واکاوی رضایتمندی مردم از اثربخشی قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت

محورهای موضوعی : جامعه شناسی توسعه

غلامرضا تاج بخش ¹ , محمد سمیعیانی ² , فاطمه درویشی پور ³

1 - استاد و عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی، دانشگاه آیت الله بروجردی، بروجرد، ایران
2 - استادیار علوم ارتباطات و عضو هیات علمی دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران
3 - دانش آموخته کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه آیت الله بروجردی، بروجرد، ایران

تاریخ دریافت : 1404/06/11 تاریخ پذیرش : 1404/06/20 تاریخ انتشار : 1404/05/31

کلید واژه: انگیزه فرزندآوری, خانواده, زوجین, قانون جوانی جمعیت, رضایتمندی. ,

چکیده مقاله :

مقدمه و هدف: اجرای کامل قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر جهت رهایی از سالمند شدن کشور ایران است. ازاین‌رو، هدف از انجام این پژوهش بررسی نگرش زوج های جوان دارای فرزند متولد شده بعد از ابلاغ قانون جوانی جمعیت در خصوص مشوق‌های فرزندآوری و میزان رضایت آنها از اجرا و اثربخشی آن است.

روش: پژوهش حاضر از نوع مطالعات توصیفی- همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش کلیه زوج های جوان دارای فرزند بعد از قانون جوانی جمعیت شهر خرم‌آباد در نیمه‌ی اول سال 1403 می‌باشد. روش نمونه‌گیری به صورت هدفمند و در دسترس بود. ابزار پرسشنامه مشوق‌های دولتی فرزندآوری (محقق‌ساخته با اقتباس از قانون حمایت از جوانی جمعیت و خانواده)، پرسشنامه رضایتمندی و تمایل به فرزندآوری (محقق‌ساخته با اقتباس از خرازی، 1398) استفاده شده‌است.

یافته‌ها: نتایج تجزیه و تحلیل نشان دادند که مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر تمایل به فرزندآوری اثر مثبت و مستقیم دارد (96/1>546/8). میزان اجرایی‌سازی مشوق‌های دولتی فرزندآوری از نظر زوجین بر رضایتمندی زوجین اثر منفی و غیرمستقیمی دارد (96/1<069/1).

نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌های پژوهش، رضایت زوجین از مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر تمایل به‌فرزندآوری و انگیزه فرزندآوری تاثیرگذار است. ازطرف دیگر، با توجه به عدم اجرای مشوق‌های دولتی فرزندآوری از دیدگاه زوجین و تاثیر منفی این مشوق‌ها بر تمایل و انگیزه به‌ فرزندآوری، بنابراین، به متولیان امر زمینه توصیه می‌گردد که با ایجاد ساز و کارهای دقیق ، نظارت مستمر بر اجرای درست و مطلوب قانون جوانی جمعیت داشته باشند.

چکیده انگلیسی:

Introduction and Objectives: The full implementation of the Law on Family Protection and Population Youth is an inevitable necessity to get rid of the aging of the Iranian nation. Therefore, the purpose of this study is to investigate the attitude of young couples with children born after the promulgation of the Population Youth Law regarding childbearing incentives and their level of satisfaction with its implementation and effectiveness.

Method: The present study was a descriptive-correlational study. The statistical population of this study is all young couples with children after the Population Youth Law in Khorramabad in the first half of 1403. The sampling method was purposeful and accessible. 

Findings: The results of the analysis showed that government incentives for childbearing have a positive and direct effect on the desire to have children (1/96>8.546). The degree of implementation of government incentives for childbearing from the perspective of couples has a negative and indirect effect on couples' satisfaction (1/96<1.069).

Conclusion: According to the research findings, couples' satisfaction with government incentives for childbearing has an impact on the desire to have children and the motivation to have children. given the lack of implementation of government incentives for childbearing from the perspective of couples and the negative impact of these incentives on the desire and motivation to have children, it is recommended that those in charge of the field establish precise mechanisms and continuously monitor the correct and desirable implementation of the Youth Population Law.

منابع و مأخذ:

Afarini, Farhad; Akbari, Nader and Montazeri, Ali. (2018). The relationship between social support and childbearing intention in women living in Tehran, Payesh Journal, 17(3), 315-328.
Alidoosti, Ali Akbar; Adhami, Ali and Kazemipour, Shahram. (2021). Socio-economic factors affecting attitudes towards childbearing (Case study: couples on the verge of marriage in Kermanshah), Payesh Journal, 20(4), 471-485.
Alidoosti, Hesameddin; Hariri, Mehdi and Safarian, Mohsen. (2023). Intention to have children in Kermanshah city: Determinants and limitations, Journal of Social Sciences of Ferdowsi University of Mashhad, 20(1), 109-83.
Eichenberg, C., Huss, J., Küsel, C., & Hertlein, K. (2022). Desire to have children and the Internet: Aspects for psychosomatic practice. Journal of Couple & Relationship Therapy, 22(2), 150-164.
Fahlén, S., & Oláh, L. (2018). Economic uncertainty and first-birth intentions in Europ. Demographic Research, 39, 794-835.
Inglehart, R. & Christian, W. (2005). Modernization, Cultural Change, and Democracy: The Human Development Sequence. 10.1017/CBO9780511790881.
Khalisi, Zahra. (2011). Study of factors affecting the choice of the time of the first child in Shahreza city, Master's thesis in Demography, Faculty of Literature and Humanities, Dehaqan Azad University.
Law on Family Protection and Youth Population. (2021). Legal Assistant of the President.
Makarentseva, A. O., Galieva, N. I., & Rogozin, D. M. (2021). Desire (not) to have children in the population surveys. Monitoring obshchestvennogo mneniya: ekonomicheskie i sotsial'nye peremeny, 492-515.
Rakhshani, Zahra; Ganji, Reza and Kiani, Mohammad. (2013). Study of factors on the desire to have children in Iranian couples, 9th Student Conference on the Study of Health Culture from the Perspective of the Quran and Hadith, Tehran.
Razavizadeh, Neda and Peykani, Tektam (2011). "A Review of Social Studies on Family Planning and Fertility Reduction in Iran", Journal of Cultural Strategy, No. 30.
Shams Ghahfarkhi, Farideh; Askari Nadushan, Abbas; Aini Zeinab, Hassan; Rouhani, Ali and Abbasi Shavazi, Mohammad Jalal. (2022). At the crossroads of the decision to have children: An analysis of the individual and social challenges of having children in the context of low fertility in the city of Isfahan, Journal of Applied Sociology, 33(4), 28-1.
Song, J. E., Ahn, J., Lee, S., & Roh, K. (2018). Factors related to low birth rate among married women in Korea. PLoS One, 13(3): e0194597.
Tajbakhsh, Gholamreza and Mohammadi, Hanieh. (2019). Analysis of the reasons for young people's tendency to live single and turn away from marriage, Population Quarterly, 1(111), 133-113.
Tajbakhsh, Gholamreza and Nasiri, Mohammad. (2019). The relationship between economic variables and increasing the age of marriage with the approach of general population policies, Strategic and Macro Policies Quarterly, 9(33), 103-82.
Tajbakhsh, Gholamreza and Pouyafar, Mohammadreza. (2019). Analysis of the causes of changing the age pattern of marriage in rural areas, Ilam Culture Quarterly, 22(70 and 71), 171-148.
Tajbakhsh, Gholamreza. (2019). Analysis of cultural factors affecting the occurrence of divorce using the Q method, Quarterly Journal of Cultural Sociology, 12(4), 1-23.
Tajbakhsh, Gholamreza. (2019). Study of the contexts and contexts of the decline in fertility rates: a qualitative research, Quarterly Journal of Population Studies, 12(113 and 114), 69-96.
Tudor, S. (2020). Financial incentives, fertility and early life child outcomes. Labour Economics, 64, 101839.
Wesley, Y., Ekeh, A., & Anuforo, P. O. (2023). Correlates of desire for children among women. Global Journal of Fertility and Research, 8(1), 014-022.
Civil Registration Organization (1403). Results of calculating the birth rate in the country.

