اثر کاهشی انتظارات تورمی توسط بانک مرکزی بر تورم واقعی بر اساس مدل GMM
Translator
محورهای موضوعی : دو فصلنامه علمی - تخصصی اقتصاد توسعه و برنامه ریزی
محمدرضا رادفر 1 , منصوره علیقلی 2 , امید عسکری 3
1 - استاديار گروه مدیریت مالی و حسابداری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه مدیریت بازرگانی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - گروه مدیریت مالی، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: تورم, انتظارات تورمی, بانک مرکزی, کنترل و مدیریت انتظارات تورمی,
چکیده مقاله :
تورم یکی از متغیرهای مهم اقتصادی است که بیش از سایر عوامل اقتصادی، اقتصاد را در سطح خرد و کلان تحت تأثیر قرار میدهد. انتظارات تورمی به‌عنوان یکی از متغیرهای تأثیرگذار بر تورم مطرح است. بانک مرکزی بعنوان بخش‌های مهم و اثر گذار بر عملکرد اقتصادی، در تمام این سال‌ها بشدت متأثر از شرایط تورمی اقتصاد بوده و مسئولیت مهمی در کنترل تورم واقعی و مدیریت انتظارات تورمی دارد. از چالش‌های اساسی بانک مرکزی در مدیریت انتظارات تورمی، نبود اعتماد عمومی به سیاستهای بانک مرکزی و عدم استقلال آن در برخی از حکومت‌ها است. به همین دلیل هدف پژوهش حاضر تعیین تاثیر انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران است. پژوهش برمبنای هدف کاربردی و بر مبنای اجرا یک تحقیق به روش همبستگی و پس رویدادی است. در این تحقیق جامعه آماری اقتصاد ایران بوده و از داده های تورمی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران طی سال های 1392 تا 1402 استفاده شده‌است. برای آزمون فرضیه‌ها در اين تحقیق از رگرسیون خطي بهره گرفته شده‌است. با توجه به اینکه به منظور انجام این مطالعه داده های مالی مورد نیاز می باشد، شیوه جمع آوری اطلاعات به این صورت بود که با استفاده از صورت حساب های مالی به جمع آوری اطلاعات پرداخته شد. اطلاعات جمع آوری شده در نرم افزار eviews9 مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج آزمون فرضیات پژوهش نشان داد که انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
Inflation is one of the important economic variables that affects economy at micro and macro levels more than other economic factors. Inflation targeting is considered as one of the variables affecting inflation. The Central Bank, as an important and influential part of economic performance, has been greatly affected by the inflationary conditions of the economy in all these years and has an important responsibility in controlling real inflation and managing inflation expectations. One of the main challenges of the Central Bank in managing inflation expectations is the lack of public trust in the policies of the Central Bank and its lack of independence in some governments. For this reason, the aim of the present study is to determine the effect of inflation expectations on real inflation in the Central Bank of Iran. The research is based on an applied purpose and is based on the implementation of a correlation and post-event research. In this research, the statistical population is the Iranian economy and the inflation data of the Central Bank of the Islamic Republic of Iran during the years 1392 to 1402 were used. Linear regression was used to test the hypotheses in this research. Given that financial data is required for this study, the method of collecting information was to collect information using financial statements. The collected information was analyzed in the eviews9 software. The results of testing the research hypotheses showed that inflation expectations have a positive effect on actual inflation in the Central Bank of Iran.
ابوالحسنی، اصغر؛ شایگانی، بیتا؛ و زندیان، زهرا. (1398). بررسی اثر نرخ بهره و نرخ ارز بر هدفگذاری تورم با رویکرد انتظارات تورمی ناهمگن. مدلسازی اقتصادسنجی. 110-87, (1)5
بانک جهانی. (۱۴۰۲). موفقیت دولت ایران در مهار انتظارات تورمی و ثبات نرخ ارز.
زمان¬زاده، حمید؛ و همتی، مریم. (13۹۹). چارچوب هدف¬گذاری تورمی و سازوکار دستیابی به نرخ تورم هدف، گزارش پژوهشی شماره MBRI-PI-9908 .پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
عبداللهی، محمدرضا؛ و نمازی زواره، شیما. (1402). برآورد شاخص انتظارات تورمی مبتنی بر نظرسنجی کیفی. پژوهشنامه اقتصاد کلان، ۱۸(۴۰)، 107-127
عیسی زاده، سعید؛ مروت، حبیب؛ و امید شریفی. (1395). شبیه‌سازی انتظارات تورمی ناهمگن در ایران، مدلسازی اقتصادی، 10(36)، صص 101-123.
فیاضی، محمدتقی. (۱۴۰۲). انتظارات تورمی و آثار آن بر بازارها. دنیای اقتصاد.
کاویانی، زهرا؛ فرج نیا، سلمان. (1402). برآورد انتظارات تورمی؛ مروری بر اهمیت برآورد انتظارات تورمی و روش های اندازه گیری آن در ایران(19569).
فخری، محدث. (1400). هدف گذاری تورم در اقتصادهای نوظهور با تورم بالا؛ درس هایی درباره قواعد و ابزارها. روند, (27)91, 162-141.
منجذب، محمدرضا و مهرنوش علیمردانی. (1400). بررسی تاثیر انتظارات تورمی بر مصرف در ایران: انتظارات تطبیقی در برابر عقلایی (رهیافت کالمن فیلتر). فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد مقداری، 18(2) پیاپی 69، صص 27-42.
خلیلی عراقی، منصور؛ برخورداری دورباش، سجاد؛ و گلوانی، امین. (1399). بررسي تأثير توسعه مالي بر كارايي سياست پولي و هدف گذاري تورمي. Quarterly Journal of Economic Growth & Development Research, 10(39).
هروانی، حسین؛ فراهانی فرد، سعید؛ و شریفی، امید. (1399). تاثیر انتظارات تورمی برون‌یابانه بر تورم در اقتصاد ایران: رهیافت رگرسیون کوانتایل. بررسی مسائل اقتصاد ایران, 7(شماره 2 (شماره پیاپی: 14)), 343-364.
Dubey, A., & Mishra, A. (2023). Anticipation of central banks' adoption of inflation targeting and its effect on inflation. Central Bank Review, 23(2), 100118.
Goel, T., & Tsatsaronis, K. (2022). Anchoring of inflation expectations: has past progress paid off? (No. 51). Bank for International Settlements.
Güler, A. (2021). Does Monetary Policy Credibility Help in Anchoring Inflation Expectations? Evidence from Six Inflation Targeting Emerging Economies 1. Journal of Central Banking Theory and Practice, 10(1), 93-111.
Malmendier, U., & Nagel, S. (2024). Learning from inflation experiences. The Quarterly Journal of Economics.
Moessner, R. (2021). Effects of Inflation Expectations on Inflation. CESifo Working Paper No. 9467.
