مقایسه اثر بخشی درمان سوگ بیمارگون با درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شفقت با خود در بازماندگان افراد فوت شده با قصد خودکشی

محورهای موضوعی : آسیب های اجتماعی و ارتباطات

الیاس سلیمانی ¹ , غلامرضا ابراهیمی نژاد ² , حمید ملایی زرندی ³

1 - گروه روانشناسی، واحد زرند، دانشگاه آزاد اسلامی، زرند، ایران
2 - دانشیار گروه روان¬پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران.
3 - گروه روانشناسی، واحد زرند، دانشگاه آزاد اسلامی، زرند، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/03/28 تاریخ پذیرش : 1404/05/08 تاریخ انتشار : 1404/06/20

کلید واژه: درمان سوگ بیمارگون, درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد, شفقت به خود, بازماندگان از خودکشی.,

چکیده مقاله :

چکیده

زمینه و هدف: بازماندگان خودکشی همزمان که عزیزان­شان را از دست می‌دهند با مرگی غیر منتظره و احتمالاً خشونت بار نیز روبرو می شوند. این پژوهش با هدف مقایسه اثر بخشی درمان سوگ بیمارگون (CGT) و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) بر شفقت با خود در بازماندگان افراد فوت­شده با قصد خودکشی در شهر کرمان انجام شد.

روش کار: این مطالعه نیمه‌آزمایشی با پیش‌آزمون و پس‌آزمون در دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه افراد بازماندگان خودکشی در سال 1402 بود که 30 نفر به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و به سه گروه 10 نفره تقسیم شدند. گروه‌های آزمایش تحت مداخله‌های درمانی درمان سوگ بیمارگون (CGT) و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) قرار گرفتند و گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد.

یافته‌ها: هر دو درمان تأثیر معناداری بر افزایش شفقت با خود داشتند، اما درمان سوگ بیمارگون با اندازه اثر 77 درصد، اثربخشی بیشتری نسبت به درمان ACT با اندازه اثر 51 درصد داشت. یافته‌ها نشان می‌دهد که درمان سوگ بیمارگون به‌ویژه در کاهش خودانتقادی و افزایش شفقت با خود در بازماندگان خودکشی مؤثر است.

نتیجه‌گیری: این نتایج با پژوهش‌های قبلی همسو بوده و بر اهمیت درمان‌های مبتنی بر پذیرش و تعهد در بهبود کیفیت زندگی و کاهش نشانه‌های سوگ بیمارگون تأکید دارد. در نهایت، این پژوهش نشان می‌دهد که افزایش شفقت با خود می‌تواند به تسهیل فرآیند بهبودی روانی در این افراد کمک کند.

 

 

چکیده انگلیسی:

Abstract

Background and Objective: Suicide survivors face an unexpected and possibly violent death at the same time as they lose their loved ones. This study aimed to compare the effectiveness of pathological grief therapy (CGT) and acceptance and commitment therapy (ACT) on self-compassion in survivors of people who died with suicidal intent in Kerman city.

Methods: This quasi-experimental study was conducted with pre-test and post-test in two experimental groups and a control group. The statistical population included all suicide survivors in 2023, of which 30 were selected through purposive sampling and divided into three groups of 10. The experimental groups underwent therapeutic interventions of CGT and ACT, and the control group did not receive any intervention.

Results: Both treatments had a significant effect on increasing self-compassion, but CGT with an effect size of 77% was more effective than ACT with an effect size of 51%. The findings show that CGT is particularly effective in reducing self-criticism and increasing self-compassion in suicide survivors.

Conclusion: These results are consistent with previous research and emphasize the importance of ACT-based treatments in improving quality of life and reducing symptoms of CGT. Finally, this study shows that increasing self-compassion can help facilitate the psychological recovery process in these individuals.

 

 

منابع و مأخذ:
Keywords: Treatment of pathological grief, acceptance and commitment therapy, self-compassion, suicide survivors.

متن کامل:



 

­ Comparing the effectiveness of pathological grief therapy with acceptance and commitment therapy on self-compassion in survivors of people who died with suicidal intent
Elias Soleimani1, Gholamreza Ebrahiminejad=2, Hamid Molaei Zarandi1
1 Department of Psychology, Zarand Branch, Islamic Azad University, Zarand, Iran. 2 =Associate Professor Department of Psychiatry, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran.
		Home Page: https://sanad.iau.ir/journal/cp                             URL: https://sanad.iau.ir/Journal/cp/Article/1210018   DOI:
Article Information                          ABSTRACT
Suicide survivors, while losing their loved ones, also face an unexpected and possibly violent death. This study aimed to compare the effectiveness of clinical grief therapy (CGT) and acceptance and commitment therapy (ACT) on self-compassion in survivors of suicide-related deaths in Kerman. This quasi-experimental study was conducted with pre-test and post-test in two experimental groups and one control group. The statistical population included all suicide survivors in 1402, of which 30 were selected by convenience sampling and divided into three groups of 10. The experimental groups underwent clinical grief therapy (CGT) and acceptance and commitment therapy (ACT) interventions, and the control group did not receive any intervention. Both treatments had a significant effect on increasing self-compassion, but clinical grief therapy, with an effect size of 77 percent, was more effective than ACT treatment, with an effect size of 51 percent. The findings indicate that treatment for pathological grief is effective in increasing self-compassion in suicide survivors. These results are consistent with previous research and emphasize the importance of acceptance and commitment therapies in improving quality of life and reducing symptoms of pathological grief. Finally, this study suggests that increasing self-compassion can help facilitate the psychological recovery process in these individuals.   KEYWORDS: Treatment for pathological grief, acceptance and commitment therapy, self-compassion, suicide survivors.			Article History: Received; 2025/06/18 Revised; 2025/07/20 Accepted; 2025/07/30 Published; 2025/09/11
			Article Type: Article Research
			Subject Area: Social and communication injuries
			=Corresponding Author:  Gholamreza Ebrahiminejad
			E-mail:
			ORCID:
Citation This Paper: Soleimani, Elisa,. Ebrahiminejad, Gholamreza,.Molaei Zarandi, Hamid. (2025). Comparing the effectiveness of pathological grief therapy with acceptance and commitment therapy on self-compassion in survivors of people who died with suicidal intent).. Quareterly of Communicatons Psychology, 2(4), pp. 30-44. [In Persian]
Copyright: © 2025 The Author(s). Publisher: Islamic Azad University Press.  ISSN (Online): 3092-6440