متن کامل:



Journal of Sociological Studies of Sustainable Development Volume 1, Issue 2, pp. 87-99, 2025 homepage: http://sanad.iau.ir/journal/jsssd/

 

@       Analyzing People's Satisfaction with the Effectiveness of the Family and Youth Protection Law

 

Gjolamreza Tajbakhsh1, Mojammad Samieiani2, Fatemeh Darvishipour3*

1.       Professor and faculty member, Department of Sociology, Ayatollah Boroujerdi University, Boroujerd, Iran. [e-mail]

2.       Assistant Professor of Communication Sciences and faculty member, Amin University of Law Enforcement Sciences, Tehran, Iran. [e-mail] 

3.       M. A. in Sociology, Ayatollah Boroujerdi University, Boroujerd, Iran. (Corresponding Author) [e-mail] 

 

Article Info	ABSTRACT
Article type Research Article       Article history Received: 2 September 2025 Accepted: 11 September 2025 Published: 16 September     Keywords: Childbearing motivation, family, couples, Youth Population Law, satisfaction.	Introduction: The full implementation of the Law on Protection of Family and Youth of the Population is an inevitable necessity to get rid of the aging of the country of Iran. Objective: The purpose of this study is to investigate the attitude of young couples with children born after the promulgation of the Law on Youth of the Population regarding childbearing incentives and their satisfaction with its implementation and effectiveness. Method: The present study was a descriptive-correlational study. The statistical population of this study is all young couples with children after the Law on Youth of the Population in Khorramabad in the first half of 2024. The sampling method was purposeful and accessible. The instruments used were the questionnaire on government incentives for childbearing (researcher-made, adapted from the Law on Protection of Youth of the Population and Family), the questionnaire on satisfaction and desire to have children (researcher-made, adapted from Kharrazi, 2019). Findings: The results of the analysis showed that government incentives for childbearing have a positive and direct effect on the desire to have children (1.96 <8.546). The degree of implementation of government incentives for childbearing from the perspective of couples has a negative and indirect effect on couples' satisfaction (1.96<1.069). Conclusion: According to the research findings, couples' satisfaction with government incentives for childbearing has an impact on their desire to have children and their motivation to have children. On the other hand, given the lack of implementation of government incentives for childbearing from the perspective of couples and the negative impact of these incentives on their desire and motivation to have children, it is recommended that those in charge of the field establish precise mechanisms to continuously monitor the correct and desirable implementation of the Youth Population Law.
Cite this article: Tajbakhsh, Gh., Samieiani, M. & Darvishipour, F. (2025).         Analyzing People's Satisfaction with the Effectiveness of the Family and Youth Protection Law.  Journal of Sociological Studies of Sustainable Development, 1(2), 87-99.                ©The Author(s). Publisher: West Tehran Branch

 

 

واکاوی رضایتمندی مردم از اثربخشی قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت

 

غلامرضا تاج بخش1، محمد سمیعیانی2، فاطمه درویشی پور2*

1.       استاد و عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی، دانشگاه آیت الله بروجردی (ره)، بروجرد، ایران. [e-mail]

2.       استادیار علوم ارتباطات و عضو هیات علمی دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران.  [e-mail]

3.       دانش آموخته کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه آیت الله بروجردی (ره)، بروجرد، ایران. (نویسنده مسئول) [e-mail]

 

اطلاعات مقاله			چکیده
نوع مقاله پژوهشی			مقدمه: اجرای کامل قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر جهت رهایی از سالمند شدن کشور ایران است. هدف: هدف از انجام این پژوهش بررسی نگرش زوج های جوان دارای فرزند متولد شده بعد از ابلاغ قانون جوانی جمعیت در خصوص مشوق‌های فرزندآوری و میزان رضایت آنها از اجرا و اثربخشی آن است. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر از نوع مطالعات توصیفی- همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش کلیه زوج های جوان دارای فرزند بعد از قانون جوانی جمعیت شهر خرم‌آباد در نیمه‌ی اول سال 1403 می‌باشد. روش نمونه‌گیری به صورت هدفمند و در دسترس بود. ابزار پرسشنامه مشوق‌های دولتی فرزندآوری (محقق‌ساخته با اقتباس از قانون حمایت از جوانی جمعیت و خانواده)، پرسشنامه رضایتمندی و تمایل به فرزندآوری (محقق‌ساخته با اقتباس از خرازی، 1398) استفاده شده‌است. یافته‌ها: نتایج تجزیه و تحلیل نشان دادند که مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر تمایل به فرزندآوری اثر مثبت و مستقیم دارد (96/1>546/8). میزان اجرایی‌سازی مشوق‌های دولتی فرزندآوری از نظر زوجین بر رضایتمندی زوجین اثر منفی و غیرمستقیمی دارد (96/1<069/1). نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌های پژوهش، رضایت زوجین از مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر تمایل به‌فرزندآوری و انگیزه فرزندآوری تاثیرگذار است. ازطرف دیگر، با توجه به عدم اجرای مشوق‌های دولتی فرزندآوری از دیدگاه زوجین و تاثیر منفی این مشوق‌ها بر تمایل و انگیزه به‌ فرزندآوری، بنابراین، به متولیان امر زمینه توصیه می‌گردد که با ایجاد ساز و کارهای دقیق ، نظارت مستمر بر اجرای درست و مطلوب قانون جوانی جمعیت داشته باشند.
تاریخچه دریافت: 11/06/1404 پذیرش: 20/06/1404 انتشار: 25/06/1404   کلیدواژه‌ها انگیزه فرزندآوری، خانواده، زوجین، قانون جوانی جمعیت، رضایتمندی.
استناد: تاج بخش، غ.، سمیعیانی، م. و درویشی پور، ف. (1404). واکاوی رضایتمندی مردم از اثربخشی قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت. مطالعات جامعه‌شناختی توسعه پایدار، 1(2)، 99-87.    ناشر: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب © نویسندگان.

 

Extended Abstract

Purpose

Figures and numbers indicate that over the past 5 years, the birth rate has not only hasn’t increased, but has continued to decrease. In a way, a year before the passage of the Youth Population Law, the country was facing a decline in births, and after the passage of the law in 2021, Iranian society was expected to witness an increase in births in a natural process and trend, but statistics tell a different story. Today, young couples face a set of challenges, opportunities, and new thoughts that greatly affect their attitudes and decisions about having children. Economic conditions can be one of the most important factors that couples consider when deciding to have children. Costs related to having children, such as the costs of raising and educating children, adult housing, and health and medical costs, can affect couples' attitudes. The increase in the cost of living can delay decision-making or even lead to the decision not to have children. On the other hand, cultural and social beliefs also play an important role in couples' decisions about having children. Considering that more than 3 years have passed since the enactment of this law, no positive effect has been seen among couples and no increase in childbearing among them, so it seems necessary to conduct research in this direction. Undoubtedly, any new planning for childbearing and the youth of the population requires analysis and evaluation of the previous incentives included in the Youth Population Law and its determining factors. Therefore, examining the attitudes of young couples can not only help improve policies and programs, but can also have constructive effects on society and sustainable development. The subject area of ​​the present study is in the interdisciplinary field (demography, sociology, and law). The spatial area is the city of Khorramabad and the temporal area is from the first half of 1403. The main purpose of conducting the present study is to examine the attitudes of young couples regarding childbearing incentives and their satisfaction with the implementation and effectiveness of the Youth Population Law. Accordingly, the main question that this study seeks to answer is: Have government incentives increased their motivation and desire to have children? What is the level of satisfaction of couples with newborn children after the implementation of the Youth Population Law?

