که باید در نظام ارتقاي شغلی ایشان لحاظ شود، چرا که آنها، همواره اولین افرادي هستند که با چالشهاي میدان نبرد روبه رو می شوند. در آینده میدانهاي نبرد، به مراتب گسترده تر از میدانهاي کنونی خواهند بود. بیابانها، جنگلهاي وسیع و شهرهاي شلوغ کشورهاي جهان سوم، محل درگیري جنگهاي آینده خواهند بود. در این میدانهاي وسیع، گروههاي کوچکی در حال شکار گروه هاي کوچک دیگر خواهند بود. به این معنی که در سلسله مراتب فرماندهی، تصمیمات در پایین ترین سطح اتخاذ می شوند. یعنی در سطح جوخه، دسته و حتی گروه. به عبارت دیگر تمرکز قدرت در افسران جزء و درجه داران اتفاق می افتد. همچنین اصلاح رکن پنجم، یعنی روابط نظامیان با غیرنظامیان ضروري است. (کاپلان، 2006)
تحلیل بازیگر در پروژه آیندهپژوهی
تحلیل بازیگر فرآیندی است که بر اساس آن بازیگران یک فعالیت مشارکتی شناسایی میشوند؛ نقش و سهم آنان در برنامه یا پروژه مشخص میگردد؛ نفوذ حقوق و رفتار آنان در تعامل با سایر بازیگران تحلیل میشود. (ریید و همکاران، ۲۰۰۹)
برای نمایش جایگاه فرایند تحلیل بازیگر در آیندهپژوهی از مدل تعیین قلمرو کینان و مایلز در ابتدای یک پروژه‌ی آیندهپژوهی بهره برده شد. ابعاد این مدل به دو دسته‌ی کلی تقسیم شده است(مایلز و کینان، ۲۰۰۳):
· ابعاد محدودکننده: شامل نقطه شروع، نتایج مورد انتظار، مخاطبان، محیط سیاست‌گذاری و فرهنگ اجتماعی- اقتصادی و منابع.
· ابعاد تنظیم‌شونده: شامل روش‌ها، خروجی‌های رسمی، سازمان و مدیریت پروژه، موضوعات یا بخش‌های تحت پوشش، افق زمانی، مداخله سیاستی و نوع مشارکت.
جدول2. شرح ابعاد ارائه شده توسط کینان و مایلز
ابعاد پروژه | مولفهها | شرح | تحلیل بازیگر |
ابعاد محدودکننده | نقطه‌ی شروع | آیندهپژوهی تقریباً در هر جایی که تصمیمگیری وجود داشته باشد، می‌تواند انجام گیرد: در سطح ملی، به وسیله‌ی سازمانهای بین‌المللی و حتی در سطح یک شرکت. |
|
محیط سیاست‌گذاری و فرهنگ اقتصادی اجتماعی | آیندهپژوهی در یک خلأ سیاسی، فناورانه یا اقتصادی‌ـ‌اجتماعی انجام نمی‌گیرد بلکه در یک بافت نهادی[۶] قرار دارد. چنین نهادهایی خود در یک محیط سیاست‌گذاری و درون یک فرهنگ اقتصادی اجتماعی قرار دارند. |
| |
مخاطبان | فرآیند آیندهپژوهی باید یک فرآیند مشارکتی باشد و ذینفعان مختلف در آن به ارائه دیدگاه‌های خود بپردازند. | x | |
نتایج مورد انتظار | هدایت یک پروژه آیندهپژوهی برای دستیابی به نتایج مورد انتظار میباشد. نوع این نتایج وابسته به نوع سازمانها و جوامع درگیر فرآیند میباشد. | x | |
منابع | منابع مورد نیاز برای انجام یک پروژه آیندهپژوهی عبارتند از منابع مالی، زمان، حمایت سیاسی، منابع انسانی، منابع زیرساختی و منابع فرهنگی. |
| |
ابعاد تنظیم‌شونده | موضوعات یا بخش‌های تحت پوشش | از ابتدای پروژه آیندهپژوهی باید در نظر داشت که پوشش‌دادن همه‌ی بخشها یا موضوعات ممکن، غیرعملی است. این بدین معناست که انتخاب‌هایی باید صورت گیرد. نحوه‌ی انجام چنین انتخابی در پروژه‌های آیندهپژوهی به ندرت روشن و مشخص است. زمانی که تقاضا برای پوشش دادن تعداد حوزه‌ها یا بخش‌هایی بیش از امکانات موجود وجود دارد، ناگزیر باید تصمیماتی مشکل اتخاذ شود. | x |
