ارزیابی والویت‌سنجی پارک‌های شهری (مطالعه‌موردی: منطقه 13شهری‌کلان‌شهرمشهد)

محورهای موضوعی : جغرافیا و برنامه ریزی شهری

زهرا پارسانیک ¹ (کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحدماهشهر، دانشگاه آزاداسلامی، ماهشهر، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/06/14 تاریخ پذیرش : 1402/06/22 تاریخ انتشار : 1402/07/21

کلید واژه: پارک‌های شهری, فضای‌سبز, منطقه13 شهری, کلان‌شهر مشهد, مدل تاپسیس,

چکیده مقاله :

پارک‌های شهری؛ منطقه‌ای پوشیده از گیاه در داخل و اطراف شهر است که دارای دو کارکرد مهم برای شهر است. تعدیل‌دما، تلطیف هوا و زیبایی. با توجه به کمبود سرانه فضای سبز و توزیع نامناسب آن درکلان‌شهرمشهد و اهمیت این موضوع در این پژوهش به ارزیابی واولویت‌سنجی پارک‌های موجود در منطقه 13 شهری کلانشهرمشهد بر اساس6 شاخص؛ امکانات، زیبایی، امنیت، دسترسی، توزیع- پراکندگی، مساحت – وسعت؛ و استفاده از مدل تاپسیس پرداخته شده است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی با تاکید بر جنبه کاربردی و جمع آوري اطلاعات بر اساس پیمایش میدانی بوده است. نتایج حاصل از یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد؛ از میان 13 پارک موجود در منطقه ثامن کلانشهرمشهد؛ تنها پارک امورشهراست که شاخص¬های مطلوبیت و کیفیت آن تا حدی ارتقاء یافته است. همچنین نتایج حاصل از مدل تاپسیس حاکی از آن است که پارک امور شهر با رتبه (CL) 993/0، پارک شهید فهمیده با رتبه(CL) 773/0، پارک میر با رتبه(CL) 625/0 دارای بالاترین و پارک کوچه عیدگاه با رتبه(CL)240/0، و پارک جاویدان با رتبه(CL)185/0 و پارک بهاالتولیه با رتبه(CL) 140/0 دارای کمترین کیفیت و مطلوبیت می¬باشند.

چکیده انگلیسی:

City parks embody regions covered with plants that capture in and around cities, with two eminent functions including temperature adjustment, weather moderation and beauty. Due to the lack of green spaces per capita and its inappropriate distribution in mashhad metropoli the current study tends to draw more attention toward evaluating and prioritizing the existing parks in the region 13th mashhad metropolis. The indicators such as Facilities, beauty, security, access, distribution-scattering, space and the use of the TOPSIS model have been discussed. The descriptive-analytical research method was based on field survey with emphasis on the practical aspect and data collection. The results of the research findings show; among the 13 parks in the samen region of mashhad metropolis; the only park is omurshahr that its desirability and quality indicators have been upgraded to some extent. Also, the results of the TOPSIS model indicate that the park of the Amurshahr with score 0/993, shahid fahmideh park with score 0/773, mir park 0/625 places the highest. Eidgah alley with score 0/240 and javidan park 0/185 and bah al-tolieh park 0/140 have the lowest quality and desirability.

منابع و مأخذ:

1.ابراهیم زاده، عیسی، وعبادی‌جوکندان، اسماعیل (1387). تحلیلی برتوزیع فضایی- مکانی فضای سبز در منطقه سه شهری زاهدان. فصل‌نامه جغرافیا و توسعه، 6(11)، 39-58.
2.استادی، مهری، سلطانی‌فرد، هادی، ادب، حامد، قلیچی‌پور، زهرا، و پهلوانی، عباس (1396). ارزیابی و رتبه‌بندی مناطق‌شهری با تأکید بر کیفیت اکولوژیکی پارک‌ها و فضای‌سبز به روش تاپسیس در مناطق شهری مشهد. فصل‌نامه محیط شناسی، 43(2)، 329-347.
3.ایران¬نژادپاریزی، محمدحسین، و تجملیان، مهدیه (1390). بوستان‌ها و فضای‌سبزشهری. انتشارات دانشگاه یزد، چاپ اول، 416 صفحه.
4.بهرامی، اردشیر (1390). بررسى رابطه احداث فضاى سبز بر امنيت اجتماعى و جرايم(موردمطالعه: بوستان باغ حکیم). فصل‌نامه مطالعات امنیت اجتماعی، 2(26)، 13-38.
5.پریزادی، طاهر، شیخی، حجت، و ابراهیم‌پور، مریم (1391). مکان‌یابی فضای سبز شهری(پارک‌های درون شهری) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در منطقه 9 کلان‌شهر مشهد. فصل‌نامه برنامه‌ریزی فضایی، 2(3)، 111-134.
6.پوراحمد، احمد، گروسی، علیرضا، و توکلی‌نغمه (1394). تحلیل فضایی توزیع و پراکنش پارك‌هاي شهري کرج. فصل‌نامه مطالعات نواحی شهری، 2(4)، 1-21.
7.تقوایی، مسعود، وشاهوردیان، مرضیه (1382). برنامه‌ریزی و طراحی فضای سبز شهری و تاثیرات متقابل آن بر انسان و طبیعت. مجله اطلاعات جغرافیایی(سپهر)، 47، 46-55.
8.جیکوبز، جین (1386). مرگ وزندگی درشهرهای بزرگ آمریکایی. ترجمه، آرزو افلاطونی حمیدرضا پارسی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، 554 صفحه.
9.رستم‌خانی، پروانه، لقایی، حسنعلی (۱۳۸3). اصول طراحی فضای سبز در محیط‌های مسکونی. انتشارات مرکز تحقیقات راه مسکن وشهرسازی، چاپ اول، 168 صفحه.
10.سرور، رحیم، ومحمدی‌ده‌چشمه، پژمان (1396). تحلیلی بر وضعیت فضای سبز شهری در شهر شهرکرد. فصل‌نامه جغرافیا(برنامه ریزی منطقه ای)، 7(3)، 301-320.
11.سعیدنیا، احمد (1382). کتاب‌سبز شهرداری جلد اول شهرسازی. انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور، چاپ‌سوم، 92 صفحه.
12.شکور، علی، قائدشرفی، یاسمن، و مشک‌سار، پریسا (1402). تحلیلی بر نقش پارک‌ها و فضای‌سبز شهری در ارتقای کیفیت زندگی در منطقه 6 شهرداری شهر شیراز. فصل‌نامه‌جغرافیا ومطالعات محیطی، 12(46)، 110-129.
13.صالحی، اسماعیل، رمضانی‌مهربان، مجید، افراسیابی، هادی، داوودی، سیدمجید، وبصیری‌مژدهی، رضا (1392). ارزیابی توزیع مکانی پارک¬های شهری با استفاده از تحلیل شبکه. فصلنامه مدیریت شهری وروستایی، 32، 185-196.
14.خاکپور، براتعلی، صالحی‌فرد، محمد، رفیعی، هادی، و توانگر، معصومه (1389). تحلیلی بر ابعاد اجتماعی فضاهای سبز شهری با تاکید بر دیدگاه شهروندان(مطالعه موردی:کلان‌شهر مشهد). فصل‌نامه فضای جغرافیایی، 10(29)، شماره29، 51-93.
15.قرخلو، مهدی، وجان‌بابانژادطوری، محمدحسین (۱۳۸۷). استانداردها و مقررات کاربردی در زمینه کاشت درختان و طراحی فضای‌سبز در سطح شهر. فصل‌نامه اطلاعات جغرافیایی(سپهر)، 17(65)، 35-41.
16.قشقائی، رضا، و منصوریان، الهام (1400). مولفه‌های تاثیرگذار برارتقای کیفیت فضای سبز شهری(نمونه موردی پیاده روهای شهر یاسوج). فصل‌نامه جغرافیا و روابط انسانی، 4(3)، 50-64.
17.مجنونیان، هنریک (1374). مباحثی پیرامون پارک‌ها، فضای‌سبز و تفرجگاه‌ها. انتشارات‌سازمان‌ پارک‌ها وفضای سبز شهرتهران، چاپ اول، 260صفحه.
18.مروتی، مریم، و بیدکانی، سمیرا (1399). ارزيابی وضعيت پارک‌ها و فضای سبز شهری با استفاده از مدل الکتره در شهر اردکان. فصل‌نامه علوم وتکنولوژی محیط زیست، 22(4)، 209-225.
19.معروف‌نژاد، عباس، و امیری، ابراهیم (1400). ارزیابی مطلوبیت پارک‌ها از منظر گردشگری شهری و گذران اوقات فراغت شهروندان با استفاده از مدل کوپراس در منطقه2 شهری کلان‌شهر اهواز. فصل‌نامه فضای گردشگری، 10(39)، 20-1.
20.مهدی‌نژاد، محمود (۱۳۷0). فضای سبز و اثرات آن بر آلودگی هوا و تحلیلی بر وضعیت فضای سبز در شهراصفهان. مجله رشد آموزش‌جغرافیا، 25(1)، 28-34.
21.Chang, H.,Sh. & Liao, C., H. (2011). Exploring an integrated method for measuring the relative spatial equity in public facilities in the context of urban parks, Journal of Cities, 28(5):361-371.
22.Morgan,H.Walsemann,K,.M.Child,S.Powers,A.Reed,J,.A.& Kaczynski, A,. T. (2016) .Using an environmental justice approach to examine the relationships between park availability and quality indicators,neighborhood disadvantage,and racial/ethnic composition, Journal of Landscape and Urban Planning,148:159-169.
23. R. Kaplan. (1992). The psychological benefits of nearby nature. In D. Relf (Ed.) The role of horticulture in human well-being and social development. Portland, OR: Timber Press. Pp. 125-133.
24.Ulrich. R.S. (2002). Health Benefits of Gardens in Hospitals. Plants for People International Exhibition Florida, Florida, USA.
25.Wen, M. Zhang, X,. H. Carmen, D. Holt, J,. B & Crroft, J,. B. (2013). Spatial Disparities in the Distribution of Parks and Green spaces in the USA, Annals of behave medicine, 45(11):2-18.
26.Wright.F.L, (2000), Brodacre city: A new community plan, in:"City Reader" (Legate, R.T. and stout. F.Eds), Routledge, London and New York.pp 344-349.