دوفصلنامه علمي- تخصصي اقتصاد توسعه و برنامه‌ريزي/ بهار و تابستان 1404/ سال دوازدهم/ شماره اول 123
بررسی تأثیر مدیریت انتظارات تورمی بانک مرکزی بر تورم واقعی: رویکرد GMM
امید عسکری1 ، محمدرضا رادفر* (نويسنده مسئول)2، منصوره عليقلي3،
چکیده:
تورم یکی از متغیرهای مهم اقتصادی است که بیش از سایر عوامل اقتصادی، اقتصاد را در سطح خرد و کلان تحت تأثیر قرار میدهد. انتظارات تورمی به‌عنوان یکی از متغیرهای تأثیرگذار بر تورم مطرح است. انتظارات تورمی که در مدل‌های اقتصاد نظری نقش مهمی دارد به عنوان نرخی شناخته میشود که مردم و سرمایه‌گذاران انتظار دارند قیمت‌ها در آینده افزایش یابد؛ بنابراین تورم واقعی تا حدی به انتظار مردم بستگی دارد. بانک مرکزی بعنوان بخش‌های مهم و اثر گذار بر عملکرد اقتصادی، در تمام این سال‌ها بشدت متأثر از شرایط تورمی اقتصاد بوده و مسئولیت مهمی در کنترل تورم واقعی و مدیریت انتظارات تورمی دارد. از چالش‌های اساسی بانک مرکزی در مدیریت انتظارات تورمی، نبود اعتماد عمومی به سیاستهای بانک مرکزی و عدم استقلال آن در برخی از حکومت‌ها است. به همین دلیل هدف پژوهش حاضر تعیین تاثیر انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران است. پژوهش برمبنای هدف کاربردی و بر مبنای اجرا یک تحقیق به روش همبستگی و پس رویدادی است. در این تحقیق جامعه آماری اقتصاد ایران بوده و از داده های تورمی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران طی سال های 1392 تا 1402 استفاده شده‌است. دادههای مورد استفاده در این پژوهش سری زمانی ماهانه هستند و از پایگاه دادههای بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (سامانه زمان‌بندی انتشار آمار) استخراج شده‌اند. بازه زمانی ۱۳۹۲:۰۱ تا ۱۴۰۲:۱۲ در مجموع ۱۳۲ مشاهده ماهانه فراهم می‌آورد که برای برآورد مدل‌های پویا و آزمون ابزارهای GMM (به‌ویژه در حضور متغیرهای تأخیری و درون‌زای پویا) کفایت آماری دارد. برای آزمون فرضیه‌ها در اين تحقیق از رگرسیون خطي بهره گرفته شده‌است. با توجه به اینکه به منظور انجام این مطالعه داده های مالی مورد نیاز می باشد، شیوه جمع آوری اطلاعات به این صورت بود که با استفاده از صورت حساب های مالی به جمع آوری اطلاعات پرداخته شد. اطلاعات جمع آوری شده در نرم افزار eviews9 مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج آزمون فرضیات پژوهش نشان داد که انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
واژگان کلیدی: تورم، انتظارات تورمی، بانک مرکزی، کنترل و مدیریت انتظارات تورمی
طبقه بندی JEL: E31, P44, E58, P24
1- مقدمه
تورم یکی از متغیرهای مهم اقتصادی است که بیش از سایر عوامل اقتصادی، اقتصاد را در سطح خرد و کلان تحت تأثیر قرار میدهد. انتظارات تورمی به‌عنوان یکی از متغیرهای تأثیرگذار بر تورم مطرح است. تورم در هر اقتصادی باعث برهم زدن توازن شاخص‌های اقتصاد کلان همچون کاهش نرخ رشد، افزایش نرخ بیکاری و توزیع نابرابر درآمد میشود. تورم به عنوان یکی از اساسی‌ترین معضلات اقتصادی موجب اخلال در نظام تخصیص قیمت‌ها و توزیع درآمد جامعه میشود (عیسی زاده و همکاران، 1395). سطح تورم امروز میتواند بر چگونگی انتظار مردم برای افزایش قیمت‌ها در آینده تاثیر بگذارد. انتظارات تورمی که در مدل‌های اقتصاد نظری نقش مهمی دارد به عنوان نرخی شناخته میشود که مردم، مصرف‌کنندگان، کسب و کارها و سرمایه‌گذاران انتظار دارند قیمت‌ها در آینده افزایش یابد(موسنر4، 2021). تورم انتظاری یکی از مهمترین متغیرهای اقتصادی است که اهمیت بسیار زیادی در سیاستگذاری پولی دارد. سیاستگذار پولی تلاش میکند تا با کنترل انتظارات تورمی در بلندمدت از نوسانات کوتاهمدت تورم برای ثباتسازی در اقتصاد بهره ببرد. به این معنا که زمانی که انتظارات در بلندمدت مطابق روند مورد انتظار سیاستگذار باشد، سیاستگذار میتواند به منظور دستیابی به اهداف سیاستگذاری خود و بعنوان مثال برای مقابله با رکود برخی نوسانات را در تورم کوتاهمدت ایجاد کند. به همین جهت است که کنترل انتظارات یکی از برنامههای اصلی سیاستگذار پولی است (کاویانی و فرجنیا، 1402). بانک مرکزی و سیستم بانکی بعنوان بخش‌های مهم و اثر گذار بر عملکرد اقتصادی، در تمام این سال‌ها بشدت متأثر از شرایط تورمی اقتصاد بوده‌است و مسئولیت مهمی در کنترل تورم واقعی و مدیریت انتظارات تورمی دارد. انتظارات تورمی به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی در تعیین نرخ تورم واقعی در اقتصاد شناخته میشود. بانکهای مرکزی به ویژه در کشورهای در حال توسعه، تلاش می‌کنند تا با مدیریت انتظارات تورمی، ثبات اقتصادی را حفظ کنند. مشکلات ناشی از تورم و به تبع آن نااطمینانی تورم که در نتیجه تورم ایجاد میشود، در نهایت میتواند به بیثباتی اقتصادی و اجتماعی و حتی سیاسی منجر شود، لذا ضروری است که توجه به مقوله تورم و نااطمینانی ناشی از آن از مهمترین مباحث در بررسیهای اقتصاددانان و مسئولان نظام اقتصادی هر کشوری باشد (منجذب و علیمردانی، 1400).
کاهش انتظارات تورمی توسط بانک مرکزی دارای اهمیت بالایی در سیاستهای اقتصادی و کنترل تورم واقعی است. این موضوع تأثیرات عمیقی بر رفتار اقتصادی و تصمیم‌گیری‌های مالی دارد.بانک مرکزی با استفاده از ابزارهای سیاست پولی (مانند تنظیم نرخ بهره) و ارتباطات مؤثر میتواند انتظارات تورمی را مدیریت کند. کاهش انتظارات تورمی توسط بانک مرکزی نه تنها به کنترل نرخ تورم کمک میکند بلکه ثبات اقتصادی را نیز تقویت میکند. بنابراین، مدیریت صحیح انتظارات و ایجاد اعتماد عمومی نسبت به سیاستهای پولی باید جزء اولویت‌های اصلی بانک مرکزی باشد. بنابراین اندازه‌گیری انتظارات تورمی از اهمیت بسیاری چه در شناسایی مکانیسم شکل‌گیری و درک تعامل آن با متغیرهای اقتصاد کلان و چه در ارزیابی اعتبار بانک مرکزی در دستیابی به هدف تورمی برخوردار خواهد بود. درحال‌حاضر این شاخص در ایران یا محاسبه نمی‌شود یا در صورت محاسبه، اعلام عمومی نمی‌شود. این درحالی است که سیاستگذار باید با اعلام عمومی شاخص انتظارات تورمی و هدفگذاری آن، سیاست پولی را در جهت شکل‌دهی انتظارات تورمی تنظیم کند. به همین علت برآورد انتظارات تورمی در ایران میتواند کمک شایانی در جهت بهبود سیاستگذاری‌ها باشد. ما از طریق هدفگذاری تورمی به دنبال ایجاد یک چارچوب خاص برای سیاست پولی هستیم که در آن هدف اصلی و نهایی بانک مرکزی ایجاد ثبات در قیمت هاست. هدفگذاری تورم به عنوان راهی برای مهار تورم معرفی شده و طرفداران جدی در بانکهای مرکزی جهان پیدا کرده و بسیاری از بانکهای مرکزی این چارچوب را به عنوان راهبرد اصلی خود در اعمال سیاستهای پولی برگزیدهاند. هدف نهایی این رویکرد، کنترل تورم از طریق کنترل انتظارات تورمی و استفاده از آن به عنوان لنگر تورمی است (گولر5، 2021). در اصل هدفگذاری تورم به نوعی ترکیب قاعده با صلاحدید است به این معنی که در رویکرد قاعدهمحور، عموما ً بانکهای مرکزی بر حفظ نرخ رشد پول در یک رقم خاص یا تنظیم نرخ بهره پایبند هستند تا از این طریق بتوانند با کنترل طرف تقاضای اقتصاد، تورم را مهار کنند. در حالی که در صلاحدید و ترکیب آن با قاعده به بانک مرکزی اجازه داده میشود تا یک نرخ تورم را به عنوان هدف معرفی کرده و سپس با استفاده از تمام ابزارهای در دسترس خود از نرخ بهره گرفته تا نرخ رشد حجم پول یا نرخ ارز یا غیره، به این نرخ تورم رسیده و سپس در طول زمان به آن پایبند باشد تا بتواند انتظارات تورمی را کنترل کرده و در نهایت با اطمینان دادن به کارگزاران اقتصادی از فضای اطمینانبخش بوجود آمده برای حفظ راحتتر نرخ تورم در دورههای آتی بهره ببرد و از افزایش کارایی ابزارهای در دسترس خود برخوردار شود (ابراهیمی و همکاران، 1403). اجرای چارچوب هدفگذاری تورمی یک سازوکار مشخص دارد. هدف تورمی تعیین و اعلام میشود. بانک مرکزی مسیر آتی تورم را پیشبینی میکند و آن را با هدف تورمی مقایسه میکند تا میزان انحراف تورم پیشبینیشده از تورم هدف را شناسایی نماید. بانک مرکزی براساس یک ساختار و فرآیند تصمیمگیری معین، ابزار سیاست پولی را به نحوی تنظیم و تعدیل مینماید تا از انحراف تورم پیشبینیشده از تورم هدف ممانعت نماید و به تبع آن نرخ تورم درمحدوده هدف تورمی حرکت نماید. در این چارچوب لازم است بانک مرکزی با تنظیم یک سیاست ارتباطی معین، پاسخگویی و شفافیت را پیگیری نماید تا از مسیر کنترل انتظارات تورمی، فرآیند حفظ نرخ تورم در محدوده هدف را تسهیل نماید (زمانزاده و همتی،13۹۹)
