ارزیابی شاخص‌های توسعه منطقه 9 شهر اصفهان از دیدگاه کارشناسان

محورهای موضوعی : جغرافیا و برنامه ریزی شهری

عباس پاکدل ¹ , دکتر احمد خادم الحسینی ² , دکتر حمید صابری ³ , دکتر حجت مهکویی ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 - دانشیار، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
3 - دانشیار، مرکز تحقیقات گردشگری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
4 - دانشیار، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

تاریخ دریافت : 1404/03/03 تاریخ پذیرش : 1404/04/30 تاریخ انتشار : 1404/07/01

کلید واژه: الگوی فضایی, توسعه شهر, شاخص‌های عملکردی, اصفهان,

چکیده مقاله :

تعادل در ساختار فضایی شهرها از منظر توزیع متعادل امکانات و عملکردهای شهری به‌عنوان یک شاخص مهم برای بهبود کیفیت زندگی محسوب شده و از زیربناهای سیاست‌های عدالت توزیعی است؛ لذا دستیابی به تعادل در ساختار فضایی و توزیع عملکردهای شهری یکی از ضروریات در فرایند توسعه شهری بوده که ناشی از توجه به مسائل مختلف در شهرها است. پژوهش حاضر باهدف بررسی شاخص‌های عملکردی توسعه در منطقه 9 شهر اصفهان صورت گرفته است. پرسشنامه‌ای با طیف لیکرت تهیه و توسط 30 نفر از کارشناسان حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری منطقه 9 تکمیل شد. شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری در پرسشنامه‌ها مدنظر قرار گرفتند. از آزمون مدل سازی معادلات ساختاری و همچنین آزمون t-test استفاده شد. در نهایت الگوی توسعه مناسب برای منطقه 9 شهر اصفهان ارائه شد. طبق نتایج تأثیر شاخص‌های مورد مطالعه در بهبود ساختار عملکردی شهر بیشتر از حد متوسط می‌باشد. خدمات شهری و محیط زیست، اجتماعی-فرهنگی، کالبدی و اقتصادی مهم‌ترین شاخص‌ها برای بهبود ساختار عملکردی منطقه هستند. در شاخص اقتصادی، دسترسی به مراکز خرید؛ در شاخص اجتماعی-فرهنگی، امنیت در منطقه؛ در شاخص‌ کالبدی، کیفیت ساخت‌وسازها و در شاخص خدمات شهری، توسعه فضای سبز بیشترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری داشته‌اند. کمترین تأثیر را نیز در شاخص‌ اقتصادی، ارتقاء اقتصاد محلی نسبت به شهر اصفهان؛ در شاخص‌ اجتماعی- فرهنگی، مناسب‌سازی خدمات برای معلولین؛ در شاخص‌کالبدی، وجود پارکینگ‌های عمومی؛ در شاخص خدمات شهری، بهبود سرانه‌های خدمات شهری داشته‌اند.

کلمات کلیدی: الگوی فضایی، توسعه شهر، شاخص‌های عملکردی، اصفهان

چکیده مبسوط فارسی

مقدمه

با روند سريع شهرنشینی و ظهور کلان‌شهرها در سراسر جهان، مديران و برنامه‌ریزان شهری با چالش‌های گسترده‌ای از مسائل شهری روبه‌رو شده‌اند. مناطق کلان‌شهری به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور از شیوة سکونت انسانی، یکی از مسائل روز موردتوجه محققان بوده است. یکی از ویژگی‌های این مناطق شکل‌گیری و گسترش سریع در عرصه‌های مختلف در مقایسه با دیگر شیوه‌های سکونت انسانی است. هر منطقه‌ کلان‌شهری باتوجه‌به ویژگی‌های زمینه‌ ظهورش وابسته به محدودیت‌های گوناگون به‌ویژه محدودیت‌های طبیعی و امکانات منطقه‌ای است. تأمین زیرساخت‌ها و کارکردهای لازم شهری مانند مسکن، شبکه حمل‌ونقل و خدمات برای شهرنشینان تنها بخشی از اين چالش‌ها است. در اين راستا، تجربه نشان می‌دهد که توزيع متعادل زیرساخت‌ها و عملکردهای مختلف شهری می‌تواند بر رفتار مردم تأثیر بگذارد و به بهبود عملکرد کلی اقتصادی شهر، انسجام اجتماعی و پايداری محیطی کمک کند.

داده و روش

به‌منظور انجام این پژوهش پرسش‌نامه‌ای با طیف لیکرت طراحی و در آن شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری مدنظر قرار گرفتند. پرسش‌نامه‌ها توسط 30 نفر از کارشناسان مرتبط حوزه های برنامه ریزی و طراحی شهری منطقه 9 و به صورت تمام شماری تکمیل شدند. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS نسخه 27 و Amos نسخه 24 پردازش شده و تکنیک‌های آماری مناسب مانند آزمون‌های همبستگی، تحلیل عاملی و مدل‌یابی معادلات ساختاری (SEM) برای تحلیل روابط پیچیده میان شاخص‌ها و تأثیر آن‌ها بر ساختار عملکردی شهری به‌کار می‌رود. برای تحلیل آماری از آزمون مدل سازی معادلات ساختاری با روش حداقل مربعات جزئی (SEM) و همچنین آزمون t-test استفاده شد.