متن کامل:



 

نشريه­ علمي اندیشه‌های نو در علوم‌جغرافیایی، دوره1، شماره1، پاییز1402، صفحات83-100

واحد ماهشهر

 

تاريخ دريافت: 14/06/1402

تاريخ پذيرش نهايي: 19/07/1402

 

 

ارزیابی والویت‌سنجی پارک‌های شهری

 (مطالعه‌موردی: منطقه 13شهری‌کلان‌شهرمشهد)

 

زهراپارسانیک

کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحدماهشهر، دانشگاه آزاداسلامی، ماهشهر، ایران

 

چکیده                                                                              

پارک‌های شهری؛ منطقه‌ای پوشیده از گیاه در داخل و اطراف شهر است که دارای دو کارکرد مهم برای شهر است. تعدیل‌دما، تلطیف هوا و زیبایی. با توجه به کمبود سرانه فضای سبز و توزیع نامناسب آن درکلان‌شهرمشهد و اهمیت این موضوع  در این پژوهش به ارزیابی واولویت‌سنجی پارک‌های موجود در منطقه 13 شهری کلانشهرمشهد بر اساس6 شاخص؛ امکانات، زیبایی، امنیت، دسترسی، توزیع- پراکندگی، مساحت – وسعت؛ و استفاده از مدل تاپسیس پرداخته شده است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی با تاکید بر جنبه کاربردی و جمع آوري اطلاعات بر اساس پیمایش میدانی بوده است. نتایج حاصل از یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد؛ از میان 13 پارک موجود در منطقه ثامن کلانشهرمشهد؛ تنها پارک امورشهراست که شاخص­های مطلوبیت و کیفیت آن تا حدی ارتقاء یافته است. همچنین نتایج حاصل از مدل تاپسیس حاکی از آن است که پارک امور شهر با رتبه (CL) 993/0، پارک شهید فهمیده با رتبه(CL) 773/0، پارک میر با رتبه(CL) 625/0 دارای بالاترین و پارک کوچه عیدگاه با رتبه(CL)240/0، و پارک جاویدان با رتبه(CL)185/0 و پارک بهاالتولیه با رتبه(CL) 140/0 دارای کمترین کیفیت و مطلوبیت می­باشند.

