تاثیر دستاوردهای امنیتی بر منافع اقتصادی ایران در عراق با تاکید بر 2012-2022
محورهای موضوعی : روابط بین الملل
حبیب اله ابوالحسن شیرازی
1
,
روح الله پوراسمعیل فومنی
2
,
رضا جلالی
3
,
روح الله قاسمیان
4
1 - استاد گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
4 - استادیار گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: امنیت, منافع اقتصادی ایران, اقتصاد سیاسی امنیت, دستاوردهای امنیتی در عراق, دیپلماسی اقتصادی,
چکیده مقاله :
پرسش محوری در تحقیق حاضر این است که دستاوردهای نظامی امنیتی در عراق چه تاثیری بر منافع اقتصادی ایران داشته است؟ این فرضیه مطرح شد که با این که استفاده از دستاوردهای نظامی امنیتی، می‌تواند کسب منافع اقتصادی ایران در عراق را به همراه داشته باشد، اما سیاست‌های دولت و ضعف در دیپلماسی اقتصادی منجر به عدم موفقیت دولت در استفاده از منافع اقتصادی در غرب آسیا شد. این تحقیق با بهره‌گیری از روش توصیفی – تبیینی و نظریه‌های نورئالیسم تدافعی و اقتصاد سیاسی امنیت این موضوع را بررسی می‌کند. نتایج نشان داد که مهم‌ترین دستاوردهای ایران در عراق شامل تامین تسلیحاتی و سازماندهی و حمایت از دولت عراق برای مقابله با تهدیدات ناشی از گروه‌های تروریستی و غلبه بر بی‌ثباتی بوده است. با این حال تبادلات تجاری و نقش ایران در بازارهای عراق در این دوره با تغییر محسوسی همراه نشده است. همچنین به رغم افزایش تعداد گردشگران بین دو کشور، اما کاهش ارزش ریال ایران تاثیر این موضوع را کاهش داد. در همکاری‌های کریدوری عدم موفقیت همکاری با محوریت راه آهن اتصال مرز شلمچه ایران به عراق و پس از آن سوریه، عراق را به سمت تقویت کریدور راه توسعه با ترکیه سوق داد. مهم‌ترین دلایل ضعف دیپلماسی اقتصادی ایران به عدم وجود نیروی متخصص دیپلماسی اقتصادی، فقدان الگوی عملی تجارت در بازارهای عراق، جاماندن از ترکیه به عنوان اصلی‌ترین رقیب ایران در بازار عراق و ناکامی در رفع تحریم‌ها برمی‌گردد که مانع تبادلات بین بانکی بین دو کشور شده است.
The central question in the present study is what impact have military and security achievements in Iraq had on Iran's economic interests? The hypothesis was put forward that although the use of military and security achievements can lead to Iran's economic interests in Iraq, government policies and weakness in economic diplomacy led to the government's failure to use economic interests in West Asia. This study examines this issue using a descriptive-explanatory method and the theories of defensive neorealism and political economy of security. The results showed that Iran's most important achievements in Iraq included providing weapons and organizing and supporting the Iraqi government to confront threats from terrorist groups and overcome instability. However, Iran's trade and role in Iraqi markets have not changed significantly during this period. Also, despite the increase in the number of tourists between the two countries, the depreciation of the Iranian rial has reduced the impact of this issue. In corridor cooperation, the failure of cooperation centered on the railway connecting Iran's Shalamcheh border with Iraq and then Syria has pushed Iraq to strengthen the development corridor with Turkey. The most important reasons for the weakness of Iran's economic diplomacy are the lack of economic diplomacy experts, the lack of a practical model of trade in Iraqi markets, the absence of Turkey as Iran's main competitor in the Iraqi market, and the failure to lift sanctions, which have hindered interbank transactions between the two countries.
افشون، تورج و الله‌کرم، عبدالحسین، (1396)، «مقایسه رویکرد امنیتی آمریکا و حشدالشعبی در عراق؛ عملکرد و چشم‌انداز»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، سال یازدهم، شماره 42، تابستان.