بحث و نتیجه گیری

در این پژوهش تأثیر شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری از نظر کارشناسان بررسی شده است. در شاخص‌های اقتصادی از نظر کارشناسان دسترسی به مراکز خرید و بازارهای محلی بیشترین تأثیر و ارتقاء اقتصاد محلی نسبت به کلان شهر اصفهان کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند. در شاخص‌های اجتماعی- فرهنگی از نظر کارشناسان ایمنی و امنیت در منطقه بیشترین تأثیر و مناسب سازی خدمات برای معلولین در منطقه کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند. در شاخص‌های کالبدی از نظر کارشناسان کیفیت ساخت‌و‌سازها در منطقه بیشترین تأثیر و وجود پارکینگ‌های عمومی در منطقه کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند. در شاخص‌های خدمات شهری و محیط‌زیست از نظر کارشناسان توسعه و نگهداشت فضای سبز بیشترین تأثیر و بهبود و رشد سرانه های خدمات شهری کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری را دارند. از نظر کارشناسان شاخص‌های اقتصادی بیشترین تأثیر و شاخص‌های اجتماعی- فرهنگی کمترین تأثیر را بر بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند. از نظر کارشناسان شاخص‌های اقتصادی در اولویت اول، خدمات شهری و محیط‌زیست در اولویت دوم، کالبدی در اولویت سوم و شاخص های اجتماعی- فرهنگی در اولویت چهارم در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری اثرگذار خواهند بود.

نتایج

در این پژوهش، وضعیت ساختار فضایی عملکردی منطقه ۹ اصفهان که با رشد نامنظم و ساخت‌وسازهای غیرمجاز مواجه است، بررسی شده است. این منطقه باوجود ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی، به دلیل کمبود امکاناتی نظیر ایستگاه‌های مترو، دوچرخه‌سواری، پل‌های عابر و پارکینگ با مشکلاتی روبه‌رو است. نتایج آزمون t نشان داد تأثیر شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری و محیط‌زیست در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری از نظر کارشناسان بیشتر از حد متوسط است. تحلیل اولویت‌ها با نرم‌افزار AMOS نشان داد که خدمات شهری و محیط‌زیست، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و اقتصادی به ترتیب از مهم‌ترین شاخص‌ها برای بهبود ساختار عملکردی منطقه هستند. از دیدگاه کارشناسان، در شاخص‌های اقتصادی، دسترسی به مراکز خرید و بازارهای محلی بیشترین تأثیر و ارتقای اقتصاد محلی نسبت به کلان‌شهر اصفهان کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارد. در شاخص‌های اجتماعی - فرهنگی، ایمنی و امنیت در منطقه بیشترین تأثیر و مناسب‌سازی خدمات برای معلولین کمترین تأثیر را دارد. در شاخص‌های کالبدی، کیفیت ساخت‌وسازها در منطقه بیشترین تأثیر و وجود پارکینگ‌های عمومی کمترین تأثیر را در این زمینه دارد. همچنین در شاخص‌های خدمات شهری و محیط‌زیست، توسعه و نگهداشت فضای سبز بیشترین تأثیر و بهبود و رشد سرانه‌های خدمات شهری کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارد. در نهایت، ارائه الگویی جامع برای توسعه متعادل منطقه ۹ اصفهان، با تمرکز بر رفع نابرابری‌ها و ارتقای شاخص‌های کلیدی، ضرورتی حیاتی تلقی می‌شود.

 