 

Method

The present study can be considered an applied research based on its purpose and a descriptive-correlational research in terms of its nature. The statistical population of this study is all young couples in Khorramabad who had children after the Youth Population Law in the first half of 1403. The sampling method of this study was carried out in a purposeful and accessible manner. For this purpose, the researcher visited 6 health centers in the city and interviewed 210 young couples who had children after the Youth Population Law and expressed their consent to participate in the study. A questionnaire was used to collect field data.

 

Findings

Government incentives for childbearing show a significant effect on couples' motivation and desire to have children. In addition, the effect of government incentives for childbearing on the desire to have children is 0.662, which is a positive and direct value, meaning that by improving the issue of government incentives for childbearing according to the law of young population, the desire to have children among couples increases. Therefore, the first hypothesis of the study is confirmed with 95% confidence, meaning that government incentives for childbearing have a positive and direct effect on the desire to have children. The implementation of government incentives for childbearing does not show a significant effect on couples' satisfaction. In addition, the effect of government incentives for childbearing on their satisfaction is -0.005, which is a negative and indirect value, meaning that according to couples' views on the non-implementation of government incentives for childbearing, the desire to have children again among couples decreases. Therefore, the second hypothesis of the study is not confirmed with 95% confidence. This means that the failure to properly implement government incentives for childbearing, in accordance with the Youth Population Law, has a negative and indirect effect on the desire to have children again.

 

Conclusion

In explaining the findings of the second hypothesis of this study, it should be said that in recent years, many countries have faced challenges arising from declining birth rates and aging populations. Iran is no exception to this rule and is struggling with a declining young population and an increasing elderly population. These demographic changes not only have major social and economic consequences, but also affect the future of the country in various fields, including the labor market, pension system, and family structure. In response to these challenges, governments have adopted and implemented various incentives to encourage couples to have children. In this regard, government incentives for having children are provided in various forms, including granting low-interest loans, increasing child support, housing facilities, increasing maternity leave, childcare facilities, and so on. These incentives are designed to reduce the financial and psychological burden of couples and create more suitable conditions for raising children. However, effective and sustainable implementation of these incentives requires careful planning and coordination between various government agencies.

Considering the results of the research hypotheses that the issue of government incentives for childbearing in our country has not been properly implemented and has subsequently led to a decrease in couples' unwillingness and motivation to have children, Therefore, the following practical suggestions are presented to improve the situation of non-implementation of the Law on Family Protection and Youth in Iran:

Establishing a comprehensive and integrated system for monitoring the actions and activities of organizations and bodies in charge of youth; reviewing the articles of the Youth Law and amending current laws to better align with the needs of society; dealing decisively with violators of the Youth Law, etc.

In general, government incentives for childbearing can have a significant impact on increasing couples' willingness to have children. These incentives can help improve the demographic and economic situation of countries by reducing costs and increasing the benefits associated with childbearing, as well as by creating more suitable conditions for raising and caring for children. However, the success of these policies requires a comprehensive and coordinated approach that encompasses all economic, social, and cultural aspects

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

     باروری به عنوان یکی از اصلی‌ترین و بنیادی ترین ویژگی‌های جمعیتی ؛ یک واقعیت اجتماعی است که در سطح کلان تحت تاثیر عوامل محیطی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و در سطح خرد متاثر از تفکرات، انگیزه‌ها، تمایلات و گرایش‌های افراد است. تغییرات بنیادی در ساختار و ویژگی‌های خانواده ایرانی در ابعاد گوناگون ایجاد شده است. کاهش سطح باروری و انتقال خانواده گسترده به سمت خانواده هسته‌ای و به تبع آن کاهش زاد و ولد و روند سالمندی از تجربیات مهم خانواده‌های ایرانی بوده و امری محسوس است به طوری که میزان باروری کل کشور از 08/2 فرزند در سال 1396 که می‌توان آن را باروری در سطح جانشینی در نظر گرفت به 6/1 در سال 1403 رسیده است (Tajbakhsh, 2021: 233).

موضوع جوانی جمعیت و قوانین مرتبط با آن در کشور فراز و فرودهای زیادی را طی نموده است. به نحوی که پس از انقلاب تا اوائل دهه 70 موضوع فرزندآوری و افزایش موالید یکی از محورهای کلان تصمیم گیری در کشور بود اما در برهه ای دیگر بدلیل روند فزایند جمعیت، مهیا نبودن و پاسخگو نبودن امکانات موجود به نیازهای جمعیت در حال افزایش ؛ عدم تناسب درآمدهای دولت با هزینه های جاری کشور طرح تحدید نسل به عنوان یک ضرورت و سیاست کلان کشور تجویز شد. بر این اساس در ماده یک قانون تنظیم خانواده و جمعیت مصوب 26/02/1372؛ داشتن فرزند چهارم به بعد با ضمانت اجراهایی نظیر محرومیت از کمک هزینه عائله مندی و حق اولاد همراه شد و یا با انجام فعالیت ها و اقداماتی همچون توبکتومی (سترون سازی لوله ای) در برخی مناطق کشور ؛ دسترسی آسان و رایگان به وسائل پیشگیری از بارداری؛ برگزاری نشست های علمی و ارائه کارگاه های آموزشی در جهت اقناع و ترغیب خانواده ها به کاستن از تعداد فرزندان و غیره مداخله عملی در تمایل و انگیزه افراد برای فرزندآوری صورت گرفت. بدلیل تحولات جمعیتی حادث شده در دهه 90 و حرکت جمعیت کشور به سمت سالمندی، ضرورت مداخله برای معکوس کردن روند آن اجتناب ناپذیر شد و با تغییر گفتمان و رویکرد،گرایش سیاست ها به نفع افزایش جمعیت تغییر مسیر داد و پس از کش و قوس های فراوان، قانون حمایت از جوانی جمعیت در مجلس شورای اسلامی با 73 ماده و 81 تبصره به تصویب رسیده و طی نامه شماره ۹۳۹۸۲ مورخ 24/08/1400 توسط شهید رئیسی ابلاغ شد.

 بدین سان مقوله فرزندآوری که در گذشته، به‌عنوان یک تصمیم طبیعی و ناگزیر در زندگی زناشویی و درون خانوادگی در نظر گرفته می شد، با مداخله قانون گذار و ایجاد محدودیت بر دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری، ترغیب خانواده ها به افزایش تعداد فرزندان، توسل به ابزارهای آموزشی، هنری، فرهنگی و غیره....تلاش شد بر نگرش و تصمیمات زوجین درباره‌ی فرزندآوری و افزایش جمعیت کشور تأثیرگذار شود.

 

جدول 1: میزان ولادت ها بین سال های 1403-1400

سال	مجموع ولادت ها	دختر	پسر
1399	485/090/1	532479	557996
1400	211/116/1	540253	575958
1401	350/075/1	519433	555857
1402	958/057/1	509936	548022
1403 ( تا آبانماه)	583266	282561	300705

منبع: ( سایت سازمان ثبت احوال کشور، 1403)

ارقام و اعداد جدول شماره (1) بیانگر آن است که ظرف 5 سال گذشته نرخ ولادت ها نه تنها روند افزایشی نداشته بلکه به رونده کاهنده خود ادامه می دهد. به نحوی که یکسال قبل از تصویب قانون جوانی جمعیت، کشور با کاهش موالید روبرو بوده و بعد از تصویب قانون در سال 1400 انتظار می رفت جامعه ایران شاهد افزایش موالید در یک فرآیند و روند طبیعی باشد اما آمارها چیزی دیگر را روایت می کنند. امروزه، زوجین جوان با مجموعه‌ای از چالش‌ها، فرصت‌ها و تفکرات جدید مواجه هستند که به شدت بر نگرش و تصمیماتشان درباره‌ی فرزندآوری تأثیرگذار است. شرایط اقتصادی می‌تواند یکی از مهمترین عواملی باشد که زوج‌ها در نظر گرفتن تصمیم فرزندآوری قرار می‌دهند. هزینه‌های مرتبط با فرزندآوری مثل هزینه‌های پرورش و تحصیل فرزند، مسکن بزرگ‌سالان، و هزینه‌های بهداشتی و پزشکی می‌تواند بر نگرش زوج‌ها تأثیر بگذارد. افزایش هزینه‌های زندگی می‌تواند باعث تأخیر در تصمیم‌گیری یا حتی تصمیم به عدم فرزندآوری شود. ازطرفی، اعتقادات فرهنگی و اجتماعی نیز نقش مهمی در تصمیم‌گیری زوج‌ها درباره فرزندآوری دارند. با توجه به گذشت بیش از 3 سال از تصویب این قانون، اثربخشی مثبتی در بین زوجین و افزایش فرزندآوری در بین آنها دیده نشده است، لذا ضروری به‌نظر می‌رسد تحقیقاتی در این راستا صورت گیرد.