کلمات‌کلیدی: پارک‌های شهری، فضای‌سبز، منطقه13 شهری، کلان‌شهر مشهد، مدل تاپسیس

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

بوستان‌ها و فضاهای سبز شهری، به عنوان بخشی از فضاهای مشاع شهری، علاوه بر تأثیرات زیست محیطی که از جمله مهمترین کارکردهای درنظرگرفت شده برای آنهاست، کارکردها و پیامدهای عمده دیگری نیز دارند. با کمبود منابع اولیه و آلودگی محیط زیست، توجه مجامع مختلف علمی به بحث طبیعت معطوف گردیده است. به نحوی که حفظ محیط زیست و رسیدن به توسعه پایدار، امروزه از موضوعات ببنیادین مجامع علمی جهان است(قشقایی و منصوریان،1400: 51). پارک‌ها وفضاهاى‌سبز موهبتي براي شهروندان است. استفاده درست شهروندان از اينگونه فضاها موجب بهبود كيفيت زندگى شهروندان و عدم استفاده از آنها موجب تجمع افرادخلافكار، افزايش جرايم و انحرافات خواهد گرديد كه خود موجب بروز ناامنى اجتماعی شهروندان خواهد شد( بهرامی،43:1390). فضای سبز در شهرها بویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی٬دارای عملکرد های مختلفی می باشند . فضای سبز از یک سو موجب بهبود وضعیت زیست محیطی شهرها می شوند و از سوی دیگر شرایط مناسبی را برای گذران اوقات فراغت شهروندان تعبیه می کند. علاوه بر اینها ٬ دارای عملکردهای کالبدی نیز می باشد. اثرات فضای سبز شهری از دیدگاه زیست محیطی مواردی چون کاهش آلودگی هوا کاهش آلودگی صوتی‌بهبود شرایط بیوکلیماتیک درشهر افزایش نفوذ پذیری خاک و تاثیر مثبت بر چرخه آب در محیط زیست شهری و افزایش کیفیت آب‌های زیرزمینی را شامل می‌شود. فضای سبز می تواند به طور قابل توجهی دمای هوا را کاهش دهد ویا به تلطیف هوا کمک کند. در بررسی اثرات اثرات روانی – اجتماعی فضای سبز باید گفت که انسان در هر شرایطی‌به چندساعت فضای‌ساکت و آرام نیاز دارد که فضای سبز می تواند این فضا را تامین نماید(ابراهیم‌زاده وجوکندانی ۱۳۸۷: ۴۵). پارک‌ها باحفظ مضمون‌خود بر حسب نوع استفاده، موقعیت یا ارزش، عناوین مختلفی پیدا کرده‌اند که ‌بدون توجه به طبقه‌بندی آن‌ها می‌توان تعدادی از آن‌ها را نام برد. پارک عمومی، پارک شهر، پارک حومه، پارک‌ایالتی، پارک میان راه، پارک ملی، پارک ملی تاریخی، پارک ملی یادمان، پارک ملی نظامی، پارک ملی آثار تاریخی، پارک ملی حیات وحش، پارک نیمه ملی، پارک بین المللی، پارک جنگلی ملی، پارک طبیعی و...(قشقایی ومنصوریان،1400: 55). پیامدهاي توسعه شهري و پیچیدگیهاي معضلات زیست محیطی آنها موجودیت فضاي سبز و گسترش آن را براي همیشه اجتناب ناپذیر کرده است(مجنونیان،1:1374). از سویی دیگر می توان گفت هدف اصلی در طراحی فضای سبز دستیابی به آثار اجتماعی و روانی آن در هرچه نزدیک تر کردن انسان وطبیعت به یکدیگر است. هرچند از کارکرد فضای سبز در ساخت کالبدی شهر و کارکرد زیست محیطی آن نیز می توان انتظار بازدهی اجتماعی و روانی داشت(تقوایی :41:1382). يكي از مهمترين اهداف در مطالعات شهري ايجاد تعادل است. چنانچه طرز قرارگيري و توزيع خدمات شهري و كاربري‌ها، از جمله فضاي سبز، داراي تعادل باشد، همه قشرهاي جامعه تا حد امكان از آنها بهره مفيد خواهد برد. بنابراين مفهوم سرانه فضای سبز تنها می‌تواند برای آن نوع فضای سبز به کار رود که برای گذران اوقات فراغت، بازی و تفریح مهیا شده است. کشور ایران با وجود عدم بهره‌برداری صحیح از اراضی و منابع آبی، از نظر سطح فضای سبز پایین -تر از حد استاندارد جهانی قرار دارد. براساس معیارهای وزارت مسکن و شهرسازی، سرانه مناسب برای فضای سبز شهرهای کشور بین ۱۵-۱۲مترمربع تعیین شده است، در حالی که در وضع موجود بسیاری از شهرها، این سرانه کمتر از ۳۰% این ارقام است.  برمبنای این یکی از مسائل مطرح در زمینه مکانیابی، تعیین مکان بهینه پارک و فضای سبز شهری می باشد.  استقرار پارک‌های شهری از یک سو به جهت تأثیری که بر کیفیت زندگی شهری دارند و از سوی دیگر به جهت بار مالی بدون بازگشت مستقیم سرمایه وسود که برای شهرداریها به جای می‌نهند، ارزش بررسی گسترده را دارند (رستم خانی و لقانی،1:1381).

بنابراین با توجه به اهمیت موضوع در این  تحقیق پس از شناسایی پارک‌های موجود در منطقه 13 شهری کلان‌شهرمشهد با اولویت‌بندی بر اساس6 شاخص؛ امکانات، زیبایی، امنیت، دسترسی، توزیع- پراکندگی، مساحت – وسعت؛ مولفه‌هاي ذکر شده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این ارتباط می‌توان به سوال اصلی تحقیق اشاره کرد:

·       ارزیابی و اولویت‌بندی پارک‌ها در منطقه13 شهری کلان‌شهرمشهد با توجه به مولفه‌های انتخابی تحقیق چگونه است؟

 

پیشینه تحقیق

با توجه به مطالب ارائه شده در ارتباط با موضوع؛ در این تحقیق سعی شده نزدیکترین منابع تحقیقی اشاره گردد. در ادامه ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت انجام گرفته در ﺳﻄﺢ داخلی وبین‌المللی می‌توان اشاره کرد. شکور وهمکاران(1402) در مقاله‌ای با عنوان تحلیلی بر نقش پارک‌ها و فضای سبز شهری در ارتقای کیفیت زندگی در منطقه 6 شهرداری شهر شیراز پرداخته‌اند. نتایج مطالعات حاکي از آن است که برای شهروندان شيرازی شاخص زیست محيطي با ميانگين رتبه‌ای 58/4 بيشترین تاثير و شاخص زیبایي شناختي با ميانگين رتبه‌ای87/2 کمترین تاثير را بر کيفيت زندگي داشته است.

معروف‌نژاد وامیری(1400) در مقاله‌ای باعنوان ارزیابی مطلوبیت پارک‌ها از منظر گردشگری شهری و گذران اوقات فراغت  شهروندان با استفاده از مدل کوپراس در منطقه2 شهری کلان‌شهر اهواز پرداخته است. نتایج پژوهش نشانگر سرانه پایین و حداقلی پارک‌های منطقه دو (36/9متر مربع) نسبت به استاندارهای جهانی و ملی است. همچنین بر اساس نتایج آزمون Anova، با توجه به مقدار محاسبه شده F که از 05/0 بیشتر است میانگین رضایت مخاطبان از شاخص‌ها در پارک‌های مورد مطالعه تفاوت معناداری را نشان می‌دهد. نتايج حاصل از مدل کوپراس نیز از23 پارک در محدوده مورد مطالعه نشان می‌دهد: پارک‌جزیره، پارک42هکتاری و پارک‌دولت به ترتیب با ارزش نهایی؛ 0615/0 ،0569/0،0554/0، در رتبه اول تا سوم از حیث شاخص‌های مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

مروتی و بیدکانی(1399) در مقاله ای باعنوان ارزيابی وضعيت پارک‌ها و فضای سبز شهری با استفاده از مدل الکتره در شهر اردکان پرداخته‌اند. نتایج به‌دست آمده نشان داد از بین پارکهای مورد بررسی، پارک فرهنگیان واقع در خیابان صدرآباد شهرک ولیعصر، درمقایسه با چهار پارک دیگر، توانسته است عملکرد بهتری را از خود نشان و شاخص‌های مورد بحث را به خود اختصاص دهد. این پارک 19000 مترمربع مساحت دارد و مجهز به ایستگاه سلامتی و تفریحی است و فاصله آن تا مرکز شهر)میدان 15خرداد) 6/3 کیلومتر است.

سرور ومحمدی‌ده‌چشمه(1396) در مقاله‌ای با عنوان تحلیلی بر وضعیت فضای سبز شهری در شهر شهرکرد پرداخته اند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد سرانه فضای سبز شهری شهرکرد 3/5 متر مربع برآورد شده است. که با سرانه استاندارد وزارت مشکن و شهرسازی کشور (12-7 متر مربع) فاصله دارد و کمبود آن مشهود است.

استادی وهمکاران(1396) در مقاله ای باعنوان ارزیابی و رتبه‌بندی مناطق شهری با تأکید بر کیفیت اکولوژیکی پارک‌ -ها و فضای‌سبز به روش تاپسیس در مناطق شهری مشهد پرداخته‌اند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان‌ می‌دهدکه منطقه5 دارای بهترین کیفیت اکولوژیکی است و در نقطه مقابل منطقه12 مشهد نامطلوبترین کیفیت اکولوژیکی را داراست.

