سنجش شاخص¬های بعد ادراکی-احساسی قلمروهای محیطی بر پایه تفسیر قرارگاه¬های رفتاری کاربران (مورد پژوهی: مجموعه¬های مسکونی سازمانی شهر اهواز)
نیلوفر محمدی
1
(
گروه مهندسی معماری، واحد علوم و تحقیقات خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی،اهواز،ایران.
)
کورش مومنی
2
(
دانشیار دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول
)
ماهان ناجی
3
(
گروه گرافیک، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
)
کلید واژه: قلمرو, بعد ادراکی-احساسی, قرارگاه رفتاری, مجموعه¬های مسکونی, اهواز,
چکیده مقاله :
زندگی در خانه‌ای مناسب نیازمند سازمان‌دهی واضح محیط و تعریف دقیق قلمروهای زندگی است. تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل ادراکی و روانی تأثیر بیشتری بر رضایت ساکنان نسبت به عوامل کالبدی دارند. شناخت الگوهای رفتاری، توانایی معماران را در طراحی هماهنگ با نیازهای کاربران افزایش می‌دهد. این مطالعه به بررسی شهرک‌های مسکونی سازمانی در اهواز می‌پردازد و کارکرد رفتاری قلمروهای محیطی را از دیدگاه روانشناسی محیطی و نظریه قرارگاه‌های رفتاری مورد بررسی قرار می‌دهد. هدف، شناسایی شاخص‌های کلیدی قرارگاه رفتاری برای تحلیل بُعد رفتاری قلمروها است. روش پژوهش ترکیبی است؛ در بخش کیفی، ادبیات مربوط به شاخص‌های ادراکی و رفتاری مرور شد و در بخش کمی، پرسشنامه‌های ساختاریافته تدوین و داده‌ها با نرم‌افزار SPSS تحلیل شدند. نتایج نشان‌دهنده ارتباط معنادار بین شاخص‌های ادراکی و شاخص‌های قرارگاه رفتاری است که اهمیت ادغام مفاهیم رفتاری در طراحی مسکن را برای بهبود رضایت کاربران و کیفیت محیط نشان می‌دهد.
چکیده انگلیسی :
Living in a suitable home requires clear organization of the environment and definition of life domains. Research indicates that perceptual and psychological factors have a greater impact on residents’ satisfaction than physical factors. Understanding behavioral patterns enhances architects’ ability to design in alignment with user needs. This study examines organizational residential complexes in Ahvaz, focusing on the behavioral function of environmental domains through the lens of environmental psychology and behavioral settings theory. The aim is to identify key indicators of behavioral settings to analyze the behavioral dimension of these domains. A mixed-method approach was used: the qualitative phase involved reviewing relevant literature on perceptual and behavioral indicators, while the quantitative phase included administering structured questionnaires and analyzing data with SPSS software. Findings reveal a significant relationship between perceptual indicators and behavioral setting indices, highlighting the importance of integrating behavioral concepts in residential design for improved user satisfaction and environmental quality.
بحرینی، سیدحسین؛ و تاج بخش، گلناز. (1378). مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن، نشریه هنرهای زیبا، 6، 18-31.
بهزادفر، مصطفی؛ مطلبی، قاسم؛ و همدانی گلشن، حامد. (1398). تدوین یک چارچوب نظری ترکیبی از بر هم کنش نحو فضا و قرارگاه¬های رفتاری به منظور مقایسه الگوهای رفتاری-حرکتی در محیط¬های مسکونی: مورد کاوی نارمک، یوسف آباد و شهرک غرب، دانش شهرسازی، (4)، 91-110.
تفکر، ثریا؛ شاهچراغی، آزاده؛ و حبیب، فرح. (1398). بررسی تطبیقی معماری بازار تاریخی تجریش و مرکز خرید ارگ تهران بر اساس نظریۀ سینومرفی (هم ساختی کالبد-رفتار). مطالعات معماری ایران، 16(105).
حاجی آقابزرگ، آمنه؛ چرخچیان، مریم؛ و قبادیان، وحید. (1400). قرارگاه فضای ميانی در مجتمع¬های مسکونی تهران به منظور ارتقاء ميزان دلبستگی ساکنان، علوم و تکنولوژی محيط زيست، 23، 37-50.
جعفری، مژده. (1401). طراحی بر پایۀ قرارگاه های رفتاری (راهبردهای طراحی خوابگاه دانشجویی بر اساس تحلیل قرارگاه¬های رفتاری). قزوین: انتشارات جهاد دانشگاهی.
جم، فاطمه؛ محمدی، مریم. (1396). امنیت زنان و قلمروگرایی در محله ای مسکونی. هفت شهر(58-57)؛ 175-279.
دژدار، امید؛ طلیسچی، غلامرضا؛ و روحی دهکردی، رحمان. (1391). بازشناسی مفهوم قرارگاه های رفتاری مروری بر تعاریف و ویژگی¬های قرارگاه رفتاری با تأکید بر مرور تحلیلی متن شوگن، مطالعات محیطی هفت حصار، 1، 13-20.
ذاکرانی، امیر. (1395). طراحی پرگولای شهری با هدف ایجاد تغییر در الگوهای رفتاری گذر از خیابان، دستاورد، 26(34)، 16-23.
شاهچراغی، آزاده؛ و علیرضا بندرآباد. (1399). محاط در محیط: کاربرد روان شناسی محیطی در معماری و شهرسازی. تهران: انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
شریعتی، سارا؛ خاک زند، مهدی؛ و البرزی، فریبا. (1400). بررسی خلوت قرارگاه های رفتاری در سکونتگاه های دانشجویی شهر قزوین براساس همساختی (رفتار- کالبد) (مطالعه موردی: سکونتگاه های دانشجویی لاله و نرگس دانشگاه آزاد اسلامی قزوین). نشریه علمی مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 2، 419-438.