افق زمانی | در عمل، افق زمانی فعالیت‌های آیندهپژوهی به طور قابل ملاحظه‌ای متفاوت میباشد زیرا منظور از بلندمدت برحسب موضوع و فرهنگ‌های مختلف، تفاوت بسیاری دارد. شواهدی وجود دارد که نشان میدهد افق زمانی به اهداف و جهت‌گیری پروژه آیندهپژوهی وابسته است. |
| |
روش‌ها | هنگامی‌که تصمیم به تفکر در مورد آینده گرفته میشود، دستیابی به یک فهم و درک از وضعیت گذشته و حال ضروری است. دستیابی به این فهم و درک می‌تواند از طریق روشهای مختلفی انجام پذیرد. |
| |
مشارکت | اینکه چه کسانی در آیندهپژوهی مشارکت کنند، مسئله‌ی اصلی مدیران پروژه است و بستگی به اهداف، جهت‌گیری پروژه، موضوعات یا بخش‌های تحت پوشش و مخاطبان پروژه دارد. برخی پروژه‌های آیندهپژوهی با مشارکت تعداد افراد محدودی انجام‌یافته در صورتی‌که برخی دیگر با مشارکت بسیار گسترده‌ای همراه بودهاند. | x | |
سازمان و مدیریت پروژه آیندهپژوهی | برای هر فعالیت آیندهپژوهی ضروری است که یک ساختار در نظر گرفته شود. این ساختار شامل تخصیص نقش‌ها به گروههای کاری، پانل‌ها، حامیان، آموزش‌دهندگان و… میباشد. | x | |
خروجی‌های رسمی | پروژه‌های آیندهپژوهی یا به دنبال تاکید بر خروجی‌ها یا تاکید بر فرآیندها و یا در جستجوی روشی جهت ترکیب این دو می‌باشند. رویکردهای خروجی‌ـ محور معمولاً به دنبال دستیابی به نتایج ملموس و محسوس مانند گزارش‌های دربردارنده‌ی یک سناریو، یک فهرست مهم از اولویت‌ها یا … هستند. چنین رویکردهایی اغلب تعداد گروههای متخصص کمتری را شامل شده و از متدولوژی های بسیار رسمی برای استخراج و ترکیب عقاید متخصصان استفاده می‌کنند. رویکردهای فرآیند‌ـ محور بیشتر متمرکز بر شبکه‌سازی بهتر و تبادل عقاید میان بازیگران هستند. |
| |
مداخله سیاستی | نحوه‌ی پی‌گیری نتایج آیندهپژوهی معمولاً به وسیله‌ی مدیران پروژه که تمام فکر خود را به انجام صحیح فرآیند آیندهپژوهی مشغول می‌دارند، نادیده گرفته میشود. اگرچه انجام صحیح فرآیند آیندهپژوهی می‌تواند به افزایش احتمال موفقیت فعالیت‌ها و اقدامات دنبال کننده‌ی نتایج منجر گردد، اما آگاهی از امکان انجام اقدامات از نظر سیاسی، باید از ابتدای پروژه، در نظر گرفته شود. | x |
همان طور که در جدول بالا مشاهده میگردد،از مراحل۱۲ گانه تعیین حیطه پروژه در ۶ مرحله نیاز به شناخت صحیح از بازیگران، اهداف و منافع آنها میباشد. لذا نه می توان بدون شناخت صحیح بازیگران انتظار نتایج صحیحی از تحلیل بازیگر داشت. و نه بدون شناخت بازیگران میتوان، هدف‌گذاری صحیحی انجام داد .زیرا زمانی که تقاضا برای پوشش دادن تعداد حوزه‌ها یا بخش‌هایی بیش از امکانات موجود وجود دارد، ناگزیر باید تصمیماتی مشکل اتخاذ شود و مسلماً این تصمیمات در گرو شناخت بازیگران موثرتر میباشد. همچنین شناخت سازمان و مدیریت پروژه آیندهپژوهی نیازمند شناخت بازیگران، نقش‌ها و روابط آنها، قدرت و منافع هر بازیگر میباشد و این‌ها همه بخشی از نتایج روشهای تحلیل بازیگر است که بدون به کاری گیری آنها نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم به نتایج جامع و کاملی برسیم که مورد قبول همگان باشد.(منطقی و همکاران، 1393)
