‌اعتبارسنجی شاخص‌های ایمنی از منظر پدافند غیرعامل در کاربری‌های آموزشی

محورهای موضوعی : جغرافیا و پدافندغیرعامل

معصومه جاویدان ¹

1 - کارشناسی ارشدجغرافیا وبرنامه ریزی شهری، واحدماه‌شهر، دانشگاه آزاداسلامی، ماه‌شهر، ایران

تاریخ دریافت : 1402/08/10 تاریخ پذیرش : 1403/01/20 تاریخ انتشار : 1403/01/21

کلید واژه: اعتبارسنجی, ایمنی, کاربری‌آموزشی, پدافندغیرعامل, مدارس‌ابتدایی.,

چکیده مقاله :

از جمله مواردی که باعث افزایش امنیت روانی دانش‌آموزان وخانواده‌ها می‌شود، امنیت و ایمن‌ سازی مدارس وکاهش آسیب‌پذیری و ارتقاء پایداری آن‌ها است. که یکی از اهداف واجزای مهم پدافندغیرعامل است. بنابراین نظر به اهمیت موضوع، این پژوهش به ‌اعتبارسنجی شاخص‌های ایمنی از منظر پدافند غیرعامل در کاربری‌های آموزشی باتاکید بر مدارس ابتدایی حوزه غربی بندرامام خمینی (ره)) با توجه به پنج‌شاخص‌ انتخاب‌شده(معماری وطراحی، سازه، تاسیسات، مجاورت ودسترسی، تجهیزات ) و42 زیر شاخص پرداخته است. نوع تحقیق کاربردی و روش‌تحقیق، پیمایشی- ارزیابی با تاکید بر پرسشنامه می‌باشد. جامعه آماری شامل کلیه مدیران، معاونان، معلمان و تعدادی از کارشناسان اداره آموزش وپرورش شهربندرامام خمینی (ره) بوده که حجم نمونه تعیین شده 117نفر می‌باشد. به‌ منظور بررسی‌ نرمال‌بودن توزیع ‌داده‌ها از آزمون کلموگروف-‌اسمینروف و جهت‌ بررسی وضعیت متغیرهای پژوهش از مدل‌یابی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزیی (PLS) و استفاده از نرم¬افزار SMARTPLS استفاده شده است. یافته‌های پژوهش حاصل از نتایج آزمون PLS، نشان می‌دهد: شاخص تجهیزات با ضریب تاثیر 918/0 بالاترین وشاخص مجاورت ودسترسی با 771/0 پایین‌ترین میزان اعتبار را در میان شاخص‌ های پژوهش داشته‌اند.

چکیده انگلیسی:

Increasing the security and safety of schools, reducing their vulnerability, and improving their sustainability are among the factors that increase the psychological security of students and families. It is one of the goals and crucial components of passive defense. Thus, given the significance of the subject, this study focuses on the validation of security and safety indicators from the perspective of passive defense in educational land uses, focusing on elementary schools in the western district of Bandar Imam Khomeini based on the five selected indicators(architecture and design, structure, facilities, proximity and access, and equipment) and 42 sub-indicators. The study type was applied and its method was survey-evaluation with emphasis on questionnaire. The statistical population of the study includes all principals, assistants, teachers, and some experts from the education department of Bandr Imam Khomeini City. The sample size was 117 people. To examine the normality of the data distribution, the Kolmogorov-Sminrov test was used. Also, to examine the status of the research variables, structural equation modeling by partial least squares (PLS) method and SMARTPLS software were used. The results of the PLS test revealed that the equipment indicator with an impact factor of 0.918 has the highest value and the proximity and access indicator with an impact factor of 0.771 has the lowest validity among the study indicators.

منابع و مأخذ:

1.ابوسعیدي، علی (1391). بهسازي و مقاوم‌سازی لرزه‌ای ساختمان‌های بتنی. اولین کنفرانس ملی صنعت بتن، مرکز بین‌المللی علوم و فنّاوری پیشرفته و علوم محیطی، 17-29.
2.امان‌پور، سعید، محمدی‌ده‌چشمه، مصطفی، و پرویزیان، علیرضا (1397). سنجش آسیب‌پذیري مراکزآموزشی‌از منظر پدافند غیر عامل(مطالعه‌موردي: مدارس‌ابتدائی‌کلان‌شهراهواز). فصل‌نامه‌جغرافیا و مطالعات محیطی. 7(27)، 43-60.
3.ایرانمش، لیلی، وجمشیدی، کیمیا (1395). تحقق اهداف پدافندغيرعامل دركاربري‌هاي آموزشي با تاكيد بر طراحي فضاهاي باز. ماهنامه شباک، 2(11)، 15-25.
4.حسینی، سیدبهشید، بیطرفان، مهدی، حسینی، سیدباقر، و هاشمی‌فشارکی، سیدجواد (1394). ارزیابی بازشوی همساز با معماری پدافند غیرعامل با بهره گیری از روش تحلیل سلسله مراتبی. ماهنامه فنی-تخصصی دانش نما، 24(242)، 73-81.
5.رزمی، حمیدرضا، وغلامی، میلاد (1399). واکاوی اصول و رهنمود های طراحی معماری مدارس از منظر پدافند غیرعامل. فصل نامه معماری شناسی. 3(17)، 1-16.
6.زارع‌زردینی، علیرضا، احمدوند، علی‌محمد، و احمدوند، مسعود(1398). کاربرد پدافندغیر عامل در طراحی و اجرای فضاهای ‌آموزشی. اولین کنفرانس بین اللملی مهندسی عمران، معماری و بازآفرینی شهری، شهریورماه، مرکز همایش های بین المللی امام خمینی(ره)،13 صفحه.
7.سامانه سناد وزارت آموزش و پرورش(1401).
8.شهرداری بندرامام خمینی(1400). اداره دفتر فنی و امور نقشه‌های شهری.
9.عطائی‌کاریزی، عادل، و نوحی‌بزنجانی، محبوبه (1399). ارزیابی طراحی معماری مدارس با رویکرد پدافند غیرعامل (نمونه‌موردی: مدرسه‌متوسطه امام‌حسین(ع) شهرمشهد). فصل‌نامه معماری‌شناسی. 3(16)، 1-11.
10.محمدابراهیمی، مهشید، اشنویی، امیر، شایان، محسن، و سالارنژاد، محمد (1401). ارزیابی و تحلیل آسیب پذیری شهریار منظرپدافند غیر عامل(نمونه مطالعاتی: شهر زادهدان). فصل نامه پژوهش و برنامه ریزی شهر،13(48)، 69-86.
11.ملکی، سعید، وگودرزی، رزیتا (1397). ارزیابی وضعیت آسیب‌پذیري ساختمان‌های‌آموزشی(مدارس ابتدایی) شهر بروجرد. فصل‌نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 10(37)، 129-151.
12.مولوی، شیما، وخالوندی، زهره (1398). بررسی نقش پدافندغیرعامل درطراحی مدارس. دومین کنفرانس ملی عمران و معماری در مدیریت شهری قرن21، خردادماه، تبریز، 12 صفحه.
13.مهدی‌نیا، سیداحمد، احمدی، محمدجواد، ونقی‌پور، عبداله (1399). نقش هندسه معماری با رویکرد پدافند غیر عامل. نشریه شهرتاب‌آو، 2(1)، 23-36.
14.یزدانی، محمدحسن، و فیروزی مجنده، ابراهیم (1395). سنجش عدالت فضایی در توزیع مکانی کاربری های آموزشی شهر اردبیل. فصل نامه برنامه ریزی فضایی، 6(3)، 17-35.
15.Alexander, D. (2007). Disaster Management: From Theory to Implementation, Journal of Seismology and Earthquake Engineering,9(1,2), pp. 5-49.
16.Hewitt, B. (2017). An attack on one school is an attack on all schools, A World at School.
17.Robert, J., Geller, I., Leslie, R., Janice, T., Nodvin, W., Gerald, T., & Howard, F .(2007). Safe and Healthy school Environments.Pediatric Clinics of North America. www. epa. Gov /schools /siting/ resources, 54(2),pp.351-373.
18.United Nations Development Programme. (2004). Reducing Disaster Risk: A Challenge for Development. A Global Report, New York: UNDP –Bureau for Crisis Prevention and Recovery (BRCP), available at http://www. undp. org/ bcpr/disred/rdr.htm.