منابع و مآخذ

• آروین، محمود، پوراحمد، احمد، زیاری، کرامت اله و زنگنه شهرکی، سعید (1400). تحقق ساختار فضایی مطلوب شهری با ایجاد هسته‌های جدید (مورد مطالعه: شهر اهواز). اقتصاد شهری، 5.
• احدنژاد روشنی، محسن و سید احمد حسینی (1390). ارزیابی و پیش‌بینی تغییرات و پراکنش افقی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌های چند زمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4، 1-20.
• اسکندری عین‌الدین، هادی و سعیدی زارنجی، سمیرا (1402). تحلیل فضایی ساختار فعالیتی منطقه کلان‌شهری قزوین. مطالعات علوم محیط‌زیست، 8(4)، 7396-7382.
• باقری، بیتا، ماجدی، حمید، و حبیب، فرح (1399). تحلیل نقش ویژگی‌های مورفولوژیکی ساختار در توسعه کالبدی شهر به روش نحو فضا. فضای جغرافیایی، ۲۰ (۷۲)، ۱-۱۸.
• بشارتی فر، صادق، و محسنی، بهروز (1402). ارزیابی بازآفرینی شهری در محلات بافت فرسوده بارویکرد کالبدی- زیست محیطی و اجتماعی- فرهنگی (نمونه‌موردی: بندرماهشهر). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 2(1)، 1-18.
• تقوایی، مسعود، حسینی خواه، حسین و محمدی دوست، سلیمان (1400). ارزیابی راهبردی ساختار فضایی شهرها با تأکید بر الگوهای نوین آمایش شهری (پژوهش موردی: شهر یاسوج). برنامه‌ریزی فضایی، 11(3)، 144-117.
• حاتمی‌نژاد، حسین و فرجی ملایی، امین (1390). امکان‌سنجی اجرای طرح‌های استراتژی توسعه شهری در ایران، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(8)، 55 -76.
• حقانی، سهیلا، لطفی، صدیقه و بردی آنامرادنژاد، رحیم (1397). بررسی ساختار فضایی منطقه شهری مازندران مرکزی با تأکید بر شبکه اجتماعی. مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 7 (12)، 77-55.
• حسینی، علی (1395). تحليل الگوي ساختاري و عملكردي چندهسته‌اي شهري در برنامه‌ريزي فضايي تهران، رساله دکتری جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، دانشگاه تهران.
• حسن‌زاده، حسن، هوشیار، حسن و موسوی، میرنجف (1400). شناسایی و تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند مؤثر بر ساختار فضایی شهرها با رویکرد آینده‌پژوهی (نمونه موردی: شهر سردشت). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 11(42)، 165-143.
• حکمت‌نیا، حسن و قنبري، ابوالفضل (1385). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی شهري، انتشارات مفاخر، چاپ اول.
• خزایی، مصطفی (1398). توسعه شهری در ایران (چالش‌ها، راهبردها و الگوها). انتشارات جهاد دانشگاهی واحد شهید بهشتی.
• خواجه محمودی، نسرین، خمر، غلامعلی، ایستگلدی، مصطفی و نکوئی، ابوذر (1404). شناسایی مهم‌ترین رویکرد در ایجاد تعادل فضایی شهرهای جدید (موردمطالعه: شهر جدید رامشار سیستان). جغرافیا و روابط انسانی، 7(4)، 93-74.
• داداش‌پور، هاشم، و تدین، سپیده (1394). تحلیل نقش الگوهای سفر در ساختار فضایی منطقه کلان‌شهری تهران. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5 (13)، 86-64.
• رزاقی، حبیب اله، زیاري، کرامت اله، و سعیدي رضوانی، نوید (1390). مدل چندهسته‌ای و چندمرکزي شهر و کلان‌شهری، از نظریه تا عمل (مورد شهر کرج)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 26(102)، 100-74.
• رهنما، محمدرحیم، و عباس‌زاده، غلامرضا (1387). اصول، مبانی و مدل‌هاي سنجش فرم کالبدي شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول.
• ریاضی، حسین، حقیقت نائینی، غلامرضا، و داداش‌پور، هاشم (1402). ساختار عملکردی-فضایی در ارتباط با کیفیت دسترسی‌پذیری پایدار محدوده میدان انقلاب تهران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 38(2)، 201-191.
• عبدالهی ترکمانی، زهرا، یزدانی، محمدحسن و قنبری، ابوالفضل (1397). بررسی و تحلیل هسته‌های عملکردی و تأثیر آن بر تعادل ساختار فضایی شهر (مورد: کلان‌شهر تبریز). جغرافیا و برنامه‌ریزی، 23(70)، 226-207.
• فنی، زهره و باقری، اشرف‌السادات (1393). شهرهای کوچک و میانی (برنامه‌ریزی و توسعه). نشر مدیران امروز.
• قدمی، مصطفی، و یوسفیان، پریناز (1393). ‌‌‌‌تحلیلی بر تغییرات ساختار فضایی شهر اصفهان با گریزی بر آلودگی هوا. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 2(8)، 86-63.
• ملک‌زاده، ندا، داداش‌پور، هاشم و رفیعیان، مجتبی (1398). بررسی عوامل مؤثر بر ساختار فضایی شهری و منطقه‌ای با استفاده از روش تحلیل محتوا. دانش شهرسازی، 3(4)، 14-1.
• مؤمنی، کوروش، حسینی سیاه گلی، مهناز، و دامن باغ، صفیه (1403). تحلیلی بر شاخص‌های توسعه پایدار در محلات شهری: مطالعه موردی محلات 14 گانه منطقه 3 اصفهان. علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 21(3)، 156-125.
