تحلیل مفهوم «موضع الرسالۀ» در زیارت جامعه کبیره از منظر معناشناسی شناختی و تأثیر آن بر ساختار زبانشناختی زیارت
محورهای موضوعی : پژوهشهای زبان شناختی و معنا شناسی در سطح واژگان
1 - گروه معارف اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم
کلید واژه: موضع الرسالۀ, زیارت جامعه کبیره, معناشناسی شناختی, استعارههای معنایی, تحلیل زبانشناختی, پردازش معنایی,
چکیده مقاله :
زیارت جامعه کبیره یکی از متون معتبر دینی شیعه است که در آن، مفاهیم عمیق معنوی و دینی در رابطه با جایگاه اهل بیت (علیهمالسلام) و «موضع الرسالۀ» بیان شده است. این متن بهویژه در تحلیل «موضع الرسالۀ» نیازمند استفاده از مدلهای نوین و بینرشتهای است که ابعاد مختلف زبانشناسی، شناختی و فلسفی آن را بهطور دقیق و جامع بررسی کند. در این مقاله، یک مدل جدید برای تحلیل آن در زیارت جامعه کبیره ارائه شده است که مبتنی بر ترکیب ابزارهای زبانشناسی شناختی، معناشناسی شناختی و تحلیل استعارههای معنایی است. این مدل سعی دارد تا با بهرهگیری از مفاهیم علمی و مدرن، درک عمیقتری از مفاهیم معنوی زیارت جامعه کبیره بهویژه «موضع الرسالۀ» فراهم آورد. مدل پیشنهادی شامل سه مؤلفه اصلی است: 1) معناشناسی شناختی و استعارههای معنایی که بهطور خاص نقش استعارههایی مانند «نور»، «هدایت»، «مقام»، «طهارت» و «شفاعت» در تبیین «موضع الرسالۀ» را بررسی میکند؛ 2) ساختار زبانشناختی که به تحلیل نحوی و معنایی جملات زیارت جامعه کبیره پرداخته و نشان میدهد چگونه ترتیب کلمات و جملات به پردازش معنای دقیقتر مفاهیم معنوی کمک میکند؛ و 3) رویکرد شناختی-تفسیری که تأکید دارد بر تأثیر زمینههای فرهنگی و دینی مخاطب در تفسیر و درک مفاهیم زیارت و نشان میدهد چگونه «موضع الرسالۀ» با توجه به این زمینهها در ذهن مخاطب پردازش میشود. این مقاله همچنین تأکید دارد بر این که زبان و ساختار آن نه تنها ابزاری برای انتقال معنا، بلکه بر فرایندهای شناختی و تفسیری تأثیر میگذارد. مدل ارائهشده بهویژه از این جهت اهمیت دارد که به تحلیل «موضع الرسالۀ» از جنبههای مختلف کمک میکند و به محققان و پژوهشگران ابزارهای نوینی برای بررسی مفاهیم دینی و معنوی متون شیعی میدهد. در نهایت، این مدل میتواند به درک عمیقتر جایگاه اهل بیت (علیهمالسلام) در نظام دینی شیعه و درک بهتر مفاهیم معنوی زیارت جامعه کبیره کمک کند. پژوهش حاضر داده ها را به صورت کتابخانه ای جمع آوری و به صورت توصیفی-تحلیلی بررسی می نماید.