Quarterly of Communications Psychology Autumn 2025, Volume 2, Number 4, (pp. 30-44)

 

 

 

 

 

 

Comparing the effectiveness of pathological grief therapy with acceptance and commitment therapy on self-compassion in survivors of people who died with suicidal intent

 

 

Extended Abstract

Introduction

Introduction and Objective: Suicide survivors face an unexpected and possibly violent death at the same time as they lose their loved ones. Also, if survivors have seen the scene of the suicide or the body of the deceased or have heard details of the event from those who were present at the scene, this event will usually remain in their minds for a long time. On the other hand, the death of a loved one leads to feelings of loneliness and isolation from the surrounding environment. Self-compassion after loss is the empathetic behavior that an individual has with themselves and reminds survivors that pain and suffering are part of the life experiences of all humans and that the individual is not alone. One of these interventions that has recently been considered by researchers and is among the specific interventions that are effective in preventing the development of complex grief and other effects of grief in survivors is Acceptance and Commitment Therapy (ACT). The effectiveness of acceptance and commitment therapy on grief and bereavement is strongly influenced by cultural differences and religious issues, and caution should be exercised in generalizing it to other societies. A new treatment that has gained empirical evidence support is called pathological grief therapy. This treatment distinguishes between morbid grief and depression. The basic techniques for treating morbid grief are taken from interpersonal psychotherapy, cognitive-behavioral therapy, self-compassion training, and motivational interviewing. Therefore, this study aimed to compare the effectiveness of pathological grief therapy (CGT) and acceptance and commitment therapy (ACT) on self-compassion in survivors of suicide attempts in Kerman city.

.

Methodology

This quasi-experimental study was conducted with pre-test and post-test in two experimental groups and a control group. The statistical population included all suicide survivors in 1402, of which 30 people were selected by convenience sampling and divided into three groups of 10 people. The experimental groups underwent the therapeutic interventions of CGT and ACT, and the control group did not receive any intervention.

.

Discussion

 The findings showed that both CGT and ACT had a significant effect on increasing self-compassion, but CGT with an effect size of 77% was more effective than ACT with an effect size of 51%..

Conclusion

CGT and ACT are effective in increasing self-compassion in suicide survivors. These results are consistent with previous research and emphasize the importance of ACT in improving quality of life and reducing symptoms of CGT. In CGT, especially in suicide survivors, individuals face intense feelings of guilt, shame, and anxiety. These feelings can increase self-criticism and reduce self-compassion, as survivors blame themselves for their loved one’s death, and the struggle with blameful thoughts may continue. In such situations, not only is grief experienced in a more complex and intense way, but people are also unable to deal with their feelings appropriately and instead of supporting themselves, they punish themselves. Given that people in pathological grief, especially in grief from suicide, often experience intense feelings of guilt and self-blame, ACT therapy can be an effective way to reduce this self-criticism. It helps survivors allow themselves to experience their feelings, but at the same time support themselves and show self-compassion instead of blaming themselves. Acceptance and commitment therapy can make a significant difference in the level of self-compassion. These positive effects on self-compassion indirectly lead to a reduction in symptoms of morbid grief and an improvement in the quality of life of suicide survivors. In other words, when an individual is able to accept and love themselves during the grieving process, this can help facilitate the process of psychological healing and reduce emotional suffering, thereby making a significant difference in the level of self-compassion. Finally, this study shows that increasing self-compassion can help facilitate the process of psychological healing in these individuals.

Keywords

 morbid grief treatment, acceptance and commitment therapy, self-compassion, suicide survivors.

Contributions Author: Contributions Author ,design framework Overall: Elias Soleimani. article the editing and analysis content: Gholamreza Ebrahiminezhad. author corresponding and analysis content in cooperating the validated and discussed authors All. content primary compiling and data Collecting by Hamid Molaei.

Acknowledgments: The all to gratitude their express to necessary it consider authors research the of implementation the in us helped who martyrs.

Conflects of Interast: The this in interest of conflicts no are there declared authors.

Funding:  This support financial any receive t'didn article.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقایسه اثربخشی درمان سوگ بیمارگون با درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شفقت با خود در بازماندگان افراد فوت­شده با قصد خودکشی
الیاس سلیمانی 1، غلامرضا ابراهیمی­نژاد2=، حمید ملایی زرندی1
1  گروه روان­شناسی، واحد زرند، دانشگاه آزاد اسلامی، زرند، ایران. 2 = دانشیار گروه روان­پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی کرمان، کرمان، ایران.
	Home Page: https://sanad.iau.ir/journal/cp                             URL: https://sanad.iau.ir/Journal/cp/Article/1210018   DOI:
اطلاعات مقاله                              چکیده
تاریخ های مقاله: تاریخ دریافت؛ 28/03/1404 تاریخ بازنگری؛ 29/04/1404 تاریخ پذیرش؛ 08/05/1404 تاریخ انتشار: 20/06/1404	بازماندگان خودکشی همزمان که عزیزان­شان را از دست می‌دهند با مرگی غیر منتظره و احتمالاً خشونت بار نیز روبه­رو می­شوند. این پژوهش با هدف مقایسه اثر بخشی درمان سوگ بیمارگون (CGT)  و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) بر شفقت با خود در بازماندگان افراد فوت­شده با قصد خودکشی در شهر کرمان انجام شد. این مطالعه نیمه‌آزمایشی با پیش‌آزمون و پس‌آزمون در دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه افراد بازماندگان خودکشی در سال 1402 بود که 30 نفر به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب و به سه گروه 10 نفره تقسیم شدند. گروه‌های آزمایش تحت مداخله‌های درمانی درمان سوگ بیمارگون (CGT) و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) قرار گرفتند و گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. هر دو درمان تأثیر معناداری بر افزایش شفقت با خود داشتند، اما درمان سوگ بیمارگون با اندازه اثر 77 درصد، اثربخشی بیش­تری نسبت به درمان ACT با اندازه اثر 51 درصد داشت. یافته‌ها نشان می‌دهد که درمان سوگ بیمارگون بر افزایش شفقت با خود در بازماندگان خودکشی مؤثر است. این نتایج با پژوهش‌های قبلی همسو بوده و بر اهمیت درمان‌های مبتنی بر پذیرش و تعهد در بهبود کیفیت زندگی و کاهش نشانه‌های سوگ بیمارگون تأکید دارد. در نهایت، این پژوهش نشان می‌دهد که افزایش شفقت با خود می‌تواند به تسهیل فرآیند بهبودی روانی در این افراد کمک کند. واژگان کلیدی: درمان سوگ بیمارگون، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، شفقت به خود، بازماندگان از خودکشی.
نوع مقاله:  مقاله پژوهشی
حوزه موضوعی: آسیب های اجتماعی و ارتباطات
=نویسنده مسئول: غلامرضا ابراهیمی نژاد
رایانامه:
ارکید:
ناشر: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی                        شاپا: 6432-3092                          شاپا الکترونیکی: 6440-3092
استناد به این مقاله: سلیمانی، الیاس،. ابراهیمی نژاد، غلامرضا،. و ملایی زرندی، حمید. (1404). مقایسه اثربخشی درمان سوگ بیمارگون با درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شفقت با خود در بازماندگان افراد فوت شده با قصد خودکشی. فصلنامه روانشناسی ارتباطات، 2(4)، صص. 30-44.