• ملاشاهی، حسین، مالکی مقدم، محمد اسماعیل (1404). شناسایی مشکلات محله با رویکرد برنامه‌ریزی محله‌محور (مطالعه موردی: محله 49 منطقه 2 شهرداری زاهدان). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7(3)، 39-52.
• نظری، زهرا، کامیابی، سعید، ارغان، عباس (1404) آسیب‌شناسی پراکنده‌رویی و گسترش افقی کلان‌شهر اهواز بر اساس مدل کوکوسو (COCOSO)، اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7 (3) ,95-116.
• Anas, A., Arnott, R., & Small, K. A. (1998). Urban spatial structure. Journal of economic literature, 36(3), 1426-1464.
• Acheampong, R. A. (2020). Spatial structure, intra-urban commuting patterns and travel mode choice: Analyses of relationships in the Kumasi Metropolis, Cities, 96, 102432.
• Chen, Y., Ge, Y., Yang, G., Wu, Z., Du, Y., Mao, F., & Chang, J. (2022). Inequalities of urban green space area and ecosystem services along urban center-edge gradients. Landscape and Urban Planning, 217,
• Ewing, R. Pendall, R. & Chen, D. (2003). Measuring sprawl and its transportation impacts. Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, 1831(1), pp.175-183.
• Kucherenko, O., Obodianska, O., Babii, I., & Denysenko, V. (2024). Functional and spatial interaction of existing and new parts of the city structure. Suchasni Tekhnolohii, Materialy i Konstruktsii v Budivnytstvi.
• Lee, B. (2007, January). Urban spatial structure, commuting, and growth in US metropolitan areas (Working Paper No. 8564). University of Southern California.
• López, García, Ángel, Miguel & Monroy, Moreno,  Ana I., (2016). "Income Segregation and Urban Spatial Structure: Evidence from Brazil," Research Department working papers. 957.
• Lopez, R. (2013). Changes and trends in urban sprawl in the United States 1970-2010. Paper presented at the 141st APHA Annual Meeting (November 2-November 6, 2013).
• Liu, X., Wang, M., Qiang, W., Wu, K., & Wang, X. (2020). Urban form, shrinking cities, and residential carbon emissions: Evidence from Chinese city-regions. Applied Energy, 261, 114409.
• Li, Y. (2020). Towards concentration and decentralization: The evolution of urban spatial structure of Chinese cities, 2001–2016. Computers, Environment and Urban Systems, 80, 101425.
• Meijers, E., & Burger, M. J. (2010). Spatial structure and productivity in US metropolitan areas. Environment and Planning A, 42, 1383–1402.
• Ogrodnik, K., & Kolendo, Ł. (2021). Application of GIS technology and AHP to determine the areas with fully developed, compact functional and spatial structure: A case study of Bialystok, Poland. Land Use Policy, 109, 105616.
• Song, Z., Wang, H., Qin, S., Li, X., Yang, Y., Wang, Y., & Meng, P. (2022). Building-level urban functional area identification based on multi-attribute aggregated data from cell phones: A method combining multidimensional time series with a SOM neural network. ISPRS International Journal of Geo-Information, 11, 72.
• Tsai, Y. H. (2001). Travel-efficient Urban Form: A Nationwide Study of Small Metropolitan Areas. University of Michigan Press.
• Tomko, M., & Winter, S. (2013). Describing the functional spatial structure of urban environments. Computers, Environment and Urban Systems, 41, 177–187.
• Wang, Z., Bai, J., & Feng, R. (2024). A multi-feature fusion method for urban functional regions identification: A case study of Xi'an, China. ISPRS International Journal of Geo-Information, 13, 156. https://doi.org/10.3390/ijgi13050156
• Wang, M., Derudder, B., & Liu, X. (2019). Polycentric urban development and economic productivity in China: A multiscalar analysis. Environment and Planning A, 51(8), 1622–1643.
• Wu, C., Smith, D., & Wang, M. (2021). Simulating the urban spatial structure with spatial interaction: A case study of urban polycentricity under different scenarios. Computers, environment and urban systems, 89, 1-13.
• Zhang, S., Liu, X., Tang, J., Cheng, S., & Wang, Y. (2019). Urban spatial structure and travel patterns: Analysis of workday and holiday travel using inhomogeneous Poisson point process models. Computers, Environment and Urban Systems, 73, 68-84