بدون‌شک، هرگونه برنامه ریزی جدید در راستای فرزندآوری و جوانی جمعیت مستلزم تحلیل و ارزیابی مشوق‌های قبلی مندرج در قانون جوانی جمعیت  و عوامل تعیین کننده آن است. بنابراین بررسی نگرش زوجین جوان نه تنها می‌تواند به بهبود سیاست‌ها و برنامه‌ها کمک کند بلکه می‌تواند تاثیرات سازنده بر جامعه و توسعه پایدار داشته باشد.  قلمرو موضوعی پژوهش حاضر در حیطه‌ی بین رشته ای (جمعیت شناسی، جامعه شناسی و حقوق) است.قلمرو مکانی ، شهر خرم‌آباد و قلمرو زمانی از نیمه‌ی اول سال 1403 است.هدف اصلی از انجام پژوهش حاضر بررسی نگرش زوجین جوان در خصوص مشوق‌های فرزندآوری و میزان رضایت آنها از اجرا و اثربخشی قانون جوانی جمعیت است. بر این اساس سوال اصلی که این پژوهش درصدد پاسخ‌گوئی به آن می باشد این است؛ آیا مشوق های دولتی انگیزه و تمایل آنها به فرزندآوری را افزایش داده است؟ رضایتمندی زوجین دارای فرزند نو متولد شده بعد از اجرای قانون جوانی جمعیت  به چه میزان است؟

 

مبانی نظری

ديدگاه ها و نظريات گوناگوني تاكنون براي تبيين تحـولات بـاروري و فرزندآوری در كشـورهاي مختلـف ارائـه شـده اسـت که به برخی از آنها در ذیل اشاره می شود

 

نظریه نوگرایی

به عقیده طرفداران این نظریه، نوسازی محیط یک نوع شیوه‌ زندگی فکری به وجود می‌آورد که سرنوشت‌گرایی و خانواده‌گرایی را تضعیف می‌کند و آینده‌نگری و آمال و آرزوی رسیدن به یک زندگی مرفه‌تری را در انسان تقویت می‌کند. پدیده‌ نوگرایی عبارت‌ است از نظام ارزش‏ها و رفتارها که در جوامع کنونی، گسترش فراوان یافته است. نوگرایی به نام یک سازه‌ بازدارنده موجب کاهش آرزوی فرزندزایی است که در نتیجه از میزان باروری کم می‌کند. بنابراین، هر قدر میزان نوگرایی والدین افزایش یابد، احتمال کاهش آرمان و آرزوی آنان برای داشتن فرزند بیشتر، زیاد می‌شود و در حقیقت نوگرایی جای بچه‏دار شدن و یا بچه‌ بسیار داشتن را می‌گیرد و به دنبال آن باروری کاهش می‌یابد. نظریه‌پردازان نوسازی معتقدند که اگر هدف تعیین عوامل مؤثر بر باروری باشد، مطالعات باید در برگیرنده‌ آن دسته از خصایص شخصیتی فرد باشد که جزئی از نوسازی را شکل می‌دهد. به علاوه، آنان طی مطالعات بسیاری نتیجه می‌گیرند که آن دسته از افراد که تحصیلات و سواد بیشتری دارند، از وسایل ارتباط جمعی بیشتری برخوردارند و در نتیجه دارای خصوصیات یک فرد مدرن هستنند. به علاوه، گرایش‌ها، طرز تلقی‌ها، ارزش‌ها و رفتارهایی که فرد در مدرسه می‌آموزد، با تجارب بعدی زندگی او در تعامل بوده، در مجموع گرایش کلی برای داشتن باروری کمتر را ایجاد می‌کند. ارتباط و تجارب افراد با نهادهای جدید در حقیقت تأثیر قابل ملاحظه‏ای بر نوگرایی آنها دارد. این تجارب تأثیر آشکار خود را از طریق نو ساختن گرایش‌ها و ارزش‏ها بر افراد اعمال می‌کند (Afarini et al. 2018: 318).

 

نظریه‏های اقتصاد و باروری

یکی از مهمترین عواملی که بر میزان باروری و روند آن در جامعه تأثیر مستقیم و بسزایی دارد، وضع اقتصادی خانواده‌ها در کل جامعه است. سرمایه‏گذاری و هزینه کردن برای فرزندان از لحاظ آموزش و تربیت نیروی انسانی و عدم هزینه برای آنها و سودآوری فرزندان تأثیرات مستقیم بر میزان باروری دارند، بنابراین، نظریه‌های اقتصادی زیادی به منظور تعیین روند باروری مطلوب با توجه به شرایط اقتصادی ارائه شده است.  با بررسی روند جمعیت در گذشته و نگاه به وضعیت خانواده‌های سنتی و گسترده متوجه می‌شویم که با وجود فعالیت در امور کشاورزی و دامداری، از فرزند به عنوان یک سرمایه سودآور نام می‌برده‌اند که می‌توانسته است به درآمد خانواده کمک شایانی نماید، ولی امروزه در اکثر جوامع، خصوصاً مناطق شهری شاهد چنین وضعیتی نیستیم و با توجه به پایگاه اقتصادی- اجتماعی، جوامع و خانواده‌ها، فرزند کسی نیست که به درآمد خانواده کمک نماید؛ بلکه وضعیت به گونه‏ای است که هزینه‏های زیادی را نیز به منظور شروع تحصیل و ادامه‌ آن، گذران اوقات فراغت، فعالیت‌های فوق برنامه و مدت زمانی که از درآمد خانواده استفاده می‌کند تا پس از سپری شدن سال‏های تحصیل بتواند برای خود شغل انتخاب کند و تشکیل خانواده بدهد، می‌طلبد. بنابراین، دگرگونی که در روند باروری ایجاد شده، منتج شده از تغییرات حاصله در جامعه بوده، لذا خانواده‌ها در فرزندآوری تجدید نظر نموده، با استفاده از روش‏های کنترل موالید زمان فرزندآوری خود را برنامه‌ریزی می‏کنند (Shams Ghahfarhi et al., 2022: 14).

گری بکر در مقاله مشهور خود به نام « تحلیل اقتصادی – باروری در سال 1960» نظریه خود را چنین بیان می‌کند که رفتار باروری خانواده‌ها متأثر از رفتار اقتصادی آنهاست و همان گونه که خانوارها در زمینه اقتصادی در مورد گزینش یک کالا تصمیم می‌گیرند، در مورد داشتن فرزند نیز به ایجاد نوعی تعادل عقلایی، در مورد ترجیحات و سلایق خود، میزان درآمد و هزینه‌های فرزند اقدام می‌کنند (Song et al., 2018: 194).