 

 

 

مقدمه

«مرگ در زندگی بشر یک رویداد واقعی و غیرقابل‌کنترل می‌باشد و گفتگو و بحث درباره مرگ باعث برانگیختن  ناراحتی، اضطراب و سردرگمی و  رفتاري بازدارنده می‌شود؛ اما اخیراً افراد پذیرفته‌اند صحبت‌کردن درباره مرگ می‌تواند به افراد کمک کند که آن را به عنوان جزئی از زندگی بپذیرند و بکوشند بر احساساتی که از تصور آن عارض می‌شود، غلبه کنند. شاید دشوارترین کار انسان سازگارشدن با فقدان عزیزانش باشد. مرگ در جامعه همیشه یک موضوع ممنوعه (تابو) براي بحث وگفتگو بوده است» (جلالی و همکاران، 1401).

بازماندگان خودکشی همزمان که عزیزان­شان را از دست می‌دهند  با مرگی غیر­منتظره و احتمالاً خشونت بار نیز روبه­رو می شوند. اگرچه خیلی از افرادی که از قبل قصد خودکشی دارند، اغلب نشانه­هایی از قبیل گفتگو درباره مردن، وصیت و خداحافظی کردن، پرداخت بدهی­ها، تغییر کردن خلق به صورت  ناگهانی یا حتی بهبود خلق را دارند، ولی باز هم این رخداد برای بازماندگان بسیار دور از تصور است. هم­چنین اگر بازماندگان صحنه خودکشی یا پیکر متوفی را دیده باشند یا از کسانی که در صحنه  حضور داشته­اند جزئیات اتفاق را شنیده باشند، به طور معمول این اتفاق  برای مدت زمان زیادی در ذهن­شان خواهد ماند. «تعادل خانواده پس از مرگ یکی از  اعضای خانواده بر اثر خودکشی برهم می­ریزد و تأثیر قطعی خودکشی در خانواده به عواملی مثل نقش متوفی در خانواده و نحوه پرکردن جای خالی بستگی دارد» (جردن و مکینتاش،‌¹  2011).

از طرفی فوت فرد عزیز به احساس تنهایی و انزوا از محیط پیرامون منجر می‌گردد. «شفقت با خود بعد از فقدان، رفتار همدلانه­ای است که فرد با خود دارد و به بازماندگان یادآور می‌شود که بخشی از تجارب زندگی همه انسان­ها درد و رنج است و فرد تنها نیست. بنابراین شفقت با خود به جای انکار به فرد کمک می­کند، تا فقدان فرد عزیزشان را بپذیرند و برای این­که درد و رنج­شان تسهیل گردد هر آنچه می توانند انجام دهند» (شییر² و همکاران، 2011). زمانی که ما از درد خود آگاه هستیم و با مهربانی به آن پاسخ می­دهیم و به خاطر می‌آوریم که درد و رنج یک تجربه مشترک همگانی است، بیش­تر قادر خواهیم بود تا با چالش­های زندگی مواجه شویم و معنا و شادمانی در زندگی را تجربه کنیم» (زابلینا و رابینسون³، 2010).

البته به طور کلی سه گروه مداخلات درمانی در خصوص کاهش فرایند سوگ مطرح شده است:« 1) مداخلات عمومی که ممکن است بدون توجه به سطح پریشانی برای هر فرد داغ دیده انجام شوند. این مداخلات شامل بسیاری از برنامه‌های حمایتی سوگ هستند که تمرکز آن­ها بر افزایش سازگاری مثبت با فقدان و بدون تمرکز بیش از حد بر جلوگیری از پیامدهای منفی خاص است؛ 2) مداخلات خاص، افرادی را هدف قرار می دهند که فقدان احتمالاً باعث ایجاد پریشانی عاطفی زیاد در آن­ها شده است؛ مانند بازماندگان خودکشی یا کودکانی که شاهد مرگ بودند؛ 3) درمان‌های علامتی که سعی در معکوس کردن یا درمان واکنش‌های سوگ ناسازگار یا سایر اختلالات روان­پزشکی دارند» (علیپور دهقانی، ۱۳۹۸).