پوراحمد وهمکاران(1394) در مقاله‌ای با عنوان تحلیل فضایی توزیع و پراکنش پارك‌هاي شهري کرج پرداخته اند. نتایج حاصله ‌از تحلیل وضعیت توزیع پارك‌هاي شهري در مناطق 12 گانۀ شهر کرج نشان از عدم تعادل در توزیع و پراکنش این‌ پارك‌ها نسبت به جمعیت مناطق دارد. منطقۀ 8 و11 داراي‌سرانۀ مناسب و مناطق دیگر داراي کمبود در سرانه و مساحت و همچنین توزیع نامتعادل پارك‌هاي ‌شهري هستند. نتایج مدل تاپسیس نیز نشانگر رتبۀ بالاي مناطق 8و11 در برخورداري از پارك‌هاي ‌شهری است.

پریزادی وهمکاران(1391) در مقاله‌ای با عنوان مکان‌یابی فضای سبز شهری(پارک‌های درون شهری) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در منطقه 9 کلان‌شهر مشهد پرداخته‌اند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که فضای سبز منطقه 9 با توجه به معیارهای مکان‌یابی ازپراکنش مناسبی برخوردار نبوده و از طرفی فضاهای سبز موجود جوابگوی نیازهای جمعیتی در آینده نیست.

مورگان‌‌وهمکاران¹ (2016) در مقاله‌ای با عنوان بررسی روابط بین دسترسی به پـارک‌های شهری و شاخص‌ های کیفی پرداخته‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهدشناخت و اصلاح سطح کیفی‌سازی پارک‌های شهری در به وجود آوردن عدالت فضایی در توزیع آن‌ها در محلات گوناگون شهر منتهی می‌شود.

ون‌‌ وهمکاران² (2013) در مقاله‌ای با عنوان، نابرابری فضایی در پراکندگی و توزیـع پارک‌ها و فضای سبز در ایالات متحدە آمریکا پرداخته‌اند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد درمناطق شهری و حومه یک ارتباط منفی بین سطحی از طبقات اجتماعی و فقر با امکان دسترسی فضایی به پارک‌ها و فضای سبز وجود دارد. چانگ‌ ولیاو³⁴(2011) در مقاله‌ای با عنوان مطالعه مدل یکپارچه درتحلیل امکانات عمومی‌شهری وتوزیع عدالت فضایی از منظر پارک‌های شهری پرداخته اند. نتایج تحقیق حاکی از آن است نابرابری‌های مناطق شهری اثرات بدی در خدمات‌رسانی به پارک‌شهری و توسعه فضایی آن‌ها می‌گذارد. هزینه و اتلاف زمان سـفر و همچنین رفت و آمد شهروندان و رفتارهای متفاوت آن‌ها در مسایل ترافیکی و توزیع و نحوه قرارگیری پارک‌های شهری در امکان دسترسی و استفاده آن‌ها تاثیرگذار است. 

 

 

 

 

مفاهیم و مبانی نظری

مفهوم پارک وانواع آن

پارک‌شهری به پارکی گفته می‌شود که دارای جنبه‌های تفریحی، تفرجی، فرهنگی و بالاخره زیست محیطی وسالم سازی محیط است و جنبه سرویس دهی به مناطق مختلف شهر را دارد. اغلب آنچه از تفرجگاه‌های معمولی، تصور می‌شود این است که تفرجگاه، منطقه‌ای است با درختزارهای پراکنده با فضای باز و کف پوش چمنی که به صورت مصنوعی یا طبیعی احداث و تنها به دستکاری و آرایش آن اکتفا شده است. این نوع فضاسازی در شهرها برای تفرج عامه، جا افتاده‌ -ترین شیوه برای احداث تفرجگاه‌ها به شمار می رود. امروزه در تعریف پارک جدا از سیمای فیزیکی آن، تفرج نقش اساسی‌دارد(قشقایی ومنصوریان،1400: 55). در جدول1، انواع پارک‌ها وفعالیت‌های مجاز در آن‌ها و همچنین در جدول2، نیازمندی‌های هر پارک شهری نشان داده شده است(ایران‌نژاد وهمکاران، 1390: 159).

 

جدول 1- انواع پارک­ها و نوع فعالیت­های مجاز در آن‌ها

نوع پارک	مساحت	شعاع عملکرد	فعالیت مجاز
همسایگی	کمتراز نیم هکتار	200متر	زمین بازی کودکان، محلی برای نشستن و کنترل کودکان
محله­ای	2-1 هکتار	400  تا600	گذران اوقات فراغت، قدم زدن، روزنامه خواندن و ...
ناحیه­ای	4-2 هکتار	800-1200	گذران اوقات فراغت، نشستن، قدم زدن، دویدن، دوچرخه سواری، اسکیت و...
منطقه­ای	6-4 هکتار	2500-1500	برگزاری مراسم و گردهمایی، دو، ورزشهای گروهی و ....
شهری و منطقه‌ای	بیش از 10هکتار	25تا30دقیقه رانندگی	کلیه فعالیت­های در پارک­های دیگر را می­توان در خود جای دهد

مآخذ: صالحی وهمکاران،1392.

 

در تقسیم­بندی کلی از اجزای بخش غیر زنده پارک­ها می­توان مجموعه عناصر را به دو دسته تقسیم نمود: دسته اول: تأسیسات که عبارت­اند از عناصر سازه­ای اصلی و برخی از تأسیسات رفاهی و تفریحی که عمدتا غیر منقول است و در محدوده فضای سبز احداث می­شوند: شامل نگهبانی، سردر ورودی، موتور خانه، انبار، کتابخانه، فروشگاه­های تجاری، خدماتی و فرهنگی  می­باشند. دسته دوم: تسهیلات: عناصر منقولی که در محل­های مناسب از فضای سبز نصب می­شوند و جابه­جایی و یا تغییر آنها به راحتی امکان­پذیر است. این عناصر در حکم مبلمان پارک­های شهری هستند و تابلوها، چراغ­های روشنایی، معابر، میز و نیمکت و.... را شامل می­شوند(قشقایی ومنصوریان،1400: 56).

 

 

 

 

 

جدول 2- نیازمندی پارک‌های شهری

نیازها	توضیحات
مبلمان	نیمکت، زباله­ دان، تابلوهای راهنمایی، تابلوهای اعلانات، پایه­های مخصوص روشنایی، دروازه­های ورودی، خروجی، حصار، مکان پیک نیک، فضاهای خصوصی و خلوت، سایبان
ابنیه	کتابخانه، نمایشگاه، گالری، آمفی تأتر، آبنما، کیوسک­های فروش مجلات
تأسیسات رفاهی	توالت، دستشویی، کافه تریا و رستوران، خدمات درمانی و کمک­های اولیه مکان پیک­نیک، فضاهای خصوصی و خلوت، سایبان
تجهیزات رفاهی	موتورخانه( آب و برق)، انبار نگهداری وسایل، گلخانه نهالستان، محل تهیه کود و کمپوست، مکان استراحت مستخدمین پارک
وسایل بازی	این نوع وسایل تنوع زیادی داشته و متناسب با طبقات سنی (کودکان و نوجوانان) تغییر می­کند و با توجه به فرهنگ و سنن هر جامعه این نوع وسایل متفاوتند
زمین بازی	زمین بازی والیبال، بسکتبال، تنیس، بدمینتون، تنیس روی میز
نشانه­های تجسمی	مجسمه­های اساطیر، مشاهیر، بزرگان و شخصیت­های مورد علاقه جوامع، کتیبه­ها، نقش­های برجسته، یاد بود احداث بوستان، سردرهای ویژه، ورودی­های سبز طراحی شده با استفاده از هرس

مآخذ: ایران نژاد وهمکاران، 1390.