لیبنشتاین اقتصاددانی بود که باروری را صرفاً رفتاری اقتصادی به شمار می‌آورد. تمایل و اشتیاق عمومی به داشتن فرزند امری جهان شمول و بدیهی است. در یک نظام اکونومیستی (اقتصادگرایانه) فرزندان نوع خاصی از کالا تلقی می‌شوند که دارای هزینه‌های خاص برای تولید و نگهداری و نیز فواید خاص هستند. این هزینه‌ها و فواید بر حسب رضایتمندی‌های اقتصادی و غیراقتصادی و نیز برخی ویژگی‌هایی که می‌توان عمل سرمایه‌گذاری را به آنها اطلاق کرد، در نظر گرفته می‌شوند. فواید اقتصادی فرزندان شامل مشارکت آنان پس از رشد کافی، در ارتقای ظرفیت تولیدی خانواده و تا حدی تضمین مراقبت از والدین در سنین پیری ایشان است. هزینه‌ مسکن، مراقبت‏های پزشکی و آموزش است. در ضمن، قطع درآمدها به سبب پرداختن به امر بچه‌داری و عدم امکان شغلی را نیز می‌توان در زمره‌ هزینه‌ها قرار داد. فواید غیراقتصادی همانا لذت بردن از بچه‌داری و بزرگ کردن وی است. هزینه‏های غیراقتصادی شامل از دست دادن زمان فراغت و لذت بردن از تمام مواهب مفرحی است که پرداختن به تربیت فرزند شاید مانع از آنها می‌شود (Khalesi, 2011: 44).

تودارو اندیشمند دیگری است که به تبیین اقتصاد باروری پرداخته است. نظریه‌ او مبتنی بر این فرض است که در جوامع توسعه نیافته کودک از طرف خانواده خود نوعی کالای سرمایه‌ای و در جوامع توسعه ‌یافته نوعی کالای مصرفی تلقی می‌شود که میزان تقاضا برای آن تابع عواملی، چون: هزینه‌ تربیت کودک، بازده مورد انتظار کودک و میل به داشتن کالا در مقایسه با میل به داشتن کودک است (Tudor, 2000: 216 qouted by Wesley et al., 2023: 21).

 

نظریه مبادله

نظریه مبادله سرچشمه‌ فکری‏اش در سود انگاری فلسفی و روان‏شناختی قرار دارد. این نظریه رفتار بشری را حاصل منافع شخصی در نظر می‏گیرد. در این نظریه، افراد، گروه اجتماعی را فقط به خاطر نفع شخصی‌شان شکل می‏دهند. اساسی‌ترین پیش فرض‏های نظریه مبادله این است که گروه‏ها صرفاً مجموعه‌ای از افراد هستند که پیش‏بینی و تبیین رفتار آنها بر اساس مطالعه انگیزه‏هایشان صورت می‏گیرد و افراد به وسیله نفع شخصی برانگیخته می‌شوند؛ یعنی افراد محاسبه گران عقلانی در مورد سود و هزینه هستند. همچنین، از دیدگاه این مکتب انسان‏ها همواره در زندگی خود با دیگران در ارتباط متقابل هستند و سعی می‌کنند که در این ارتباط برای خود نفعی به دست آورند و هرگونه ارتباط با دیگران حکم نوعی مبادله است. نظریه‌ مبادله اجتماعی سعی دارد نشان دهد که رفتار بر حسب پاداش‌هایی که دریافت کرده و هزینه‌هایی که به همراه می‌آورد، تغییر می‌کند. رفتارهای مورد نظر در اینجا، رفتارهایی است که بین دو شخص تعامل کننده وجود دارند و هر دو نفر آنها پاداش‌ها و هزینه‌های ناشی از این تعامل را برای انجام یا عدم انجام یک کنشی محاسبه می‌کنند (Tahbakhsh & Nasiri, 2021: 161).

 

نظریه ارتقای اجتماعی

در این نظریه متفکران و اندیشمندان میزان باروری هر خانوار و جامعه را مبتنی بر جایگاه و منزلت والدین و یا ساکنان آن جامعه می‏دانند. خانواده با توجه به پیشرفت و ترقی حاصل شده در جامعه و موقعیتی که به عنوان یک عضو داراست، به فرزندآوری می‌اندیشد. اکنون اگر آوردن فرزند باعث حرکت صعودی خانواده شود، آن را ادامه می‏دهد، ولی اگر فرزندآوری را مانع پیشرفت و توسعه و موقعیت اجتماعی خود بداند، آن را به طرق مختلف کنترل می‌کند (Rakhshani et al., 2023: 36).

نظریه ارزش‏های فرامادی

این نظریه بر تغییر عقاید، ارزش‏ها و نگرش‏ها و تأثیر آنها بر باروری تأکید دارند. اینگلهارت معتقد است که در جوامع جدید ارزش‏های فرامادی، اولویت پیدا کرده‏اند. فرامادیون به فعالیت‏های مفید و جالب اجتماعی، احترام از سوی دیگران، بودن با دوستان و فعالیت‌های سرگرم کننده و حرکت به سوی جامعه‌ای که ارزش اندیشه در آن بیش از پول باشد، تأکید می‌ورزند. نظریه ارزش‏های فرامادی، همان چیزی است که ون دی کا از آن به عنوان تغییرات نگرشی و فرهنگی یاد می‌کند. ون‌دی‌کا و لستاق در توضیح انتقال جمعیتی ثانویه که در کشورهای پیشرفته اتفاق می‏افتد و طی آن باروری به کمتر از حد جانشینی کاهش یافته است، می‏گویند: تغییرات باروری در نتیجه تغییرات ارزشی این جوامع به سمت ارزش‏هایی، مثل: فردگرایی، سکولاریسم و پست مدرنیسم، آزادی و استقلال فردی و عدم پذیرش قدرت خارجی یا اخلاقی و مذهبی حادث شده است. در واقع، ریشه تأثیر تحولات ارزش در تغییرات باروری به نظریه‌های نگرشی و فرهنگ که در دهه‏های قبل مطرح گردید، بر می‏گردد که علت ارائه این نظریه ضعف‌هایی بود که در نظریه‌های اقتصادی مشاهده گردید. آنان معتقدند که هر چند عوامل اقتصادی ممکن است در تبیین تفاوت‌های باروری در منطقه‌ای مؤثر باشد، ولی توجه به ایده‌ها، نگرش‌ها و فرهنگ هر جمعیتی در مطالعه باروری ضروری است (Inglehart & Christian, 2005: 141).

 

نظریه عمل معقول 

فیشین و آجزن (1998)، انسان را یک موجود منطقی در نظر می گیرند که معمولاً به شیوه منسجم و مؤثر عمل می‌کند. به نظر فیشین و آجزن، آنچه بین نگرش و رفتار دیده می‌شود، قصد عمل کردن است. به عقیده آن ها، اگر شخصی واقعاً قصد داشته باشد که در یک موقعیت معین یا در مقابل یک موضوع معین، به شیوه خاصی عمل کند، رفتار او آن را نشان خواهد داد (از کوزه همان برون تراود که در اوست)، مگر اینکه از نظر ابزاری یا جسمی شرایط فراهم نباشد. این دو پژوهشگر، ابتدا قصد زنان برای بچه دار شدن در دو سال آینده را می پرسند. دو سال بعد، بین قصد بچه دار شدن و اقدام به بچه دار شدن، همبستگی بسیار معنادار 6/1 را به دست می آورند. مفهومجمله این است زنانی که قصد باردارشدن داشتند، درمجموع سعی کرده‌اند به آن عمل کنند. مسلماً عوامل غیرقابل کنترل نیز وارد عمل می‌شود، مثل قطع رابطه با همسر، فقدان امکانات مادی یا زیستی. باوجود همه این عوامل، قصد عمل کردن می‌تواند معیار خوبی برای پیش بینی رفتار باشد؛ اما چه چیزی قصد را تعیین می‌کند؟ الگوی عمل معقول می گوید: از یک طرف نگرش و از طرف دیگر، هنجارهای ذهنی. طبق نظریه فیشین و آجزن، نگرش از دو عامل ناشی می‌شود: باورهای مربوط به پیامدهای یک رفتار معین و ارزشی که به پیامدها داده می‌شود. از طرف دیگر، فرد هرگز با چشم بسته عمل نمی‌کند. قصد عمل کردن فرد مسلماً تحت تأثیر نگرش او قرار می گیرد، همچنین فشار اطرافیان و میزان ارزش گذاری به این فشارها نیز قصد او ر ا تحت تأثیر قرار می دهند: این ها عوامل تشکیل دهنده الگویی هستند که اصطلاحاً «هنجارهای ذهنی» نامیده می‌شود. هنجارها از این نظر ذهنی است که فرد، رفتار خود را بر اساس ادراکی که از آن ها دارد، پایه ریزی می‌کند. طبق این نظریه، برای آنکه نگرش به رفتار تبدیل شود، لازم است بر انتظارهای قابل تحقق پایه ریزی شود و بر تقویت اطرافیان تکیه کند  (Rezvanizadeh & Peykani, 2011: 69). 

