پژوهشی بر جهت گیری گفتمان های علمی امام رضا(ع) در رویارویی با گروه های غیر همسو
محورهای موضوعی : نشریه پژوهشنامه معارف اهل بیت علیه السلام
1 - استادیار گروه معارف اسلامی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.
کلید واژه: امام رضا(ع), گفتمان, گروههای غیرهمسو.,
چکیده مقاله :
دوران حیات امام رضا(ع) مقارن با ظهور جریانها و گفتمانهای متعدد و بعضاً متعارض در جهان اسلام بوده است. بطوریکه ظهور گروه های مخالف و همچنین تشتت آراء بین فِرَق می توانست صدمات جبران ناپذیری بر پیکره اسلام وارد نماید. در چنین شرایطی بخش اعظم از حیات طیبه حضرت رضا(ع) به مواجهه با گروههای فکریِ نوظهور انجامید. بطوریکه بازکاوی شیوههای گفتمان علمی آن حضرت(ع) در مقابله با گروههای عقیدتی غیر متجانس از مهمترین ابعاد این دوره تاریخی محسوب می گردد. لذا این پژوهش با بهرهگیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی و با تأکید بر سطوح توصیفی و تبیینی در صدد قرار گرفته است تا بدین سوال اصلی پاسخ دهد که جهت گیری گفتمانهای علمی امام رضا(ع) در رویارویی با گروههای غیرهمسو چگونه بوده است؟ نتایج نشان می دهد؛ حضرت رضا(ع) پیوسته در گفتمانهای علمی خویش و در مواجهه با افکار مخالف از روشهای مبتنی بر اصول عقلانی و مبادی منطقی استفاده نمودند. به علاوه ایشان ضمن تصریح بر الزامات نظری و عملیِ مندرج در قرآن و سنت، با اتکاء بر اشتراکات دینی طرفین، پیوسته فضای گفتگوهای علمی را به میدان تفهیم و اقناعِ دگراندیشان مبدل نمودند.
The lifetime of Imam Reza (as) coincided with the emergence of multiple, and at times conflicting, intellectual currents within the Islamic world. The rise of opposing groups and the fragmentation of opinions among various sects had the potential to inflict significant harm on the integrity of Islam. Under such circumstances, much of Imam Reza’s (as) life was devoted to engaging with these emergent intellectual and doctrinal movements. Examining his methods of scientific discourse in confronting ideologically divergent groups constitutes a central dimension of this historical period. This study employs a critical discourse analysis approach, emphasizing both descriptive and explanatory levels, to answer the principal question: How was Imam Reza’s (as) scientific discourse oriented in dealing with non-aligned groups? The findings indicate that Imam Reza (as) consistently relied on methods grounded in rational principles and logical reasoning in his scholarly interactions with opposing views. Moreover, by emphasizing the theoretical and practical directives of the Qur’an and Sunnah and by drawing on shared religious foundations, he effectively transformed scholarly debates into spaces of understanding and persuasion for those holding differing perspectives.
قرآن کریم
ابن بابویه(صدوق)،ابوجعفر محمد بن علی،(1373ش)،عیون اخبار الرضا(ع)،تهران:صدوق.
______،(1398ق)، التوحید، قم:مکتبة الصدوق،جامعه مدرسین.
______،(1417ق)،الامالی،قم:جامعه مدرسین.
ابن منظور، محمد بن مکرم،(1405)، لسان العرب، قم، ادب الحوزه.
اربلی،ابوالحسن علی بن عیسی،( 1381ق)،کشف الغمه فی معرفة الأئمه،تبریز:مکتب بنی هاشمی.
اسکندری، علی،(1391ش)،«دفاع عقلانی از دین در مناظرات امام رضا(ع)»؛مشهد:فصلنامه ژرفان آفتاب،شمال،شماره هفتم،تابستان.
بهرامپور،شعبانعلی،(1379)،«درآمدی بر تحلیل گفتمان»،در کتاب:محمد رضا تاجیک(گردآورنده)،مجموعه گفتمان و تحلیل گفتمان،تهران:انتشارات فرهنگ گفتمان.
پاپکین، ریچارد و آوروم استرول،(1380)، کلیات فلسفه، ترجمه جلال الدین مجتبوی، تهران، حکمت.
خاتمی،سید عباس،(1372ش)،احوال ثامن الحجج(ع)،مشهد:انتشارات موسی بن جعفر.
دهخدا،علی اکبر،(1377ش)،لغت نامه دهخدا،تهران:مؤسسه لغت نامه دهخدا،وابسته به دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسن بن محمد،(1385ش)، المفردات، ترجمه مصطفی رحیمی نیا، تهران، سبحان.
شجاعی گلپایگانی،سید زین العابدین،(1373ش)،زندگانی حضرت علی بن موسی الرضا(ع)،قم:دفتر نشر مصطفی.
شهرستانی،ابوالفتح محمد بن عبد الکریم،(1410ق)، الملل و النحل،تحقیق علی حسن فاعور،بیروت:دارالمعرفه.
طبرسی،ابو علی فضل بن حسن،(1417ق)، اعلام الوری بأعلام الهدی،قم:تحقیق و نشر مؤسسه آل البیت لااحیاء التراث.
عطاردی،عزیز اللّه،(1406ق)،مسند الامام الرضا(ع)،مشهد:آستان قدس رضوی.
عمید،حسن،(1358ش)،فرهنگ عمید،تهران:امیرکبیر.
فوکو،میشل،(1391)،«سوژه و قدرت». در کتاب: میشل فوکو فراسوی ساخت گرایی و هرمنوتیک،با موخره ای به قلم میشل فوکو،نوشته هیوبرت ال.دریفوس و پل رابینو.ترجمه حسین بشیریه.چاپ هشتم.تهران:نشر نی.
قرشی،باقر شریف، (1382ش)،پژوهشی دقیق در زندگانی امام رضا(ع)،مترجم سید محمد صالحی،تهران:دارالکتب الاسلامیه.
کلینی،محمد بن یعقوب،(1362ش)،فروغ کافی،قم:دارالکتب الاسلامیه.
گلن،ویلیام.مرتن،هنری،(1379ش)، کتاب مقدس و عهد جدید،ترجمه فاضل خان همدانی،تهران:اساطیر.
مجلسی،محمد باقر،(1403ق)، بحارالانوار،بیروت:دار الاحیا التراث العربی.
مشکور،محمد جواد،(1368ش)، تاریخ شیعه و فرقه های اسلام تا قرن چهارم،تهران:اشراقی.
مشیری،مهشید،(1374ش)،فرهنگ زبان فارسی،تهران: سروش.
مغنیه،جواد،(1379ش)، شخصیت امام رضا علیه السلام و موسی کاظم علیه السلام،مترجم سید جعفر غضبان،تهران:اردیبهشت.
مفید،محمد بن محمد بن نعمان،(1351ش)،الإرشاد، ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی،تصحیح محمد باقر بهبودی،تهران:اسلامیه.
مک، دایان،(1377ش)،مقدمه ای بر نظریه های گفتمان، ترجمة حسینعلی نوذری، فصلنامة گفتمان، شمارة دوم، پاییز 1377، حویزی،عبدالعلی بن جمعه،تفسیر نورالثقلین، قم،چاپ نوید اسلام،1392
هاشمی اردکانی،سید حسن و سید ابراهیم میرشاه جعفری،(1387ش)،«روش مناظره علمی در سیره آموزشی امام معصوم:مطالعه موردی:مناظرات علمی امام رضا(ع)»،قم: فصلنامه تربیت اسلامی.