چکیده انگلیسی:

Abstract

The balance in the spatial structure of cities, from the perspective of the equitable distribution of urban facilities and functions, is considered an important indicator for improving the quality of life and is a fundamental aspect of distributive justice policies. Therefore, achieving balance in the spatial structure and distribution of urban functions is essential in the urban development process, stemming from attention to various issues within cities. This study aims to examine the performance indicators of development in region 9 of Isfahan. A questionnaire was prepared using a Likert scale and completed by 30 experts in urban planning and design from region 9. Economic, socio-cultural, physical, and urban service indicators were considered in the questionnaires. Structural equation modeling and t-test were employed for analysis. Ultimately, a suitable development model for region 9 of Isfahan was proposed. According to the results, the impact of the studied indicators on improving the functional structure of the city is above average. Urban services and the environment, socio-cultural factors, physical aspects, and economic indicators are the most significant factors for enhancing the functional structure of the area. In the economic indicator, access to shopping centers; in the socio-cultural indicator, security in the area; in the physical indicator, the quality of construction; and in the urban services indicator, the development of green spaces have had the greatest impact on improving the functional structure of urban areas. The least impact was observed in the economic indicator regarding the enhancement of the local economy compared to Isfahan; in the socio-cultural indicator, the adequacy of services for the disabled; in the physical indicator, the availability of public parking; and in the urban services indicator, the improvement of per capita urban services.

Keywords: Spatial Model, Urban Development, Performance Indicators, Isfahan.

 

Extended Abstract

Introduction

With the rapid urbanization process and the apearance of metropolises worldwide , urban managers and planners are faced a wide range of challenges in urban issues. Metropolitan areas , Urban regions, as an emerging phenomenon of human habitation have become one of the contemporary issues of interest to researchers. One of the characteristics of these areas is their rapid formation and expansion across various fields compared to other human settlement patterns. Each metropolitan region , considering the characteristics of its appearance  is dependent on various constraints  especially natural limitations and regional facilities. Providing infrastructures and essential urban  functions such as housing, transportation networks, and services for residents is only part of these challenges. In this regard, experience shows that a balanced distribution of urban infrastructure and various functions can influence people's behavior and contribute to the improvement of the city's overall economic performance, social cohesion  and environmental sustainability.

 Data and Method

 In order to conduct this research, a questionnaire was designed using a Likert scale, which included economic, socio-cultural, physical, and urban service indicators. The questionnaires were completed by 30 experts in the fields of urban planning and design in Region 9 using a census approach. The data were processed using SPSS version 27 and Amos version 24 software, employing appropriate statistical techniques such as correlation tests, factor analysis, and structural equation modeling (SEM) to analyze the complex relationships among the indicators and their impact on the functional structure of the urban environment . For statistical analysis, structural equation modeling with partial least squares (SEM) and t-test were used.

 Results and Discussion

 In this study, the impact of economic, socio-cultural, physical and urban service indicators on improving the functional structure of urban areas has been examined from the viewpoint of experts. . Regarding economic indicators, experts believe that access to shopping centers and local markets has the greatest impact, while the enhancement of the local economy has the least effect on improving the functional structure of urban areas compared to the metropolitan region of Isfahan.In terms of socio-cultural indicators, safety and security in the area are considered to have the most significant impact, whereas the adaptation of services for individuals with disabilities has the least effect on improving the functional structure of urban areas. Concerning physical indicators, experts indicate that the quality of construction in the area has the greatest impact, while the availability of public parking has the least effect on improving the functional structure of urban areas.In terms of urban services and environmental indicators, the development and maintenance of green spaces are seen as having the most significant impact, while the improvement and growth of per capita urban services have the least effect on enhancing the functional structure of urban areas.According to experts, economic indicators have the greatest impact and socio-cultural indicators have the least impact on improving the functional structure of urban areas.So economic indicators are the first priority, urban and environmental services are the second priority, physical indicators are the third priority, and socio-cultural indicators are the fourth priority, which will be effective in improving the functional structure of urban areas.

 Conclusion

In this study, the spatial-functional structure of Region 9  in Isfahan which is facing irregular growth and unauthorized construction has been investigated. Despite its natural and historical capacities, this region encounters challenges due to a lack of facilities such as metro stations, cycling, pedestrian bridges, and parking spaces.The results of the t-test indicated  that the impact of economic, socio-cultural, physical, and urban and environmental services indicators on improving the functional structure of urban areas is more than average according to experts. Priority analysis using  AMOS software showed that urban and environmental services, socio-cultural, physical, and economic are respectively the most important indicators for improving the functional structure of the region. From the experts' perspective, in economic indicators, access to shopping centers and local markets has the greatest impact, and development  of  the local economy compared  to the Isfahan metropolis has the least impact on improving the functional structure of urban areas. In socio-cultural indicators, safety and security in the region have the most significant impact and adaptation of services for individual with disabilities has the least impact. In physical indicators, the quality of construction in the region has the most impact and the availability of  public parking lots has the least impact in this regard. Additionally , in the urban services and environmental indicators , the development and maintenance of green space have  the most  impact and the improvement and growth of per capita urban services have  the least impact in improving the functional structure of urban areas. Finally, providing a comprehensive model for the balanced development of Region 9 in Isfahan focusing on eliminating inequalities and improving key indicators is considered a vital necessity.