شفیعی، سعید. (1393). طراحی مجتمع مسکونی در رشت تاملی پیرامون انطباق قلمرو ذهنی و عینی در مجتمع های مسکونی. پایان نامه کارشناسی ارشد معماری. دانشکده هنر و معماری.
شعبانی، محمد مهدی؛ و منصوری، امیر. (1400). بررسی مفهوم قلمرو کوچه به عنوان یک عنصر فرهنگی در محلات ایرانی.مجله گردشگری فرهنگ، 2(5)، 29-36.
شولتز، کریستیان نوربرگ. (1393). وجود، فضا و معماری، ترجمه ویدا نوروز برازجانی. تهران: پرهام نقش، چاپ اول.
عینی¬فر، علیرضا؛ آقالطیفی، آزاده؛ و حیاتی، زینب. (1399). سیر تحول قلمروهای ثانویه، در درون خانه های دزفول. فصلنامه علمی صفه، 91، 27-48.
عینی¬فر، علیرضا؛ و فلاح، الهام. (1396). قلمرو در مسکن حاشیه کویری ایران (مطالعه موردی: محدوده قلمروها در مسکن سه دوره شهر عقدا). مسکن و محیط روستا، 161، 45-60.
گلرخ، شمین. (1391). قرارگاه رفتاری: واحدی برای تحلیل محیط. تهران: آرمانشهر.
لنگ، جان. (1396). آفرینش نظریة معماری،نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. توسط ترجمه علیرضا عینی فر. انتشارات دانشگاه تهران.
مدنی پور، علی. (1394). فضاهای عمومی و خصوصی شهر (ترجمه دکتر فرشاد نوریان). تهران: انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری.
مک اندرو، فرانسیس تی. (1394). روان شناسی محیطی، ترجمه غلامرضا محمودی. تهران: وانیا، چاپ چهارم.
قهفرخی، مهری؛ اختیاری، مریم؛ شریف، حمیدرضا. (1399). چارچوب شناسایی، تحلیل و بررسی قرارگاه های رفتاری در طراحی فضاهای داخلی مسکن- نمونه موردی منطقه فرهنگ شهر شیراز، نشریه هنرهای زیبا، 3، 19-36.
نیومن، اسکار. (1387). خلق فضای قابل دفاع (مترجم: فائزه رواقی و کاوه صابر). تهران: انتشارات طحان/هله.
Altman, I. (1975). The environment and social behavior: privacy, personal space, territory, and crowding.
Arzhmand, Mahmoud, Khani, Somayeh. (2012). The role of privacy in Iranian home architecture, Quarterly Journal of Iranian Islamic City Studies, 7, 27-38.
Barker, R. G. (1968). Concepts & Methods for Studying the Environment of Human Behaviour. Ecological Psychology.
Brown, G., Lawrence., & Robinson, S. L. (2005). Territoriality in oraganizations. Academy of Management Review, 30(3), 577-594. https://doi.org/10.5465/amr.2005.17293710
Bonnes, M., & Secchiaroli, G. (1995). Environmental psychology: A psycho-social introduction.
Biddulph, M. (2007). Introduction to residential layout. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780080468617
Francovich, C. (2008). Exploring leadership influence behaviors in the context of behavior settings. International Journal of Leadership Studies, 4(1), 38-50.
Heft, H., Hoch, J., Edmunds, T., & Weeks, J. (2014). Can the identity of a behavior setting be perceived through patterns of joint action? An investigation of place perception. Behavioral Sciences, 4(4), 371-393. 10.3390/bs4040371
Huang, J., Mori, S., & Nomura, R. (2019). Territorial cognition, behavior, and space of residents: a comparative study of territoriality between open and gated housing blocks; a case study of Changchun, China. Sustainability, 11(8), 2332. https://doi.org/10.3390/su11082332
Ricci, N. M. (2021). The Interplay of Psychology, Physiology and Architectural Design: an Overview. New Design Ideas, 5(2), 95-113.
Moore, G. (1979). Enviroment-Behavior Studies. In J.Snyder,& A. Catanese (eds.), Introduction to Architecture (PP.46-71). New York: McGraw-Hill.
Nasar, J. L. (2011). Environmental psychology and urban design. In Companion to urban design (pp. 162-174). Routledge.
Rapoport, A. (2005). Culture, architecture, and design: Locke Science Pub. Co., Chicago, US.
Scott, M. M. (2005). A powerful theory and a paradox: Ecological psychologists after Barker. Environment and behavior, 37(3), 295-329. https://doi.org/10.1177/0013916504270696
St-Jean, P., Clark, O. G., & Jemtrud, M. (2022). A review of the effects of architectural stimuli on human psychology and physiology. Building and Environment, 219, 109182. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2022.109182
Sanoff, H. (1971). Behavior settings in residential environments: A research strategy for determining what happens in the designed environment. Journal of Architectural Education, 25(4), 95-97. https://doi.org/10.1080/10464883.1971.11102472
Sheldrake, P. (2007). Placing the sacred: Transcendence and the city. Literature and Theology, 21(3), 243-258. https://doi.org/10.1093/litthe/frm023
Perkins, D. V., & Baker, F. (1991). A behavior setting assessment for community programs and residences. Community mental health journal, 27, 313-325. https://doi.org/10.1007/BF00752382
Popov, L., & Chompalov, I. (2012). Crossing over: The interdisciplinary meaning of behavior setting theory. International Journal of Humanities and Social Science, 2(19), 18-27.
Zubaidi F, Santosa H, R, Faqih M. (2013). Territoriality in the Traditional Context, Psychology and Behavioural Sciences. 2(3), 89-95.