متن کامل:



 

نشريه­ علمي اندیشه‌های نو در علوم‌جغرافیایی، دوره2، شماره3، بهار 1403، صفحات: 1-18

واحد ماهشهر

شاپا: 1473-2981

 

تاريخ دريافت: 10/08/1402

تاريخ پذيرش نهايي: 20/01/1403

 

 

‌اعتبارسنجی شاخص‌های ایمنی از منظر پدافند غیرعامل در کاربری‌های آموزشی 

 

معصومه جاویدان

کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحدماهشهر، دانشگاه آزاداسلامی، ماهشهر، ایران

  

 

چکیده

از جمله مواردی که باعث افزایش امنیت روانی دانش‌آموزان وخانواده‌ها می‌شود، امنیت و ایمن‌ سازی مدارس وکاهش آسیب‌پذیری و ارتقاء پایداری آن‌ها است. که یکی از اهداف واجزای مهم پدافندغیرعامل است. بنابراین نظر به اهمیت موضوع، این پژوهش به ‌اعتبارسنجی شاخص‌های ایمنی از منظر پدافند غیرعامل در کاربری‌های آموزشی باتاکید بر مدارس ابتدایی حوزه غربی بندرامام خمینی (ره)) با توجه به پنج‌شاخص‌ انتخاب‌شده(معماری وطراحی، سازه، تاسیسات، مجاورت ودسترسی، تجهیزات ) و42 زیر شاخص پرداخته است. نوع تحقیق کاربردی و روش‌تحقیق، پیمایشی- ارزیابی با تاکید بر پرسشنامه می‌باشد. جامعه آماری شامل کلیه مدیران، معاونان، معلمان و تعدادی از کارشناسان اداره آموزش وپرورش شهربندرامام خمینی (ره) بوده که حجم نمونه تعیین شده 117نفر می‌باشد. به‌ منظور بررسی‌ نرمال‌بودن توزیع ‌داده‌ها از آزمون کلموگروف-‌اسمینروف و جهت‌ بررسی وضعیت متغیرهای پژوهش از مدل‌یابی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزیی (PLS) و استفاده از نرم­افزار SMARTPLS استفاده شده است. یافته‌های پژوهش حاصل از نتایج آزمون PLS، نشان می‌دهد: شاخص تجهیزات با ضریب تاثیر 918/0 بالاترین وشاخص مجاورت ودسترسی با 771/0 پایین‌ترین میزان اعتبار را در میان شاخص‌ های پژوهش داشته‌اند.

کلمات‌کلیدی: اعتبارسنجی، ایمنی، کاربری‌آموزشی، پدافندغیرعامل، مدارس‌ابتدایی.

 

 

 

 

 

1.نویسنده مسئول: [e-mail]

 

مقدمه

مقدمه

بی‌توجهی به توزیع فضایی مناسب و اصولی مراکز آموزشی موجب کاهش کارایی نظام آموزشی، ایجاد مشکلات برای دانش آموزان و تحمیل بار مالی دوچندان بر نظام آموزشی و خانواده ها می‌شود. گفتنی است کاربری‌های آموزشی به دلیلی از جمله ناهماهنگی نهادهای اجرایی شهر، مشکلات مالی بخش آموزش و پرورش و ناآشنایی مسئولین با موازین علمی در پاسخ -گویی به نیازهای جمعی دانش‌آموزی با مشکلات بسیاری مواجه است. که باید در برنامه‌ریزی ها اندیشیده و همکاری بین بخشی در راستای کاهش این مشکلات گام برداشت(یزدانی وفیروزی مجنده،1395: 19). بنابراین لزوم برنامه‌ریزی برای مواقع بحرانی امری است که مسئولان، طراحان و معماران باید به آن توجه کنند. در این راستا پدافند غیرعامل مهمترین مقوله‌ای است که می‌تواند آسودگی خاطر شهروندان، امنیت جانی و مالی آن‌ها و ایمنی زیرساخت ها را فراهم آورد. دفاع یا پدافند غیرعامل مجموعه اقداماتی است که به کمک آن ها می‌توان با کم ترین امکانات و تجهیزات نسبت به دفاع عامل از طریق کاهش یا حذف آسیب پذیری، کنترل پیامد های تهاجم و افزایش قدرت مرمت پذیری در مقابل تهاجم غافلگیرانه دشمن و بدون استفاده از سلاح و درگیری مستقیم مقاومت نمود. پدافند غیرعامل از نظراخلاقی و بشر دوستانه و سیاسی نیز مفهومی صلح جویانه دارد ارزانترین وکم هزینه ترین روش مقابله با دشمن، انجام اقدامات پدافند غیرعامل و اقدامات پیشگیرانه امنیتی است تا از بروز خسارات زیاد به مراکز حساس و حیاتی جلوگیری شود چون، پیشگیری همواره بهترازدرمان است. معمولاً پدافند غیرعامل در زمان صلح شروع می‌شود و تا زمانی که لازم باشد ادامه می‌یابد(رزمی وغلامی،1399: 2).

از زمانی که شهرنشینی آغاز شد، برنامه‌ریزی و طراحی و ساخت شهرها همواره با پدافند و دفاع همراه بوده است. هم اکنون، عمده‌ترین هدف پدافند غیرعامل، ایمن‌سازی و کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های مورد نیاز مردم است تا بتدریج شرایطی را برای امنیت ایجاد نماید. براین اساس، اتخاذ تدابیر و روش‌هایی که مقدار آسیب‌پذیری شهرها را در مقابل تهدیدات دشمن کاهش دهد ضروری بوده و چنین شرایطی توجه بیش از پیش صاحب‌نظران کشور به دانش پدافند غیرعامل و بهره‌گیری از روش‌های آن را سبب شده است با توجه به موقعیت استراتژیک ایران در منطقه خاورمیانه و تهدیدات مستمر کشورهای همسایه و غیرهمسایه، متأسفانه پروژه‌ها و تأسیسات اقتصادی و زیربنایی بدون ملاحظات دفاعی و امنیتی در شهرها به صورت یک هدف تهدیدی قابل دسترس دشمن و هر تهاجمی استقرار یافته‌اند. بر اساس نظریة آسیب‌پذیری، در هر فضای مفروض ضریبی از آسیب‌پذیری وجود دارد، درحالیکه سطوح و دامنة ایمنی در سطح آن فضا به طور یکنواخت توزیع نشده است(محمدابراهیمی وهمکاران،1401: 73).

تدابیر پدافند غیرعامل در معماری و شهرسازی می تواند علاوه بر کاهش خسارات تهدیدهای انسان ساز، در کاهش آسیب پذیری در برابر انواع خطرات طبیعی نیز مفید واقع شود. همانگونه که بیان شد شهر و طراحی شهری در بحث پدافند غیرعامل جایگاه ویژه ای دارد. با توجه به قرار داشتن بسیاری از کاربری های حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی، در شهرها، وجود تأسیسات و ساز وکارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و آموزشی، از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و در صورت بروز جنگ می‌توانند زمینۀ بروز صدمات جانی و مالی زیادی باشند. بدیهی است به منظور جلوگیری از چنین صدماتی، لازم است قبل وقوع، کلیه تدابیر و پیش‌بینی‌های لازم صورت پذیرفته باشد تا در زمان وقوع حادثه، قابلیت بهره‌برداری و مدیریت مطلوب شهری در برابر تهدیدات میسر گردیده و در نتیجه جان شهروندان، پایداری  و بقای شهری تضمین گردد، لذا برنامه‌ریزی و اقدام جهت کاهش خسارات مالی، جانی، ایجاد ایمنی و پایداری ‌نسبی در زیرساخت‌های مهم شهری و ترویج و نهادینه‌سازی فرهنگ ایمنی در میان عموم شهروندان از مهمترین اقدامات مبحث طراحی و برنامه ریزی شهری  است(حسینی،1394: 74).