ماتریس دسته‌بندی بازیگران
یکی از مدل های تحلیل بازیگران، دستیابی به ماتریس دسته‌بندی بازیگران بر اساس اهمیت و نفوذ آنان است. تکمیل این ماتریس کمک می‌کند که فهرستی از بازیگران و ذینفعان به تفکیک اهمیت و میزان نفوذشان تهیه شود (شکل 1). (جپسن و همکار، 2009)
بالا | بالا |
| سطح منافع |
| پایین |
| |||||
قدرت نفوذ | الف بازیگران اصلی اهمیت بالا و نفوذ بالا | ب راضی نگه داشته میشوند اهمیت پایین و نفوذ بالا | |||
| ج مطلع نگه داشته میشوند اهمیت بالا و نفوذ پایین | د کمترین کوشش اهمیت پایین و نفوذ پایین | |||
پایین | |||||
شکل1- ماتریس دسته بندی ذینفعان
بر اساس ماتریس دسته بندی ذینفعان، ماتریس سنجش قدرت نظامی-منفعت بازیگران به صورت جدول 3 ارائه می شود که در آن میزان قدرت نظامی و منافع بازیگران نسبت به هم سنجیده شده و جایگاه هر بازیگر تعیین می شود. در این مدل ماتریسی هر متغیر در سطح بالا، نسبی و پایین در نظر گرفته شده است.
جدول 3- مدل ماتریس قدرت نظامی- منفعت ارائه شده توسط محقق
بازیگران باقدرت نظامی بالا و منافع بالا | بازیگران با قدرت نظامی بالا و منافع نسبی | بازیگران با قدرت نظامی بالا و منافع پایین |
بازیگران با قدرت نظامی نسبی و منافع بالا | بازیگران با قدرت نظامی نسبی و منافع نسبی | بازیگران با قدرت نظامی نسبی و منافع پایین |
بازیگران باقدرت نظامی پایین و منافع بالا | بازیگران باقدرت نظامی پایین و منافع نسبی | بازیگران با قدرت نظامی پایین و منافع پایین |
روش شناسی تحقیق
این تحقیق کیفی با رویکرد آیندهپژوهانه و با استفاده از مدل ماتریسی قدرت-منفعت در روش تحلیل بازیگر برای تجزیه و تحلیل نتایج استفاده گردیده است. جمع آوری داده ها از طریق، مصاحبه با شش گروه خبره در حوزه جنگ در سه مرحله انجام گردید و در هر مرحله از هر گروه خواسته شد که نظر خبرگی خود را برای همه گروهها بیان نمایند.
تجزیه و تحلیل داده ها
نتایج مصاحبه با گروههای خبره به شرح جدول (4) خلاصه شده است:
جدول4-نتایج نهایی شش گروه خبره
گروه | تعداد اعضا | بازیگران کلیدی |
الف | 3 نفر | ائتلاف تروریستها، شکلهای جدید بی هویت تروریستی، مداخلات خارجی قدرتهای استکباری، طالبان |
ب | 4 نفر | رژیم صهیونیستی، ترکیه گروههای معاند و وهابیت و سلفیت، ائتلاف عربی |
ج | 4 نفر | نیروهای فرامنطقه ای شامل آمریکا و ناتو، مردم بومی، گروهکهای تارشگری، عربستان، اسراییل، پاکستان |
د | 3 نفر | عربستان، گروههای تروریستی نوین غیرمتمرکز ، منافقین |
و | 3 نفر | مردم محلی، ائتلاف منطقهای، استقلال طلبان بلوچستان پاکستان، وهابیت و سلفی گری |
ه | 6 نفر | گروهکهای مسلح محلی، نیروهای فرامنطقه ای، وهابیت و عناصر تکفیری |
با استفاده از نظر گروههای خبره میزان قدرت نظامی و میزان منافع هر بازیگر مطابق طیف لیکرت ده تایی(از صفر تا 9) پرسیده شده و پاسخها مطابق جدول(5) جمعبندی گردید.