به نظر فیشین و آجزن (2001)، آنچه بین نگرش و رفتار دیده می‌شود، قصد عمل کردن است. نظر آن ها این است که رفتار در حالتی بیشتر قابل پیش بینی و قابل درک خواهد بود که ما به «قصد» شخص به رفتار در شرایط خاصی توجه کنیم، نه اینکه فقط نگرش های او را نسبت به آن رفتار مورد توجه قرار دهیم. بر اساس این نظریه، قصد باروری تا حد زیادی می‌تواند رفتار باروری را پیش بینی کند. متغیرهای دیگر در حکم عواملی هستند که بر قصد فرزندآوری تأثیر می گذارند (Song et al., 2018: 36). 

 

 

پیشینه تجربی پژوهش

تاج بخش (1403) کاوشی در تجربه زیسته زوجین از فرزندآوری؛ رخشانی و همکاران (1402) بررسی عوامل بر تمایل به فرزندآوری در زوجین ایرانی؛        علی‌دوستی و همکاران (1402) بررسی تمایل به فرزندآوری در شهر کرمانشاه: تعیین‌کننده‌ها و محدودیت‌ها؛ کریمی و همکاران (1402) بررسی نقش نشاط معنوی در رضایتمندی زناشویی و نگرش به فرزندآوری در زوجین؛ شمس‌قهفرخی و همکاران (1401) واکاوی چالش‌های فردی و اجتماعی فرزندآوری در بستر باروری پائین؛ وسلی  و همکاران (2023) بررسی همبستگی تمایل به فرزند در میان زنان؛ ماکارنتسیوا  و همکاران (2021)  مطالعه تمایل  (عدم) داشتن فرزند در نظرسنجی جمعیت؛ تادور (2020) بررسی مشوق‌های مالی، باروری و نتایج اولیه زندگی کودک و دیگر پژوهش های داخلی و خارجی که به تحلیل و بررسی عوامل تمایل و عدم تمایل، همچنین بررسی عوامل موثر بر فرزندآوری پرداخته اند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از پیشینه‌های ذکر شده حکایت از فقدان پژوهشی مستقل و مستقیم مرتبط با واکاوی اثر بخشی قانون جوانی جمعیت باشد دارد و براین اساس پژوهش های دیگر با اهداف، روش و ساختار تحقیق حاضر تفاوت اساسی دارند.  در نتیجه اهمیت و نوآوری این پژوهش در آن است که بررسی اثربخشی و رضایتمندی مشوق‌های فرزندآوری با بهره‌گیری از قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت را مد نظر دارد.

 

روش شناسی تحقیق

پژوهش حاضر را می‌توان بر اساس هدف از نوع تحقیقات کاربردی و از نظر ماهیت جزء تحقیقات توصیفی- همبستگی به‌شمار آورد. جامعه‌ آماری این پژوهش تمامی زوجین جوان شهر خرم‌آباد دارای فرزند بعد از قانون جوانی جمعیت در نیمه‌ی اول سال 1403 می‌باشد. روش نمونه‌گیری این پژوهش، به‌صورت هدفمند و دردسترس انجام شده‌است. بدین‌منظور محقق با حضور در 6 مرکز بهداشتی سطح شهر با 210 زوج جوانی که دارای فرزند بعد از قانون جوانی جمعیت شدند و برای شرکت در مطالعه اظهار رضایت داشتند مورد پرسش قرار گرفتند. برای گردآوری اطلاعات میدانی پژوهش از پرسشنامه‌ استفاده شد.

 

جدول 2:  معرفی مقیاس‌های اندازه‌گیری متغیرهای پژوهش

ردیف	پرسشنامه	ابعاد	سوالات	منبع
1	مشوق‌های دولتی فرزندآوری	رضایت زوجین	18-1	محقق‌ساخته (با اقتباس از قانون حمایت از جوانی جمعیت و خانواده، 1400)
		اجرایی‌سازی مشوق‌های فرزندآوری	36-19
2	تمایل به‌فرزندآوری	گرایش به فرزندآوری	54-37	محقق ساخته (با اقتباس از پژوهش خرازی، 1398)

 

در پژوهش حاضر، پردازش و تحلیل داده‌ها در دو بخش تحلیل آمار توصیفی و استنباطی انجام شده است.

 

پایایی ابزار پژوهش

برای محاسبه میزان پایایی پرسشنامه ابتدا پرسشنامه بین 30 نفر از افراد مورد مطالعه توزیع و جمع‌آوری گردید و سپس با استفاده از فرمول زير مقدار ضريب آلفا را محاسبه گردید.

 

جدول 3: آلفای کرونباخ متغیرهای مشوق‌های دولتی فرزندآوری، انگیزه و تمایل به‌فرزندآوری

ردیف	متغیرهای پژوهش	پایایی (آلفاي كرونباخ)
1	رضایت زوجین از مشوق‌های دولتی فرزندآوری	75/0
	اجرایی‌سازی مشوق‌های فرزندآوری	73/0
جمع کل آلفای کرونباخ مقیاس مشوق‌های دولتی فرزندآوری		74/0
2	جمع کل آلفای کرونباخ مقیاس تمایل به‌فرزندآوری	81/0

 

یافته های توصیفی 

یافته های توصیفی از منظر متغیر سن نشان می دهد افراد 30 سال به‌بالا با 52/49 درصد بیشترین افراد جامعه‌ی آماری را تشکیل می‌دهند و افراد دارای سن 24-20 سال با 57/18 درصد کمترین افراد جامعه آماری را تشکیل می‌دهند. از میان کل پاسخ‌دهندگان، بیشترین فراوانی مربوط به افراد دارای مدرک تحصیلی کارشناسی‌ارشد و بالاتر می‌باشد که شامل 122 نفر است و 11/58 درصد حجم نمونه را تشکیل می‌دهند. همچنین تعداد 19 نفر از پاسخ‌دهندگان را افراد دارای مدرک تحصیلی کاردانی تشکیل می‌دهند که کمترین مقدار فراوانی 04/9 درصد را تشکیل می‌دهند. از میان کل پاسخ‌دهندگان، بیشترین فراوانی مربوط به افراد دارای وضعیت اقتصادی متوسط می‌باشد که شامل 101 نفر است و 09/48 درصد حجم نمونه را تشکیل می‌دهند. همچنین تعداد 5 نفر از پاسخ‌دهندگان را افراد دارای وضعیت اقتصادی بالا تشکیل می‌دهند که کمترین مقدار فراوانی 04/2 درصد را تشکیل می‌دهند.

 از میان کل پاسخ‌دهندگان، بیشترین فراوانی مربوط به افراد دارای فرزند اول می‌باشد که شامل 141 نفر است و 14/67 درصد حجم نمونه را تشکیل می‌دهند. همچنین تعداد 9 نفر از پاسخ‌دهندگان را افراد دارای فرزند چهارم و بیشتر تشکیل می‌دهند که کمترین مقدار فراوانی 3/4 درصد را تشکیل می‌دهند. از میان کل پاسخ‌دهندگان، بیشترین فراوانی مربوط به افراد دارای تعداد فرزند سه یا بیشتر می‌باشد که شامل 148 نفر است و 46/70 درصد حجم نمونه را تشکیل می‌دهند.