 

References  

1. Arvin, Mahmoud, Pourahmad, Ahmad, Ziari, Keramatollah and Zanganeh Shahraki, Saeed (2011). Realization of the desired urban spatial structure by creating new nuclei (case study: Ahvaz city). Urban Economics, 5. ( in Persian)
2. Ahadnejad Roshni, Mohsen and Seyed Ahmad Hosseini (2011). Evaluation and prediction of changes and horizontal distribution of cities using multi-temporal satellite images and geographic information system. Urban Research and Planning, 4, 1-20. ( in Persian)
3. Anas, A., Arnott, R., & Small, K. A. (1998). Urban spatial structure. Journal of economic literature, 36(3), 1426-1464.
4. Acheampong, R. A. (2020). Spatial structure, intra-urban commuting patterns and travel mode choice: Analyses of relationships in the Kumasi Metropolis, Cities, 96, 102432.
5. Abdollahi Torkmani, Zahra, Yazdani, Mohammad Hassan and Ghanbari, Abolfazl (2018). Investigation and analysis of functional cores and their impact on the balance of the spatial structure of the city (case: Tabriz metropolis). Geography and Planning, 23(70), 226-207. ( in Persian)
6. Bagheri, Bita, Majedi, Hamid, and Habib, Farah (2010). Analyzing the role of morphological characteristics of the structure in the physical development of the city using the method of spatial syntax. Geographical Space, 20 (72), 1-18. ( in Persian)
7. Beshartifar, Sadegh, and Mohseni, Behrouz (2013). Evaluation of urban regeneration in degraded neighborhoods in terms of physical, environmental, and socio-cultural performance (case study: Bandar Mahshahr). New Ideas in The Geographical Sciences, 2(1), 1-18. ( in Persian)
8. Chen, Y., Ge, Y., Yang, G., Wu, Z., Du, Y., Mao, F., & Chang, J. (2022). Inequalities of urban green space area and ecosystem services along urban center-edge gradients. Landscape and Urban Planning, 217,
9. Dadashpour, Hashem, and Tedeen, Sepideh (2015). Analyzing the role of travel patterns in the spatial structure of Tehran metropolitan area. Journal of Geographical Space Planning, 5(13), 64-86. ( in Persian)
10. Eskandari Eyn-eddin, Hadi and Saeidi Zaranji, Samira (2013). Spatial analysis of the activity structure of the Qazvin metropolitan area. Environmental Science Studies, 8(4), 7396-7382. ( in Persian)
11. Ewing, R. Pendall, R. & Chen, D. (2003). Measuring sprawl and its transportation impacts. Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, 1831(1), pp.175-183.
12. Ghadami, Mostafa, and Yousefian, Parinaz (2014). ‌ Studies on Urban Structure and Function, Journal of Urban Structure and Function Studies, 2(8), 63-86. ( in Persian)
13. Hatami-nejad, Hossein, and Faraji-Mollaei, Amin (2011). Feasibility study of implementation of urban development strategy plans in Iran, Journal of Urban and Regional Studies and Research, 2(8), 55-76. ( in Persian)
14. Haqqani, Soheila, Lotfi, Sedighe and Bardi Anamaradnejad, Rahim (2018). Study of spatial structure of central Mazandaran urban area with emphasis on social network. Journal of Geography and Urban Space Development, 7(12), 55-77. ( in Persian)
15. Hosseini, Ali (2016). Analysis of the multi-core urban structural and functional model in Tehran spatial planning, PhD thesis in Geography and Urban Planning, University of Tehran. ( in Persian)
16. Hassanzadeh, Hassan, Hoshyar, Hassan and Mousavi, Mirnajaf (2017). Identification and analysis of smart growth indicators affecting the spatial structure of cities with a futures research approach (case study: Sardasht city). Journal of Geography (Regional Planning), 11(42), 143-165. ( in Persian)
17. Hekmatnia, Hassan and Ghanbari, Abolfazl (2006). Principles and methods of urban planning, Mafakher Publications, first edition. ( in Persian)
18. Khazaei, Mostafa (2019). Urban development in Iran (challenges, strategies and patterns). Shahid Beheshti University Jihad Publications. ( in Persian)
19. Khajeh Mahmoudi, Nasrin, Khamer, Gholamali, Istgoldi, Mustafa and Nakoei, Abuzar (2015). Identifying the most important approach in creating spatial balance of new cities (Case study: New city of Ramshar, Sistan). Geography and Human Relations, 7(4), 93-74. ( in Persian)
20. Kucherenko, O., Obodianska, O., Babii, I., & Denysenko, V. (2024). Functional and spatial interaction of existing and new parts of the city structure. Suchasni Tekhnolohii, Materialy i Konstruktsii v Budivnytstvi. .
21. Lee, B. (2007, January). Urban spatial structure, commuting, and growth in US metropolitan areas (Working Paper No. 8564). University of Southern California.
22. López, García, Ángel, Miguel & Monroy, Moreno,  Ana I., (2016). "Income Segregation and Urban Spatial Structure: Evidence from Brazil," Research Department working papers. 957.
23. Lopez, R. (2013). Changes and trends in urban sprawl in the United States 1970-2010. Paper presented at the 141st APHA Annual Meeting (November 2-November 6, 2013).
24. Liu, X., Wang, M., Qiang, W., Wu, K., & Wang, X. (2020). Urban form, shrinking cities, and residential carbon emissions: Evidence from Chinese city-regions. Applied Energy, 261, 114409.
25. Li, Y. (2020). Towards concentration and decentralization: The evolution of urban spatial structure of Chinese cities, 2001–2016. Computers, Environment and Urban Systems, 80, 101425.
26. Meijers, E., & Burger, M. J. (2010). Spatial structure and productivity in US metropolitan areas. Environment and Planning A, 42, 1383–1402.
27. Malekzadeh, Neda, Dadashpour, Hashem and Rafiian, Mojtaba (2019). Investigating factors affecting urban and regional spatial structure using content analysis. Danesh Ursazani, 3(4), 1-14. ( in Persian)
28. Momeni, Kourosh, Hosseini Siahgoli, Mahnaz, and Damanbagh, Safieh (2014). An analysis of sustainable development indicators in urban neighborhoods: A case study of 14 neighborhoods in the 3rd region of Isfahan. Social Sciences of Ferdowsi University of Mashhad, 21(3), 125-156. ( in Persian)
29. Mollashahi, Hossein, Maleki Moghadam, Mohammad Esmaeil (2014). Identifying neighborhood problems with a neighborhood-oriented planning approach (case study: neighborhood 49, region 2, Zahedan Municipality). New Ideas in The Geographical Sciences, 7(3), 39-52. ( in Persian)
30. Nazari, Zahra, Kamewa, Saeed, Arghan, Abbas (2014). Pathology of sprawl and horizontal expansion of the Ahvaz metropolis based on the COCOSO model, New Ideas in The Geographical Sciences, 7(3), 95-116. ( in Persian)
31. Ogrodnik, K., & Kolendo, Ł. (2021). Application of GIS technology and AHP to determine the areas with fully developed, compact functional and spatial structure: A case study of Bialystok, Poland. Land Use Policy, 109, 105616.
32. Razzaghi, Habibollah, Ziari, Keramatollah, and Saeedi Rezvani, Navid (2011). Multi-core and multi-center model of city and metropolis, from theory to practice (case of Karaj city), Journal of Geographical Research, 26(102), 100-74. ( in Persian)
33. Rahnama, Mohammad Rahim, and Abbaszadeh, Gholam Reza (2008). Principles, foundations and models of measuring the physical form of the city, Mashhad University Jihad Publications, first edition. ( in Persian)
34. Riazi, Hossein, Haghighat Naeini, Gholamreza, and Dadashpour, Hashem (2003). Functional-spatial structure in relation to the quality of sustainable accessibility of the Tehran Revolution Square area. Journal of Geographical Research, 38(2), 201-191. ( in Persian)
35. Song, Z., Wang, H., Qin, S., Li, X., Yang, Y., Wang, Y., & Meng, P. (2022). Building-level urban functional area identification based on multi-attribute aggregated data from cell phones: A method combining multidimensional time series with a SOM neural network. ISPRS International Journal of Geo-Information, 11, 72.
36. Tsai, Y. H. (2001). Travel-efficient Urban Form: A Nationwide Study of Small Metropolitan Areas. University of Michigan Press.
37. Tomko, M., & Winter, S. (2013). Describing the functional spatial structure of urban environments. Computers, Environment and Urban Systems, 41, 177–187.
38. Taghvaei, Masoud, Hosseinikhah, Hossein, and Mohammadi Doost, Suleman (2011). Strategic evaluation of the spatial structure of cities with emphasis on new urban planning models (case study: Yasuj city). Spatial Planning, 11(3), 117-144. (in Persian)
39. Wang, Z., Bai, J., & Feng, R. (2024). A multi-feature fusion method for urban functional regions identification: A case study of Xi'an, China. ISPRS International Journal of Geo-Information, 13, 156.
40. Wang, M., Derudder, B., & Liu, X. (2019). Polycentric urban development and economic productivity in China: A multiscalar analysis. Environment and Planning A, 51(8), 1622–1643.
41. Wu, C., Smith, D., & Wang, M. (2021). Simulating the urban spatial structure with spatial interaction: A case study of urban polycentricity under different scenarios. Computers, environment and urban systems, 89, 1-13. Article 101677.
42. Zhang, S., Liu, X., Tang, J., Cheng, S., & Wang, Y. (2019). Urban spatial structure and travel patterns: Analysis of workday and holiday travel using inhomogeneous Poisson point process models. Computers, Environment and Urban Systems, 73, 68-84