 

فضای سبز شهری⁵

فضای سبز شهری و پارک های موجود در شهر نه تنها ارزش تفریحی داشته و محل مناسبی برای سپری کردن اوقات فراغت مردم به شمار می آید، بلکه این فضاها در موارد بسیاری از توسعه بی قواره و نسنجیده شهرها نیز جلوگیری می کند. امروزه با توجه به سرطان زایی محیط شهری بر اعتبار و اهمیت فضاهای سبز و پارک های شهری افزوده شده استفاده از گیاهان به عنوان حریم بصری، استفاده از درختکاری به عنوان حریم حفاظتی است(مهدی‌نژاد، 1370: 29). تنوع زیستی وحفاظت از محیط زیست کاهش آلودگی‌هوا وصوتی، معتدل‌کردن هوا، سایه افکنی و تنظیم میکروکلیما، کمک به آرام کردن جریانات سیل و کیفیت آب، ایجاد سطح نفوذپذیری برای جذب آب و ایجاد فرصت‌هایی برای ‌مطالعات تاریخی ومحیطی، ازعملکردهای مهم اکولوژیک فضای‌سبز شهری است(Wright,344:2000). ایجاد مکان -های مناسب برای ورزش، تفریح، در جهت سالم نگه داشتن سلامتی انسان و در دسترس بودن این فضاها برای همه ساکنان شهر و به وجود آوردن محیط های آرام در شهر می تواند به عنوان عاملی مهم در جهت سلامتی اجتماعی و در بیشتر بحث ها بر پارک ها و فضای سبز شهری به عنوان یک راهکار بسیار مهم که می تواند کیفیت زندگی اجتماعی شهری را بالا ببرد تأکید شده است( Kaplan.R,1992:127). جین‌جکوب(1386)؛ منتقد شهرسازی معاصر معتقد است که پارک باید درجایی باشد که زندگی درآن موج می‌زند جایی که در آن فرهنگ وفعالیت‌های بازرگانی و مسکونی است. تعدادی از بخش‌های شهری دارای چنین نقاط کانونی ارزشمندی از زندگی هستند که برای ایجاد پارک‌های محلی یا میادین عمومی مناسب به نظر می‌رسند(سعیدنیا، ۱۳۸۵: ۲). براین اساس مکانیابی فضای سبز باید از اصولی چون مرکزیت، سلسه مراتب و دسترسی  تبعیت کند. مرکزیت فضای سبز به این مفهوم است که فضای سبز حتی المقدور در مرکز محله، ناحیه و یا منطقه شهری مکانیابی شود. همچنین فضاهای‌سبز درمقیاس های متفاوت اعم از پارک های محله‌ای، منطقه‌ای و امثال آن‌ها باید با ساختار کالبدی متناظر خود انطباق داشته باشد. به‌عنوان مثال پارک منطقه‌ای در محدوده منطقه پیشنهاد شود Ulrich. R.S.,2002:447)). یکی از معیارهای دیگری که در مکانیابی فضای سبز باید به آن توجه شود، معیار«دسترسی» است. به این مفهوم که پارک‌های شهری باید از چهار جهت به شبکه ارتباطی دسترسی داشته باشند تا بدین طریق هم جمعیت بیشتری از آن‌ها استفاده کند و هم امکان نظارت اجتماعی و امنیت پارک افزایش یابد. بدین ترتیب امکان  بهره‌برداری دیداری از جلوه‌های زیبای پارک برای رهگذران از چهارجهت فرآهم می‌شود( قرخلو و جان بابانژاد ۱۳۸۷، ۳۷ ).

موادوروش تحقیق

پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردي و بر اساس روش تحقیق پیمایشی با تاکید بر پرسشنامه می‌باشد. روش گردآوری داده به صورت کتابخانه‌ای و پیمایش بوده است که هر دو به طور مستقل مورد توجه قرارگرفته است. هدف تحقیق حاضر بررسی وضعیت پارک‌ها وفضای سبز منطقه 13 کلان‌شهر مشهد از نظر مولفه های انتخابی تحقیق(امکانات، زیبایی، امنیت، دسترسی، توزیع- پراکندگی، مساحت – وسعت) بوده است. برای اولویت‌سنجی وکیفیت پارک وفضاهای سبز منطقه 13 کلان‌شهر مشهد در قالب 6 مولفه اطلاعات لازم طی نظرسنجی از شهروندان مورد مطالعه جمع‌آوری گردید. جهت جمع‌آوری اطلاعات به‌وسیله یک پرسشنامه چند معیاری بر مبنای طیف 5 درجه ای لیکرت با ضرائب 1،2،3،4،5 و گزینه‌های خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد در نظر گرفته شد. جامعه آماری پژوهش شهروندان ساکن منطقه13 و حجم نمونه شامل 377 نفر بوده است. همچنین جهت برآورد حجم نمونه برای توزیع پرسشنامه، از فرمول کوکران و با روش طبقه بندی تصادفی ساده انجام گردید. وزن‌دهی متغیرها توسط مدل آنتروپی‌شانون⁶ و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک رتبه‌بندی تاپسیس⁷ انجام شده است.

 

معرفی محدوده مورد مطالعه پژوهش

مشهد کلان‌شهری در شمال‌شرقی ایران و مرکز استان خراسان رضوی است. این شهر در زمان افشاریان، پایتخت ایران بود. مشهد با ۳۲۸ کیلومتر مربع مساحت، دومین شهر پهناور ایران بعد از تهران است. براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 این شهر با 3001184 نفر، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران است(شکل1). شهر مشهد دارای 13 منطقه شهرداری است که منطقه ثامن به عنوان منطقه‌ی 13 شهرداری این شهر از نظر محدوده قانونی از شمال به محله نوغان (قطاع2)-حدفاصل حرم مطهر ، خیابان شیرازی، چهارراه شهدا، خیابان آیت ا..بهجت، میدان راه آهن، بولوار شهید کامیاب، چهارراه مقدم طبرسی، خیابان طبرسی و از جنوب به محله عیدگاه(قطاع4)-حد فاصل حرم مطهر، خیابان نواب صفوی، میدان پنج راه، حیابان 17شهریور، میدان 17شهریور، بازار رضا و میدان بیت المقدس و از شرق به محله میر (قطاع3)- حد فاصل حرم مطهر، خیابان طبرسی، چهارراه مقئم طبرسی، بولوار وحدت، میدان پنج راه، خیابان نواب صفوی و از غرب به محله چهارباغ (قطاع1) حد فاصل حرم مطهر، میدان بیت المقدس، خیابان شهید اندرزگو، چهارراه خسروی، خیابان آزادی، چهارراه شهدا، خیابان شیرازی منتهی می گردد. مساحت کل منطقه ثامن 268 هکتار است(شکل2).توزیع فضای سبز(پارک‌ها و بوستان‌های شهری) کلان‌شهر مشهدبه تفکیک مناطق 13 گانه‌ی آن در شکل3، نشان داده شده است.

 

 

شکل1: موقعیت جغرافیایی محدوده مناطق 13 گانه شهری کلان‌شهر مشهد

مآخذ: شهرداری مشهد،1395.