 

یافته های استنباطی

جدول 4: آزمون ضریب مسیر، نتایج آزمون t فرضیه های پژوهش

فرضیه پژوهش			آماره t	ضریب مسیر استاندارد	نتیجه آزمون
مشوق‌های دولتی فرزندآوری	!	ایجاد انگیزه و تمایل به ‌فرزندآوری	546/8	662/0	تایید
میزان اجرایی‌سازی مشوق‌های دولتی فرزندآوری	!	رضایتمندی و اثر بخشی مشوق ها	069/1	005/0-	عدم تایید

 

با توجه به نتایج جدول و با توجه به مقدار قدرمطلق آماره t، (96/1>546/8)، معنادار می‌باشد (مقدار قدرمطلق t بزرگتر از سطح 96/1 است). لذا فرضیه صفر رد شده و فرضیه یک تایید شده‌است. بنابراین مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر ایجاد انگیزه و تمایل به فرزندآوری زوجین تاثیر معناداری را نشان می‌دهد. علاوه بر این، میزان تاثیر مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر تمایل به فرزندآوری برابر 662/0 است که مقداری مثبت و مستقیم می‌باشد یعنی با بهبود مساله مشوق‌های دولتی فرزندآوری با توجه به قانون جوانی جمعیت، موضوع تمایل به‌فرزندآوری در بین زوجین افزایش می‌یابد. لذا با اطمینان 95 درصد فرضیه اول پژوهش تایید می‌شود یعنی مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر تمایل به فرزندآوری اثر مثبت و مستقیمی وجود دارد. با توجه به نتایج جدول فوق، مقدار قدرمطلق آماره t، (96/1<069/1)، معنادار نمی‌باشد (مقدار قدرمطلق t کوچک‌تر از سطح 96/1 است). لذا فرضیه صفر پذیرفته شده و فرضیه یک رد شده‌است. بنابراین میزان اجرایی‌سازی مشوق‌های دولتی فرزندآوری از نظر زوجین بر رضایتمندی آنان تاثیر معناداری را نشان نمی‌دهد. علاوه بر این، میزان تاثیر مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر رضایتمندی آنان برابر 005/0- است که مقداری منفی و غیرمستقیم می‌باشد یعنی با توجه به دیدگاه زوجین در خصوص اجرایی‌نشدن مشوق‌های دولتی فرزندآوری، موضوع تمایل به‌فرزندآوری مجدد در بین زوجین کاهش می‌یابد. لذا با اطمینان 95 درصد فرضیه دوم پژوهش تایید نشده‌است. یعنی عدم اجرای درست مشوق‌های دولتی فرزندآوری با توجه به قانون جوانی جمعیت بر تمایل به‌فرزندآوری مجدد اثر منفی و غیر مستقیمی نشان می دهد.

 

بحث و نتیجه‌گیری 

با توجه به نتایج حاصل از تجزیه‌ وتحلیل فرضیه اول پژوهش، مشخص شد که مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر تمایل به فرزندآوری اثر مستقیم دارد. علاوه بر این، میزان تاثیر مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر تمایل به فرزندآوری زنان متأهل کارمند برابر 662/0 است که مقداری مثبت و مستقیم بود؛ یعنی، با بهبود مساله مشوق‌های دولتی فرزندآوری با توجه به قانون جوانی جمعیت، موضوع تمایل به‌فرزندآوری در بین زوجین افزایش می‌یابد. یافته های پژوهش با یافته‌های مطالعات تاج بخش (1403)؛ رخشانی و همکاران (1402) ؛ علی‌دوستی، ادهمی و کاظمی‌پور (1402) ؛ شمس‌قهفرخی و همکاران (1401) که نشان دادند در زوجین ایرانی تمایل به فرزندآوری، تحت تاثیر عوامل اقتصادی-فرهنگی و اجتماعی جامعه است همگرایی دارد.

بنابراین در تبیین یافته‌های فرضیه اول مبنی بر اثر مستقیم مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر تمایل به فرزندآوری در بین زوجین، می‌توان گفت که در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورها با کاهش نرخ باروری و افزایش نرخ سالمندی جمعیت مواجه شده‌اند. این تغییرات جمعیتی نه تنها بر ساختار اجتماعی و اقتصادی کشورها تأثیر می‌گذارد، بلکه به‌ویژه در بلندمدت می‌تواند پیامدهای منفی قابل توجهی برای توسعه پایدار و رفاه اجتماعی داشته باشد. از این رو، دولت‌ها به دنبال سیاست‌ها و مشوق‌هایی هستند که بتوانند روند کاهش باروری را معکوس کنند و انگیزه زوجین برای فرزندآوری را افزایش دهند. گری بکر در مقاله مشهور خود به نام « تحلیل اقتصادی – باروری در سال 1960» نظریه خود را چنین بیان می‌کند که رفتار باروری خانواده‌ها متأثر از رفتار اقتصادی آنهاست و همان گونه که خانوارها در زمینه اقتصادی در مورد گزینش یک کالا تصمیم می‌گیرند، در مورد داشتن فرزند نیز به ایجاد نوعی تعادل عقلایی، در مورد ترجیحات و سلایق خود، میزان درآمد و هزینه‌های فرزند اقدام می‌کنند (Alidoosti et al., 2023: 87). ازاین‌رو، مشوق‌های دولتی فرزندآوری که به منظور تسهیل و تشویق فرزندآوری در بین زوجین طراحی شده‌اند، می‌توانند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم باشند و در قالب‌های مختلفی از جمله کمک‌های مالی، مرخصی‌های والدینی، تسهیلات بهداشتی و آموزشی، و حمایت‌های شغلی ارائه شوند. هدف اصلی این مشوق‌ها کاهش هزینه‌ها و افزایش منافع مرتبط با فرزندآوری است، تا به این ترتیب، زوجین بیشتری تمایل به داشتن فرزند داشته باشند. به نظر فیشین و آجزن (2001)، آنچه بین نگرش و رفتار دیده می‌شود، قصد عمل کردن است. نظر آن ها این است که رفتار در حالتی بیشتر قابل پیش بینی و قابل درک خواهد بود که ما به «قصد» شخص به رفتار در شرایط خاصی توجه کنیم، نه اینکه فقط نگرش های او را نسبت به آن رفتار مورد توجه قرار دهیم. بر اساس این نظریه، قصد باروری تا حد زیادی می‌تواند رفتار باروری را پیش بینی کند. متغیرهای دیگر در حکم عواملی هستند که بر قصد فرزندآوری تأثیر می گذارند (Song et al., 2018: 36).

در مجموع، مشوق‌های دولتی فرزندآوری می‌توانند تاثیر قابل توجهی بر افزایش تمایل زوجین به فرزندآوری داشته باشند. این مشوق‌ها با کاهش هزینه‌ها و افزایش منافع مرتبط با فرزندآوری، و همچنین با ایجاد شرایط مناسب‌تر برای تربیت و نگهداری کودکان، می‌توانند به بهبود وضعیت جمعیتی و اقتصادی کشورها کمک کنند. با این حال، موفقیت این سیاست‌ها نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ است که تمامی جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در بر بگیرد.

با توجه به نتایج حاصل از تجزیه ‌وتحلیل فرضیه دوم پژوهش، نتیجه گرفته شد که میزان عملیاتی‌سازی مشوق‌های دولتی فرزندآوری از نظر زوجین بر مساله رضایتمندی آنها اثر مستقیمی را نشان نداد. علاوه بر این، میزان تاثیر مشوق‌های دولتی فرزندآوری بر رضایتمندی زوجین برابر 005/0- است که مقداری منفی و غیرمستقیم بود یعنی با توجه به دیدگاه زوجین در خصوص اجرایی‌نشدن مشوق‌های دولتی فرزندآوری، موضوع تمایل به‌فرزندآوری در بین زوجین کاهش می‌یابد. نتایج این بخش با یافته‌های مطالعات تاج‌بخش (1400) ؛ تاج‌بخش و پویافر (1400) که نشان دادند عدم فراهم شدن امکانات و شرایط اقتصادی و مادی مانع تشکیل خانواده و فرزندآوری می شود. همسو است.