با توجه به این مساله که انتظارات تورمی و هدفگذاری آن میتواند نقش به سزایی در کاهش تورم کشور داشته و ما به دنبال بررسی این موضوع و عوامل موثر بر آن هستیم و از آنجا که مطالعات اندکی در زمینه انتظارات و هدفگذاری تورمی در اقتصاد ایران صورت گرفته است، هدف پژوهش حاضر بررسی اثر کاهشی انتظارات تورمی بر تورم واقعی توسط بانک مرکزی بر اساس مدل GMM بوده و سعی شده در این مطالعه گامی جلو برداشته شود و اثر متغیر انتظار تورمی بر اقتصاد ایران را مورد بررسی قرار دهیم. استفاده از مدل گشتاورهای تعمیم‌یافته (GMM) در این پژوهش به دلیل توانایی بی‌نظیر آن در رفع مشکل درون‌زایی میان انتظارات تورمی مدیریت‌شده توسط بانک مرکزی و تورم واقعی توجیه‌پذیر است. مدلGMM با بهره‌گیری از متغیرهای ابزاری نظیر مقادیر تأخیری تورم و نرخ سیاستی، سوگیری ناشی از علیت معکوس و متغیرهای حذف‌شده را خنثی میکند؛ مشکلی که در مدل‌های پویای اقتصاد کلان اجتناب‌ناپذیر است. انعطاف‌پذیری این روش در مدیریت محدودیت‌های بیش‌ازحد شناسایی و ناهمسانی واریانس، آن را نسبت به تخمین‌گران سنتی OLS یا اثرات ثابت برتری می‌بخشد، به‌ویژه در دادههای تابلویی که ناهمگنی مقطعی و خودهمبستگی سریالی میتواند نتایج را مخدوش کند. شواهد تجربی موجود در ادبیات، از جمله مطالعات مبتنی بر منحنی فیلیپس نیوکینزی، کارایی GMM در برآورد اثر کاهشی اعتبار بانک مرکزی بر نوسان تورم را تأیید کرده و برآوردهای سازگار و کارایی به‌دست‌آمده، اعتبار یافته‌های ما مبنی بر کاهش تورم واقعی از طریق لنگر انداختن انتظارات را دوچندان می‌سازد. بنابراین، نیاز به یک رویکرد چند جانبه برای کنترل انتظارات و ایجاد ثبات اقتصادی وجود دارد. از این رو سوال اصلی پژوهش حاضر این است که، اثر هدفگذاری تورمی و انتظارات تورمی توسط بانک مرکزی به عنوان مجری بر تورم واقعی چگونه خواهد بود؟
در اين قسمت به برخي از تحقیقات انجام شده که با موضوع پژوهش حاضر مرتبط ميباشد، اشاره ميگردد:
عبداللهی و نمازی زواره (۱۴۰2) در پژوهشی با عنوان «برآورد شاخص انتظارات تورمی مبتنی بر نظرسنجی کیفی»، به بررسی روش‌های مختلف برای سنجش انتظارات تورمی پرداختند. آنها با استفاده از دادههای نظرسنجی کیفی، شاخص‌هایی مانند آمار متوازن و تابع لجستیک را به‌کار بردند و عملکرد این روش‌ها را در پیشبینی نرخ تورم آتی بررسی کردند. نتایج نشان داد روش احتمال با توزیع یکنواخت، در مقایسه با سایر روش‌ها، دقت بیشتری در پیشبینی تورم داشته است. بانک جهانی در گزارشی (۱۴۰۲) اعلام کرد که دولت ایران در مهار انتظارات تورمی و تثبیت نرخ ارز موفق عمل کرده است. این گزارش به رشد اقتصادی ایران برای چهارمین سال متوالی اشاره دارد و تأکید میکند که کاهش انتظارات تورمی و ثبات نرخ ارز به کاهش تورم ماهانه کمک کرده است. همچنین، افزایش صادرات نفت به بهبود تراز حساب‌های جاری و کاهش فشارها بر نرخ ارز منجر شده است. خضرزادگان و حیدری(1402) به بررسی اثرات نامتقارن نرخ ارز بر انتظارات تورمی در اقتصاد هدفگذاری تورمی ایران با استفاده از غیرخطی خود رگرسیونی با وقفه توزیعی6 با به کارگیری دادههای ماهانه برای دوره بین سال‌های 1399 الی 1402 صورت پذیرفتهاست. نتایج نشان میدهد تورم نیز خود تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر انتظارت تورمی دارد، به اين معنی که میتواند در دورههای ثبات قیمت به تثبیت و کاهش انتظارت تورمی کمک کند. ساير عوامل تعیینکننده انتظارات تورمی از جمله عرضه پول و کسری بودجه نیز تأثیر قابل توجهی را نشان می‌دهند. نتايج نشان میدهد که کاهش نرخ ارز سطح قیمت‌های انتظاری را افزايش داده، درحالی که افزايش نرخ ارز آن‌را کاهش میدهد.
ژوئل و ساتسارونیس7 (2024) طی مطالعه‌ای که در در بانک تسویه بین المللی انجام داده‌اند به این موضوع می‌پردازند که آیا پیشرفت‌های گذشته در مهار انتظارات تورمی به نتایج مطلوبی منجر شده است یا خیر. نتایج نشان میدهد که بانکهای مرکزی با تقویت چارچوب‌های سیاستی خود می‌توانند انتظارات تورمی را بهتر مهار کرده و در نتیجه، تورم واقعی را کنترل کنند. مالمندیر و ناگل8 (2024) در مطالعه‌ای به بررسی این موضوع می‌پردازند که چگونه تجربیات گذشته افراد از تورم بر انتظارات آنها در مورد تورم آینده تأثیر می‌گذارد. نتایج نشان میدهد که تجربیات شخصی میتواند نقش مهمی در شکل‌گیری انتظارات تورمی داشته باشد و بانکهای مرکزی باید این موضوع را در سیاست‌گذاری‌های خود مدنظر قرار دهند. دابی و میشرا9 (2023) در مطالعه‌ای به بررسی اثرات هدفگذاری تورمی بر نرخ تورم در 114 کشور پرداخته است. این پژوهش نشان میدهد که بانکهای مرکزی معمولاً پس از دستیابی به کاهش اولیه تورم10، اقدام به پذیرش هدفگذاری تورمی می‌کنند. این فرآیند که به "اثر پیشبینی" معروف است، به بانکهای مرکزی اجازه میدهد با ایجاد اعتبار اولیه، انتظارات تورمی را بهبود بخشند. تحلیل دادههای این پژوهش، با استفاده از مدل‌های پویا و روش تفاوت در تفاوت‌ها، نشان داده است که هدفگذاری تورمی بیشتر به تثبیت تورم پایین کمک میکند تا کاهش تورم بالا. این نتایج تأکید میکند که موفقیت هدفگذاری تورمی وابسته به اصلاحات ساختاری و دستیابی به ثبات پیش از اجرای رسمی این سیاست است.
بانک مرکزی ایران و سیستم بانکی بعنوان بخش‌های مهم و اثر گذار بر عملکرد اقتصادی، در تمام این سال‌ها بشدت متأثر از شرایط تورمی اقتصاد بوده‌است و مسئولیت مهمی در کنترل تورم واقعی و مدیریت انتظارات تورمی دارد. هدف اصلی بانک مرکزی معمولاً حفظ ثبات قیمت‌ها و کنترل تورم است، زیرا نرخ تورم بالا و نوسانات آن، موجب کاهش قدرت خرید مردم و افزایش نابرابری‌های اقتصادی میشود. تورم، نرخ بهره واقعی را کاهش داده و تقاضا برای وام را افزایش می دهد. انتظارات تورمی به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی در تعیین نرخ تورم واقعی در اقتصاد شناخته میشود. بانکهای مرکزی به ویژه در ایران و کشورهای در حال توسعه، تلاش می‌کنند تا با مدیریت انتظارات تورمی، ثبات اقتصادی را حفظ کنند اما در عمل، بانک مرکزی با چالش‌های متعددی مواجه است که بر توانایی آن در کنترل تورم واقعی و مدیریت انتظارات تورمی تأثیر می‌گذارد. یکی از چالش‌های اساسی، نبود اعتماد عمومی به سیاستهای بانک مرکزی است. انتظارات تورمی زمانی افزایش می‌یابد که مردم اعتماد خود را به ثبات اقتصادی از دست بدهند و انتظار افزایش مداوم قیمت‌ها را داشته باشند. این افزایش انتظارات تورمی در نهایت منجر به افزایش قیمت‌ها و تورم خواهد شد. در مجموع، بانک مرکزی با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که هرکدام از آنها به تنهایی و در کنار هم می‌توانند تلاش‌های این نهاد را برای کنترل تورم و انتظارات تورمی به چالش بکشند. بنابراین، نیاز به یک رویکرد چند جانبه برای کنترل انتظارات و ایجاد ثبات اقتصادی وجود دارد.
