تحلیل جامعه‌شناختی تأثیر تعارضات جریان‌های سیاسی بر فرسایش سرمایه اجتماعی در جمهوری اسلامی ایران(1376-1400)
محورهای موضوعی : جامعه شناسی سیاسی
سحر سجادیان
1
,
رضا پریزاد
2
,
علی شیرخانی
3
1 - گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
2 - گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
3 - گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
کلید واژه: سرمایه اجتماعی, تعارض سیاسی, جریان‌های سیاسی, اعتماد عمومی, انسجام اجتماعی, جمهوری اسلامی ایران, جامعه‌شناسی سیاسی,
چکیده مقاله :
سرمایه اجتماعی به‌عنوان یکی از ارکان اساسی انسجام و پایداری اجتماعی در جوامع معاصر شناخته می‌شود و شامل عناصر کلیدی چون اعتماد اجتماعی، مشارکت مدنی، هنجارهای مشترک و ارتباطات میان‌فردی است. در جمهوری اسلامی ایران، از سال ۱۳۷۶ تا ۱۴۰۰، تعارضات میان جریان‌های سیاسی رسمی، به‌ویژه در سه دوره اصلاحات، اصول‌گرایی و اعتدال‌گرایی، تأثیر قابل توجهی بر تضعیف سرمایه اجتماعی داشته‌اند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای تحلیل محتوای کیفی و اسنادی، به بررسی این پرسش می‌پردازد که تعارضات سیاسی رسمی چه تأثیری بر فرسایش سرمایه اجتماعی در ایران داشته‌اند. فرضیه اصلی تحقیق بر این است که تشدید تقابل‌های جناحی، فقدان سازوکارهای حل اختلاف، کاهش شفافیت و پاسخ‌گویی نهادهای حکمرانی، منجر به کاهش اعتماد عمومی، تضعیف انسجام اجتماعی و کاهش مشارکت سیاسی شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد بحران‌های سیاسی مانند انتخابات سال ۱۳۸۸ موجب افزایش فاصله میان مردم و نخبگان سیاسی و تشدید بی‌اعتمادی و انزوای اجتماعی شده است. بدین ترتیب، تعارضات سیاسی موجود به فرسایش مستمر سرمایه اجتماعی و تهدید ثبات و مشروعیت ساختار سیاسی کشور دامن زده‌اند.
Social capital is recognized as one of the fundamental pillars of social cohesion and sustainability in contemporary societies and includes key elements such as social trust, civic participation, shared norms, and interpersonal relationships. In the Islamic Republic of Iran, from 1376 to 1400, conflicts between official political currents, especially in the three periods of reform, fundamentalism, and moderation, have had a significant impact on the erosion of social capital. This study, using a descriptive-analytical method and based on qualitative and documentary content analysis, examines the question of what impact official political conflicts have had on the erosion of social capital in Iran. The main hypothesis of the study is that the intensification of factional confrontations, the lack of dispute resolution mechanisms, and the reduction of transparency and accountability of governing institutions have led to a decrease in public trust, a weakening of social cohesion, and a decrease in political participation. The findings show that political crises such as the 2009 elections have increased the distance between the people and the political elites and exacerbated distrust and social isolation. Thus, the existing political conflicts have contributed to the continuous erosion of social capital and threatened the stability and legitimacy of the country's political structure.
منابع:
آرایی، سیدعلیرضا. (1398). بحران مشروعیت در ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
آرایی، محسن. (1398). سرمایه اجتماعی در ایران؛ وضعیت و چشم‌انداز. تهران: پژوهشگاه علوم اجتماعی.
آرایی، مهدی. (1398). «تحصن مجلس ششم و بحران سرمایه اجتماعی در دولت اصلاحات»، فصلنامه سیاست‌پژوهی، شماره 3.
اخوان کاظمی، علیرضا. (1387). تحولات گفتمانی جناح‌های سیاسی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ایوبی، علی. (1390). نظام انتخاباتی و تحولات آن در ایران. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
ایوبی، نصرالله. (1390). موانع توسعه سیاسی در ایران. تهران: نشر نی.
بدیع، علی‌اکبر. (1389). «سرمایه اجتماعی و امنیت سیاسی»، فصلنامه راهبرد، شماره 59.
بدیع، غلامرضا. (1389). تحول در اندیشه اصلاح‌طلبی ایران. تهران: انتشارات کویر.
بشیریه، حسین. (1385). تحول مفاهیم سیاسی در ایران. تهران: نشر نی.
بشیریه، حسین. (1397). توسعه و تضاد. تهران: نشر نگاه معاصر.
بشیریه، حسین. (1399). جامعه‌شناسی سیاسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نگاه معاصر.
بشیریه، حسین. (1399). جامعه‌شناسی سیاسی معاصر. تهران: نگاه معاصر.
به‌رام‌پور، مهدی. (1399). تحلیل انتخابات روحانی و عملکرد اقتصادی.
پاتنام، رابرت. (1385). دموکراسی و سنت‌های مدنی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر شیرازه.