یکی از این مداخلات که اخیراً توسط پژوهشگران مورد توجه قرار گرفته است و در زمره مداخلات خاص قرار دارد که از ایجاد سوگ­های پیچیده و سایر اثرات ناشی از سوگ بازماندگان اثر­گذار باشد، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (اکت) است. هدف اصلی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ایجاد انعطاف­پذیری روانی و توانایی انتخاب عملی مناسب­تر در بین گزینه‌های مختلف با شش گام اساسی پذیرش، اجنتاب تجربه­ای، خود به عنوان زمینه، ارتباط با زمان حال، ارزش­ها و عمل و تعهد است. «این رویکرد درمانی یک مدل مبتنی بر اصول علمی برای غنی­سازی و توانمند کردن زندگی انسان است که در مواجهه با چالش‌های زندگی به انسان کمک می­کند تا رضایت­مند شود و بر مبنای مفاهیم ذهن آگاهی و ارزش­ها ساخته شده است» (لی یو هیم⁴ و همکاران، 2015). این درمان مبتنی بر نظریه­گرایی کارکردی است. طبق نظریه زمینه­گرایی کارکردی هیچ فکر، احساس یا خاطره‌ای ذاتاً آسیب­زا نیست، بلکه وابسته به زمینه است. در زمینه‌ای که همجوشی شناختی و اجتناب تجربه‌ای را در بر دارد، افکار احساسات و خاطرات کارکردی آسیب‌زا دارند، اما در محیطی که پذیرش لازم را دارد، همان افکار احساسات و خاطرات کارکرد متفاوتی دارند و این تجارب شاید دردناک باشند اما آسیب‌زا نیستند و مانع زندگی ارزشمند ما نمی‌شوند» (بریکر⁵ و همکاران، 2019)‌.

در همین راستا نشان داده شده است که شفقت با خود با انواع مختلفی از آسیب­شناسی روانی از جمله استرس تروماتیک مرتبط است و نشان داده است که در پاسخ به انواع مداخلات بهبود می­یابد مفهوم­سازی کنونی از شفقت به خود به خوبی با انعطاف روان­شناختی مطابقت دارد. مدلی که زیر بنای درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد است به همین دلیل، درمانگران هدف نهایی ACT را کمک به بیماران برای دستیابی به زندگی ارزشمندتر از طریق شش فرآیند اصلی پذیرش، ناهماهنگی شناختی، ارتباط با زمان حال، خود به عنوان زمینه، ارزش­ها و عمل متعهدانه می‌دانند. اگرچه روش درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش برای اولین بار برای درمان دردهای فیزیکی مورد استفاده قرار گرفت، اما در دو دهه اخیر در زمینه­های مختلف و در جمعیت­های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است و از پشتیبانی تجربی بالایی برخوردار است. برخی از مطالعات نشان داده­اند که درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش یکی از روش­های درمانی موثر در بهبود ناراحتی افراد است، به طور کلی بررسی­های فوق از یک سو ثابت کرد که پریشانی و اختلال در غم و اندوه افراد داغدار از یک سو می‌تواند باعث ایجاد اختلالات روانی در روابط بین فردی شود. از سوی دیگر، اکثر پژوهش‌ها به محدودیت‌های پژوهشی خود اشاره کرده‌اند، اثربخشی درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اختلال پریشانی و سوگ به شدت متأثر از تفاوت‌های فرهنگی و مسائل مذهبی است و باید در تعمیم آن به سایر جوامع احتیاط کرد» (ابطحی فروشانی و رخشان، 1401).

«درمان جدیدی که حمایت شواهد تجربی را کسب کرده است، درمان سوگ بیمارگون نام دارد. این درمان بین سوگ مرضی و افسردگی افتراق می­گذارد، تکنیک­های اساسی درمان سوگ بیمارگون از روان درمانی میان فردی، درمان شناختی-رفتاری، آموزش شفقت با خود و مصاحبه انگیزشی گرفته شده است تا راهبردهای موجود در مدل پردازش دوگانه استروئب و شات⁶ (1999)، که شامل راهبردهای فقدان محور و راهبردهای احیاء محور است را پوشش دهد» (شییر⁷ و همکاران، 2014).

 روش تحقیق

اين پژوهش با موضوع مقایسه اثر بخشی درمان سوگ بیمارگون( cgt) با درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شفقت با خود در بازماندگان افراد فوت شده به دنبال خودکشی در شهر کرمان بود که يك طرح مداخله­ای از نوع نيمه آزمايشي با پيش آزمون- پس آزمون در دو گروه آزمایش (درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش و درمان سوگ بیمارگون) با گروه کنترل و پیگیری (بعد از دو ماه) است . جامعه آماری شامل کلیه بازماندگان افراد فوت شده بر اثر خودکشی  در شهر کرمان در سال­های 1400، 1401 و شش ماهه اول 1402بودند. روش نمونه­گیری در این پژوهش نمونه­گیری داوطلبانه و از میان افراد داوطلب مراجعه­کننده به مراکز خدمات جامع سلامت مرکز بهداشت شهرستان کرمان بود. به دلیل عدم انتخاب تصادفی نمونه اولیه (حجم غیر کافی جامعه آماری) پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی در نظر گرفته شد. جامعه آماری 75 نفر از بازماندگان ناشی از خودکشی  بودند که 30 نفر واجد ملاک های ورود بودند به روش نمونه­گیری در دسترس انتخاب و سپس به روش تصادفی در سه گروه قرار داده شدند (سه گروه 10 نفره). گروه آزمایش تحت مداخله درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش بر اساس پروتکل درمانAct  ده جلسه­ای 120 دقیقه­ای برای درمان سوگ طراحی توسط استیون سی هیز و گروه دیگر آزمایش تحت مداخله درمان سوگ بیمارگون بر اساس کتاب راهنمای درمان برای بالینگران سوگ بیمارگون شیپر (2012) برای یک دوره 12 جلسه 90 دقیقه­ای قرار گرفتند و گروه کنترل مداخله را دریافت نکردند و بعد از دو ماه پیگیری انجام شد. معیار­های ورود شامل تمایل و رضایت برای شرکت در پژوهش، وجود علایم و نشانه­های بالینی  احتلال سوگ پیچیده بر مبنای  Dsm-v  داشتن حداقل تحصیلات سیکل، داشتن حداقل 18 سال، عدم شرکت در دوره درمانی موازی بود. ضمناً این پژوهش با کد اخلاق IR.IAU.KERMAN.REC.1403.205 توسط کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان ثبت شده است.