2- دادهها و روش تحلیل
پژوهش حاضر از بٌعد اجرای یک تحقیق از نوع همبستگی و پس رویدادی، و با توجه به نتایج حاصل و بر مبنای هدف، از نوع کاربردی است. در این تحقیق جامعه آماری اقتصاد ایران می‌باشد و از دادههای تورمی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های 1392 تا 1402 استفاده شده‌است. مدل رياضی تحقیق حاضر را میتوان به صورت زير ارائه نمود:
n,t = 
I.n,t—1 + βT .ITn.t + θ.Xn,t +γn + λt + ε1n,t (1)
در این مدل ، πn,t نرخ تورم یا نوسانات نرخ تورم است. ما نوسانات تورم را به طور جداگانه به عنوان یک متغیر وابسته برای درک پیامدها بر ثبات تورم شامل میکنیم. این به عنوان یک انحراف معیار برای داده های تورم سه ساله اندازه گیری میشود. اندیس های n و t به ترتیب نشان دهنده کشور و سال است. اگر کشور n در دوره t یک کشور هدفگذاری تورم باشد، متغیر ITn.t مقدار 1 را می‌گیرد و در غیر این صورت 0 است. ضریب βT آن میانگین اثر درمان اتخاذ هدف گذاری تورمی را اندازه گیری میکند. مقدار تاخیردار πn,t—1 پایداری، پویایی و اصل برگشت را نشان میدهد. بردار Xn,t متغیرهای کنترلی را به حساب می‌آورد که شامل شکاف خروجی، ساختگی‌هایی با تورم بالا و تورم کم و دیگر رگرسیون‌های درون زا میشود. γn اثرات ثابت خاص کشور را در نظر می‌گیرد و λt اثر ثابت خاص زمانی که شوک های رایج را برای همه کشورها ثبت میکند، در نظر گرفته میشود.
n,t = I.n,t—1 + βT .ITn.t +αƒ .Et] n,t+1[ + θ.Xn,t +γn + λt + ε2n,t (2)
در مدل شماره 2 ما مدل (1) را با گنجاندن [πn,t+1] Et تقویت میکنیم، که مؤلفه آینده‌نگر پویایی تورم را مشروط به اطلاعات موجود تا دوره t نشان میدهد.
n,t = I.n,t—I + βT .ITn.t +αƒ .Et] n,t+1[ +
I.ITn,t—I +θ.Xn,t +γn + λt + ε3n,t (3)
در مدل شماره 3 ما تأخیرهای ITn,t—1 تا m را حساب میکنیم که تأثیر پس از درمان پذیرش هدفگذاری تورمی را نشان میدهد تا بفهمیم آیا تأثیر علی پذیرش هدفگذاری تورمی در طول زمان رشد میکند یا محو میشود.
n,t = I.n,t—1 + βT .ITn.t +αƒ .Et] n,t+1[+ 
ƒ . Et] n,t+ƒ [ + I.ITn,t—I + θ.Xn,t +γn + λt + ε4n,t (4)
مشخصات نهایی ما در مدل (4) نشان داده شده‌است که شامل متغیر مورد علاقه ما Et [πn,t+1] تا q سرنخ است که انتظار وضعیت هدف گذاری تورمی آتی را با توجه به اطلاعات موجود تا دوره t نشان میدهد و اثر پیشبینی احتمالی اتخاذ هدفگذاری تورمی را نشان میدهد.
E[Rn,t—s . ∆en,t] = 0 , ∀s ≥ 2,t = 3,…., T (5)
شرایط لحظه ای (5) و (6) منجر به تخمین سیستم GMM میشود.
E[∆Rn,t—s .en,t] = 0 , ∀s≥1 , t =3,…..,T (6)
شرایط لحظه‌ای (5) و (6) به برآورد سیستم-GMM منجر می‌شوند. در تحلیل تجربی، فرضیات زیر را تأیید میشود: (1) خطاها به صورت سریالی همبسته نیستند، به این معنا که ∆en,t همبستگی سریالی مرتبه دوم ندارد، و (2)، ابزارها ابزارهای معتبری هستند. برای این منظور، آزمون محدودیت‌های پیش‌تعیین‌شده هانسن ارائه میشود که اعتبار کلی ابزارها را از طریق ارزیابی هم‌ارزی نمونه‌ای شرایط لحظه‌ای (5) و (6) بررسی میکند. نرخ تورم با استفاده از فرمول زير محاسبه میشود:
هدف گذاری تورم نیز از رابطه ذیل قابل سنجش است:
= I.n,t—1 + βT .ITn.t + θ.Xn,t +γn + λt + ε1n,t (7)
در این رابطه txet+1 نشان‌دهنده انتظارات تطبیقی xt+1 که در زمان t شکل داده شده‌است، می‌باشد. در این رابطه Y نشان دهنده هدف تورمی یا متغیر وابسته و X نشان دهنده انتظارات تطبیقی در زمان T می‌باشد
مدل انتظارات تطبیقی فرم ریاضی این اصل موضوع است که انتظارات با توجه به خطاهای انتظاراتی نزدیکترین گذشته تصحیح می‌شوند. به بیان دیگر:
txet+1- t-1xet = (1-μ )(xt – t-1xet) (10)
Xt = txet+1 + εt (11)
برای محاسبه شکاف خروجی نیز از رابطه ذیل استفاده میگردد:
تولید ناخالص داخلی واقعی – تولید ناخالص داخلی پیش بینی شده = شکاف تورمی (12)
در نهایت نوسانات انتظارات تورمی با استفاده از رابطه ذیل محاسبه میشود:
INFEtt I = ( INFE I - INFE I , t-1 )2
پس از جمعآوری دادههايی که برای انجام تحقیق نیاز است، انتخاب ابزاری مناسب به منظور تجزيه و تحلیل اطلاعات مربوط به متغیرها اهمیت خاصی دارد. سپس دادههای مورد نیاز برای آزمون فرضیات، پس از جمعآوری و انجام محاسبات ابتدا در نرمافزار اکسل11 به صورت خام گردآوری شده، سپس در نرم افزار ايويوز بارگذاری شده و نتايج آماری استخراج خواهد شد. در اين پژوهش از تجزيه و تحلیلهای متداول در اقتصادسنجی به منظور بررسی روابط بین متغیرها، آزمون فرضیات و تخمین استفاده خواهد شد. در ادامه فرضیههای پژوهش تبیین میشود:
فرضیه اصلی:
انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
1. انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
2. شکاف تولیدخروجی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
3. نوسانات انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
4. هدفگذاری تورم بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
5. دوره زمانی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
3- یافته‌ها
یکی از اهداف رگرسیون چندگانه تعیین اثر هر یک از متغیرهای مستقل با ثابت نگه داشتن سایر متغیرهای مستقل است. مشکلات ناشی از هم خطی در یک مدل رگرسیونی روی اریبی ناشی از حذف متغیر و نیز واریانس پارامترها می باشد. همخطی مشکلاتی را به دنبال دارد. از عمده مشکلات همخطی کامل این است که اولاً ضرایب قابل تخمین نیستند. ثانیا t های محاسبه شده برابر صفرند.
متغیر | تورم پیش بینی شده | شکاف تولید | نوسانات انتظارات تورمی | هدف گذاری تورم | دوره زمانی | شکاف خروجی | ساختگی‌هایی با تورم بالا |
تورم پیش بینی شده | 1 |
|
|
|
|
|
|
شکاف تولید | 480/0 | 1 |
|
|
|
|
|
نوسانات انتظارات تورمی | 593/0 | 057/0 | 1 |
|
|
|
|
هدف گذاری نورم | 661/0 | 087/0 | 494/0 | 1 |
|
|
|
دوره زمانی | 681/0 | 539/0 | 403/0 | 476/0 | 1 |
|
|
شکاف خروجی | 306/0 | 193/0 | 016/0- | 087/0- | 092/0 | 1 |
|
ساختگی‌هایی با تورم بالا | 418/0- | 440/0- | 162/0 | 069/0- | 180/0- | 450/0- | 1 |
همانطور که نتایج حاصل از آزمون هم خطی نشان میدهد بین متغیرها هم خطی شدید وجود ندارد که بتواند در تخمین های مربوط به فرضیات مشکلی ایجاد نماید. بنابراین میتوان برای انجام آزمونها از این متغیرها استفاده نمود. همچنین مانايي متغيرها در سه حالت "در سطح"، "روي تفاضل اول" و" روي تفاضل دوم" میتواند بررسي شود. متغيرهايي که احتمال حاصل از آزمون آنها " در سطح" کمتر از 5% می‌باشد فرضيه صفر در مورد آن رد شده وآن متغير در سطح ماناست درصورتی که بيشتر از 5% باشد، نامانا است. نتايج آزمون مانايي ریشه دیکی فولر در جدول (2) درج گرديده است. همچنین متغیر ساختگی با تورم بالا یک نوع متغیر صفر و یک است که برای کنترل اثر دوره های شوک تورمی وارد مدل شده است. این متغیر باعث شده که اثر انتظارات تورمی از شوک های شدید جدا شده و ضریب بتا شفاف تر شود.