 

 

شکل2: موقعیت منطقه13 شهری کلان‌شهرمشهد

مآخذ: شهرداری مشهد،1395.

 

 

شکل3: توزیع فضای سبز مناطق 13 گانه شهری کلان‌شهر مشهد

مآخذ: صالحی فرد وهمکاران،67: 1389

 

بحث ویافته‌ها

در اين مطالعه براساس شناخت شرايط جغرافيايي، اجتماعي- قتصادي و كالبدي- فيزيكي منطقه مورد مطالعه، عوامل موثر (معيارها) شناسايي شدند. بر این اساس پس از شناسایی پارک‌های موجود در منطقه 13 کلان‌شهرمشهد با اولویت بندی بر اساس6 شاخص؛ امکانات، زیبایی، امنیت، دسترسی، توزیع- پراکندگی، مساحت – وسعت؛ مولفه هاي ذکر شده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. پس از 7 مرحله بررسی با استفاده از تکنیک Topsis که به شرح کامل در زیر آمده است پرداخته شد. گام اول؛ تشکیل ماتریس داده ها و امتیاز دهی به شاخص ها بوده است که در جدول3، نشان داده شده است. 

 

جدول3- ماتریس داده‌ها و امتیازدهی به شاخص‌ها

مساحت-وسعت	توزیع- پراکندگی	دسترسی	امنیت	زیبایی	امکانات	نام پارک
5	6	5	5	6	5	شهید فهمیده
5	6	6	7	7	6	امور شهر
4	5	3	4	5	4	بخارایی
4	5	5	5	6	4	گودال ترک ها
4	4	3	5	6	3	ساعی 1
3	5	6	5	6	4	میر
4	5	6	5	4	3	خطی حاشیه کامیاب
3	4	2	4	4	3	کوچه حمام باغ
2	4	4	5	3	2	کوچه عید گاه
3	4	5	4	4	2	امیر
4	4	4	4	4	4	کوچه عباس قلی خان
2	2	3	5	2	2	بها التولیه
2	6	2	5	2	2	جاویدان

   

گام دوم: بی مقیاس‌کردن ماتریس داده‌ها می‌باشد که از رابطه‌ی(1)، بدست آمده است. در جدول4، نشان داده شده است.

ij=

 

 

جدول 4- بی‌مقیاس‌کردن ماتریس داده‌ها

مساحت- وسعت	توزیع- پراکندگی	دسترسی	امنیت	زیبایی	امکانات	نام پارک
385/0	351/0	316/0	283/0	344/0	386/0	شهید فهمیده
385/0	351/0	379/0	396/0	401/0	463/0	امور شهر
308/0	293/0	19/0	226/0	287/0	309/0	بخارایی
308/0	293/0	316/0	283/0	344/0	309/0	گودال ترک ها
308/0	234/0	19/0	283/0	344/0	231/0	ساعی 1
231/0	293/0	379/0	283/0	344/0	309/0	میر
308/0	293/0	379/0	283/0	229/0	231/0	خطی حاشیه کامیاب
231/0	234/0	126/0	226/0	229/0	231/0	کوچه حمام باغ
154/0	234/0	253/0	283/0	172/0	154/0	کوچه عید گاه
231/0	234/0	316/0	226/0	229/0	154/0	امیر
308/0	234/0	253/0	226/0	229/0	309/0	کوچه عباس قلی خان
154/0	117/0	19/0	283/0	172/0	154/0	بها التولیه
154/0	351/0	126/0	283/0	115/0	154/0	جاویدان

 

گام سوم: ماتریس بی‌مقیاس موزون است. برای این کار لازم است اوزان شاخص‌ها را داشته باشیم که با استفاده از روش آنتروپی‌شانون و رابطه‌ی(2) و(3)، بدست می‌آید. در جدول 5، ماتریس بی مقیاس موزون داده‌ها و در جدول6، اوزان داده -ها نشان داده شده است.

 

 

 

 

جدول 5- ماتریس بی‌مقیاس موزون دادها

مساحت- وسعت	توزیع- پراکندگی	دسترسی	امنیت	زیبایی	امکانات	نام پارک
111/0	1/0	092/0	079/0	1/0	113/0	شهید فهمیده
111/0	1/0	111/0	111/0	116/0	136/0	امور شهر
088/0	083/0	055/0	063/0	083/0	090/0	بخارایی
088/0	083/0	092/0	079/0	1/0	090/0	گودال ترک ها
088/0	066/0	055/0	079/0	1/0	068/0	ساعی 1
066/0	083/0	111/0	079/0	1/0	090/0	میر
088/0	083/0	111/0	079/0	066/0	068/0	خطی حاشیه کامیاب
066/0	066/0	037/0	063/0	066/0	068/0	کوچه حمام باغ
044/0	066/0	074/0	079/0	05/0	045/0	کوچه عیدگاه
066/0	066/0	092/0	063/0	066/0	045/0	امیر
088/0	066/0	074/0	063/0	066/0	090/0	کوچه عباس قلی خان
044/0	033/0	055/0	079/0	05/0	045/0	بها التولیه
044/0	1/0	037/0	079/0	033/0	045/0	جاویدان

 

جدول6- ماتریس بی مقیاس موزون دادها

مساحت/وسعت C6	توزیع و پراکندگی C5	دسترسی C4	امنیت C3	زیبایی C2	امکانات C1	شاخص گزینه
982/0	988/0	977/0	992/0	980/0	973/0	EJ
017/0	011/0	022/0	007/0	019/0	026/0	DJ
166/0	107/0	215/0	068/0	186/0	254/0	WJ

 

اکنون می‌توان ماتریس بی‌مقیاس شده‌ی موزون را بدست آورد. برای این منظور، ماتریس بی‌مقیاس شده را در ماتریس  که عناصر قطر اصلی آن اوزان  شاخص ها و دیگر عناصر آن صفر است ضرب می کنیم(رابطه4).

 

 

 

 

 

 

 

0.254 0 0 0    0       0

0 0.186       0 0 0 0

0      0             0.068          0        0           0 

0      0    0     0.215          0        0

0        0    0              0          0.107           0

0             0       0 0    0      0.166

 

 

گام چهارم: باید ایده آل‌های مثبت و منفی برای هرشاخص با استفاده از رابطه(5) و (6)، بدست  آوریم.

 

 J+ = [ max Vj1 , max Vj2, max Vj3, max Vj4, max Vj5, max Vj6]

J- = [ min Vj1, min Vj2, min Vj3, min Vj4, min Vj5, min Vj6]

J+ = [0/116 , 0/072, 0/028, 0/080, 0/039, 0/062]

J- = [0/039, 0/021, 0/016, 0/026, 0/013, 0/025]

 

گام پنجم: به دست آوردن میزان فاصله‌ی هرگزینه از ایده آل مثبت و منفی است(جداول7 و8).