ابزار اندازه­گیری

پرسشنامه شفقت به خود توسط تف و همکاران در سال ۲۰۰۳ ساخته شد. که شامل ۲۶ گویه و ۶ مولفه مهربانی با خود، قضاوت نسبت به خود، اشتراکات انسانی، انزوا، بهشیاری یا ذهن آگاهی و همانندسازی افراطی در یک طیف لیکرت ۵ درجه­ای از کاملاً مخالفم=۱ تا کاملاً موافقم= ۵ نمره­گذاری شد. گویه­های ۱، ۲، ۴، ۶، ۸، ۱۱، ۱۳، ۱۶، ۱۸، ۲۰، ۲۱، ۲۴ و ۲۵ دارای نمره­گذاری معکوس می­باشند. پرسشنامه شفقت خود شامل ۲۶ ماده برای اندازه­گیری سه مولفه مهربانی به خود (۵ ماده) در برابر قضاوت کردن خود (۵ ماده)، اشتراک انسانی (۴ ماده) در برابر انزوا (۴ ماده) و ذهن آگاهی (۴ ماده) در برابر همانندسازی افراطی (۴ ماده) تدوین شده است. ماده­ها در یک مقیاس لیکرت ۵ رتبه­ای، از تقریباً هرگز= ۱ تا تقریباً همیشه= ۵ تنظیم شده که نمره بالاتر سطح بالاتر شفقت خود را نشان می­دهد. ضمناً ماده­های ۱، ۴، ۸، ۹، ۱۱ و ۱۲ به صورت معکوس نمره­گذاری می­شوند. در پژوهش شهبازی و همکاران (۱۳۹۴) برای اندازه­گیری شفقت خود از فرم کوتاه ۱۲ ماده­ای در شش خرده مقیاس و هر کدام دو ماده که توسط ریس و همکاران در سال ۲۰۱۱ تدوین گردیده استفاده شد. در پژوهش خسروی و همکاران (۱۳۹۲) ضریب آلفا برای نمره کلی مقیاس ۷۶/۰ است. هم­چنین ضرایب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاس­های مهربانی با خود، قضاوت نسبت به خود، اشتراکات انسانی، انزوا، بهشیاری یا ذهن اگاهی و همانندسازی افراطی به ترتیب ۸۱/۰، ۷۹/۰، ۸۴/۰، ۸۵/۰، ۸۰/۰ و ۸۳/۰ می­باشند. روایی پرسشنامه نیز مطلوب گزارش گردیده است.

بعد از جمع­آوری برای تجزیه و تحلیل دادها، از روش­های آماری توصیفی و استنباطی و از نرم­افزار23- SPSS استفاده شد.

 

---

[1]  Jordan & McIntosh 

[2]   Shear

[3]  Zabelina & Robinson

[4]  Livheim

[5]  Bricker

[6]  Stroebe & Schut

[7]  Shear

جدول 1: رئوس مطالب مطرح شده طی جلسات درمان سوگ بیمارگون .

جلسات	رئوس مطالب
جلسه اول	آشنایی با مراجع و ایجاد رابطه با آزمودنی، انجام مصاحبه با آزمودنی بر اساس ملاک­های تشخیصی سوگ بیمارگو سوگ بیمارگون،  به دست آوردن تاریخچه بین فردی (روابط خانوادگی اولیه، سایر فقدان‌ها، روابط با فرد متوفی و ماجرای این مرگ و روابط فعلی). بحث در مورد وضعیت فعلی درمانجو (محرک‌های استرس‌آور و منابع مقابله‌ای)
جلسه دوم	مرور خاطرات نظارت بر سوگواری و محرک‌های آن را در طول هفته و زمان‌هایی که سوگ نسبتاً قابل کنترل بوده است برای جستجوی الگوها. و معرفی درمان و هدف­های درمان. در نهایت درمانجو تشویق می­شود تا در مورد آرزوهای شخصی و فعالیت­هایی که پنانسیل بیداری مجدد ظرفیت شادی و معنای زندگی را دارند صحبت کند.
جلسه سوم	حضور یک فرد حمایت‌کننده مانند یکی از اعضای خانواده یا یک دوست نزدیک، چه به صورت حضوری یا در صورت لزوم، از طریق تلفن یا آنلاین است. دلایل منطقی برای گنجاندن یک فرد حمایت‌کننده این است که افرادی که سوگ پیچیده را تجربه می‌کنند، اغلب احساس ارتباط با دیگران را از دست می‌دهند، که هدف درمان کمک به بازیابی آن است. در طول جلسه، از این فرد خواسته می‌شود که درمانجو را از زمان مرگ، واکنش‌های او به سوگواری و موقعیت‌ها یا فعالیت‌های اجتناب‌شده توصیف کند.
جلسه چهارم	در این جلسه با معرفی یک ملاقات مجدد خیالی آغاز می‌شود. در این تکنیک، درمانجو به طور مختصر داستان زمانی را که از مرگ عزیزش آگاه شده است تجسم و تعریف می‌کند. این داستان به صورت کلامی تعریف و ضبط می‌شود و سپس با درمانگر شرح ماوقع را توضیح می‌دهد. هدف این تمرین کمک به درمانجوست تا با فقدان از طریق پردازش کردن آن در سطح هیجانی و ادغام کردن پردازش هیجانی با دانش منطقی که فرد محبوب فوت کرده است کنار آید.
جلسه پنجم	مروری بر دفتر خاطرات نظارت بر سوگ، ملاقات مجدد خیالی و کار بازیابی است. ملاقات مجددِ موقعیتی عنصر جدیدی است که در این جلسه معرفی می‌شود، که در آن درمانجو فعالیت‌ها یا مکان‌هایی را شناسایی می‌کند که قبلاً از آن‌ها به دلیل این­که سوگواری را راه‌اندازی می‌کرده‌اند یا یادآور از دست دادن فرد محبوب بوده‌اند. درمانجو تشویق می‌شود که هر روز در یک فعالیت ملاقات مجددِ موقعیتی شرکت کند.
جلسه ششم تا نهم	درمانجو علاوه بر مرور دفتر خاطرات نظارت بر سوگواری، ملاقات مجدد خیالی و موقعیتی و کار کردن روی آرزوها، مجموعه‌ای از فرم‌ها را تکمیل می‌کند که خاطرات خوشایند و جنبه‌ها یا ویژگی‌های مثبت فرد فوت‌شده و هم­چنین خاطرات ناخوشایند/جنبه‌های کمتر مثبت را شناسایی می‌کند. درمانجویان معمولاً برای برخی از این جلسات عکس و یادگاری‌های دیگرشان را می‌آورند.
جلسه دهم	اجرای پرسشنامه سوگ بیمارگون برای کمک به درمانجو برای ارزیابی پیشرفت و شناسایی نقاط بن‌بست. کار بر روی سایر فقدان‌ها، تعارض‌های بین فردی یا انتقال نقش باشد.
جلسه یازدهم و دوازدهم	تکمیل خاطرات نظارت سوگ، کار روی آرزوها، گفتگوی خیالی با متوفی (هم نقش خود و هم نقش شخص مورد علاقه را خود بازی می­کند) کار روی افکار ناکارآمد.