جدول (2) بررسی مانایی متغیرهای پژوهش
متغیر | آماره دیکی فولر | سطح معناداری |
تورم واقعی | 464/2- | 020/0 |
تورم پیش بینی شده | 374/11- | 0000/0 |
شکاف تولید | 398/4- | 0000/0 |
نوسانات انتظارات تورمی | 015/3- | 019/0 |
هدف گذاری تورم | 738/2- | 013/0 |
دوره زمانی | 347/3- | 005/0 |
شکاف خروجی | 290/4- | 011/0 |
ساختگی‌هایی با تورم بالا | 530/3- | 003/0 |
با توجه به نتایج جدول (2)، سطح آماره آزمون برابر با مقداری کمتر از 5 درصد می باشد. لذا با توجه به اینکه سطح معناداری کمتر از 05/0 است متغیرهای پژوهش ایستایی لازم برخوردارند. همچنین در جدول (3) نتایج نرمالیته متغیرها آورده شده است.
متغیر | نوع توزیع به کار گرفته شده | سطح معناداری | مقدار خطا | تایید فرضیه | نتیجه |
تورم واقعی | نرمال | 0.115 | 05/0 | H0 | نرمال |
تورم پیش بینی شده | نرمال | 0.200 | 05/0 | H0 | نرمال |
شکاف تولید | نرمال | 0.078 | 05/0 | H0 | نرمال |
نوسانات انتظارات تورمی | نرمال | 0.105 | 05/0 | H0 | نرمال |
هدف گذاری تورم | نرمال | 0.163 | 05/0 | H0 | نرمال |
دوره زمانی | نرمال | 0.175 | 05/0 | H0 | نرمال |
شکاف خروجی | نرمال | 0.088 | 05/0 | H0 | نرمال |
ساختگی‌هایی با تورم بالا | نرمال | 0.063 | 05/0 | H0 | نرمال |
با توجه به مقادیر آماره اسمیرنوف – کلموگروف جدول (4) میتوان استنباط نمود که توزیع مورد انتظار با توزیع مشاهده شده برای تمام متغیرها تفاوت معنیداری ندارد و توزیع متغیرها نرمال است. جهت محاسبه نرخ تورم از فرمول زیر استفاده می شود:
= 
I.
n,t—1 + βT .ITn.t + θ.Xn,t +γn + λt + ε1n,t
نتایج حاصل از بررسی متغیر فوق با استفاده از مدلGMM به شرح ذیل می باشد:
متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معناداری |
نرخ تورم (1-) | 578/0 | 222/0 | 597/2 | 048/0 |
شکاف خروجی | 437/39 | 647/9 | 087/4 | 009/0 |
ساختگی‌هایی با تورم بالا | 668/25 | 143/9 | 807/2 | 0377/0 |
ضریب ثابت | 298/1 | 167/0 | 772/7 | 003/0 |
ضریب تعیین | 833/0 | دوربین واتسون | 501/1 | |
ضریب تعیین تعدیل شده | 699/0 | |||
آزمون سارگان | 18/0 | |||
سطح معناداری برای آزمون مدل نرخ تورم کمتر از 05/0 است، یعنی متغیر فوق به عنوان یک متغیر تاثیرگذار در مدل می باشد. مقایر t محاسباتی و مقادیر سطح احتمال پایین می باشد بنابراین هر دو ضریب بطور معنی داری متفاوت از صفر است؛ به عبارت دیگر معنی دار می باشد. میزان ضریب تعیین
برابر با 833/0 است و این بدان معنی بوده که تورم واقعی با وقفه اول توانسته است 833/0 واحد از تغییرات در تورم واقعی در بانک مرکزی ایران را توضیح دهد. آماره دوربین واتسون که برای شناسایی استقلال خطاها از آن استفاده می شود مقدار 501/1 را نشان می دهد که اين به معنای عدم وجود خود همبستگي بين جزء خطاها مي باشد. بنابراین رابطه ای معنادار بین متغیر مستقل اصلی و وابسته وجود دارد. جهت محاسبه انتظارات تورمی از فرمول زیر استفاده می شود:
نتایج حاصل از بررسی متغیر فوق با استفاده از مدلGMM به شرح ذیل می باشد:
متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معناداری |
نرخ تورم (1-) | 396/0 | 058/0 | 827/6 | 021/0 |
مقدار تفاوت از مقدار میانگین | 1 | 053/0 | 963*3 | 0000/0 |
ضریب ثابت | 360/31 | 46/7 | 20/4 | 0000/0 |
ضریب تعیین | 999/0 | دوربین واتسون | 102/2 | |
ضریب تعیین تعدیل شده | 998/0 | |||
آزمون سارگان | 59/0 | |||
سطح معناداری برای آزمون مدل نرخ تورم کمتر از 05/0 است، یعنی متغیر فوق به عنوان یک متغیر تاثیرگذار در مدل می باشد. مقایر t محاسباتی و در ستون آخر مقادیر سطح احتمال پایین است لذا هر دو ضریب بطور معنی داری متفاوت از صفر می باشند. میزان ضریب تعیین برابر با 999/0 بوده و این بدان معنی است که تورم واقعی با وقفه اول توانسته است 999/0 واحد از تغییرات در تورم واقعی در بانک مرکزی ایران را توضیح دهد. آماره دوربین واتسون که برای شناسایی استقلال خطاها از آن استفاده می شود مقدار 102/2 را نشان می دهد که اين به معنای عدم وجود خود همبستگي بين جزء خطاها مي باشد. بنابراین رابطه معنادار بین متغیر مستقل اصلی و وابسته وجود دارد. نتایج حاصل از بررسی متغیر انتظارات تورمی با استفاده از مدلGMM به شرح ذیل می باشد:
متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معناداری |
انتظارات xt+1 (1-) | 165/0 | 060/0 | 075/2 | 028/0 |
ضریب ثابت | 112/0 | 030/0 | 985/2 | 008/0 |
ضریب تعیین | 744/0 | دوربین واتسون | 896/1 | |
ضریب تعیین تعدیل شده | 739/0 | |||
آزمون سارگان | 37/0 | |||
سطح معناداری برای آزمون مدل انتظارات تورمی کمتر از 05/0 است، یعنی متغیر فوق به عنوان یک متغیر تاثیرگذار در مدل است. مقایر t محاسباتی و در ستون آخر مقادیر سطح احتمال پایین می باشد بنابراین هر دو ضریب بطور معنی داری متفاوت از صفر هستند. میزان ضریب تعیین برابر با 744/0 است و این بدان معنی است که انتظارات تورمی با وقفه اول توانسته است 744/0 واحد از تغییرات در تورم واقعی در بانک مرکزی ایران را توضیح دهد. آماره دوربین واتسون که برای شناسایی استقلال خطاها از آن استفاده می شود مقدار 896/1 را نشان می دهد که اين به معنای عدم وجود خود همبستگي بين جزء خطاها مي باشد. بنابراین رابطه ای معنادار بین متغیر مستقل اصلی و وابسته وجود دارد. در خصوص هدف گذاری نورم نیز نتایج حاصله در جدول (7) آورده شده است.
متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معناداری |
نرخ بهره (1-) | 121/0 | 021/0 | 038/2 | 029/0 |
شکاف تولید | 012/0 | 030/0 | 397/2 | 012/0 |
انحراف سطح تورم | 021/0 | 062/0 | 968/1 | 045/0 |
ضریب ثابت | 290/0 | 061/0 | 307/3 | 010/0 |
ضریب تعیین | 856/0 | دوربین واتسون | 003/2 | |
ضریب تعیین تعدیل شده | 850/0 | |||
آزمون سارگان | 46/0 | |||
سطح معناداری برای آزمون مدل هدف گذاری تورم کمتر از 05/0 است، یعنی متغیر فوق به عنوان یک متغیر تاثیرگذار در مدل می باشد. میزان ضریب تعیین برابر با 856/0 است و این بدان معنی است که هدف گذاری نرخ بهره با وقفه اول توانسته است 856/0 واحد از تغییرات در نرخ بهره در بانک مرکزی ایران را توضیح دهد. آماره دوربین واتسون که برای شناسایی استقلال خطاها از آن استفاده می شود برابر 003/2 است که اين نشان دهنده عدم وجود خود همبستگي بين جزء خطاها مي باشد. بنابراین رابطه ای معنادار بین متغیر مستقل اصلی و وابسته وجود دارد.