امروزه، مدرسه از مهم‌ترين نهادهاى اجتماعي، تربيتي و آموزشـي‌و اصلي ترين ركن تعليم و تربيت است كه به منظورتربيت صحيح دانش‌آموزان در ابعاد ديني، اخلاقي، علمي، آموزشي، اجتماعي، كشف استعدادها و هدايت ورشد متوازن روحي و معنوى وجسماني آنان، نياز به فضاهاى آموزشي مناسب دارد. مدارس كشور در مقاطع مختلف تحصيلي با جمعيت چندين ميليوني با پراكندگي وگستردگي درتمام نقاط شهرها و روستاها، از نظرساخت وساز داراى تفاوت در كيفيت ابنيه و تأسيسات بوده، ضمن آنكه ميليون‌ها دانش آموزروزانه بازندگي تمام خانواده‌ها در ارتباط مي‌باشند، ايجاد مدرسه امن جديد و ايمن‌سازى مدارس موجود، سبب ايجاد امنيت رواني خانواده و دانش آموزان گرديده و در شرايط تهديد علاوه بر، بهره بردارى دانش آموزان مي‌تواند به عنوان كانون امن محله، مورد استفاده قرارگيرد. از اين رو، مهمترين راهبرد ايمن مدارس در اولويت‌ قرار دادن پدافندغيرعامل مي‌باشد. درميان تمام مكان‌هاى عمومي بچه‌ها در مدارس ‌آسيب‌پذيرترين گروه درميان رخدادها و فجايع مي‌باشند. علاوه برآسيب‌پذيرى ساختمان ‌ها، محل قرار گيرى آنها نيز از اهميت زيادى برخوردار است. نامناسب بودن وفقدان معيارهاى ايمني سازه‌ها مي‌تواند منجر به خطرات جدى در يك حادثه گردد. با توجه به گستردگي و پراكندگي مجموعه ‌هاى آموزشي (دبستان) درسراسركشور، رعايت ملاحظات پدافند غيرعامل حين طراحي و ساختمان مدارس مي‌تواند علاوه بر تداوم فعاليت‌هاى معمول آموزشي در طول روز، اين فضا را در شرايط بحراني تبديل به فضايي امن جهت اسكان ساكنان نمايد. بنابراین از مهمترين اقدامات پدافند غيرعامل به عنوان راه حل، كاهش خطرپذيرى و دفع آسیب رسانی است (مهدی‌نیا وهمکاران ،1399: 23). 

بندرامام‌خمینی با توجه به تراکم جمعیتی بالا، کمبود فضاهاي خالی، شبکۀ ارتباطی ضعیف و ناکارآمد و مهم‌تر از همه برنامه‌ریزي نسنجیده، باعث شده است تا فضاهاي آموزشی بدون توجه به اصول ومعیارهاي لازم توزیع وگسترش منظم نیابند وسازگاري، همجواري و مطلوبیت مناسبی نداشته باشند. این مسأله علاوه بررعایت‌ نکردن اصل عدالت و برابري در برخورداري یکسان جمعیت دانش‌ آموز از فضاهاي آموزشی، آسایش، کارآیی، سلامت و ایمنی جمعیت دانش‌آموزي را کاهش می‌دهد. بر این اساس اعتبارسنجی مولفه‌های ایمنی از منظر پدافند غیرعامل ‌درکاربری های آموزشی باتاکید برمدارس ابتدایی محدوده مورد مطالعه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. که با رویکردي کاربردي و با استفاده از پنج شاخص(معماری وطراحی، سازه، تاسیسات، مجاورت و دسترسی، تجهیزات) و 42 زیرشاخص در این پژوهش انجام شده است. در این تحقیق به یک فرضیه اشاره شده که به قرارزیراست:

1.آیا می توان هر يك از شاخص‌های ایمنی از منظر پدافند غیر عامل را در‌ مدارس‌ ابتدایی حوزه غربی بندرامام خمینی (ره) اعتبارسنجی کرد؟

 

 

 

پیشینه پژوهش

مهدی‌نیا و همکاران(1399) در مقاله‌ای باعنوان نقش‌هندسه‌معماری مدارس با رویکرد پدافند غیرعامل‌اشاره داشته‌اند هندسه‌معماری یکی از عوامل مؤثر برمیزان خسارات وارده به ساختمان و افراد در هنگام حادثه می‌باشد که پرداختتن به رابطه هندسه معماری و فضاهای آموزشی می -‌تواند امری‌ضروری باشد. همچنین در افزایش ایمنی و کاهش خسارت بر دانش آموزان و فضای مدرسه نقش بسزایی دارد. رسیدن به اصول و مبانی جهت طراحی مدرسه )دبستان) با تاکید بر نقش هندسه معماری که علاوه برعملکرد پدافندی در زمان بحران، در زمان صلح نیز می‌تواند کاربری مناسبی داشته باشد.

عطائی‌کاریزی ونوحی‌بزنجانی(1399) درمقاله‌ای باعنوان ارزیابی‌طراحی معماری مدارس‌با رویکرد پدافندغیرعامل درمدرسه متوسطه امام حسین(ع) شهر مشهد پرداخته اند. هدف از انجام این مطالعه بررسی الزامات پدافند غیرعامل درطراحی معماری مدارس دوره متوسطه بوده است. یافته‌های حاصل از مطالعه موردی حاکی از آن است که در برخی از اصول و ضوابط تطابق قابل قبولی بین وضعیت فعلی مدرسه با الزامات مربوطه وجود دارد. همچنین نتایج مطالعه حاضر نشان داد که با رعایت الزامات پدافندغیرعامل در خصوص طراحی محوطه و حجم ساختمان، طراحی فضاهای امن و پناهگاه، ضمن ایجاد آمادگی در مواقع بحران، می‌توان به افزایش سطح عملكرد ایمنی دانش آموزان و کاهش خسارات ساختمان در برابر تهدیدات نظامی کمک نمود.

زارع زردینی وهمکاران(1398) درمقاله‌ای به کاربرد پدافند غیرعامل در طراحی و اجرای فضاهای آموزشی پرداخته است. بر اساس نتایج به‌دست آمده ازپرسشنامه، از بین عوامل پانزده‌گانه کاهش ‌آسیب‌پذیری مدارس، به ترتیب عوامل استانداردهای طراحی‌مدارس با میانگین وزنی 39/4، اصول پدافندغیرعامل با میانگین وزنی 01/4 و درجه اهمیت خیلی زیاد حائز رتبه‌های اول ودوم گردیدند. عامل مکان‌یابی احداث‌مدارس با میانگین وزنی 8/3 و درجه اهمیت زیاد، جایگاه سوم را به خود اختصاص داد. سه اولویت انتهایی به ترتیب، عوامل پوسته خارجی ساختمان با میانگین وزنی 08/3 و با درجه اهمیت زیاد، نقش نظارتی سازمان نوسازی مدارس با میانگین وزنی 88/2 و رعایت استاندارد با میانگین وزنی 64/2 و با درجه اهمیت متوسط، در جایگاه‌های سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم قرارگرفتند. از نظر پاسخ‌دهندگان بقیه عوامل با درجه اهمیت زیاد تشخیص داده شدند.

