تحلیل ویژگیهای زنان در حکایات نوادر زنانِ مجمعالنوادر بنبانی از منظر عدالت جنسیتی
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
1 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی، واحد ورامین-پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، تهران، ایران.
کلید واژه: فرهنگ ایرانی-اسلامی, مجمعالنوادر, نوادر زنان, عدالت جنسیتی, نانسی فریزر.,
چکیده مقاله :
مجمعالنوادر اثر فیضالله بنبانی از دولتمردان، مورّخان و نویسندگان (سدۀ 9هـ) است. او این کتاب را با بهرهگیری از از متون پیشین عربی و پارسی به رشته تحریر درآورده و بر چهل نادره، مقدمه و خاتمه مرتب نموده است. در این اثر، هر نادره بر اساس یک طبقه یا گروه اجتماعی نامگذاری شده است. «نوادر زنان» شامل ۲۹ حکایت است که زنان را در طبقات مختلف (کنیزکان، زنان آزاد و حاکمان)، بهعنوان کنشگرانی پویا در بستر فرهنگ ایرانی-اسلامی به تصویر میکشد. این پژوهش با استفاده از تحلیل کیفی مضمونمحور و چارچوب عدالت جنسیتی نانسی فریزر (بازشناسی، توزیع عادلانه منابع، مشارکت)، به بررسی ویژگیهای زنان، چون هوش، بلاغت، شجاعت و آگاهی دینی میپردازد. یافتهها نشان میدهند در این حکایات بازشناسی و تواناییهای زنان برجسته است، درحالیکه توزیع عادلانه منابع و مشارکت، کمتر به چشم میخورد یا نامشخص است. زنانی مانند سیّده با رهبری سیاسی و فائزه به عنوان یک کنیز، با استناد به آیات قرآنی، کلیشههای جنسیتی را به چالش کشیده و کرامت خود را تثبیت میکنند. در مقابل، حکایاتی مانند زن و جحظه کلیشههای منفی مانند حسادت را نشان میدهد و موانع ساختاری نظیر بردهداری و پردهنشینی، تحقق کامل عدالت جنسیتی را محدود میسازد. این مطالعه بر نقش محوری دین، بهویژه آیات قرآنی، در توانمندسازی گفتمانی زنان تأکید دارد، هرچند تأثیر این توانمندی بر تغییرات ساختاری، محدود است. بازخوانی این متون، ظرفیتهای تاریخی کنشگری زنان را آشکار کرده و برای ترویج برابری جنسیتی الهامبخش است.
Fayzullah Banbani compiled Majmu‘ al-Nawadir during the reign of Mahmudshah Bigreh (863–917 AH) in Gujarat, India, utilizing earlier Arabic and Persian texts. The Nawadir Zanan section, with 29 anecdotes, depicts women from diverse classes—concubines, free women, and rulers—as dynamic agents within the Iranian-Islamic cultural framework. This study employs qualitative thematic analysis, guided by Nancy Fraser’s gender justice framework (recognition, equitable resource distribution, participation), to explore women’s characteristics, including intelligence, eloquence, courage, and religious awareness. Findings indicate that recognition of women’s abilities is prominent in 93.1% of the anecdotes, significantly outweighing equitable resource distribution (56.32%) and participation (49.43%). Figures like Sayyedeh, demonstrating political leadership, and Faizeh, leveraging Quranic verses, challenge gender stereotypes and affirm their dignity, reinforcing human dignity as emphasized by Amina Wadud. Conversely, anecdotes like Zan va Jahzeh perpetuate negative stereotypes, such as jealousy, reflecting cultural constraints. Gujarat’s multicultural environment, marked by Hindu-Islamic interactions and thriving trade, enriched the diverse portrayal of women, yet structural barriers, including slavery and seclusion, hindered full gender justice. The study highlights the pivotal role of religion, particularly Quranic references, in empowering women’s discursive agency, though it had limited impact on structural change. This analysis underscores the value of revisiting classical texts to illuminate women’s historical agency and advocates for their potential to inspire contemporary gender equality initiatives
اعزازی، شهلا. (۱۳۹۴). جامعهشناسی جنسیت. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان. بنبانی، فیضالله بن زینالعابدین بن حسام، (1401ش)، مجمعالنوادر، تصحیح و تحقیق: جوادی، رعنا، کرج: آریاچامه. حسینی، زهره. (۱۳۹۸). فمینیسم اسلامی: ریشهها و رویکردها. تهران: انتشارات سمت. حسینی، مریم. (1388). ریشههای زنستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی. تهران: انتشارات ققنوس. شيخاسدی، محمدتقی. (۱۳۹۵). زنان و نقشهای جنسیتی در ایران معاصر. تهران: نشر نی. طباطبایی، محمد حسین، (1397)، عدالت اجتماعی در اسلام، گروه مترجمان، قم: بوستان کتاب. قزوینی، محمد بن عبدالرحمن بن الخطیب، (1988م)، تلخیص المفتاح فی المعانی و البیان و البدیع، به کوشش بهیج غزاوی، بیروت. Ahmed, L. (1992). Women and gender in Islam: Historical roots of a modern debate. Yale University Press. Barlas, A. (2002). "Believing women" in Islam: Unreading patriarchal interpretations of the Qur'an. University of Texas Press. Butler, J. (1990). Gender trouble: Feminism and the subversion of identity. Routledge. Fraser, N. (1997). Justice interruptus: Critical reflections on the "postsocialist" condition. Routledge. Misra, S. C. (1967). The rise of Muslim power in Gujarat: A history of Gujarat from 1298 to 1442. Asia Publishing House. Thapar, R. (2003). Early India: From the origins to AD 1300. University of California Press. Wadud, A. (1999). Qur'an and woman: Rereading the sacred text from a woman's perspective. Oxford University Press.