 

جدول 7- داده‌های به دست آمده فاصله از ایده آل مثبت

فاصله از ایده آل مثبت	نام پارک
027/0	شهید فهمیده
001/0	امور شهر
062/0	بخارایی
045/0	گودال ترک ها
074/0	ساعی 1
048/0	میر
068/0	خطی حاشیه کامیاب
090/0	کوچه حمام باغ
1/0	کوچه عید گاه
090/0	امیر
060/0	کوچه عباس قلی خان
107/0	بها التولیه
114/0	جاویدان

 

 

جدول 8- داده‌های به دست آمده فاصله از ایده آل منفی

فاصله از ایده آل منفی	نام پارک
093/0	شهید فهمیده
116/0	امور شهر
060/0	بخارایی
076/0	گودال ترک ها
055/0	ساعی 1
081/0	میر
068/0	خطی حاشیه کامیاب
033/0	کوچه حمام باغ
032/0	کوچه عید گاه
048/0	امیر
058/0	کوچه عباس قلی خان
018/0	بها التولیه
026/0	جاویدان

                                                      

گام ششم : میزان نزدیکی نسبی هرگزینه با راه حل ایده‌آل می‌باشد؛ هرچه مقدارCL   به عدد یک نزدیک‌تر باشد، راه کار بهتری است(جدول9).

جدول 9- میزان نزدیکی هر گزینه با راه حل ایده آل

مقدار CL ( حد ایده آل)	نام پارک
773/0	شهید فهمیده
993/0	امور شهر
489/0	بخارایی
625/0	گودال ترک ها
424/0	ساعی 1
625/0	میر
499/0	خطی حاشیه کامیاب
265/0	کوچه حمام باغ
240/0	کوچه عید گاه
349/0	امیر
489/0	کوچه عباس قلی خان
140/0	بها التولیه
185/0	جاویدان

گام هفتم و در نهایت : با توجه به مقادیر CL ها، می‌توان رتبه‌بندی ایده‌آل  پارک‌های شهری محدوده مورد مطالعه را انجام ومشخص نمود(جدول10).

 

جدول 10- رتبه‌بندی پارک‌های منطقه‌ی 13 شهری کلان‌شهرمشهد

مقدار CL	نام پارک	رتبه ی  ایده آل پارک
993/0	امور شهر	1
773/0	شهید فهمیده	2
625/0	میر	3
625/0	گودال ترک ها	4
499/0	خطی حاشیه کامیاب	5
489/0	کوچه عباس قلی خان	6
489/0	بخارایی	7
424/0	ساعی 1	8
349/0	امیر	9
265/0	کوچه حمام باغ	10
240/0	کوچه عید گاه	11
185/0	چاویدان	12
140/0	بها التولیه	13

                                      

نتیجه‌گیری و  پیشنهادها

نتایج تحقیق در زمینه سرانه­ها نشان داد سرانه فضای‌سبز شهروندان منطقه‌ی 13 کلان‌شهرمشهد (ثامن) به لحاظ پارک تقریبا کمتر از نصف متوسط ملی است به ازای هر نفر 1/5 نفر در هر متر مربع (12-7 متر که متوسط آن 9.5 متر است) و یک چهارم استاندارد جهانی می­باشد. بر این اساس پس از شناسایی پارک های موجود در منطقه 13 کلان‌شهرمشهد با اولویت بندی بر اساس6 شاخص؛ امکانات، زیبایی، امنیت، دسترسی، توزیع- پراکندگی، مساحت – وسعت؛ مولفه هاي ذکر شده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. پس از 7 مرحله بررسی با استفاده از تکنیک Topsis نتایج نهایی از تحقیق بیانگر کاربرد و اهمیت این تکنیک در اولویت بندي پارک های شهري و ارائه الگوي بهینه پراکندگی براساس ضوابط و نیازهاي جمعیت شهري است. نتایج حاصل از مدل Topsis نشان داد پارک امور شهر با رتبه (CL) 993/0، پارک شهید فهمیده با رتبه(CL) 773/0، پارک میر با رتبه(CL) 625/0و پارک گودال ترک ها با رتبه(CL) 6251/0دارای بالاترین و پارک کوچه عیدگاه با رتبه(CL)240/0، و پارک جاویدان با رتبه(CL)185/0 و پارک بهاالتولیه با رتبه(CL) 140/0 دارای کمترین کیفیت و مطلوبیت می­باشند. بررسی تک­­تک شاخص­ها نیز نشان داد از میان 13 پارک موجود در منطقه ثامن شهر مشهد؛ تنها پارک امور شهر  است که شاخص­های مطلوبیت و کیفیت آن تا حدی ارتقاء یافته است. برنامه­­ریزی صحیح در زمینه ارتقای شاخص­های مطلوبیت پارک‌های منطقه‌ی 13 کلان‌شهر مشهد ضرورتی انکارناپذیر است. زیرا ارتقای کیفیت کاربری تفریحی در سطح فضاهای شهری به عنوان یکی از شاخص­های توسعه پایدا رشهری محسوب می­شود که می­تواند زمینه تعلق و رضایتمندی ساکنان به ویژه نسل جوان را به شهر فراهم کرده و به پایداری توسعه شهر در آینده کمک کند. از سوی دیگر بالا بردن سطح کیفیت پارک‌ها و فضای سبز به منزله اقدامی اساسی در راستای تامین سلامتی جسمی و روانی می­باشد.افزایش ارتقاء  بهره وری و بهبود عملکرد پارک ها می تواند از طریق توجه عمیق و نگرش تامل برانگیز به دیدگاه شهروندان در خصوص آثار و تبعات اجتماعی احداث و گسترش فضاهای سبز تحقق پذیرد. لذا انتظار می­رود مسئولین ذیربط تا حد امکان به راهکارهای پیشنهادی زیر توجه جدی داشته باشند:

-       اکثریت شهروندان به موضوع امنیت در پارک‌های منطقه‌ی فوق و تاثیرگذاری آن‌ها در فضاهای شهری انتقاد داشتند. این مسئله در صورت رفع‌شدن توسط مدیریت‌شهری باعث‌ استقبال بیشتر شهروندان با فضای سبز (پارک ها) شده و بدون شک در افزایش دفعات مراجعه‌ی آن‌ها به پارک‌های منطقه تاثیر گذار است.

-       توجه بیشتر نظافت وهمچنین ارتقاء بهداشت سرویس‌های بهداشتی(توالت‌ها) پارک‌های این‌منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. از سویی دیگر به دلیل این که تعداد زائرین و مراجعه کنندگان در برخی پارک‌های این منطقه خصوصاً در فصل بهار و تابستان زیاد است. تعداد سرویس‌های بهداشتی بسیار  اندک است. زیرا یک شهر سالم و پایدار در گرو تامین یک محیط بهداشتی مطلوب و مناسب است.

-       توجه وتاکید برساختار فیزیکی وفضایی پارک‌ها به عنوان مثال افزایش تاسیسات و تجهیزات پارک، احداث فضاهای جدید، ایجاد پارکینگ و افزایش مبلمان پارک‌ها.

-       برای کاهش برخی اثرات و تبعات نامطلوب اجتماعی در پارک‌ها مانند افزایش روابط نامشروع، فروش مواد مخدر و... علاوه بر شهرداری‌ می‌بایست از توان و پتانسیل سایر سازمان‌ها و نهادها و ارگان های دولتی و حتی بخش خصوصی کمک گرفته شود.

-       در مکان­یابی و کیفیت مسیرهای دسترسی به پارک­ها نهایت دقت توسط کارشناسان ومتخصصین صورت پذیرد. خصوصاً پارک‌هایی که در مناطق و نواحی هستند که ازدحام و تراکم جمعیت بالاست تا از هرگونه گره های ترافیکی جلوگیری شود.

-       خدمات و امکانات مخصوص همه اقشار و سنین مد نظر نهادهای مسئول باشد(وسایل بازی، تفریح، و ورزش‌ برای همه گروه­های سنی، و جنسیتی) به طوری که مردم بتوانند به صورت پیاده به پارک بیایند و استفاده کنند.