ملکی وگودرزی(1397) درمقاله‌ای باعنوان ارزیابی وضعیت آسیب‌پذیري ساختمان‌هاي آموزشی(مدارس ابتدایی) شهر بروجرد پرداخته است. نتایج‌تحقیق نشان می‌دهد در بین معیارهاي ارزیابی، شاخص کالبدي با وزن 238/0 داراي بالاترین اهمیت و شاخص همسایگی با وزن 188/0 در انتها قرار گرفته است. پس از ارزیابی مشخص گردید 75/43 درصد از ساختمان‌هاي آموزشی شهر بروجرد داراي آسیب پذیري بالا،25 درصد در طبقه آسیب‌پذیري متوسط و25/31 درصد داراي آسیب‌پذیري کم می‌باشند. بیشترین ضعف این مراکز در بخش ایمنی و سازه این ساختمان‌ها دیده می‌شود.

امان‌پور وهمکاران(1397) درمقاله‌ای به سنجش آسیب‌پذیري مراکزآموزشی ازمنظر پدافندغیرعامل درمدارس ابتدایی کلان -‌شهر اهواز پرداخته‌اند. تحلیل یافته‌ها نشان‌می‌دهد که از لحاظ ماتریس سازگاري مدارس در مناطق مختلف کلان‌شهر اهواز، مناطق دو، سه و شش آسیب‌پذیرترین مناطق می‌باشند و مناطق هفت و چهار ایمن‌ترین مناطق شناخته شده است. میزان تأثیر طیف‌هاي طبقه‌بندي پژوهش در سنجش آسیب‌شناسی مدارس ابتدائی با استفاده از مدل برازش رگرسیونی حکایت از آن دارد که تمامی طیف‌هاي پنج‌گانۀ با سطح اطمینان صددرصد معنی‌دار بوده است. همچنین‌ سایر نتایج نشان می‌دهد 28/41 درصد مدارس ابتدایی در کلان‌شهر اهواز در وضعیت کاملاً ایمن و 35/18 درصد نیز در وضعیت کاملاً ناایمن قرار دارند.

ایرانمنش و جمشیدی(1395) در مقاله ای با عنوان تحقق اهداف پدافندغیرعامل درکاربری های آموزشی باتاکید بر طراحی فضاهای باز پرداخته اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد آنچه كه درطراحي فضاها و خصوصاً در كاربري آموزشي بايد مورد توجه قرار گيرد، ايمني و كاهش خطرات و تلفات خصوصاً در زمان بروز حادثه و به خصوص بلاياي طبيعي است. فضاهاي بازخصوصاً در كاربري‌هاي‌آموزشی با تعداد متصرفان زياد نقش بسيار موثري در ايمني و نجات متصرفان در زمان وقوع حادثه و امدادرساني و اسكان و اقدامات مديريت بحران پس از حادثه دارد.

هی‌ویت¹(2017) در کتابی با عنوان جهانی در یک مدرسه، می‌نویسد هرکودک، سزاوار است که بدون ترس از خشونت یا حمله، تحصیل کند. اما هر سال میلیون‌ها کودک و نوجوان، از طریق درگیری، حملات مستقیم به مدارس، اشغال نظامی مدارس، سوء استفاده و سایر اشکال خشونت از تحصیل خود فاصله می‌گیرند.

رابرت وهمکاران²(2007) درمقاله‌ای باعنوان محیط مدرسه ایمن و سالم درآمریکای شمالی پرداخته‌اند. نتایج ‌پژوهش آنها نشان می‌دهد افزایش زمینه یادگیری بیشتر کودکان در محیط‌های مدرسه‌ای که از ایمنی و سلامت کامل برخوردار باشند بیشتر است.

الکساندر³(2007) درمقاله‌ای با عنوان‌مدیریت مخاطرات: از تئوری تا عمل به بررسی مدیریت مخاطرات محیطی می‌پردازد. و از جنبه‌هایي به مدیریت طوفان کاترینا در نئواورلئان در آگوست و سپتامبر2005 میلادی را مرور می‌کند که یکی از فاجعه‌بارترین بلای‌طبیعی در ایالات متحده آمریکا در طی این چند دهه اخیر بوده است. او افزایش نقش مشارکت مردم برای امنیت بیشتر آنها، و اولویت‌سنجی نیازهای گروه‌های زیان دیده در مواقع بحران و پسا آن و هماهنگی و حمایت دولت -‌ها در سازماندهی به مخاطرات اشاره می‌کند. همچنین از آمادگی اضطراری مردم و دولت‌ها در مقابل حوادث‌ و توجه به بحث پدافند غیرعامل و حفاظت مدنی می‌پردازد.

 

مبانی نظری

تعاریف ومفاهیم

کاربری- فضای آموزشی⁴

کاربري ‌آموزشی‌ یکی‌از انواع کاربري‌هاي اساسی‌ در شهرهاست‌ که‌ مکانیابی‌ بهینه‌ آن، ایمنی‌ و رفاه شهروندان را در پی‌خواهد داشت‌(امان‌پور وهمکاران ، 1397: 44). فضاي آموزشي به طور كلي به ساختمان، كيفيت كلاس درس، ميزان نور و روشنايي، مقدار گرما و سرما، كيفيت ميز و نيمكت، تابلوي آموزشي و در بعضي موارد زمين ورزشي، سالن هاي پوشيده و وسايل بازي و سرگرمي و فضاي سبز مدارس اطلاق می‌شود. فضاي آموزشي معمولاً داراي دو بعد فيزيكي و فرهنگي است. بعد فيزيكي فضاي آموزشي، شامل محوطه، فضاي سبز، ساختمان هاي آموزشي (كلاس‌ها، آزمايشگاه‌ها، كارگاه‌ها، كتابخانه، مراكز رايانه، سالن چند منظوره، مركز ديداري و شنيداري) است كه براي محيط آموزش و يادگيري در نظر گرفته شده است. تجهيزات آموزشي امكانات و وسايلي است كه در كلاس درس، كتابخانه، آزمايشگاه، كارگاه، مركز ديداري و شنيداري و مركز رايانه وجود دارد. بعد فرهنگي به توانايي‌ها و شايستگي‌هاي كاركنان، رفتار و منش آنان، نحوة برقراري ارتباط و مسئوليت شناسي افراد يك موسسه بستگي دارد. ايجاد محيطي شاد، سرزنده و سرشار از دوستي، همدلي، مسئوليت شناسي، نظم و انضباط نتيجه فرهنگ درست حاكم بر مدرسه است(ایرانمنش وجمشیدی ،1395: 18). اهمیت‌ ساختمان‌هاي عمومی‌ به‌ عنوان اماکنی‌ با مالکیت‌ عمومی‌ و برخوردار از کاربري عمومی‌ و مشخص‌ خدمت‌رسانی‌ در مقیاس شهري دو چندان می‌باشد، چرا که‌ از یک‌طرف براساس تحقیقات وشواهد موجود میزان تخریب‌ و آسیب‌ آن‌ها در مقایسه‌ با دیگر کاربري‌ها کمتر بوده که‌ می‌توان از آنها به‌ عنوان اماکنی‌ با پتانسیل‌ و شرایط ‌مناسب‌ در زمان بحران جهت‌ اسکان و سازماندهی‌ جنگ‌زدگان و مصیبت‌دیدگان استفاده نمود، از طرف دیگر درصورت بروزحادثه‌اي ویا انهدام این‌گونه‌ساختمان‌ها به‌ دست‌ دشمن‌، به‌ دلیل‌ تعداد بالاي استفاده ‌کنندگان از آن‌ها می‌تواند فاجعه‌ بسیاري به‌ بار آورد(امان‌پور وهمکاران ، 1397: 44).

 

مدارس‌ابتدایی‌⁵: 

دوره تحصیلی شش‌ساله‌ای است که دانش‌آموزان از سن شش سالگی به آن وارد شده، پس از طی نمودن شش سال پایه تحصیلی، در صورت موفقیت در امتحانات گواهینامه پایان دوره ابتدایی را دریافت می ‌نمایند. دبستان مقطعی از نظام آموزشی امروزی است که در آن آموزش رسمی کودک آغاز می‌شود. و در رشد کودک تاثیر فراوانی می‌گذارد. رشد ذهنی کودک در این دوره سریع است وبه تدریج خواندن و نوشتن و حساب کردن آموخته می‌شود(مهدی‌نیا و همکاران،1399: 24). 