اکوایران، (05/06/1403)، «کاهش تعداد زائران اربعین نسبت به سال قبل»، قابل دسترسی در لینک زیر: https://ecoiran.com/.
امیراحمدیان، بهرام، (1395)، «شبکه راه‌های ارتباطی و بنادر ایران در تسهیل ارتباطات منطقه‌ای سازمان همکاری شانگهای»، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی
امیری، سروش، (1397)، «نسبت دگرگونی‌های منطقه غرب آسیا با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال هشتم، شماره دوم، تابستان.
برزگر، کیهان، (1385)، سیاست خارجی ایران در عراق جدید، تهران: نشر مرکز تحقیقات استراتژیک.
برزگر، کیهان، (1388)، «منطقه‌گرایی در سیاست خارجی ایران»، دو فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره پنجم، زمستان.
برزگر، کیهان، (1390)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه، تهران: نشر مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی
پوراحمدی، حسین، (1386)، «اقتصاد سیاسی، دیپلماسی کارآمد در نظام جهانی؛ مبانی، ابزارها و راهکارها»، فصلنامه دانش سیاسی، شماره اول.
دولتی، رضا و همکاران، (1398)، «نقش اقتصاد سیاسی ایران در امنیت بین‌المللی»، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره دوم، زمستان.
دهقانی فیروزآبادی، جلال، (1391)، «نوواقع‌گرایی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست خارجی، سال 26، شماره اول، بهار.
دهقانی فیروزآبادی، جلال و دامن پاک جامی، مرتضی، (1394)، «جایگاه دیپلماسی اقتصادی در سیاست خارجی دولت یازدهم»، فصلنامه سیاست خارجی، سال 29، شماره اول، بهار.
دهقانی فیروزآبادی، جلال، (1396)، اصول و مبانی روابط بین‌الملل، جلد اول، تهران: نشر سمت
رستمی، مجتبی و همکاران، (1398)، «ارائه الگوی اسلامی تجارت خارجی با رویکرد دیپلماسی اقتصاد مقاومتی مورد مطالعه روابط تجاری ایران و عراق»، فصلنامه جستارهای اقتصادی با رویکرد اسلامی، دوره 16، شماره 32، پاییز.
رئیس السادات، محمدتقی، (1403)، «تحلیل پیامدهای ژئوپلیتیکی منابع مشترک نفتی بین ایران و عراق»، دو فصلنامه روابط آسیا آفریقا، دوره اول، شماره اول، بهار و تابستان.
سلطانی‌نژاد، محمد و همکاران، (1399)، «چرخش سیاست خارجی عربستان در قبال عراق 2020-2003: از تقابل هویت محور به همگرایی منفعت‌گرا»، فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، سال دوم، شماره سوم، پاییز.
شفیعی، محسن، (1398)، «سردار سلیمانی و بسیج مردمی در عراق و سوریه زمینه‌های شکل‌گیری تا نقش و نیات شهید سلیمانی»، فصلنامه مطالعات دفاع مقدس، دوره پنجم، شماره دوم، تابستان.
شیهان، مایکل، (1388)، امنیت بین‌الملل، ترجمه جلال دهقانی فیروزآبادی، تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی
صباغ، هاشم و رادمرد، محمد، (1403)، «اقتصاد سیاسی روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق»، دو فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست بین‌الملل، سال هفتم، شماره اول، بهار و تابستان.
صبوری، ضیالدین و صالحیان، تاج‌الدین، (1396)، «بررسی راهبردی دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران مطالعه موردی: دولت یازدهم و دوازدهم»، فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل، دوره هفتم، شماره دوم، تابستان.
عباسی، علیرضا، (1392)، «موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در مناسبات قدرت منطقه‌ای و جهان»، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 22، شماره 86، تابستان.
عسگری، محمود، (1383)، «درآمدی بر اقتصاد سیاسی امنیت ملی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره هفتم، شماره اول، بهار.
کتابی، محمود و همکاران، (1392)، «بررسی روابط سیاسی اقتصادی کردستان عراق با ترکیه و تاثیر آن بر سیاست خارجی ایران»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، دوره پنجم، شماره 17، زمستان.