 

منابع و مأخذ:

1) آروین، محمود، پوراحمد، احمد، زیاری، کرامت اله و زنگنه شهرکی، سعید (1400). تحقق ساختار فضایی مطلوب شهری با ایجاد هسته‌های جدید (مورد مطالعه: شهر اهواز). اقتصاد شهری، 5.
2) احدنژاد روشنی، محسن و سید احمد حسینی (1390). ارزیابی و پیش‌بینی تغییرات و پراکنش افقی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌های چند زمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4، 1-20.
3) اسکندری عین‌الدین، هادی و سعیدی زارنجی، سمیرا (1402). تحلیل فضایی ساختار فعالیتی منطقه کلان‌شهری قزوین. مطالعات علوم محیط‌زیست، 8(4)، 7396-7382.
4) باقری، بیتا، ماجدی، حمید، و حبیب، فرح (1399). تحلیل نقش ویژگی‌های مورفولوژیکی ساختار در توسعه کالبدی شهر به روش نحو فضا. فضای جغرافیایی، ۲۰ (۷۲)، ۱-۱۸.
5) بشارتی فر، صادق، و محسنی، بهروز (1402). ارزیابی بازآفرینی شهری در محلات بافت فرسوده بارویکرد کالبدی- زیست محیطی و اجتماعی- فرهنگی (نمونه‌موردی: بندرماهشهر). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 2(1)، 1-18.
6) تقوایی، مسعود، حسینی خواه، حسین و محمدی دوست، سلیمان (1400). ارزیابی راهبردی ساختار فضایی شهرها با تأکید بر الگوهای نوین آمایش شهری (پژوهش موردی: شهر یاسوج). برنامه‌ریزی فضایی، 11(3)، 144-117.
7) حاتمی‌نژاد، حسین و فرجی ملایی، امین (1390). امکان‌سنجی اجرای طرح‌های استراتژی توسعه شهری در ایران، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(8)، 55 -76.
8) حقانی، سهیلا، لطفی، صدیقه و بردی آنامرادنژاد، رحیم (1397). بررسی ساختار فضایی منطقه شهری مازندران مرکزی با تأکید بر شبکه اجتماعی. مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 7 (12)، 77-55.
9) حسینی، علی (1395). تحليل الگوي ساختاري و عملكردي چندهسته‌اي شهري در برنامه‌ريزي فضايي تهران، رساله دکتری جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، دانشگاه تهران.
10) حسن‌زاده، حسن، هوشیار، حسن و موسوی، میرنجف (1400). شناسایی و تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند مؤثر بر ساختار فضایی شهرها با رویکرد آینده‌پژوهی (نمونه موردی: شهر سردشت). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 11(42)، 165-143.
11) حکمت‌نیا، حسن و قنبري، ابوالفضل (1385). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی شهري، انتشارات مفاخر، چاپ اول.
12) خزایی، مصطفی (1398). توسعه شهری در ایران (چالش‌ها، راهبردها و الگوها). انتشارات جهاد دانشگاهی واحد شهید بهشتی.
13) خواجه محمودی، نسرین، خمر، غلامعلی، ایستگلدی، مصطفی و نکوئی، ابوذر (1404). شناسایی مهم‌ترین رویکرد در ایجاد تعادل فضایی شهرهای جدید (موردمطالعه: شهر جدید رامشار سیستان). جغرافیا و روابط انسانی، 7(4)، 93-74.
14) داداش‌پور، هاشم، و تدین، سپیده (1394). تحلیل نقش الگوهای سفر در ساختار فضایی منطقه کلان‌شهری تهران. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5 (13)، 86-64.
15) رزاقی، حبیب اله، زیاري، کرامت اله، و سعیدي رضوانی، نوید (1390). مدل چندهسته‌ای و چندمرکزي شهر و کلان‌شهری، از نظریه تا عمل (مورد شهر کرج)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 26(102)، 100-74.
16) رهنما، محمدرحیم، و عباس‌زاده، غلامرضا (1387). اصول، مبانی و مدل‌هاي سنجش فرم کالبدي شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول.
17) ریاضی، حسین، حقیقت نائینی، غلامرضا، و داداش‌پور، هاشم (1402). ساختار عملکردی-فضایی در ارتباط با کیفیت دسترسی‌پذیری پایدار محدوده میدان انقلاب تهران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 38(2)، 201-191.
18‌ عبدالهی ترکمانی، زهرا، یزدانی، محمدحسن و قنبری، ابوالفضل (1397). بررسی و تحلیل هسته‌های عملکردی و تأثیر آن بر تعادل ساختار فضایی شهر (مورد: کلان‌شهر تبریز). جغرافیا و برنامه‌ریزی، 23(70)، 226-207.
19) فنی، زهره و باقری، اشرف‌السادات (1393). شهرهای کوچک و میانی (برنامه‌ریزی و توسعه). نشر مدیران امروز.
20) قدمی، مصطفی، و یوسفیان، پریناز (1393). تحلیلی بر تغییرات ساختار فضایی شهر اصفهان با گریزی بر آلودگی هوا. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 2(8)، 86-63.
21) ملک‌زاده، ندا، داداش‌پور، هاشم و رفیعیان، مجتبی (1398). بررسی عوامل مؤثر بر ساختار فضایی شهری و منطقه‌ای با استفاده از روش تحلیل محتوا. دانش شهرسازی، 3(4)، 14-1.
22) مؤمنی، کوروش، حسینی سیاه گلی، مهناز، و دامن باغ، صفیه (1403). تحلیلی بر شاخص‌های توسعه پایدار در محلات شهری: مطالعه موردی محلات 14 گانه منطقه 3 اصفهان. علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 21(3)، 156-125.
23) ملاشاهی، حسین، مالکی مقدم، محمد اسماعیل (1404). شناسایی مشکلات محله با رویکرد برنامه‌ریزی محله‌محور (مطالعه موردی: محله 49 منطقه 2 شهرداری زاهدان). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7(3)، 39-52.
24) نظری، زهرا، کامیابی، سعید، ارغان، عباس (1404) آسیب‌شناسی پراکنده‌رویی و گسترش افقی کلان‌شهر اهواز بر اساس مدل کوکوسو (COCOSO)، اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7 (3) ,95-116.
25) Anas, A., Arnott, R., & Small, K. A. (1998). Urban spatial structure. Journal of economic literature, 36(3), 1426-1464.
26) Chen, Y., Ge, Y., Yang, G., Wu, Z., Du, Y., Mao, F., & Chang, J. (2022). Inequalities of urban green space area and ecosystem services along urban center-edge gradients. Landscape and Urban Planning, 217, 104266.
27) Ewing, R. Pendall, R. & Chen, D. (2003). Measuring sprawl and its transportation impacts. Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, 1831(1), pp.175-183.
28) Kucherenko, O., Obodianska, O., Babii, I., & Denysenko, V. (2024). Functional and spatial interaction of existing and new parts of the city structure. Suchasni Tekhnolohii, Materialy i Konstruktsii v Budivnytstvi.
29) Lee, B. (2007, January). Urban spatial structure, commuting, and growth in US metropolitan areas (Working Paper No. 8564). University of Southern California.
30) López, García, Ángel, Miguel & Monroy, Moreno, Ana I., (2016). "Income Segregation and Urban Spatial Structure: Evidence from Brazil," Research Department working papers. 957.
31) Lopez, R. (2013). Changes and trends in urban sprawl in the United States 1970-2010. Paper presented at the 141st APHA Annual Meeting (November 2-November 6, 2013).
32) Liu, X., Wang, M., Qiang, W., Wu, K., & Wang, X. (2020). Urban form, shrinking cities, and residential carbon emissions: Evidence from Chinese city-regions. Applied Energy, 261, 114409.
33) Li, Y. (2020). Towards concentration and decentralization: The evolution of urban spatial structure of Chinese cities, 2001–2016. Computers, Environment and Urban Systems, 80, 101425.
34) Meijers, E., & Burger, M. J. (2010). Spatial structure and productivity in US metropolitan areas. Environment and Planning A, 42, 1383–1402.
35) Ogrodnik, K., & Kolendo, Ł. (2021). Application of GIS technology and AHP to determine the areas with fully developed, compact functional and spatial structure: A case study of Bialystok, Poland. Land Use Policy, 109, 105616.
36) Song, Z., Wang, H., Qin, S., Li, X., Yang, Y., Wang, Y., & Meng, P. (2022). Building-level urban functional area identification based on multi-attribute aggregated data from cell phones: A method combining multidimensional time series with a SOM neural network. ISPRS International Journal of Geo-Information, 11, 72.
37) Tsai, Y. H. (2001). Travel-efficient Urban Form: A Nationwide Study of Small Metropolitan Areas. University of Michigan Press.
38) Tomko, M., & Winter, S. (2013). Describing the functional spatial structure of urban environments. Computers, Environment and Urban Systems, 41, 177–187.
39) Wang, Z., Bai, J., & Feng, R. (2024). A multi-feature fusion method for urban functional regions identification: A case study of Xi'an, China. ISPRS International Journal of Geo-Information, 13, 156.
40) Wang, M., Derudder, B., & Liu, X. (2019). Polycentric urban development and economic productivity in China: A multiscalar analysis. Environment and Planning A, 51(8), 1622–1643.
41) Wu, C., Smith, D., & Wang, M. (2021). Simulating the urban spatial structure with spatial interaction: A case study of urban polycentricity under different scenarios. Computers, environment and urban systems, 89, 1-13. Article 101677.
42) Zhang, S., Liu, X., Tang, J., Cheng, S., & Wang, Y. (2019). Urban spatial structure and travel patterns: Analysis of workday and holiday travel using inhomogeneous Poisson point process models. Computers, Environment and Urban Systems, 73, 68-84