 

پدافند⁶ و آفند⁷ و تمایز آن‌ها

از نظر واژه‌شناسی، واژه پدافند از دو جزء پد وآفند  تشکیل ‌شده است. در فرهنگ و ادب فارسي  پاد یا پد پيشوندي است كه به معاني(ضد، متضاد، پي ودنبال)بوده و هرگاه قبل از واژه‌ای قرار گيرد معناي آن را معكوس می‌نماید واژه آفند نیز به مفهوم (جنگ، جدال، پيكار و دشمني)است. پدافند را بر دو نوع عامل و غيرعامل معرفي می‌نماید. به نظر او پدافند غيرعامل بكار گيري اقدامات آفندی و تهاجمي باهدف ممانعت از پيشروي دشمن است، درحالی‌که پدافند غيرعامل عبارت است از به کار بردن روش‌هایی كه آثار زیان ‌های ناشي از اقدامات دشمن بكاهد يا آن را به حداقل برساند به بيان ساده‌تر، برخلاف پدافند عامل، در  پدافند غيرعامل از هيچ نوع جنگ‌افزاری در برابر دشمن استفاده نمی‌گردد. وجه تمايز بين پدافند عامل و غيرعامل را عامل انسان می‌داند. به اين معنا كه پدافند عامل را ابزاری می‌داند كه نياز به مديريت مستقيم و كاربري انساني دارد و مشتمل بر ابزار وآلات جنگي، سازمان‌دهی، آموزش و مديريت نيروهاست كه در شرايط عدم حضور انسان، آن ابزار به‌خودی‌خود فاقد اعتبار است. در حالی‌که پدافند غيرعامل را امكانات معماري در زمینۀ مهندسي جنگ می‌داند، به‌گونه‌ای كه بدون ابزار و توانمندي، نيروهاي رزمي و دفاعي را افزايش دهد(ابوسعیدی،1391: 13).

 

آسیب‌پذیری1و پدافندغیرعامل

آسیب‌پذیری مفهومی است که به وسیله علوم اجتماعی تکامل یافته است و به عنوان پاسخی برای آگاهی صرف دربرابر خطر بلایا دردهه 1970میلادی معرفی شد. از سال1980 میلادی، تسلط استراتژی‌های پیش‌بینی خطرگرا، مبنایی برای مداخله‌های تکنولوژیکی بوده است که به طور فزآینده‌ای به وسیله پارادایم جایگزین بااستفاده از آسیب‌پذیری به عنوان یک‌نقطه شروع برای کاهش خطر، به چالش کشیده شد.(محمد ابراهیمی ،1401: 74).

 برنامه توسعه سازمان ملل⁸آسیب‌پذیری را عوامل انسانی یا سیر برآیند از عوامل فیزیکی، زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی وفیزیکی می‌داند که ظن و عرصه‌ی آسیب را از تأثیر یک مخاطره تهدید ارائه و مشخص می‌کنند(UNDP,2004: 13).

 

مدارس وپدافند غیرعامل

با توجه به اينکه مدارس کشور در مقاطع مختلف تحصیلی و با جمععت چندين میلیونی و پراکندگی و گستردگی آن در تمام نقاط‌شهرها و روستاها از نظر ساخت و ساز دارای تفاوت در کیفیت ابنیه و تأسیسات بوده، ایجاد مدرسه امن جديد و ايمن‌سازی مدارس موجود سبب ايجاد امنیت روانی خانواده و دانش آموزان گرديده و در شرايط تهديد علاوه بر بهره‌برداری دانش‌آموزان می‌تواند به‌عنوان کانون امن محله مورد استفاده قرار گیرد. نکات‌مهمی در خصوص ساخت مدارس و فضاها آموزشی‌و در نظرگرفتن بحث پدافند غیر عامل در آنها وجود دارد که از آن جمله می توان به :

- ساخت‌سالن‌های امتحانات و ورزشی چندمنظوره که درمواقع اضطراری بتوان از آن به عنوان پناهگاه استفاده نمود و در زمان صلح  موجب تأمین بخشی از فضا مورد نیاز مدرسه باشد.

- مصالح مورد استفاده در مدارس می‌بایست دارای استجکام و ايمنی بالا باشند و فراتر ازمسايل اقتصادی در احداث ساختمان‌ها ممانعت از تمهدات ايمنی بروز خطر لحاظ شود.

- در مکان‌يابی مدارس می‌بايست توجه به دسترسی سريع و آسان در سطح شهر و معابرعمومی برای امداد رسانی در نظر گرفته شود.

-       ايجاد امنيت در برابر تهديدات.

 

چشم انداز مدارس ایمن

درراستای سندچشم‌انداز کشور، مدارس امن‌ در افق ‌چشم‌انداز 21ساله‌کشور⁹، با رعایت ملاحظات پدافندغیرعامل می ‌بایستی دارای ویژگی‌های زیر باشند:

- استقرار در موقعیت مناسب به عنوان یکی از کانون‌های ثقل محله.

- دارای پناهگاه چند منظوره با قابلیت خدمات رسانی به محله.

- دارای بنایی نسبتاً مستحکم و مقاوم.

- دارای قابلیت استمرار فعالیت آموزشی و نیز اسکان جمعیت در شرایط بحران.

- دارای دانش آموزان و معلمین و کارکنان آماده برای شرایط بحران.

- دارای دانش و بینش افرادمدرسه از تهدیدات دشمن وحوزه‌های‌عمومی‌ پدافندغیرعامل.

- دارای خدمات مورد نیاز و مهیا برای جمعیت تحت پوشش در شرایط بحران(مولوی و خالوندی ،1398: 5).

 

اهداف پدافندغیرعامل درمدارس

مهمترین اهدافی که بایددرانجام پدافند غیرعامل درسطح مدارس کشور صورت گیرد می تواند به قرار زیر باشد:

- ایجاد امنیت در برابر تهدیدات 

- پایداری در شرایط بحران 

- کم کردن آسیب پذیری(تلفات جانی و خسارات مالی)

- حفظ جان افراد حاضر در مدرسه 

- تامین آرامش جسمی روانی دانش آموزان در هنگام تهدید

- بهبود عملکرد مدرسه در جهت رشد و شخصیت دانش آموزان 

- ایجاد و حفظ آمادگی برای مقابله با هر نوع خطر(مولوی وخالوندی،1398: 5)

 