پناهی، سهراب. (1399). جامعه‌شناسی سیاسی از منظر مارکس. تهران: مرکز پژوهش‌های علوم انسانی.
تاجیک، محمدرضا. (1382). روشنفکری، دموکراسی و توسعه سیاسی. تهران: طرح نو.
تاجیک، محمدرضا. (1394). قدرت، گفتمان و سیاست در ایران. تهران: کویر.
تاجیک، محمدرضا. (1396). سیاست‌ورزی در آستانه بحران. تهران: کویر.
جهانگیری، اسحاق. (1392). مصاحبه با روزنامه ایران، ویژه‌نامه صدمین روز دولت یازدهم، 12 آذر 1392.
دارابی، جواد. (1392). «اعتدال‌گرایی و سیاست خارجی»، مجله سیاست، ص52.
رجبی، داوود. (1390). تحلیل گفتمان جنگ نرم در جمهوری اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
رضایی، محمد. (1395). مبانی جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: نشر قومس.
رمضان‌زاده، عبدالله. (1381). «نقش لوایح دوگانه در کشمکش‌های جناحی»، گزارش تحولات سیاسی ایران. مطالعات راهبردی.
روحانی، حسن. (1392الف). سخنرانی در مراسم تودیع و معارفه وزیر کشور، 28 مرداد 1392.
روحانی، حسن. (1392ب). سخنرانی در مراسم معرفی وزرای پیشنهادی به مجلس، 21 مرداد 1392.
روحانی، حسن. (1392ج). سخنرانی در همایش تبیین مفهوم اعتدال، 5 شهریور 1392.
زرشناس، حسن. (1396). جریان‌های سیاسی ایران پس از انقلاب. تهران: پژوهشکده امام خمینی.
زرشناس، حسن. (1396). جریان‌های سیاسی معاصر ایران. تهران: پژوهشکده امام خمینی.
ساعی، علی. (1397). «بررسی تحول در اصلاح‌طلبی پس از 1388»، فصلنامه سیاست.
ساعی، علی. (1397). «بررسی چالش‌های گفتمان اعتدال»، پژوهشنامه علوم سیاسی.
شادلو، احمد. (1392). چرخش‌های قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
شادلو، داوود. (1392). انتخابات و مشروعیت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات سروش.
شادلو، عباس. (1392). «گفتمان اعتدال در دولت یازدهم»، مجله اطلاعات سیاسی اقتصادی.
شریعتمداری، حسن. (1393). ساختار سیاسی ایران و مسئله توسعه. تهران: کویر.
علوی‌تبار، سعید. (1390). «گفتمان اصول‌گرایی و بازتاب آن در نهاد دولت»، فرهنگ امروز.
عبداللهی، احمد. (1396). تحلیل کنش اجتماعی در مدرنیته متأخر. تهران: نشر نقش و نگار.
عبداللهی، فرهاد. (1395). «نقش گفتمان اعتدال در ترمیم رابطه دولت و ملت»، مطالعات سیاسی جهان اسلام.
عبدی، عباس. (1398). سرمایه اجتماعی در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
غفاری، غلامرضا و نقیب‌زاده، احمد. (1391). «نقش سرمایه اجتماعی در مشروعیت سیاسی»، مجله علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
غفاری، غلامرضا و نقیب‌زاده، احمد. (1399). سرمایه اجتماعی و حکومت در ایران. تهران: نشر آگاه.
فکوهی، ناصر. (1393). انسان‌شناسی سیاسی معاصر ایران. تهران: نشر آگه.
فکوهی، ناصر. (1394). «اعتدال و بحران سرمایه اجتماعی در ایران»، فصلنامه فرهنگ امروز.
قلی‌زاده، علی. (1398). «برجام و پیامدهای سیاسی–اجتماعی آن»، مجله مطالعات استراتژیک.
قوام، عبدالعلی. (1391). سیاست و حکومت در ایران معاصر. تهران: سمت.
قوام، عبدالعلی. (1395). روابط بین‌الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: سمت.
کاظمی، محمدرضا. (1387). اصول‌گرایی در قدرت. تهران: نشر مرکز.
کاظمی، ر. (1398). «سرمایه اجتماعی و ساختار سیاسی در ایران معاصر»، مجله علوم اجتماعی، 12(3)، 45–67.
کاظمی، مجتبی. (1399). «تکنوکراسی و بحران کارآمدی در دولت روحانی»، تحقیقات سیاسی.
کاجی، سعید. (1380). گفتمان اصلاح‌طلبی در ایران. تهران: نشر کویر.
کاجی، سعید. (1380). اصلاحات و نسبت آن با مشروعیت. تهران: اطلاعات.
کاجی، مصطفی. (1380). اصلاحات در ایران؛ رویکردی تاریخی–مفهومی. تهران: مؤسسه فرهنگی صبا.
لک، احمد. (1396). گسست سرمایه اجتماعی در ایران. تهران: پژوهشکده تحقیقات اجتماعی.
لک، سعید. (1396). «تحلیل گفتمان رادیکالیزه اصلاحات در دهه 70»، مجله سیاست ایرانی، شماره 5، صص 223–242.