در تبیین یافته‌های فرضیه دوم این پژوهش باید گفت که در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورها با چالش‌های ناشی از کاهش نرخ زاد و ولد و پیری جمعیت مواجه شده‌اند. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و با روند کاهشی جمعیت جوان و افزایش جمعیت سالخورده دست و پنجه نرم می‌کند. این تغییرات دموگرافیک نه تنها پیامدهای اجتماعی و اقتصادی عمده‌ای به دنبال دارد، بلکه بر آینده کشور در زمینه‌های مختلف از جمله بازار کار، نظام بازنشستگی و ساختار خانواده تأثیر می‌گذارد. در پاسخ به این چالش‌ها، دولت‌ها به اتخاذ و اجرای مشوق‌های مختلف برای ترغیب زوجین به فرزندآوری پرداخته‌اند. دراین‌راستا، مشوق‌های دولتی فرزندآوری به شکل‌های مختلفی از جمله اعطای وام کم بهره، افزایش حق اولاد، تسهیلات مسکن، افزایش مرخصی زایمان ، تسهیلات مراقبت از کودکان و..... ارائه می‌شوند. این مشوق‌ها با هدف کاهش بار مالی و روانی زوجین و ایجاد شرایط مناسب‌تر برای تربیت کودکان طراحی شده‌اند. با این حال، اجرای مؤثر و پایدار این مشوق‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی میان نهادهای مختلف دولتی است. 

با توجه به نتایج حاصل از فرضیه های پژوهش مبنی بر اینکه موضوع مشوق‌های دولتی فرزندآوری در کشور ما به صورت مناسب عملیاتی نشده است و متعاقب آن منجر به کاهش عدم تمایل و انگیزه زوجین به ‌فرزندآوری شده‌است. ازاین‌رو، برای بهبود وضعیت عدم اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در ایران پیشنهادات کاربردی ذیل ارائه می گردد:

ایجاد سامانه جامع و یکپارچه رصد اقدامات و فعالیت های سازمان ها و ارگان های متولی جوانی جمعیت ؛ بازنگری در مواد قانون جوانی جمعیت و اصلاح قوانین فعلی برای هماهنگی بیشتر با نیازهای جامعه ؛ برخورد قاطع با قانون شکنان قانون جوانی جمعیت و غیره.......همچنین برای تحقیقات آتی پیشنهاد می شود

 

1.       بررسی تاثیر اقتصادی مشوق‌های دولتی: تحقیقاتی که به بررسی تاثیر مشوق‌های مالی مانند یارانه‌ها، وام‌ها، و کمک‌های مالی دولت در تصمیم‌گیری زوجین برای فرزندآوری می‌پردازند.

2.       مطالعه مقایسه‌ای بین کشورها: مقایسه نگرش‌ها و تاثیر مشوق‌های دولتی در کشورهای مختلف با فرهنگ‌ها و سیاست‌های مختلف. این مقایسه می‌تواند نشان دهد که کدام سیاست‌ها و مشوق‌ها بیشتر موثر هستند.

3.       بررسی تاثیر مشوق‌های غیرمالی: تحقیق درباره تاثیر مشوق‌های غیرمالی مانند افزایش مرخصی والدین، تسهیلات نگهداری کودکان، و بهبود شرایط کاری والدین بر تصمیم زوجین برای فرزندآوری.

4.       تحلیل گروه‌های سنی و طبقات اجتماعی: مطالعه نگرش‌ها و تصمیمات زوجین در گروه‌های سنی مختلف و طبقات اجتماعی متفاوت نسبت به مشوق‌های دولتی فرزندآوری.

5.       انجام تحقیقات کیفی: مصاحبه‌های عمیق با زوجین برای درک بهتر نگرش‌ها و تجربیات شخصی آنها نسبت به مشوق‌های دولتی فرزندآوری. 

 

منابع

 

Afarini, Farhad; Akbari, Nader and Montazeri, Ali. (2018). The relationship between social support and childbearing intention in women living in Tehran, Payesh Journal, 17(3), 315-328.

Alidoosti, Ali Akbar; Adhami, Ali and Kazemipour, Shahram. (2021). Socio-economic factors affecting attitudes towards childbearing (Case study: couples on the verge of marriage in Kermanshah), Payesh Journal, 20(4), 471-485.

Alidoosti, Hesameddin; Hariri, Mehdi and Safarian, Mohsen. (2023). Intention to have children in Kermanshah city: Determinants and limitations, Journal of Social Sciences of Ferdowsi University of Mashhad, 20(1), 109-83.

Eichenberg, C., Huss, J., Küsel, C., & Hertlein, K. (2022). Desire to have children and the Internet: Aspects for psychosomatic practice. Journal of Couple & Relationship Therapy, 22(2), 150-164.

Fahlén, S., & Oláh, L. (2018). Economic uncertainty and first-birth intentions in Europ. Demographic Research, 39, 794-835.

Inglehart, R. & Christian, W. (2005). Modernization, Cultural Change, and Democracy: The Human Development Sequence. 10.1017/CBO9780511790881.

Khalisi, Zahra. (2011). Study of factors affecting the choice of the time of the first child in Shahreza city, Master's thesis in Demography, Faculty of Literature and Humanities, Dehaqan Azad University.

Law on Family Protection and Youth Population. (2021). Legal Assistant of the President.

Makarentseva, A. O., Galieva, N. I., & Rogozin, D. M. (2021). Desire (not) to have children in the population surveys. Monitoring obshchestvennogo mneniya: ekonomicheskie i sotsial'nye peremeny, 492-515.

Rakhshani, Zahra; Ganji, Reza and Kiani, Mohammad. (2013). Study of factors on the desire to have children in Iranian couples, 9th Student Conference on the Study of Health Culture from the Perspective of the Quran and Hadith, Tehran.

Razavizadeh, Neda and Peykani, Tektam (2011). "A Review of Social Studies on Family Planning and Fertility Reduction in Iran", Journal of Cultural Strategy, No. 30.

Shams Ghahfarkhi, Farideh; Askari Nadushan, Abbas; Aini Zeinab, Hassan; Rouhani, Ali and Abbasi Shavazi, Mohammad Jalal. (2022). At the crossroads of the decision to have children: An analysis of the individual and social challenges of having children in the context of low fertility in the city of Isfahan, Journal of Applied Sociology, 33(4), 28-1.

Song, J. E., Ahn, J., Lee, S., & Roh, K. (2018). Factors related to low birth rate among married women in Korea. PLoS One, 13(3): e0194597.

Tajbakhsh, Gholamreza and Mohammadi, Hanieh. (2019). Analysis of the reasons for young people's tendency to live single and turn away from marriage, Population Quarterly, 1(111), 133-113.

Tajbakhsh, Gholamreza and Nasiri, Mohammad. (2019). The relationship between economic variables and increasing the age of marriage with the approach of general population policies, Strategic and Macro Policies Quarterly, 9(33), 103-82.

Tajbakhsh, Gholamreza and Pouyafar, Mohammadreza. (2019). Analysis of the causes of changing the age pattern of marriage in rural areas, Ilam Culture Quarterly, 22(70 and 71), 171-148.

Tajbakhsh, Gholamreza. (2019). Analysis of cultural factors affecting the occurrence of divorce using the Q method, Quarterly Journal of Cultural Sociology, 12(4), 1-23.

Tajbakhsh, Gholamreza. (2019). Study of the contexts and contexts of the decline in fertility rates: a qualitative research, Quarterly Journal of Population Studies, 12(113 and 114), 69-96.

Tudor, S. (2020). Financial incentives, fertility and early life child outcomes. Labour Economics, 64, 101839.

Wesley, Y., Ekeh, A., & Anuforo, P. O. (2023). Correlates of desire for children among women. Global Journal of Fertility and Research, 8(1), 014-022.

Civil Registration Organization (1403). Results of calculating the birth rate in the country.

 

 

88