روش تحقیق

این پژوهش با هدف کاربردی و با روش، پیمایشی با تاکید بر پرسشنامه انجام شده است. جامعه آماری آن مدیران، معاونان، آموزگاران و تعدادی از کارمندان اداره آموزش و پرورش بندرامام خمینی انجام که با توجه به تعداد 15 مدرسه موجود در منطقه مورد مطالعه (جدول1) وحجم محدودجامعه با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی شده حجم نمونه (تعداد 117نفر، 50 درصد جامعه آماری) بدست آمد(چهاردسته مدیران، معاونان، کارشناسان ‌خبره و معلمان باسابقه) سپس براساس هرطبقه نمونه‌گیری ‌لازم انجام گردید¹⁰. برای پاسخ به پرسش‌ها با توجه به ادبیات موجود، تعداد پنج شاخص تحت عنوان: 1. معماری وطراحی.    2. سازه.   3. تاسیسات. 4. مجاورت و دسترسی.   5. و تجهیزات در نظر گرفته شد. به ‌جهت‌ اعتباریابی این ‌شاخص‌ها ابتدا برای روایی پرسشنامه‌های مربوط به انتخاب شاخص‌های پژوهش، پس از مطالعات اسنادی ومیدانی(در قالب روش دلفی و نظرسنجی از یازده نفر از اساتید دانشگاه و کارشناسان مرتبط) تاییدگردید. در تعیین پایایی¹¹پرسشنامه­ها نیز پس از جمع‌آوری تعداد 25 نفر از پرسش‌ شوندگان، ازطریق روش دلفی نسبت به پایایی پرسشنامه­های جمع‌آوری شده اقدام و ضریب آلفای آن تعیین گردید. که نتایج حاکی از این بود که پرسشنامه­های توزیعی و سازه­های تعیین شده دارای پایایی ‌مناسب در عوامل یاد شده است(با ارزش عددی 83/0). سپس با استفاده از پرسش‌نامه محقق ساخته که حاوی مقیاس پنج درجه‌ای لیکرت از بسیارضعیف تا بسیارخوب با امتیازهای یک تا پنج اقدام گردید. سپس براساس نتايج به دست آمده از پرسشنامه و مشاهدات میدانی به تحليل يافته‌ها با استفاده از نرم‌ افزارهای¹² 2 SPSSو¹³ 3PLSپرداخته شد. بدین‌منظوردر نرم -‌افزارهای فوق برای نرمال‌بودن توزیع ‌داده‌هاووضعیت مؤلفه‌های پژوهش از آزمون‌های: کلموگروف‌-اسمیرنوف4¹⁴و معادلات ‌ساختاری (رگرسیون ‌همزمان)5¹⁵استفاده شده است.

 

جدول1- مشخصات مدارس ابتدایی مورد مطالعه در پژوهش

ردیف	نام مدرسه	جنسیت	نام محله	جمعیت دانش آموزی
1	13 آبان	دخترانه	شهید دستغیب	226
2	امام رضا(ع)	پسرانه	شهید دستغیب	220
3	مهر	پسرانه	مسکن مهر-انتهای شهید دستغیب، بلوار تعاون	172
4	نجابت	دخترانه	مسکن مهر-انتهای شهید دستغیب، بلوار تعاون	167
5	انقلاب	پسرانه	کوی اباذر	270
6	ستایش	دخترانه	کوی اباذر	53
7	ایثار	پسرانه	کوی اباذر	320
8	شاهدبهگام	پسرانه	فازیک	180
9	تربیت	دخترانه	فازیک	302
10	فردوسی	پسرانه	فازیک	406
11	رقیه یک	دخترانه	کوی اباذر	290
12	رقیه دو	دخترانه	کوی اباذر	259
13	ام البنین(س)	دخترانه	کوی صدوقی	255
14	خلیج فارس	پسرانه	بلوار آیت‌الله خامنه‌ای	250
15	حر	پسرانه	بلوار آیت‌الله خامنه‌ای	240

مآخذ: سامانه سناد وزارت آموزش و پرورش،1401

 

محدوده و قلمرو پژوهش

بندرامام‌خمینی(ره) درمحدوده تقسیمات‌کشوری شهرستان ماهشهر و در جنوب‌غربی و بخش جلگه‌ای استان خوزستان قرار دارد که در طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۸ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۰ درجه و ۳۳ دقیقه شمالی به فاصله ۸۵ کیلومتری شرق آبادان و ۸ کیلومتری غرب بندرماهشهر و ۹۰ کیلومتری شهر اهواز واقع شده ‌است. بندرامام خمینی از شرق و شمال به بخش مرکزی بندرماهشهر با فاصله۸ کیلومتری، ازجنوب‌ به خورموسی در فاصله ۳۰ کیلومتری از شمال به شهر جراحی محدود می‌شود. از ویژگی‌های اقلیمی آن قرارگیری در سرزمین پرفراز و نشیب ساحلی دریا است که عمق‌آب ساحل خلیج فارس بااین سرزمین به استثناء پیش رفتگی خورموسی کم بوده و از محل راس در امتداد جنوب شرقی امتداد یافته‌است(شکل1).

 

 

شکل1: موقعیت جغرافیایی و محلات شهر بندر امام خمینی

مآخذ: با کمی تغییر نویسنده، اقتباس شده از شهرداری بندر امام خمینی، 1401

 

در شکل2، موقعیت محدوده انتخابی پژوهش در نقشه کاربری اراضی و مدارس ابتدایی حوزه غربی بندر امام خمینی نشان داده شده است.

 

 

شکل2: موقعیت مدارس ابتدایی در حوزه غربی بندر امام خمینی(ره) 

مآخذ:  با کمی تغییر نویسنده اقتباس شده از شهرداری بندر امام خمینی، 1401

 

یافته‌های‌تحقیق

یافته‌های‌توصیفی

براساس یافته‌های‌توصیفی از مجموع 117پرسشنامه توزیع شده در بین نمونه‌های انتخاب شده پژوهش، اطلاعات بدست آمده به شرح جدول2، نشان داده شده است.

 

جدول2- درصد/ فراوانی پاسخ به سوالات توصیفی پژوهش

جنسیت (تعداد/درصد)

میزان آشنایی با  موضوع پژوهش (پدافندغیرعامل) (تعداد/درصد)

میزان تحصیلات (تعداد/درصد)

مرد

زن

کم

متوسط

زیاد

فوق‌ دیپلم

لیسانس

فوق لیسانس

دانشجوی دکترای

دکترای تخصصی

80

37

22

67

28

28

60

25

3

1

4/68

6/31

80/18

26/57

93/23

9/23

3/51

4/21

6/2

9/0

مآخذ: یافته‌های‌تحقیق،1401

بر اساس یافته‌های‌توصیفی اشاره شده در جدول4، 4/68درصد پاسخ‌دهند‌‌گان مرد و6/31درصد زن. و میزان‌آشنایی پاسخ‌دهندگان‌ به موضوع پدافندغیرعامل، 8/18درصد کم، 26/57 درصد متوسط و 93/23 درصد زیاد بوده ست. به لحاظ تحصیلات،9/23درصدفوق دیپلم، 3/51 درصدلیسانس،4/21 درصد فوق ‌لیسانس، 6/2درصد دانشجوی‌دکترای و9/0 درصد دکترای تخصصی‌داشته‌اند.

 

یافته‌های استنباطی

در ادامه پژوهش به‌منظور بررسی نرمال‌بودن توزیع داده‌ها از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف استفاده شد. که در جدول3، نشان داده شده است.

 

جدول 3- نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف

متغیرهای پژوهش	( آماره كلموگروف اسميرونوف )Z	( سطح معناداري) Sig	تعداد نمونه	نتیجه نرمالیتی
معماری وطراحی	078/0	076/0	117	نرمال است
سازه	093/0	014/0		نرمال نیست
تأسیسات	124/0	000/0		نرمال نیست
مجاورت و دسترسی	089/0	024/0		نرمال نیست
تجهیزات	057/0	200/0		نرمال است

مآخذ: یافته‌های‌تحقیق،1401

 