گل افروز، محمد، (1394)، «نقش ژئوپلیتیک انرژی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست جهانی، دوره چهارم، شماره سوم، پاییز.
مرادی کلارده، سجاد، (1401)، «بررسی پیاده‌روی اربعین از منظر اقتصاد سیاسی»، قابل دسترسی در لینک زیر: https://www.mehrnews.com/news/5581557/.
مرادی کلارده، سجاد و هدایتی شهیدانی، مهدی، (1396)، «راهبرد امنیت منطقه‌ای ایران در بحران امنیتی خاورمیانه: ویژگی‌ها و اهداف»، فصلنامه روابط خارجی، دوره نهم، شماره سوم، پاییز.
مشیرزاده، حمیرا، (1391)، تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران: نشر سمت.
منتی، ایوب و صفوی، حمزه، (1402)، «دیپلماسی اقتصادی و رقابت‌های ژئواکونومیکی جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در عصر پساداعش؛ بازارها و فرصت‌ها»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، دوره 30، شماره دوم، تابستان.
وزیریان، امیرحسین و همکاران، (1400)، «ارزیابی نقش محور مقاومت در بازدارندگی ناهمطراز ج.ا.ایران در برابر سیاست مهار آمریکا»، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال 19، شماره 74، تابستان.
Alaaldin, Ranj, (2024), Iraq’s development road project: a path to prosperity or instability?, available at: https://mecouncil.org/publication/iraqs-development-road-project-a-path-to-prosperity-or-instability/.
Azizi, Hamidreza and Barnes – Dacey, Julien, (2024), Beyond proxies: Iran’s deeper strategy in Syria and Lebanon, available at: https://ecfr.eu/publication/beyond-proxies-irans-deeper-strategy-in-syria-and-lebanon/.
Ebrahim, Hudhaifa, (2024), Iraq Attracts Wave of Saudi and Gulf Investments for the First Time, available at: https://themedialine.org/top-stories/iraq-attracts-wave-of-saudi-and-gulf-investments-for-the-first-time/.
Financial Tribune, (2019), Iran, Syria Strike Deals to Advance Economic Cooperation, available at: https://financialtribune.com/articles/domestic-economy/96443/iran-syria-strike-deals-to-advance-economic-cooperatio.
Iddon, Paul, (2021), How Iraq’s Al-Hashd Al-Shaabi turned into an Iranian foreign policy instrument, available at: https://www.arabnews.com/node/1875936/middle-east
Nematpour, Ali, (2020), Iran Securitization of Terrorist ISIS, Iranian Review of Foreign Affairs, Vol. 11, No. 2, Summer- Fall,
OEC, (2025), Iran and Iraq Trade, available at: https://oec.world/en/profile/bilateral-country/irq/partner/irn.
Ripsman, Norin, (2000), The Political Economy of Security: A Research and Teaching Agenda, Journal of Military and Strategic Studies, Vol. 3, No. 1.
Robinson, Kali, (2022), How Much Influence Does Iran Have in Iraq?, available at: https://www.cfr.org/in-brief/how-much-influence-does-iran-have-iraq
Saban, Navvar, (2020), Factbox: Iranian influence and presence in Syria, available at: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/factbox-iranian-influence-and-presence-in-syria/.
Taliaferro, J, (2000), Security Seeking under Anarchy Defensive Realism Revisited, International Security, Vol 25, No 3.
Trading Economics, (2025), Iran Export to Iraq, available at: https://tradingeconomics.com/iran/exports/iraq.#' Trading Economics, (2025), Iran Imports from Iraq, available at: https://tradingeconomics.com/iran/imports/iraq
Trading Economics, (2025), Turkey export to Iraq, available at: https://tradingeconomics.com/turkey/exports/iraq.
Van Veen, Ervin and et al, (2021), Band-aids, not bullets EU policies and interventions in the Syrian and Iraqi civil war, Netherland Institute of International Relations, February.
Walt, Stephen, (1987), the Origin of Alliances, Cornell University Press.