جدول5- میانگین پاسخهای گروههای خبره به میزان قدرت نظامی و میزان منافع هر بازیگر
کلیه بازیگران/ذینفعان | میانگین طیف لیکرت میزان قدرت نظامی | میانگین طیف لیکرت میزان منفعت |
آمریکا | 9 | 9 |
ناتو | 8.6 | 8.2 |
رژیم صهیونیستی | 8.2 | 9 |
گروههای تروریستی نوین غیرمتمرکز و بی هویت | 5.8 | 4.4 |
گروهکهای تروریستی محلی | 2.4 | 2.8 |
طالبان افغانستان | 4.2 | 3.7 |
طالبان پاکستان | 3.8 | 3 |
عربستان | 7.2 | 4.1 |
ائتلاف منطقهای | 7.1 | 3.3 |
ترکیه | 7.3 | 4 |
گروهک منافقین | 2.7 | 603 |
بلوچستان پاکستان | 1.9 | 2.9 |
قومیتهای وهابی | 1.3 | 2.1 |
پاکستان | 7.5 | 0 |
در این مرحله باید مشخص نمود که هر بازیگر در مقایسه با سایر بازیگران چه میزان قدرت نفوذ و جایگاه دارد. برای تعیین جایگاه هر بازیگر، میزان تاثیرگذاری هر بازیگر بصورت درجه 1 تا درجه 6 نامگذاری شده است:
گروه بازیگران باقدرت نظامی بالای 6 و منافع بالای 6 گروه با تاثیرگذاری درجه 1 نامگذاری شدند.
گروه بازیگران باقدرت نظامی بالای 6 و منافع بین 3تا6 گروه با تاثیرگذاری درجه 2 نامگذاری شدند.
گروه بازیگران باقدرت نظامی بین3 تا6 و منافع بین 3تا6 گروه با تاثیرگذاری درجه 3 نامگذاری شدند.
گروه بازیگران باقدرت نظامی بین 3تا6 و منافع بالای6 گروه با تاثیرگذاری درجه 4 نامگذاری شدند.
گروه بازیگران باقدرت نظامی بالای پایین 3 و منافع پایین 3 گروه با تاثیرگذاری درجه 5 نامگذاری شدند.
گروه بازیگران باقدرت نظامی بالای 6 و منافع پایین 3 گروه با تاثیرگذاری درجه 6 نامگذاری شدند.
در جدول (6) میزان تاثیرگذاری هر یک از بازیگران براساس میانگین نمرات داده شده گروههای خبره، سطح بندی شده اند:
جدول6- ماتریس سنجش قدرت نظامی، منفعت
کلیه بازیگران/ذینفعان | میانگین طیف لیکرت میزان قدرت نظامی | میانگین طیف لیکرت میزان منفعت | میزان تاثیرگذاری |
آمریکا | 9 | 9 | درجه1 |
ناتو | 8.6 | 8.2 | درجه1 |
رژیم صهیونیستی | 8.2 | 9 | درجه1 |
گروههای تروریستی نوین غیرمتمرکز و بی هویت | 5.8 | 4.4 | درجه3 |
گروهکهای تروریستی محلی | 2.4 | 2.8 | درجه5 |
طالبان افغانستان | 4.2 | 3.7 | درجه3 |
طالبان پاکستان | 3.8 | 3 | درجه3 |
عربستان | 7.2 | 4.1 | درجه2 |
ائتلاف منطقهای | 7.1 | 3.3 | درجه2 |
ترکیه | 7.3 | 4 | درجه2 |
گروهک منافقین | 2.7 | 603 | درجه4 |
بلوچستان پاکستان | 1.9 | 2.9 | درجه5 |
قومیتهای وهابی | 1.3 | 2.1 | درجه5 |
سطح بندی بازیگران جنگ زمینی آینده در منطقه شرق و جنوب شرق ایران براساس میزان تاثیرگذاری
الف) بازیگران با سطح تاثیرگذاری درجه 1
بازیگران فرامنطقه ای شامل آمریکا و متحد اصلیش ناتو و در کنار آنها رژیم صهیونیستی به عنوان بازیگران تاثیرگذار درجه 1 و مهمترین و موثرترین بازیگر شناسایی شدند. این مطلب به معنی این است که قدرتهای بزرگ همچنان تمایل به حضور در سایر مناطق را دارند و با شیوه های مستقیم یا غیرمستقیم رویکرد سلطه گری خویش را ادامه می دهند.