 

 

 

 

جدول شماره 2 رئوس مطالب مطرح شده طی جلسات درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد

جلسات	رئوس مطالب
جلسه اول	ارزیابی، تعریف سوگ، مراحل سوگ، سوگ حل شده در مقابل سوگ حل نشده، آشنایی با ACT، انجام تکالیف
جلسه دوم	درد و رنج، مبارزه و اجتناب، پذیرش، بررسی راهبردهای مقابله و کنترل، سرخوردگی خلاق، توضیح و بحث در مورد ناکارآمدی کنترل، صحبت در مورد آرزوها
جلسه سوم	خودکار بودن افکار، سرخوردگی خلاق، تمرین دعا کردن، تمرین فکر نکردن در این مورد، نحوه عملکرد ذهن، پذیرش افکار در مقابل اجتناب
جلسه چهارم	بحث در مورد تجربه عواطف، هیجانات خوشایند در مقابل عواطف بد، سرخوردگی خلاق (کنترل تله شادی، تمرین زناشویی، رابطه بین عواطف و احساسات، بحث در مورد خشم، معرفی ذهن آگاهی به عنوان جایگزین کنترل هیجانات، تمرین ذهن آگاهی با تنفس، پذیرش هیجان
جلسات پنجم تا هفتم	ذهن آگاهی و ناهماهنگی شناختی به همراه مرور تمرینات قبلی مورد بحث قرار گرفت
جلسات هشتم تا دهم	معرفی ارزش­ها، ارزیابی ارزش­ها، انتخاب ارزش­ها، انتخاب اهداف، تعهد و خاتمه بحث

یافته‌های تحقیق

 

در این پژوهش 30 نفر از افراد بازماندگان خودکشی در سال 1402 در شهر کرمان شرکت کردند. و به دو گروه آزمایش هر گروه 10 نفر و یک گروه کنترل 10 نفر تقسیم شدند. تا آخر پژوهش نیز هیچ ریزشی مشاهده نشد و داده­های تمام نمونه­های وارد شده به مطالعه تحلیل شدند.

جدول( 1): میانگین و انحراف معیار متغیر شفقت به خود

متغیر	گروه	زمان	میانگین	انحراف معیار
شفقت با خود	گروه درمان سوگ بیمارگون	پیش از آموزش	21/63	36/7
		پس از آموزش	87/71	23/9
		پیگیری	92/70	17/9
	گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد	پیش از آموزش	84/63	31/7
		پس از آموزش	36/73	94/8
		پیگیری	24/73	84/8
	گروه کنترل	پیش از آموزش	12/64	93/6
		پس از آموزش	76/63	03/7
		پیگیری	36/64	11/7

 

نمودار( 1): تغییرات متغیر شفقت به خود در مراحل آزمون

 

 

متغیر شفقت با خود در دو گروه آزمایش(درمان سوگ بیمارگون و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد) و کنترل، دارای توزیع نرمال است.

 

 

 

 

جدول( 2): نتایج مفروضات تحلیل واریانس چند متغیره با اندازه­های تکراری

متغیر وابسته			نتایج آزمون لوین		نتایج آزمون کرویت موخلی
			نسبت F	p	آماره آزمون	p
شفقت با خود	گروه درمان سوگ بیمارگون	پیش از آموزش	221/0	644/0	891/0	376/0
		پس از آموزش	687/2	228/0
		پیگیری	190/2	156/0
	گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد	پیش از آموزش	008/1	329/0	510/0	003/0
		پس از آموزش	091/0	767/0
		پیگیری	108/1	306/0

 

 

با توجه به نتایج جدول 2 برای بررسی همگنی واریانس­ها از آزمون لوین استفاده شد که نتایج آن نشان داد که فرض همگنی واریانس­ها در هر سه زمان آزمون تأیید می‌شود (05/0P) . هم­چنین برای بررسی پیش فرض یکنواختی کواریانس متغیر شفقت با خود در زمان­های مورد پژوهش، از آزمون کرویت موخلی استفاده شد. بررسی نتایج آزمون کرویت موخلی با (05/0P) برقراری شرط کرویت را رد می‌کند و لذا با عدم فرض کرویت، از تصحیح آزمون محافظه­کارانه گرین هاوس-گیسر (Greenhouse-Geisser) برای انجام آزمون نمرات متغیر شفقت با خود در 3 بار اندازه‌گیری در گروه درمان سوگ بیمارگون استفاده می‌کنیم.

 

 

 

جدول(3): خلاصه نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر برای آزمون اثرات درون گروهی در شفقت با خود (درمان سوگ بیمارگون)

منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F	p	اندازه اثر
اثر زمان	233/3620	804/1	749/2006	42/51	000/0	741/0
اثر گروه(CGT)*زمان	033/4169	804/1	957/2310	21/59	000/0	767/0
خطا	400/1267	473/32	030/39

 

جدول 3 نشان­دهنده آزمون اثرات درون گروهی تحلیل واریانس به منظور روشن شدن تأثیر درمان سوگ بیمارگون بر شفقت با خود است. نتایج این جدول نشان می­دهد که روند تغييرات نمره شفقت با خود در طول زمان (قبل مداخله آموزشي تا بعد از مداخله و مرحله پیگیری) و هم­چنين روند تغييرات نمره شفقت با خود در طول زمان بين دو گروه درمان سوگ بیمارگون و کنترل (زمان × گروه ) از لحاظ آماري معني­دار بود (000/0P). با توجه به نمرات پس آزمون گروه آزمایش (87/71) و مرحله پیگیری (92/70)، نسبت به گروه کنترل (76/63)، مشخص می‌شود که میانگین نمرات شفقت با خود گروه آزمایش در مراحل پس آزمون نسبت به گروه کنترل، افزایش یافته است که نشان از اثر آموزش درمان سوگ بیمارگون بر شفقت با خود دارد. میزان اندازه اثر نشان­دهنده این مطلب است که میزان تأثیر درمان سوگ بیمارگون بر شفقت با خود،77 درصد بوده است.