نتایج بدست آمده از جدول3، نشان می‌دهد مقدارسطح معني­داري درتمامی متغیرها(به جزء معماری و تجهیزات) از مقدار خطای 05/0 کمتراست، پس فرض صفررد می­شود، يعني به جزء متغیر معماری و تجهیزات سایر مؤلفه‌ها نرمال نیستند. بنابراین با توجه به عدم نرمال بودن متغیرها برای تایید مدل وپاسخ به‌فرضیه‌های‌پژوهش از مدل‌یابی معادلات‌ساختاری به‌روش حداقل مربعات جزیی¹⁶ (PLS) با استفاده از نرم­افزار SMARTPLS استفاده شده است. روش تخمين PLS ضرايب را به گونه‌ای تعيين می‌کند كه مدل حاصله، بيشترين قدرت تفسير و توضيح را دارا باشد؛ بدين معنا كه مدل بتواند با بالاترين دقت و صحت، متغير وابسته نهايي، را پيش‌بيني نمايد. روش حداقل مربعات جزئي که در بحث الگوسازي‌ رگرسيوني آن ‌را با PLS نيز معرفي‌می‌کنند، يکي‌از روش‌های آماري چند متغيره محسوب می‌شود که به وسیله آن می‌توان عليرغم برخي محدودیت‌ها مانند: نامعلوم‌بودن توزيع متغير پاسخ، وجود تعداد مشاهدات کم و يا وجود خود همبستگی جدي بين متغيرهاي مستقل؛ يک يا چند متغير پاسخ را به طور هم­زمان در قبال چندين متغير مستقل الگوسازي نمود. برای بررسی فرضیه تحقیق؛ میزان ‌اعتبارهر يك از شاخص‌های ایمنی از منظر پدافند غیر عامل در‌ مدارس‌ ابتدایی حوزه غربی بندرامام خمینی (ره)، بارعاملی وعدد معناداری مربوط به هریک از شاخص‌ها در جدول4، و نمودار1و2، نشان داده شده است. در نمودار1، مدل تحلیل عاملی تاییدی را در حالت تخمین ضرایب استاندارد نشان می‌دهد. در این نمودار اعداد و یا ضرایب به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته‌ی اول تحت عنوان معادلات اندازه­گیری مرتبه اول هستند که روابط بین متغیرهای پنهان (بیضی)، متغیرهای آشکار(مستطیل) می‌باشند. این معادلات را اصطلاحاً بارهای عاملی¹⁷ گویند. تمامی آیتم‌های پرسش­نامه دارای بار عاملی بزرگ‌تر از 5/0 و لذا می‌توان هم­سویی سؤالات پرسش­نامه برای اندازه­گيری مفاهيم را در اين مرحله معتبر نشان داد. در واقع نتایج فوق نشان می‌دهد آنچه محقق توسط سؤالات پرسش­نامه قصد سنجش آن‌ها را داشته است توسط اين ابزار محقق شده است. لذا روابط بين سازه‌ها يا متغير‌های پنهان قابل استناد است. شاخصی که بار عاملی بالاتری داشته باشد، دارای اهمیت بالاتری نسبت به سایر شاخص‌ها می‌باشد. دسته‌ی دوم معادلات اندازه­گیری مرتبه دوم هستند که روابط بین متغیرهای پنهان و غیرپنهان می‌باشند به این ضرایب اصطلاحاً ضرایب مسیر¹⁸ گفته می‌شود. در نمودار2، مدل پژوهش را در حالت قدرمطلق معناداری ضرایب(t-value) نشان می‌دهد. این مدل در واقع تمامی معادلات اندازه‌گیری (بارهای عاملی مرتبه اول و دوم) و معادلات ساختاری را با استفاده از آماره t، آزمون می‌کند. بر طبق این مدل، هر یک از بارهای‌عاملی وضرایب مسیر در سطح اطمینان 95% معنادار هستند اگر و فقط اگر مقدار آماره‌ی t بزرگ تر از 96/1+ قرار گیرد. نتایج نشان می‌دهد که تمامی ‌بارهای عاملی در سطح اطمینان 95% معنادار هستند. بنابراین با توجه به مقدار ضرایب‌ استاندارد بدست آمده، شاخص تجهیزات با ضریب تأثیر 918/0 بیشترین میزان اعتبار را داشته و 84 درصد تغییرات ایمنی از منظر پدافند غیر عامل را تبیین نموده است. بعد از شاخص تجهیزات، دو شاخص سازه و معماری اعتبار بیشتری داشته‌اند.

 

جدول4- نتايج حاصل از یافته­های تحلیل عاملی تاییدی

متغیر	عامل	t-value	ضریب استاندارد	R2
ايمني از منظر پدافندغيرعامل	معماری	204/23	837/0	701/0
	سازه	251/25	840/0	705/0
	تأسیسات	940/26	835/0	697/0
	مجاورت و دسترسی	292/15	771/0	595/0
	تجهیزات	008/51	918/0	842/0

مآخذ: نویسنده،1401

 

 

نمودار1: شاخص‌هاي انتخابی پژوهش از منظر پدافند غيرعامل در حالت تخمین ضرایب استاندارد

مآخذ: نویسنده،1401

 

 

نمودار2: مدل پژوهش  در حالت معناداری(t-value)

مآخذ: نویسنده،1401

 بحث ونتیجه‌گیری

با عنایت به اینکه شهرهای ما در شرایط تهدید از آسیب‌های نظامی در امان نخواهد بود و مدارس به عنوان کانون‌های جمعیتی در صورت آسیب دیدن، سبب افزایش تلفات انسانی می‌گردند و از طرفی در چنان شرایطی از آنجا که شهرها باکمبود فضای امن مواجه می‌باشند و نیز پراکندگی فضاهای آموزشی‌ درسطح کشور، مدارس امن به عنوان فضای امن پناهگاهی می‌توانند علاوه بر حفوظ جوان دانش‌آموزان بعنوان قشر آسیب پذیر جامعه، مورد استفاده ساکنین محله پیرامون‌ یخود نیز قرار گیرند. فلذا احداث مدارس امن می‌تواند در جهت افزایش امنیت‌روانی دانش‌آموزان، خانواده آن‌ها و مردم‌ بسیار موثر واقع شود. با توجه به تهدیدات روزافزون دشمن، بسیج امکانات و توانایی‌ها در طراحی و ساخت مدارس امن جدید و ایمن سازی مدارس موجود ضروری بوده و لازم است در اولویت برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش قرار گیرد.آنچه در پژوهش حاضر به عنوان هدف اشاره شد، عبارت بود از میزان ‌اعتبار هر يك از شاخص‌های ایمنی از منظر پدافند غیرعامل در‌ مدارس‌ ابتدایی حوزه غربی بندرامام خمینی (ره) که با توجه به آن در این پژوهش پنج شاخص(معماری وطراحی، سازه، تاسیسات، مجاورت ودسترسی، تجهیزات) و 42 زیر شاخص شناسایی و انتخاب گردید. همچنین 15 دبستان دولتی در محدوده غربی بندر امام خمینی به عنوان موارد مورد مطالعه تعیین شدند تا بتوان معیارهای مشخص شده را با تاکید بر بحث پدافند غیر عامل در آنها مورد بررسی قرار داد. مقایسه نتایج ارزیابی‌ها در پژوهش‌حاضر بیانگر آن است که شاخص‌های انتخابی این پژوهش‌اهمیت زیادی در شناسایی و ارزیابی ساختمان‌های مدارس محدوده مورد مطالعه از منظر پدافند غیر عامل دارد و می‌تواند در روند پیشگیری و کنترل خسارات و صدمات تا حدود زیادی ایفای نقش داشته باشد. اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق نشانگر این موضوع است كه قابلیت اعتبار هر یك از شاخص‌های پژوهش در محدوده مورد مطالعه از نظر ظرفیت، مکان و طرز تفکر و برخورد مخاطبان و نظارت مسئولین بر آن، متغیر می‌باشند. از سویی دیگر در ارزیابی شاخص‌ها به نسبت پژوهش‌های پیشین که کمتر مورد توجه واقع شده، این پژوهش بدان‌ها به دید عمیق‌تری نگاه کرده است. پیشنهادهایی‌که می‌توان با لحاظ‌کردن شاخص‌های پنج‌گانه انتخابی پژوهش مطرح شود به قرار زیر است:

الف): در بحث دو شاخص معماری و سازه:

1.تهیه دستورالعمل ویژه و تخصصی با تاکید برملاحظات پدافند غیرعامل در طراحی مدارس.

2.الزامی شدن اعمال ملاحظات دفاع غیرعامل در احداث مدارس جدید.

3.ایجاد دفاتر فنی پدافندغیرعامل در وزارت آموزش و پرورش.

4.فرم ساختاری مدارس نرم و منعطف بوده و گوشه‌های تند در فرم کلی آن نباشد.