فرضیه اول: انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معناداری |
نرخ تورم (1-) | 578/0 | 222/0 | 597/2 | 048/0 |
شکاف خروجی | 437/39 | 647/9 | 087/4 | 009/0 |
ساختگی‌هایی با تورم بالا | 668/25 | 143/9 | 807/2 | 0377/0 |
ضریب ثابت | 298/1 | 167/0 | 772/7 | 003/0 |
ضریب تعیین | 833/0 | دوربین واتسون | 501/1 | |
ضریب تعیین تعدیل شده | 699/0 | |||
آزمون سارگان | 21/0 | |||
سطح معناداری برای آزمون این فرضیه برای متغیر انتظارات تورمی کمتر از 05/0 است، بنابراین فرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد می شود. یعنی انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد. مقایر t محاسباتی و در ستون آخر مقادیر سطح احتمال پایین هستند و هر دو ضریب بطور معنی داری متفاوت از صفر می باشند. میزان ضریب تعیین برابر با 833/0 است و این بدان معنی است که انتظارات تورمی توانسته است 833/0 واحد از تغییرات در تورم واقعی در بانک مرکزی ایران را توضیح دهد. آماره دوربین واتسون که برای شناسایی استقلال خطاها از آن استفاده می شود مقدار 501/1 را نشان می دهد که اين نشان دهنده عدم وجود خود همبستگي بين جزء خطاها مي باشد.
فرضیه دوم: شکاف تولیدخروجی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معناداری |
نرخ تورم (1-) | 855/2 | 655/0 | 356/4 | 007/0 |
شکاف تولیدخروجی | 141/119 | 766/39 | 995/2 | 030/0 |
شکاف خروجی | 094/4 | 964/1 | 315/3 | 004/0 |
ساختگی‌هایی با تورم بالا | 901/23 | 763/8 | 727/2 | 041/0 |
ضریب ثابت | 721/19 | 287/14 | 380/1 | 226/0 |
ضریب تعیین | 848/0 | دوربین واتسون | 941/1 | |
ضریب تعیین تعدیل شده | 726/0 | |||
آزمون سارگان | 32/0 | |||
سطح معناداری برای آزمون این فرضیه به ترتیب برای متغیر شکاف تولیدخروجی کمتر از 05/0 است، بنابراین فرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد می شود. یعنی شکاف تولیدخروجی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد. مقایر t محاسباتی و در ستون آخر مقادیر سطح احتمال پایین می باشد بنابراین هر دو ضریب بطور معنی داری متفاوت از صفر می باشند. میزان ضریب تعیین برابر با 848/0 است و این بدان معنی است که شکاف تولیدخروجی توانسته است 848/0 واحد از تغییرات در تورم واقعی در بانک مرکزی ایران را توضیح دهد. آماره دوربین واتسون که برای شناسایی استقلال خطاها از آن استفاده می شود مقدار 941/1 را نشان می دهد که اين نشان دهنده عدم وجود خود همبستگي بين جزء خطاها مي باشد. بنابراین رابطه ای معنادار بین متغیر مستقل اصلی و وابسته وجود دارد.
فرضیه سوم: نوسانات انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معناداری |
نرخ تورم (1-) | 674/0 | 092/0 | 277/7 | 000/0 |
نوسانات انتظارات تورمی | 496/25 | 141/5 | 958/4 | 004/0 |
شکاف خروجی | 589/19 | 682/7 | 549/2 | 012/0 |
ساختگی‌هایی با تورم بالا | 821/4 | 034/2 | 370/2 | 008/0 |
ضریب ثابت | 933/7 | 532/7 | 053/1 | 340/0 |
ضریب تعیین | 923/0 | دوربین واتسون | 396/2 | |
ضریب تعیین تعدیل شده | 861/0 | |||
آزمون سارگان | 51/0 | |||
سطح معناداری برای آزمون این فرضیه به ترتیب برای متغیر نوسانات انتظارات تورمی کمتر از 05/0 است، بنابراین فرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد می شود. یعنی نوسانات انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد. مقایر t محاسباتی و در ستون آخر مقادیر سطح احتمال پایین هستند بنابراین هر دو ضریب بطور معنی داری متفاوت از صفر می باشد. میزان ضریب تعیین برابر با 923/0 است و این بدان معنی است که نوسانات انتظارات تورمی توانسته است 923/0 واحد از تغییرات در تورم واقعی در بانک مرکزی ایران را توضیح دهد. آماره دوربین واتسون که برای شناسایی استقلال خطاها از آن استفاده میشود مقدار 396/2 را نشان می دهد که اين نشان دهنده عدم وجود خود همبستگي بين جزء خطاها مي باشد. بنابراین رابطه ای معنادار بین متغیر مستقل اصلی و وابسته وجود دارد.
فرضیه چهارم: هدفگذاری تورم بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معناداری |
نرخ تورم (1-) | 621/0 | 186/0 | 338/3 | 020/0 |
هدفگذاری تورم | 677/19 | 271/6 | 137/3 | 025/0 |
شکاف خروجی | 363/10 | 748/4 | 182/2 | 026/0 |
ساختگی‌هایی با تورم بالا | 434/0 | 118/0 | 665/3 | 004/0 |
ضریب ثابت | 106/6 | 786/3 | 612/1 | 167/0 |
ضریب تعیین | 842/0 | دوربین واتسون | 362/2 | |
ضریب تعیین تعدیل شده | 717/0 | |||
آزمون سارگان | 28/0 | |||
با توجه به کوچکتر بودن احتمال ضریب برآوردی از 05/0 می توان اذعان داشت که فرضیه صفر رد میشود؛ یعنی هدفگذاری تورم بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد. میزان ضریب تعیین برابر با 842/0 است و این بدان معنی است که هدفگذاری تورم توانسته است 842/0 واحد از تغییرات در تورم واقعی در بانک مرکزی ایران را توضیح دهد. آماره دوربین واتسون که برای شناسایی استقلال خطاها از آن استفاده می شود مقدار 362/2 را نشان می دهد که اين نشان دهنده عدم وجود خود همبستگي بين جزء خطاها مي باشد.
فرضیه پنجم: دوره زمانی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
متغیر | ضریب | انحراف معیار | آماره t | سطح معناداری |
نرخ تورم (1-) | 811/0 | 292/0 | 775/2 | 039/0 |
دوره زمانی | 424/8 | 351/3 | 514/2 | 006/0 |
شکاف خروجی | 480/18 | 318/7 | 525/2 | 019/0 |
ساختگی‌هایی با تورم بالا | 987/0 | 166/0 | 943/5 | 000/0 |
ضریب ثابت | 626/13 | 417/13 | 015/1 | 356/0 |
ضریب تعیین | 709/0 | دوربین واتسون | 660/1 | |
ضریب تعیین تعدیل شده | 477/0 | |||
آزمون سارگان | 14/0 | |||
سطح معناداری برای آزمون این فرضیه به ترتیب برای متغیر دوره زمانی کمتر از 05/0 است، بنابراین فرض صفر در سطح اطمینان 95 درصد رد می شود. یعنی دوره زمانی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد. مقایر t محاسباتی و در ستون آخر مقادیر سطح احتمال پایین می باشد بنابراین هر دو ضریب بطور معنی داری متفاوت از صفر می باشد به عبارت دیگر معنی دار می باشد. میزان ضریب تعیین برابر با 709/0 است و این بدان معنی است که دوره زمانی توانسته است 709/0 واحد از تغییرات در تورم واقعی در بانک مرکزی ایران را توضیح دهد. آماره دوربین واتسون که برای شناسایی استقلال خطاها از آن استفاده می شود مقدار 660/1 را نشان می دهد که اين نشان دهنده عدم وجود خود همبستگي بين جزء خطاها مي باشد. بنابراین رابطه ای معنادار بین متغیر مستقل اصلی و وابسته وجود دارد.
4- نتیجه گیری
فرضیه اول بدین شرح است: انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد.