مرادی، زهرا. (1400). «ارزیابی اعتماد عمومی در دولت دوم روحانی»، فصلنامه جامعه‌شناسی ایران.
مشایخی، محمدرضا. (1399). اندیشه سیاسی سروش و جریان کیان. تهران: مرکز پژوهش‌های فرهنگی.
مشایخی، مهران. (1399). پیش‌زمینه‌های فکری اصلاح‌طلبی در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
مطهری‌نیا، محمدجواد. (1393). «موقعیت‌شناسی جریان اصول‌گرایی در ایران»، مطالعات انقلاب اسلامی.
مظفری، ابوالقاسم. (1397). احزاب و توسعه سیاسی در ایران. مشهد: دانشگاه فردوسی.
مظفری، علی. (1397). اعتدال‌گرایی سیاسی در ایران. تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مظفری، محمد. (1397). کارگزاران سازندگی؛ اعتدال در گذر زمان. تهران: نشر روزنه.
مظفری، محمدرضا. (1395). «نماد اعتدال در سیاست خارجی؛ مطالعه موردی ظریف»، فصلنامه سیاست خارجی نوین، شماره 3.
مظفری، محمدرضا. (1395). «تحلیل انتقادی عملکرد دولت اعتدال»، فصلنامه سیاست خارجی نوین، شماره 3، ص150.
مقتدائی، ابوالقاسم. (1386). مرکز مطالعات استراتژیک و شکل‌گیری اصلاحات. تهران: مرکز بررسی‌های راهبردی ریاست‌جمهوری.
مقتدائی، محمدجواد. (1386). «بازاندیشی گفتمان اعتدال در ایران»، فصلنامه سیاست، شماره 8.
موسوی، سارا. (1396). «سرمایه اجتماعی در دولت یازدهم»، مجله راهبرد فرهنگی.
موسوی خلخالی، تقی. (1398). «تحلیل گفتمان سیاست خارجی دولت یازدهم»، مجله سیاست خارجی.
ناظری، حسین. (1381). تحول مفهومی جامعه مدنی در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
ناظری، فرهاد. (1381). اصلاح‌طلبی عرفی در ایران پس از انقلاب. تهران: نشر علم.
نقیب‌زاده، احمد. (1387). سیاست و حکومت در ایران بعد از انقلاب. تهران: سمت.
نقیب‌زاده، احمد. (1387). اصلاح‌طلبی دینی در ایران. تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج.
هاشمی شاهرودی، محمود. (1381). دفاع از نهادهای قانونی نظام. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
هالبواکس، موریس. (1992). حافظه جمعی. ترجمه علی رامین. تهران: نشر آگه.
هانتینگتن، ساموئل. (1996). نظم سیاسی در جوامع در حال گذار. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر نی.
Alvandi, R. (2017). Iran and the Nuclear Deal: A Policy Analysis. Stanford University Press.
Ansari, A. (2016). Iran’s Eleventh Presidential Election Revisited. LSE Middle East Centre.
Azad, S., & Rahmani, M. (2018). Public Perception of the Nuclear Deal and Its Impact on Social Trust in Iran. Iranian Journal of Social Studies, 10(3), 45-62.
Bakhash, S. (2013). Rouhani’s Surprising Election. Wilson Center Viewpoints.
Coser, Lewis A. (1956). The Functions of Social Conflict. New York: Free Press.
Dahrendorf, Ralf. (1959). Class and Class Conflict in Industrial Society. Stanford University Press.
FPA. (2013). What’s In Store For President-Elect Hassan Rouhani? Foreign Policy Association.
Giddens, A. (1990). The Consequences of Modernity. Stanford University Press.
Giddens, Anthony. (1991). Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age. Cambridge: Polity Press.
Human Rights Watch. (2019). Iran: Crackdown on Civil Society Intensifies.
International Crisis Group. (2020). Iran’s Social Unrest: Challenges and Responses.
Marx, K. (1976). Capital: A Critique of Political Economy. Vol. 1. Trans. Ben Fowkes. Penguin.
Mehrabi, K. (2015). Political Participation in Iran’s 2013 Presidential Election. Middle Eastern Studies Journal, 51(4), 559-574.
Menashri, D. (2013). Hassan Rouhani: Iran’s New Hope for Change. Strategic Assessment, 16(2).
Mousavi, H. (2020). Youth and Political Trust in Post-JCPOA Iran. Journal of Middle East Politics, 12(1), 89-105.
Putnam, Robert D. (1995). Bowling Alone: America's Declining Social Capital. Journal of Democracy.
Putnam, Robert D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York.
Sabet, T. (2017). Civil Society and Political Change in Iran. Contemporary Iranian Studies, 9(2), 112-130.
The Guardian. (2013). Hassan Rouhani wins presidential election.
Van Dijk, T. A. (2003). Political Discourse and Ideology. Discourse & Society, 14(2), 143–157.
World Bank. (2019). Iran Economic Monitor: Navigating Economic Challenges.