5.بین خروجی‌های اصلی بنا با حیاط اختلاف سطح وجود نداشته باشد.

6.خروج اضطراری از کلاس‌ها در طبقات همکف، اول و دوم ازطریق پنجره ممکن باشد.

7.ابعاد پله فرار برای تسهیل خروج اضطراری وسیع تر از اندازه استاندارد باشد.

ب): در بحث شاخص تجهیزات:

1.پله فرار در مدارس دارای قاب سراسری و کاملاً محفوظ در برابرخطر سقوط افراد باشند.

2.کف مسیرهای حرکتی لغزنده نباشد وطرح نرده‌ها برای‌تسریع تخلیه اضطراری مدل‌سرسره باشد.

ج): در بحث شاخص تاسیسات:

1.دارای منابع جایگزین سوخت و انرژی(برق اضطراری) و همچنین مخزن آب ذخیره باشند.

د): در بحث شاخص مجاورت و دسترسی:

1.با توجه به سن کاربران، در مدارس هدف پناه ایمن ولی موقت و رساندن دانش آموزان به خانواده باشد.

2.طرح محیط نباید هیچگونه فرصتی را برای غارتگران و افراد فرصت طلب یا خطرناك فراهم نماید.

ه): همچنین در نگاه کلی می توان به پیشنهادهای دیگر نیز اشاره کرد:

1.ایجاد نهضت ایمن سازی مدارس، با مشارکت بسیج دانش‌آموزی و بسیج امکانات آموزش و پرورش.

2.ایجاد حس مشارکت‌جویانه دربین ارکان اصلی نظام آموزشی(مسئولین، دانش آموزان و والدین).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع ومآخذ

1.ابوسعیدي، علی (1391). بهسازي و مقاوم‌سازی لرزه‌ای ساختمان‌های بتنی. اولین کنفرانس ملی صنعت بتن، مرکز بین‌المللی علوم و فنّاوری پیشرفته و علوم محیطی، 17-29.

2.امان‌پور، سعید، محمدی‌ده‌چشمه، مصطفی، و پرویزیان، علیرضا (1397). سنجش آسیب‌پذیري مراکزآموزشی‌از منظر پدافند غیر عامل(مطالعه‌موردي: مدارس‌ابتدائی‌کلان‌شهراهواز). فصل‌نامه‌جغرافیا و مطالعات محیطی. 7(27)، 43-60.

3.ایرانمش، لیلی، وجمشیدی، کیمیا (1395). تحقق اهداف پدافندغيرعامل دركاربري‌هاي آموزشي با تاكيد بر طراحي فضاهاي باز. ماهنامه شباک، 2(11)، 15-25.

4.حسینی، سیدبهشید، بیطرفان، مهدی، حسینی، سیدباقر، و هاشمی‌فشارکی، سیدجواد (1394). ارزیابی بازشوی همساز با معماری پدافند غیرعامل با بهره گیری از روش تحلیل سلسله مراتبی. ماهنامه فنی-تخصصی دانش نما، 24(242)، 73-81.

5.رزمی، حمیدرضا، وغلامی، میلاد (1399). واکاوی اصول و رهنمود های طراحی معماری مدارس از منظر پدافند غیرعامل. فصل نامه معماری شناسی. 3(17)، 1-16.

6.زارع‌زردینی، علیرضا، احمدوند، علی‌محمد، و احمدوند، مسعود(1398). کاربرد پدافندغیر عامل در طراحی و اجرای فضاهای ‌آموزشی. اولین کنفرانس بین اللملی مهندسی عمران، معماری و بازآفرینی شهری، شهریورماه، مرکز همایش های بین المللی امام خمینی(ره)،13 صفحه.

7.سامانه سناد وزارت آموزش و پرورش(1401).

8.شهرداری بندرامام خمینی(1400). اداره دفتر فنی و امور نقشه‌های شهری.

9.عطائی‌کاریزی، عادل، و نوحی‌بزنجانی، محبوبه (1399). ارزیابی طراحی معماری مدارس با رویکرد پدافند غیرعامل (نمونه‌موردی: مدرسه‌متوسطه امام‌حسین(ع) شهرمشهد). فصل‌نامه معماری‌شناسی. 3(16)، 1-11.

10.محمدابراهیمی، مهشید، اشنویی، امیر، شایان، محسن، و سالارنژاد، محمد (1401). ارزیابی و تحلیل آسیب پذیری شهریار منظرپدافند غیر عامل(نمونه مطالعاتی: شهر زادهدان). فصل نامه پژوهش و برنامه ریزی شهر،13(48)، 69-86.

11.ملکی، سعید، وگودرزی، رزیتا (1397). ارزیابی وضعیت آسیب‌پذیري ساختمان‌های‌آموزشی(مدارس ابتدایی) شهر بروجرد. فصل‌نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 10(37)، 129-151.

12.مولوی، شیما، وخالوندی، زهره (1398). بررسی نقش پدافندغیرعامل درطراحی مدارس. دومین کنفرانس ملی عمران و معماری در مدیریت شهری قرن21، خردادماه، تبریز، 12 صفحه.

13.مهدی‌نیا، سیداحمد، احمدی، محمدجواد، ونقی‌پور، عبداله (1399). نقش هندسه معماری با رویکرد پدافند غیر عامل. نشریه شهرتاب‌آو، 2(1)، 23-36.

14.یزدانی، محمدحسن، و فیروزی مجنده، ابراهیم (1395). سنجش عدالت فضایی در توزیع مکانی کاربری های آموزشی شهر اردبیل. فصل نامه برنامه ریزی فضایی، 6(3)، 17-35.

15.Alexander, D. (2007). Disaster Management: From Theory to Implementation, Journal of Seismology and Earthquake Engineering,9(1,2), pp. 5-49.

16.Hewitt, B. (2017). An attack on one school is an attack on all schools, A World at School.

17.Robert, J., Geller, I., Leslie, R., Janice, T., Nodvin, W., Gerald, T., & Howard, F .(2007). Safe and Healthy school Environments.Pediatric Clinics of North America. www. epa. Gov /schools /siting/ resources, 54(2),pp.351-373.

18.United Nations Development Programme. (2004). Reducing Disaster Risk: A Challenge for Development. A Global Report, New York: UNDP –Bureau for Crisis Prevention and Recovery (BRCP), available at http://www. undp. org/ bcpr/disred/rdr.htm.

 

---

[1] .Hewitt

[2] .Robert

[3] .Alexander

[4] 4.Land Use- Educational Space 

[5] .Primary schools

[6] 2.Defense

[7] 3.Offensive 

4.Vulnerability

[8] 1.United Nations Development Program 

[9] 1.سندی‌ جهت‌ تبیین افقی برای توسعه‌ی ایران در زمینه‌های مختلف‌فرهنگی، علمی، اقتصادی، سیاسی واجتماعی است که به پیشنهاد  مجمع تشخیص مصلت نظام تدوین شده‌ است. اجرای این چشم‌انداز از سال ۱۳۸۴ و در قالب چهار برنامۀ توسعۀ پنج ساله انجام می‌گیرد. سال ۱۴۰۴ خورشیدی (۲۰۲۵میلادی) افق چشم‌انداز است.

 

[10] 1.برای توزیع پرسشنامه‌ها ملاک از نظر تعداد جمعیت هر مدرسه انتخاب و دسته بندی لازم انجام گردید(به پنج دسته جمعیتی: بسیارکم، کم، متوسط، زیاد و بسیار زیاد) که به ترتیب: 5 درصد، 10درصد، 20درصد، 25درصد و 40درصد پرسشنامه‌ها اختصاص داده شد.

[11]  

[12] 2.Statistical Package for the Social Sciences

[13] 3.Partial Least Squares

[14] 4.Kolmogorov-Smirnov

[15] 5.Structural Equation

 

[16] .Partial Least Square

[17] . Loading factor

[18] . Path coefficient