ب) بازیگران با سطح تاثیرگذاری درجه 2
عربستان، ترکیه و ائتلاف منطقهای مهمترین بازیگران تاثیرگذار درجه2 در منطقه شرق و جنوب شرق کشور در آینده شناسایی شدهاند. پس از تجزیه عثمانی، عربستان و ترکیه همواره در صدد دستیابی به قدرت در منطقه غرب آسیا بودهاند. البته شیوه های تاثیرگذاری آنها با هم کاملا متفاوت است. عربستان رویکرد مقابله مستقیم را در پیش گرفته است و به دنبال کسب حمایت کامل بازیگران درجه 1 میباشد ولی ترکیه رفتاری دوگانه در سالهای مختلف از خود نشان داده است و از بازیگران درجه 1 فاصله گرفته است.
ج) بازیگران با تاثیرگذاری با درجه 3
شکل گیری گروههای تروریستی نوین غیرمتمرکز و بدون هویت مشخص در منطقه افغانستان و پاکستان در کنار گروههای تروریستی سنتی موجود بازیگران درجه 3 را تشکیل می دهند. رفتار این گروهها با شکل های جدید خشونت همراه خواهد بود. این دسته هرچند از درجه تاثیرگذاری کمتری نسبت به دو گروه اول، نیاز به کسب قابلیتهای نوینی متفاوت با قابلیتهای شناخته شده موجود دارد.
د) بازیگران با تاثیرگذاری با درجه 4
این بازیگران که شامل منافقین و مخالفین نظام جمهوری اسلامی می باشند، به عنوان بازیگران درجه 4 نقشی شبیه به حشرات موذی بازی می نمایند.
و) بازیگران با تاثیرگذاری با درجه 5
گروهکهای تروریستی محلی، استقلال طلبان بلوچ پاکستان و ایران و قومیتهای محلی متاثر از وهابیت عربستان بازیگران درجه 5 را تشکیل می دهند. عملکرد این بازیگران کاملا وابسته است و به عملکرد سایر بازیگران بستگی دارد. این دسته با آنکه از نظر قدرت نظامی در کمترین حد قرار دارند به دلیل آشنایی کامل به مناطق دو طرف مرز می توانند نقش های حمایت یا هدایت سایر بازیگران و یا نفوذ در نیروهای داخلی را ایفا نمایند.
نتیجه گیری:
این تحقیق به دنبال پاسخ به دو سوال اساسی بوده است.
سوال اول: بازیگران کلیدی جنگهای زمینی آینده علیه ایران در منطقه شرق و جنوب شرق ایران کدامند؟
پاسخ: بازیگران کلیدی جنگهای زمینی آینده بر اساس میزان قدرت نظامی و منافعی که خواهند داشت شامل 13 بازیگر می باشد. آمریکا و متحد اصلیش ناتو و در کنار آنها رژیم صهیونیستی، عربستان، ترکیه، ائتلاف منطقهای، گروههای تروریستی نوین غیرمتمرکز و بدون هویت مشخص در کنار گروههای تروریستی سنتی، منافقین و مخالفین نظام جمهوری اسلامی، گروهکهای تروریستی محلی، استقلال طلبان بلوچ پاکستان و ایران و قومیتهای محلی متاثر از وهابیت عربستان بازیگران کلیدی این جنگ احتمالی معرفی شده اند.