 

 

 

 

منابع ومآخذ:

1.ابراهیم زاده، عیسی، وعبادی‌جوکندان، اسماعیل (1387). تحلیلی برتوزیع فضایی- مکانی فضای سبز در منطقه سه شهری زاهدان. فصل‌نامه جغرافیا و توسعه، 6(11)، 39-58.

2.استادی، مهری، سلطانی‌فرد، هادی، ادب، حامد، قلیچی‌پور، زهرا، و پهلوانی، عباس (1396). ارزیابی و رتبه‌بندی مناطق‌شهری با تأکید بر کیفیت اکولوژیکی پارک‌ها و فضای‌سبز به روش تاپسیس در مناطق شهری مشهد. فصل‌نامه محیط شناسی، 43(2)، 329-347.

3.ایران­نژادپاریزی، محمدحسین، و تجملیان، مهدیه (1390). بوستان‌ها و فضای‌سبزشهری. انتشارات دانشگاه یزد، چاپ اول، 416 صفحه.

4.بهرامی، اردشیر (1390). بررسى رابطه احداث فضاى سبز بر امنيت اجتماعى و جرايم(موردمطالعه: بوستان باغ حکیم). فصل‌نامه مطالعات امنیت اجتماعی، 2(26)، 13-38.

5.پریزادی، طاهر، شیخی، حجت، و ابراهیم‌پور، مریم (1391). مکان‌یابی فضای سبز شهری(پارک‌های درون شهری) با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در منطقه 9 کلان‌شهر مشهد. فصل‌نامه برنامه‌ریزی فضایی، 2(3)، 111-134.

6.پوراحمد، احمد، گروسی، علیرضا، و توکلی‌نغمه (1394). تحلیل فضایی توزیع و پراکنش پارك‌هاي شهري کرج. فصل‌نامه مطالعات نواحی شهری، 2(4)، 1-21.

7.تقوایی، مسعود، وشاهوردیان، مرضیه (1382). برنامه‌ریزی و طراحی فضای سبز شهری و تاثیرات متقابل آن بر انسان و طبیعت. مجله اطلاعات جغرافیایی(سپهر)، 47، 46-55.

8.جیکوبز، جین (1386). مرگ وزندگی درشهرهای بزرگ آمریکایی. ترجمه، آرزو افلاطونی حمیدرضا پارسی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، 554 صفحه.

9.رستم‌خانی، پروانه، لقایی، حسنعلی (۱۳۸3). اصول طراحی فضای سبز در محیط‌های مسکونی. انتشارات مرکز تحقیقات راه مسکن وشهرسازی، چاپ اول، 168 صفحه.

10.سرور، رحیم، ومحمدی‌ده‌چشمه، پژمان (1396). تحلیلی بر وضعیت فضای سبز شهری در شهر شهرکرد. فصل‌نامه جغرافیا(برنامه ریزی منطقه ای)، 7(3)، 301-320.

11.سعیدنیا، احمد (1382). کتاب‌سبز شهرداری جلد اول شهرسازی. انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور، چاپ‌سوم، 92 صفحه.

12.شکور، علی، قائدشرفی، یاسمن، و مشک‌سار، پریسا (1402). تحلیلی بر نقش پارک‌ها و فضای‌سبز شهری در ارتقای کیفیت زندگی در منطقه 6 شهرداری شهر شیراز. فصل‌نامه‌جغرافیا ومطالعات محیطی، 12(46)، 110-129.

13.صالحی، اسماعیل، رمضانی‌مهربان، مجید، افراسیابی، هادی، داوودی، سیدمجید، وبصیری‌مژدهی، رضا (1392). ارزیابی توزیع مکانی پارک­های شهری با استفاده از تحلیل شبکه. فصلنامه مدیریت شهری وروستایی، 32، 185-196.

14.خاکپور، براتعلی، صالحی‌فرد، محمد، رفیعی، هادی، و توانگر، معصومه (1389). تحلیلی بر ابعاد اجتماعی فضاهای سبز شهری با تاکید بر دیدگاه شهروندان(مطالعه موردی:کلان‌شهر مشهد). فصل‌نامه فضای جغرافیایی، 10(29)، شماره29، 51-93.

15.قرخلو، مهدی، وجان‌بابانژادطوری، محمدحسین (۱۳۸۷). استانداردها و مقررات کاربردی در زمینه کاشت درختان و طراحی فضای‌سبز در سطح شهر. فصل‌نامه اطلاعات جغرافیایی(سپهر)، 17(65)، 35-41.

16.قشقائی، رضا، و منصوریان، الهام (1400). مولفه‌های تاثیرگذار برارتقای کیفیت فضای سبز شهری(نمونه موردی پیاده روهای شهر یاسوج). فصل‌نامه جغرافیا و روابط انسانی، 4(3)، 50-64.

17.مجنونیان، هنریک (1374). مباحثی پیرامون پارک‌ها، فضای‌سبز و تفرجگاه‌ها. انتشارات‌سازمان‌ پارک‌ها وفضای سبز شهرتهران، چاپ اول، 260صفحه.

18.مروتی، مریم، و بیدکانی، سمیرا (1399). ارزيابی وضعيت پارک‌ها و فضای سبز شهری با استفاده از مدل الکتره در شهر اردکان. فصل‌نامه علوم وتکنولوژی محیط زیست، 22(4)، 209-225.

19.معروف‌نژاد، عباس، و امیری، ابراهیم (1400). ارزیابی مطلوبیت پارک‌ها از منظر گردشگری شهری و گذران اوقات فراغت  شهروندان با استفاده از مدل کوپراس در منطقه2 شهری کلان‌شهر اهواز. فصل‌نامه فضای گردشگری، 10(39)، 20-1.

20.مهدی‌نژاد، محمود (۱۳۷0). فضای سبز و اثرات آن بر آلودگی هوا و تحلیلی بر وضعیت فضای سبز در شهراصفهان. مجله رشد آموزش‌جغرافیا، 25(1)، 28-34.

21.Chang, H.,Sh. & Liao, C., H. (2011). Exploring an integrated method for measuring the relative spatial equity in public facilities in the context of urban parks, Journal of Cities, 28(5):361-371.

22.Morgan,H.Walsemann,K,.M.Child,S.Powers,A.Reed,J,.A.& Kaczynski, A,. T. (2016) .Using an environmental justice approach to examine the relationships between park availability and quality indicators,neighborhood disadvantage,and racial/ethnic composition, Journal of Landscape and Urban Planning,148:159-169.

23. R. Kaplan. (1992). The psychological benefits of nearby nature. In D. Relf (Ed.) The role of horticulture in human well-being and social development. Portland, OR: Timber Press. Pp. 125-133.

24.Ulrich. R.S. (2002). Health Benefits of Gardens in Hospitals. Plants for People International Exhibition Florida, Florida, USA.

25.Wen, M. Zhang, X,. H. Carmen, D. Holt, J,. B & Crroft, J,. B. (2013). Spatial Disparities in the Distribution of Parks and Green spaces in the USA, Annals of behave medicine, 45(11):2-18.  26.Wright.F.L, (2000), Brodacre city: A new community plan, in:"City Reader" (Legate, R.T. and stout. F.Eds), Routledge, London and New York.pp 344-349.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] -Morgan et al

[2] -Wen et al

[3] -Chang and Liao

[4]  

[5] -Green Urban Space

[6] -Shannon Entropy

[7] -Topsis