نتایج نشان میدهد افزایش انتظارات تورمی، تورم واقعی را افزایش میدهد. یکی از دلایل اصلی این رابطه میتواند این باشد که انتظارات تورمی بالاتر منجر به افزایش تقاضای فعلی در بازار شده و خانوارها و کسب‌وکارها به دلیل پیشبینی افزایش قیمت‌ها در آینده، رفتارهای اقتصادی خود را تغییر می‌دهند. این تغییرات شامل افزایش خریدهای پیش از موعد، سرمایه‌گذاری در دارایی‌های امن، و کاهش تمایل به پس‌انداز می‌باشد که نهایتاً باعث تحریک سمت تقاضا و افزایش تورم واقعی میشود. علاوه بر این، انتظارات تورمی بالا میتواند بر سیاست‌گذاری‌های پولی بانک مرکزی نیز تأثیر منفی داشته باشد. به عبارت دیگر، در شرایطی که انتظارات تورمی در سطح بالایی قرار دارند، اثربخشی سیاستهای کاهش تورم کاهش می‌یابد و بانک مرکزی مجبور به اعمال سیاستهای سخت‌گیرانه‌تر میشود که ممکن است تبعاتی چون کاهش رشد اقتصادی به همراه داشته باشد. در نهایت، این نتایج ضرورت کنترل انتظارات تورمی از طریق ابزارهای مناسب بانک مرکزی را برجسته میکند. بهره‌گیری از روش‌هایی مانند تقویت شفافیت سیاستگذاری پولی و هدفگذاری دقیق‌تر تورمی میتواند به عنوان راهکارهایی برای کاهش تأثیرات منفی انتظارات تورمی مورد توجه قرار گیرد. نتایج حاصل از این فرضیه با یافته‌های دابی و میشرا12 (2023) فیاضی (1402)، منجذب و علیمردانی (1400) مطابقت دارد.
از طرفی، شکاف خروجی بر تورم واقعی تاثیر مثبتی دارد. یکی از دلایل اصلی این رابطه میتواند این باشد که در شرایط شکاف خروجی مثبت، زمانی که تولید واقعی از سطح تولید بالقوه فراتر می‌رود، فشار تقاضا بر منابع اقتصادی افزایش می‌یابد. این افزایش تقاضا منجر به رشد قیمت‌ها در اقتصاد شده و به تورم دامن می‌زند. در واقع، در شرایط رونق اقتصادی و افزایش تقاضای کل، فشارهای تورمی به دلیل محدودیت‌های عرضه تشدید میشود. از سوی دیگر، در شرایط شکاف خروجی منفی (زمانی که تولید واقعی کمتر از تولید بالقوه است)، اقتصاد با رکود مواجه شده و کاهش تقاضای کل میتواند تورم را کاهش دهد. اما یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که در موارد شکاف خروجی مثبت، تأثیر آن بر تورم واقعی قابل‌توجه‌تر و معنادار است. این یافته‌ها اهمیت مدیریت سیاستهای پولی و مالی در شرایط رونق اقتصادی را برجسته میکند. بانک مرکزی میتواند با ابزارهایی مانند تنظیم نرخ بهره، کنترل اعتبارات، و شفاف‌سازی در هدفگذاری تورمی، اثرات منفی شکاف خروجی بر تورم واقعی را کاهش دهد. در نهایت، نتایج این فرضیه بر ضرورت پایش مستمر شکاف خروجی و پیشبینی اثرات آن بر شاخص‌های کلان اقتصادی تأکید دارد، زیرا این متغیر نقش مهمی در سیاستگذاری اقتصادی و تعیین نرخ تورم آینده ایفا میکند. نتایج حاصل از این فرضیه با یافته‌های هروانی و همکاران(1399) مطابقت دارد.
همچنین بر حسب نتایج نوسانات انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد. این رابطه میتواند ناشی از بیثباتی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی باشد که در نتیجه نوسانات انتظارات تورمی ایجاد میشود. به‌عنوان مثال، در شرایطی که افراد و بنگاه‌ها نمی‌توانند پیشبینی دقیقی از مسیر آینده قیمت‌ها داشته باشند، ممکن است رفتارهای محافظه‌کارانه‌تری اتخاذ کنند، مانند افزایش سریع‌تر قیمت‌ها توسط تولیدکنندگان یا درخواست افزایش دستمزد توسط کارگران. این تغییرات رفتاری به‌نوبه خود منجر به افزایش فشارهای قیمتی و تشدید تورم واقعی میشود. نوسانات انتظارات تورمی همچنین میتواند بر سیاستگذاری پولی بانک مرکزی تأثیر منفی بگذارد. بانک مرکزی در شرایط نوسانات شدید، ممکن است با دشواری بیشتری در پیشبینی اثرات سیاستهای خود و ایجاد اعتماد در بازار مواجه شود. این موضوع میتواند به کاهش اثربخشی سیاستهای کنترل تورم منجر شود. این نتایج نشان میدهد که بانک مرکزی برای کنترل تورم واقعی، باید توجه ویژه‌ای به کاهش نوسانات انتظارات تورمی داشته باشد. شفاف‌سازی سیاستهای پولی، ایجاد انضباط در اعلام سیاست‌ها، و هدفگذاری دقیق‌تر تورمی میتواند ابزارهایی مؤثر برای کاهش این نوسانات باشد. نتایج حاصل از این فرضیه با یافته‌های دابی و میشرا (2023) مطابقت دارد.
از طرفی طبق نتایج، هدفگذاری تورم بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبتی خواهد داشت. یکی از دلایل این تأثیر مثبت میتواند این باشد که هدفگذاری تورم، اگرچه به کاهش نوسانات و ایجاد چارچوبی برای انتظارات تورمی کمک میکند، اما در عمل میتواند فشارهای قیمتی را به‌واسطه انتظارات بالاتر از حد واقع یا ناتوانی در دستیابی به اهداف اعلام‌شده تشدید کند. زمانی که اهداف تورمی اعلام‌شده با شرایط واقعی اقتصاد همخوانی نداشته باشند یا تحقق آنها با تأخیر مواجه شود، اعتماد عمومی کاهش می‌یابد و انتظارات تورمی می‌توانند افزایش یابند، که این امر تورم واقعی را نیز بالا می‌برد. همچنین، سیاستهای هدفگذاری تورمی در اقتصادهایی با ساختار نهادی ضعیف‌تر، نظیر اقتصاد ایران، ممکن است با چالش‌های اجرایی روبرو شوند. این چالش‌ها شامل محدودیت در شفافیت، نبود استقلال کافی بانک مرکزی، و تأثیرات شوک‌های خارجی بر اقتصاد است که میتواند هدفگذاری تورم را از مسیر اصلی خود منحرف کند و موجب افزایش تورم واقعی شود. نتایج حاصل از این فرضیه با یافته‌های دابی و میشرا (2023) ، فخری(1400)، ابوالحسنی و همکاران (1397) و خلیلی عراقی و همکاران (1398) مطابقت دارد.
در نهایت بر اساس نتایج حاصل شده، تغییرات و روندهای اقتصادی در دورههای زمانی مختلف میتواند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر سطح تورم واقعی اثرگذار باشد. یکی از دلایل اصلی این تأثیر مثبت میتواند ناشی از رفتارهای انباشته در اقتصاد و تأثیر متغیرهای ساختاری در طول زمان باشد. برای مثال، در دورههای زمانی بلندمدت، تأثیر شوک‌های اقتصادی نظیر افزایش قیمت‌های جهانی، تحریم‌ها، یا نوسانات نرخ ارز به‌طور تجمعی منجر به افزایش فشارهای تورمی میشود. علاوه بر این، در شرایطی که سیاستهای پولی و مالی به‌صورت مستمر کارآمدی لازم را نداشته باشند، اثرات تورم‌زا در طول زمان تشدید میگردد. نتایج این مطالعه همچنین نشان میدهد که دورههای مختلف زمانی می‌توانند تأثیرات متفاوتی بر تورم واقعی داشته باشند. به عنوان مثال، در دورههای رکود اقتصادی، ممکن است تأثیر دوره زمانی بر تورم واقعی محدودتر باشد، اما در دورههای رونق یا شوک‌های خارجی، این تأثیر به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد. این نتایج نشان میدهد که برای کنترل تورم واقعی، باید رویکردی بلندمدت و چندبعدی در نظر گرفته شود. سیاست‌گذاران باید علاوه بر کنترل متغیرهای کوتاهمدت، به اثرات انباشته‌شده در دورههای زمانی بلندمدت نیز توجه ویژه‌ای داشته باشند. نتایج حاصل از این فرضیه با یافته‌های عیسیزاده و همکاران(1395) تناسب دارد.
بر حسب نتایج بدست آمده پیشنهادات کاربردی ذیل مطرح میگردد:
فرضیه اول با عنوان انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد مورد تایید قرار گرفت. لذا پیشنهاد میگردد بانک مرکزی از طریق کانال‌های مختلف رسانه‌ای و گزارش‌های اقتصادی، اطلاعاتی شفاف و مستند درباره سیاستهای پولی، اهداف تورمی و وضعیت اقتصادی ارائه دهد. شفافیت در ارتباطات میتواند اعتماد عمومی را افزایش داده و از شکل‌گیری انتظارات غیرمنطقی جلوگیری کند. به‌طور مثال، انتشار گزارش‌های دوره‌ای درباره تغییرات نرخ بهره یا پیش‌بینی‌های تورمی میتواند به کاهش نااطمینانی کمک کند.