Ziyarat al-Jāmi'a al-Kabīra is one of the most important religious texts in Shia Islam, in which profound spiritual and religious concepts are presented regarding the status of the Ahl al-Bayt (peace be upon them) and the concept of "Mowz'e al-Risālah." This text, particularly in the analysis of "Mowz'e al-Risālah," requires the use of modern, interdisciplinary models that can thoroughly and comprehensively examine its various linguistic, cognitive, and philosophical dimensions. This paper presents a new model for analyzing it in Ziyarat al-Jāmi'a al-Kabīra, based on a combination of cognitive linguistic tools, cognitive semantics, and the analysis of semantic metaphors. The proposed model aims to provide a deeper understanding of the spiritual concepts in Ziyarat al-Jāmi'a al-Kabīra, particularly "Mowz'e al-Risālah," by utilizing scientific and modern concepts. The model consists of three main components: 1) Cognitive semantics and semantic metaphors, which specifically examine the role of metaphors such as "light," "guidance," "status," "purity," and "intercession" in explaining "Mowz'e al-Risālah"; 2) Linguistic structure, which analyzes the syntactic and semantic aspects of the sentences in Ziyarat al-Jāmi'a al-Kabīra, showing how word and sentence order contributes to the precise processing of spiritual meanings; and 3) A cognitive-interpretative approach that emphasizes the impact of cultural and religious contexts on the interpretation and understanding of the concepts in the visitation and demonstrates how "Mowz'e al-Risālah" is processed in the mind of the recipient, considering these contexts. This paper also emphasizes that language and its structure are not only tools for conveying meaning but also influence cognitive and interpretive processes. The proposed model is especially significant in that it helps analyze "Mowz'e al-Risālah" from various perspectives and provides researchers with new tools to explore religious and spiritual concepts in Shia texts. Ultimately, this model can contribute to a deeper understanding of the status of the Ahl al-Bayt (peace be upon them) within the Shia religious system and a better understanding of the spiritual concepts in Ziyarat al-Jāmi'a al-Kabīra.
1. القرآن الکریم
2. امام علی (ع)، (1378)، نهج البلاغه، گرداورنده سید شریف رضی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، نشر فرهنگ اسلامی، تهران، چاپ پنجم
3. حسومی، ولی اله و توکل نیا، مریم، بازخوانی نقش حروف جر در آیات متشابه لفظی با رویکرد معناشناسی شناختی، فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی، سال دوم، شماره اول، بهار 1396
4. دستلان، مرتضی، بررسی نقش استعجازه در ساختار معنایی اصطلاحات زبانی در چارچوب معناشناسی شناختی، مجله زبانشناسی و گویش¬های خراسان، ساب سیزدهم، شماره 5، پاییز و زمستان 1400، پیاپی 25، صص283-303
5. سعیدی روشن، محمدباقر، جستاری در معناشناسی شناختی و کارآیی آن در خوانش قرآن کریم، نشریه مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، سال اول، شماره اول، بهار 1396، صص 63-97
6. صدوق، محمّد بن علیّ، (1404ق). من لا یحضره الفقیه: به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، بی¬چا
7. صفار، محمّد بن حسن (1404ق). بصائر الدرجات، قم، مکتبة آیة الله المرعشیّ، الطبعة الأولی
8. عامری برکی، محمدرضا، حسومی، ولی اله، توکل¬نیا، مریم و عقیلی، سیداحمد، تحلیل شبکه¬ای حرف «حتی» در قرآن کریم با رویکرد معناشناسی شناختی، دو ماهنامه جستارهای زبانی، پیاپی 64، مهر و آبان 1400، صص 691-720
9. عمید، حسن (1371)، فرهنگ عمید، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ دوم.
10. قائمی¬نیا، علیرضا، (1403)، معناشناسی شناختی قرآن، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، چاپ پنجم
11. قائمی¬نیا، علیرضا، (1401)، استعاره¬های مفهومی و فضاهای قرآنی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، چاپ چهارم
12. قائمی¬نیا، علیرضا، (1402)، بیولوژی نص، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، چاپ سوم
13. قائمی¬نیا، علیرضا، (1404)، علم اصول و زبان¬شناسی معنایی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، چاپ اول
14. قربانی، لاکتراشانی، فاطمه و حسینی، زینب السادات، کاربست انتقادی نظریه طرح¬واره¬های تصویری «عند» در قرآن در معناشناسی شناختی، نشریه پژوهش¬های ادبی-قرآنی، سال نهم، شماره اول، بهار 1400
15. قمی، عباس (1399)، منتخب مفاتیح الجنان، ترجمه سیدجعفر رفیعی، انتشارات هادی مجد، قم، چاپ یازدهم.
16. المجلسي، محمّد باقر بن محمّد تقي (بی¬چا)، بحار الأنوار، المحقق الشيخ عبد الزهراء العلوي، دار الرضا، بی¬جا، بی¬چا
17. میری، سلطانمراد، مالمیر، محمد ابراهیم و کلاهچیان، فاطمه، تأملی بر استعاره¬های تأویلی در مثنوی مولوی بر پایه معناشناسی شناختی، دو ماهنامه جستارهای زبانی، پیاپی 86، خرداد و تیر 1404، صص 305-335