سوال دوم: جایگاه هر یک از بازیگران جنگ زمینی آینده در منطقه شرق و جنوب شرق ایران براساس میزان تاثیرگذاریشان چگونه است؟
پاسخ: سیزده بازیگر معرفی شده در پاسخ سوال اول از نظر میزان تاثیرگذاری در 5 سطح، سطح بندی شدند و به عنوان بازیگران با سطح تاثیرگذاری درجه 1، 2، 3، 4 و 5 معرفی گردیدند.
منابع
تیشهیار، ماندانا (1390). آینده پژوهی در مطالعات استراتژیک، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی
خزایی، سعید (1391). آینده پژوهی فرهنگی و اجتماعی، دوماهنامه فارابی، شماره 27.
ستاریخواه, علی, خادم دقیق, امیرهوشنگ, نصیرزاده, عزیز, میرسمیعی, سید محمد. (1395). ماهیت صحنه جنگ ترکیبیِ آینده‌ی احتمالی علیه جمهوری اسلامی ایران در افق 1404. آیندهپژوهی دفاعی, 1(1), 27-44.
شکوهی, حسین, شیخ, محمدرضا. (1395). تدوین الگوی تشکیل فرماندهی مشترک منطقهای آجا مبتنی بر تهدیدات آینده. آیندهپژوهی دفاعی, 1(3), 139-167.
شهلایی, ناصر, نادری, علیرضا, قیم, جمال, اکبرپور, فریدون, ذوالفقاری, علی صفر, قادری, سیامک. (1395). مدل مناسب آماد و پشتیبانی در فرماندهی مشترک منطقهای در فضای نبرد آینده. آیندهپژوهی دفاعی, 1(3), 7-34.
کلانتری, فتح الله. (1395). تدوین راهبردهای جنگ احتمالی آینده با تأکید بر اجرای جنگ هیبریدی. آیندهپژوهی دفاعی, 1(2), 143-162.
فان کرفلد، مارتین.(2006) بازاندیشی مفهوم جنگ،ترجمه حیدری، عبادالله، مرکز آیندهپژوهی علوم و فناوری دفاعی، تهران، ۱۳۸۶
گودرزی، غلامرضا محمدی، مهدی (1392). بررسی تطبیقی نگاه تمدنی غرب و اسلام به مقوله سبک زندگی با رویکرد آیندهپژوهی، فصلنامه مطالعات آیندهپژوهی، سال دوم، شماره 7.
منطقی, منوچهر؛ امیرعلی سیف الدین؛ محسن اکبرپورشیرازی و علی زارع میرک آباد، ۱۳۹۳، بررسی جایگاه تحلیل بازیگر در مطالعات آینده پژوهی، اولین کنفرانس بین المللی ابزار و تکنیکهای مدیریت، تهران، موسسه اطلاع رسانی نارکیش، مومن نژاد, رضا. (1392). بازدارندگی دفاعی جدید جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامه دفاع مقدس, 2(7), 147-180.
واعظی، سیدکمال، قمیان، محمد مهدی، وقفی، سیدحسام (1396). آیندهپژوهی در علوم انسانی با رویکرد مدیریت دانش، ملاحظات، دستاوردها و اثرات، فصلنامه مدیریت سازمانهای دولتی، دوره5، شماره3، 31-46
Ehresman, C. (2012 ). “A theoretical frame for future studies”. On the Horizon. 21(1). 46-53
Krawczyk & Slaugster, R. (2010 ). “New generations of futures methods”. Futures, 42, 75-82
Jepsen, Anna Lund; Eskerod, Pernille, 2009, Stakeholder Analysis in Projects: Challenges in using current guidelines in the real world, International Journal of Project Management, 27, PP. 335–343.
Miles, Ian and Michael Keenan.(2003). Organising a Technology Foresight Exercise, Technology Foresight for Organizers, 8-12 December, Ankara, Turkey.
Reed, M. S., Graves, A., Dandy, N., Posthumus, H., Hubacek, K., Morris, J., … & Stringer, L. C. (2009). Who’s in and why? A typology of stakeholder analysis methods for natural resource management.Journal of environmental management. ۹۰(۵), ۱۹۳۳-۱۹۴۹٫
[1] - Ehresman
[2] - Ogburn
[3] - Rand
[4] -Pollock
[5] -Vattal
[6] - Krawczyk & Slaugster
1. [7] Robert D. Kaplan