فرضیه دوم با عنوان شکاف خروجی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد مورد تایید قرار گرفت. لذا پیشنهاد میگردد بانک مرکزی با همکاری دولت، ابزارهای سیاست پولی و مالی مناسبی را برای کاهش شکاف خروجی به کار گیرد. یکی از این راهکارها میتواند تسهیل دسترسی به اعتبارات برای بنگاه‌های تولیدی باشد. این سیاست باعث افزایش تولید و کاهش فاصله میان تولید واقعی و تولید بالقوه میشود. همچنین ارائه تسهیلات به بخش‌های کلیدی اقتصادی مانند کشاورزی، صنعت و خدمات میتواند به کاهش شکاف خروجی کمک کند. همچنین از آنجا که یکی از دلایل ایجاد شکاف خروجی، ناکارآمدی در بهره‌وری عوامل تولید است، بانک مرکزی میتواند در همکاری با دولت، برنامه‌هایی برای افزایش بهره‌وری نیروی کار، فناوری و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی پیشنهاد دهد.
فرضیه سوم با عنوان نوسانات انتظارات تورمی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد مورد تایید قرار گرفت. لذا پیشنهاد میگردد بانک مرکزی از ابزارهایی نظیر بیانیه‌های سیاست پولی شفاف و دقیق برای مدیریت انتظارات تورمی استفاده کند. ایجاد چارچوبی که در آن اهداف تورمی مشخص و به‌طور منظم اطلاع‌رسانی شوند، میتواند به کاهش نوسانات در انتظارات کمک کنداز آنجا که سطح پایین سواد اقتصادی در جامعه میتواند منجر به گسترش شایعات و نوسانات غیرمنطقی در انتظارات تورمی شود، بانک مرکزی باید برنامه‌هایی برای افزایش آگاهی عمومی درباره عوامل مؤثر بر تورم، نقش بانک مرکزی و ابزارهای سیاستگذاری اجرا کند.
فرضیه چهارم با عنوان هدفگذاری تورم بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد مورد تایید قرار گرفت. لذا پیشنهاد میگردد بانک مرکزی باید اهداف تورمی مشخص و شفاف تعیین کند که با شرایط اقتصادی کشور و ظرفیت‌های تولیدی همخوانی داشته باشد. اهداف غیرواقع‌بینانه ممکن است اعتماد عمومی را تضعیف کند و اثرات مثبت هدفگذاری تورم بر تورم واقعی را کاهش دهد. همچنین برای اینکه هدفگذاری تورمی تأثیر مثبتی بر تورم واقعی داشته باشد، استقلال بانک مرکزی باید تضمین شود.
فرضیه پنجم با عنوان دوره زمانی بر تورم واقعی در بانک مرکزی ایران تاثیر مثبت دارد مورد تایید قرار گرفت. لذا پیشنهاد میگردد که بانک مرکزی توجه داشته باشد که تأثیر سیاستهای پولی و عوامل اقتصادی بر تورم در دورههای زمانی کوتاهمدت، میان‌مدت و بلندمدت متفاوت است. به‌عنوان‌مثال، در کوتاهمدت، سیاستهای پولی انبساطی ممکن است تقاضای کل را افزایش داده و تورم را تحریک کند، درحالی‌که در بلندمدت ممکن است اثر آن بر تولید کاهش یابد و تنها تورم پایدار ایجاد کند.
فهرست منابع
بانک جهانی. (۱۴۰۲). موفقیت دولت ایران در مهار انتظارات تورمی و ثبات نرخ ارز.
زمانزاده، حمید؛ و همتی، مریم. (13۹۹). چارچوب هدفگذاری تورمی و سازوکار دستیابی به نرخ تورم هدف، گزارش پژوهشی شماره MBRI-PI-9908 .پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
خلیلی عراقی، منصور؛ برخورداری دورباش، سجاد؛ و گلوانی، امین. (1399). بررسي تأثير توسعه مالي بر كارايي سياست پولي و هدف گذاري تورمي. Quarterly Journal of Economic Growth & Development Research, 10(39).
عبداللهی، محمدرضا؛ و نمازی زواره، شیما. (1402). برآورد شاخص انتظارات تورمی مبتنی بر نظرسنجی کیفی. پژوهشنامه اقتصاد کلان، ۱۸(۴۰)، 107-127
عیسی زاده، سعید؛ مروت، حبیب؛ و امید شریفی. (1395). شبیه‌سازی انتظارات تورمی ناهمگن در ایران، مدلسازی اقتصادی، 10(36)، صص 101-123.
فیاضی، محمدتقی. (۱۴۰۲). انتظارات تورمی و آثار آن بر بازارها. دنیای اقتصاد.
کاویانی، زهرا؛ فرج نیا، سلمان. (1402). برآورد انتظارات تورمی؛ مروری بر اهمیت برآورد انتظارات تورمی و روش های اندازه گیری آن در ایران(19569).
فخری، محدث. (1400). هدف گذاری تورم در اقتصادهای نوظهور با تورم بالا؛ درس هایی درباره قواعد و ابزارها. روند, (27)91, 162-141.
منجذب، محمدرضا و مهرنوش علیمردانی. (1400). بررسی تاثیر انتظارات تورمی بر مصرف در ایران: انتظارات تطبیقی در برابر عقلایی (رهیافت کالمن فیلتر). فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد مقداری، 18(2) پیاپی 69، صص 27-42.
هروانی، حسین؛ فراهانی فرد، سعید؛ و شریفی، امید. (1399). تاثیر انتظارات تورمی برون‌یابانه بر تورم در اقتصاد ایران: رهیافت رگرسیون کوانتایل. بررسی مسائل اقتصاد ایران, 7(شماره 2 (شماره پیاپی: 14)), 343-364.
Dubey, A., & Mishra, A. (2023). Anticipation of central banks' adoption of inflation targeting and its effect on inflation. Central Bank Review, 23(2), 100118.
Goel, T., & Tsatsaronis, K. (2022). Anchoring of inflation expectations: has past progress paid off? (No. 51). Bank for International Settlements.
Güler, A. (2021). Does Monetary Policy Credibility Help in Anchoring Inflation Expectations? Evidence from Six Inflation Targeting Emerging Economies 1. Journal of Central Banking Theory and Practice, 10(1), 93-111.
Malmendier, U., & Nagel, S. (2024). Learning from inflation experiences. The Quarterly Journal of Economics.
Moessner, R. (2021). Effects of Inflation Expectations on Inflation. CESifo Working Paper No. 9467.
The impact of the central bank's adoption of inflation targeting on actual inflation based on the GMM model
Omid Askari13, Mohammad Reza Radfar14*, Mansoureh Aligholi15,
Abstract:
Inflation is a key economic variable that significantly impacts both micro and macroeconomic levels. Inflation expectations, as one of the influencing variables, play a crucial role in inflation dynamics. These expectations, which hold a significant place in theoretical economic models, are defined as the anticipated rate at which prices will rise in the future. Consequently, actual inflation is partly dependent on people's expectations. The central bank, as a pivotal institution influencing economic performance, has always been profoundly affected by inflationary conditions and bears the critical responsibility of controlling actual inflation and managing inflation expectations. A major challenge for the central bank in managing inflation expectations is the lack of public trust in its policies and the lack of its independence in certain governmental structures. Therefore, the aim of this study is to determine the impact of inflation expectations on actual inflation in Iran's central bank. The research is applied in nature and uses a correlation and post-event research design. The study population consists of the Iranian economy, with inflation data from the Central Bank of the Islamic Republic of Iran during the period from 2013 to 2024. The data used in this research are monthly time series, extracted from the Central Bank of Iran's statistical database (Publication Scheduling System). The time span from 2013:01 to 2024:12 provides 132 monthly observations, which are statistically sufficient for estimating dynamic models and testing GMM tools (especially in the presence of lagged and endogenous dynamic variables). Linear regression was used to test the hypotheses in this study. Since financial data were required for this research, the data collection method involved gathering information from financial statements. The collected data were analyzed using EViews 9 software. The results of hypothesis testing showed that inflation expectations have a positive effect on actual inflation at the Central Bank of Iran.
Keywords: Inflation, inflation targeting, central bank, control and management of inflation expectations
JEL Classification: E31, P44, E58, P24
[1] گروه مدیریت مالی، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
[2] استاديار گروه مدیریت مالی و حسابداري، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران، (نویسنده مسئول) radfar@iau.ac.ir
[3] دانشيار گروه مديريت بازرگاني، واحد تهران مركز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
[4] Moessner
[5] Guler
[6] NARDL
[7] Goel and Tsatsaronis
[8] Malmendier and Nagel
[9] Dubey and Mishra
[10] Disinflation
[11] Excel
[12] Dubey and Mishra
[13] Department of Financial Management, SR.C., Islamic Azad University, Tehran, Iran
[14] Department of Financial Management and accounting, ST.C., Islamic Azad University, Tehran, Iran
[15] Department of Business Management, C.T.C., Islamic Azad University, Tehran, Iran