جدول( 4): خلاصه نتایج تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر برای آزمون اثرات درون گروهی در شفقت با خود (درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد)

منبع تغییرات	مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F	p	اندازه اثر
اثر زمان	900/700	2	450/350	77/13	000/0	433/0
اثر گروه(ACT)*زمان	700/941	2	850/470	50/18	000/0	507/0
خطا	067/916	36	446/25

 

 

جدول 4 نشان­دهنده آزمون اثرات درون گروهی تحلیل واریانس به منظور روشن شدن تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شفقت با خود است. نتایج این جدول نشان می­دهد که روند تغييرات نمره شفقت با خود در طول زمان (قبل مداخله آموزشي تا بعد از مداخله و مرحله پیگیری) و هم­چنين روند تغييرات نمره شفقت با خود در طول زمان بين دو گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و کنترل (زمان × گروه ) از لحاظ آماري معني­دار بود (000/0P). با توجه به نمرات پس آزمون گروه آزمایش (36/73) و مرحله پیگیری (24/73)، نسبت به گروه کنترل (76/63)، مشخص می‌شود که میانگین نمرات شفقت با خود گروه آزمایش در مراحل پس آزمون نسبت به گروه کنترل، افزایش یافته است که نشان از اثر آموزش درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شفقت با خود دارد. میزان اندازه اثر نشان­دهنده این مطلب است که میزان تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شفقت با خود، 51 درصد بوده است.

 

 

 

جدول 5. خلاصه نتايج آزمون تعقیبی توکی برای دو گروه آزمایش

متغیر	گروه	گروه	اختلاف میانگین‌	خطاي استاندارد	P-Value
شفقت‌به‌خود	گواه	CGT	11/8-	١٦/٠	٠٠/٠
		ACT	60/9-	١٦/٠	٠١/٠
	CGT	ACT	49/1-	١٦/٠	01/٠

 

 

نتایج جدول 5 نشان می‌دهد بین نمرات شفقت‌ به ‌خود در بازماندگان خودکشی در گروه آزمایشی درمان سوگ بیمارگون با گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد تفاوت معنی­دار وجود دارد و درمان سوگ بیمارگون در افزایش نمرات شفقت‌ به ‌خود تأثیر بیش­تری داشت.

 

 

نتیجه­گیری

 

یافته­ها نشان داد که روند تغييرات نمره شفقت با خود در طول زمان بين دو گروه درمان سوگ بیمارگون و کنترل (زمان × گروه ) از لحاظ آماري معني­دار بود (000/0P). با توجه به نمرات پس آزمون گروه آزمایش (30/74) و مرحله پیگیری (70/97)، نسبت به گروه کنترل (80/57)، مشخص می‌شود که میانگین نمرات شفقت با خود گروه آزمایش در مراحل پس آزمون نسبت به گروه کنترل، افزایش یافته است که نشان از اثر آموزش درمان سوگ بیمارگون بر شفقت با خود دارد. میزان اندازه اثر نشان­دهنده این مطلب است که میزان تأثیر درمان سوگ بیمارگون بر شفقت با خود،77 درصد بوده است. هم­چنین روند تغييرات نمره شفقت با خود در طول زمان (قبل مداخله آموزشي تا بعد از مداخله و مرحله پیگیری) و هم­چنين روند تغييرات نمره شفقت با خود در طول زمان بين دو گروه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و کنترل (زمان × گروه ) از لحاظ آماري معني­دار بود (000/0P). با توجه به نمرات پس آزمون گروه آزمایش (90/75) و مرحله پیگیری (70/79)، نسبت به گروه کنترل(80/57)، مشخص می‌شود که میانگین نمرات شفقت با خود گروه آزمایش در مراحل پس آزمون نسبت به گروه کنترل، افزایش یافته است که نشان از اثر آموزش درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شفقت با خود دارد. میزان اندازه اثر نشان­دهنده این مطلب است که میزان تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر شفقت با خود، 51 درصد بوده است.

این یافته­ها با نتایج پژوهش­های اکاتی و همکاران (1402)؛ تورانی (1403)؛ دمهری (1400)، لخنر-مایچنر¹ و همکاران (2022) همسو می‌باشد. در تبیین این فرضیه می توان گفت در سوگ بیمارگون، به‌ویژه در مورد بازماندگان خودکشی، افراد با احساسات شدید گناه، شرم، و اضطراب روبه‌رو هستند. این احساسات می‌توانند باعث تقویت خودانتقادی و کاهش شفقت به خود شوند، چرا که بازماندگان خود را مسئول مرگ عزیزان­شان می‌دانند و درگیری با افکار سرزنش‌آمیز ممکن است به صورت مداوم ادامه یابد. در چنین شرایطی، نه تنها سوگ به شکلی پیچیده‌تر و شدیدتر تجربه می‌شود، بلکه افراد قادر به برخورد مناسب با احساسات خود نیستند و به ‌جای حمایت از خود، خود را مجازات می‌کنند.

در این میان، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر شفقت با خود اثر بگذارد. ACT به فرد این امکان را می‌دهد که از طریق پذیرش احساسات منفی و دشوار خود، بدون قضاوت یا خودانتقادی، به‌طور مؤثری با آن‌ها مواجه شود. «در این رویکرد درمانی، فرد یاد می‌گیرد که به‌جای سرزنش خود، احساسات خود را با پذیرش و درک بیش­تری بپذیرد. این پذیرش به‌ویژه در سوگ بیمارگون بسیار حیاتی است، چرا که این احساسات منفی و پیچیده می‌توانند تسکین یابند و فرد قادر به کاهش شدت آن‌ها شود» (تورانی و همکاران، 1403).

با توجه به این­که ACT بر اساس افزایش آگاهی و پذیرش درونی عمل می‌کند، فرد قادر می‌شود تا خود را با مهربانی و شفقت بپذیرد. در این فرآیند، فرد به جای تلاش برای کنترل یا تغییر احساسات خود، یاد می‌گیرد که با آن‌ها زندگی کند و از آن‌ها برای رشد و بهبود خود استفاده کند. این تغییر نگرش نسبت به خود می‌تواند موجب افزایش میزان شفقت با خود در بازماندگان خودکشی شود و از این طریق، به کاهش رنج‌های ناشی از سوگ بیمارگون کمک کند» (دمهری و همکاران، 1400).

با توجه به این که در سوگ بیمارگون، به‌ویژه در سوگ ناشی از خودکشی، افراد معمولاً با احساس گناه و خودسرزنشی شدیدی روبه‌رو هستند، درمان ACT می‌تواند به‌عنوان یک روش مؤثر در کاهش این خودانتقادی‌ها عمل کند. این درمان به بازماندگان کمک می‌کند که به خودشان اجازه دهند که احساسات خود را تجربه کنند، اما در عین حال از خود حمایت کنند و به‌ جای سرزنش خود، به خود شفقت نشان دهند. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد می‌تواند تفاوت‌های معناداری در میزان شفقت با خود ایجاد کند. این تأثیرات مثبت بر شفقت با خود، به‌طور غیرمستقیم منجر به کاهش نشانه‌های سوگ بیمارگون و بهبود کیفیت زندگی بازماندگان خودکشی می‌شود. به عبارت دیگر، وقتی فرد قادر به پذیرش و محبت به خود در فرآیند سوگ باشد، این می‌تواند به تسهیل فرآیند بهبودی روانی و کاهش رنج‌های عاطفی کمک کند و در نتیجه تفاوت معناداری را در میزان شفقت با خود ایجاد کند.

 

---

[1]  Lechner-Meichsner

 

سپاسگزاری

نگارندگان بر خود لازم/فرض می‌دانند از کلیه شرکت­کنندگان در پژوهش سپاسگزاری نمایند.

مشارکت نویسندگان

میزان مشارکت همه نویسندگان در نگارش مقاله یکسان بوده ­است.

تعارض منافع

هیچ‌گونه تعارض منافع توسط نویسندگان بیان نشده است.

References

 

Motamed Jalali, Mozhdeh, Monirpour, Nader, and Zarghami Hajibi, Majid. (1401) Investigating the effectiveness of cognitive-behavioral group therapy on reducing grief symptoms in women with persistent complex grief disorder. Disability Studies, 12(0), 7-0. (In Persian)

2.Jordan JR, McIntosh JL.)2011) Grief after suicide: Understanding the consequences and caring for the survivors: Routledge;

Shear MK, Simon N, Wall M, Zisook S, Neimeyer R, Duan N, et al.(2011). Complicated grief and related bereavement issues for DSM‐ 5.;28(2):103-17.

Zabelina, D. L., & Robinson, M. D. (2010). Don’t be so hard on yourself: selfcompassion facilitates creative originality among self-judgmental individuals. Creativity Research, 22(3), 288–293.

Alipourdhaghani, Fatemeh, 2019, Investigation of grief caused by COVID-19 and available treatment methods, First National Conference on Cognitive Sciences and Education, Shiraz. (In Persian)

Livheim, F., Hayes, L., Ghaderi, A., Magnusdottir, T., Högfeldt, A., Rowse, J., Turner, S., Hayes, S. C., & Tengström, A. (2015). The effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy for adolescent mental health: Swedish and Australian pilot outcomes. Journal of Child and Family Studies, 24(4), 1016–1030. https://doi.org/10.1007/s10826-014-9912-9(In Persian)

Bricker J, Tollison S. Comparison of motivational interviewing with acceptance and commitment therapy: a conceptual and clinical review. Behav Cogn Psychother. 2019 Oct;39(5):541-59. doi: 10.1017/S1352465810000901. Epub 2011 Feb 22. PMID: 21338532; PMCID: PMC3135725. (In Persian)

Abtahi Furoshani, Nafiseh and Rakhshan, Parvaneh, 2012, Effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy on Prolonged Grief Disorder and Reducing Distress in Female Nurses Bereaved by Corona, (In Persian)

Stroebe, M., & Schut, H., (1999). The dual process model of coping with bereavement: Rationale and description. Death Studies, 23, 197-224. 

Shear, M., Wang, Y., Skritskaya, N., Duan, N., Mauro, C., & Ghesquiere, A. (2014). Treatment of Complicated Grief in Elderly Persons: A Randomized Clinical Trial. JAMA Psychiatry, 71(11), 1287-1295.

Tourani Faezeh, Aghaei Hakimeh, Nouhi Shahnaz, Tabatabaei Seyed Musa. (2024) Comparing the effectiveness of emotion-focused therapy and compassion-based therapy on premature grief and psychological distress in caregivers of patients with cancer. Psychology Development. 13 (7): 140-131. (In Persian)

Damehri, Farangs; Sardari, Zohreh; Saeedmanesh, Mohsen; (2022) The effectiveness of acceptance and commitment therapy enriched with compassion on psychological well-being and suicidal tendencies in adolescents with parents with chronic psychological illness. Quarterly Journal of Social Work. 10(4): 37-47. (In Persian)

Lechner-Meichsner, F., Mauro, C., Skritskaya, N. A., & Shear, M. K. (2022). Change in avoidance and negative grief-related cognitions mediates treatment outcome in older adults with prolonged grief disorder. Psychotherapy Research, 32(1), 78-90.

Ekati, Gholam Nabi; Shahabizadeh, Fatemeh; Bahrenian, Seyed Abdul Majid. (2023). Comparing the effectiveness of acceptance and commitment therapy with and without self-compassion and mindfulness on emotional reactions of women with coronavirus anxiety and insecure attachment to their spouse. (In Persian)

 

 

 

 

 

---