متن کامل:



نشريه­ علمي اندیشه‌های نو در علوم‌جغرافیایی، دوره 3، شماره 9، صفحات: 59-80 شاپا: 1473-2981   تاريخ دريافت: 03/03/1404 تاريخ پذيرش نهايي: 30/04/1404

 

 

ارزیابی شاخص‌های توسعه منطقه 9 شهر اصفهان از دیدگاه کارشناسان 

 

عباس پاکدل

دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران   

احمد خادم الحسینی ¹

دانشیار، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

حمید صابری

دانشیار، مرکز تحقیقات گردشگری، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

حجت مهکوئی

دانشیار، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

 

چکيده     

تعادل در ساختار فضایی شهرها از منظر توزیع متعادل امکانات و عملکردهای شهری به‌عنوان یک شاخص مهم برای بهبود کیفیت زندگی محسوب شده و از زیربناهای سیاست‌های عدالت توزیعی است؛ لذا دستیابی به تعادل در ساختار فضایی و توزیع عملکردهای شهری یکی از ضروریات در فرایند توسعه شهری بوده که ناشی از توجه به مسائل مختلف در شهرها است. پژوهش حاضر باهدف بررسی شاخص‌های عملکردی توسعه در منطقه 9 شهر اصفهان صورت گرفته است. پرسشنامه‌ای با طیف لیکرت تهیه و توسط 30 نفر از کارشناسان حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری منطقه 9 تکمیل شد. شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری در پرسشنامه‌ها مدنظر قرار گرفتند. از آزمون مدل سازی معادلات ساختاری و همچنین آزمون t-test استفاده شد. در نهایت الگوی توسعه مناسب برای منطقه 9 شهر اصفهان ارائه شد. طبق نتایج تأثیر شاخص‌های مورد مطالعه در بهبود ساختار عملکردی شهر بیشتر از حد متوسط می‌باشد. خدمات شهری و محیط زیست، اجتماعی-فرهنگی، کالبدی و اقتصادی مهم‌ترین شاخص‌ها برای بهبود ساختار عملکردی منطقه هستند. در شاخص اقتصادی، دسترسی به مراکز خرید؛ در شاخص اجتماعی-فرهنگی، امنیت در منطقه؛ در شاخص‌ کالبدی، کیفیت ساخت‌وسازها و در شاخص خدمات شهری، توسعه فضای سبز بیشترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری داشته‌اند. کمترین تأثیر را نیز در شاخص‌ اقتصادی، ارتقاء اقتصاد محلی نسبت به شهر اصفهان؛ در شاخص‌ اجتماعی- فرهنگی، مناسب‌سازی خدمات برای معلولین؛ در شاخص‌کالبدی، وجود پارکینگ‌های عمومی؛ در شاخص خدمات شهری، بهبود سرانه‌های خدمات شهری داشته‌اند. 

کلمات کلیدی: الگوی فضایی، توسعه شهر، شاخص‌های عملکردی، اصفهان

مقدمه

با روند سريع شهرنشینی و ظهور کلان‌شهرها در سراسر جهان، مديران و برنامه‌ریزان شهری با چالش‌های گسترده‌ای از مسائل شهری روبه‌رو شده‌اند (وانگ² و همکاران، 2019). مناطق کلان‌شهری به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور از شیوة سکونت انسانی، یکی از مسائل روز موردتوجه محققان بوده است (لوپز³، 2013؛ اوین⁴ و همکاران، 2002). یکی از ویژگی‌های این مناطق شکل‌گیری و گسترش سریع در عرصه‌های مختلف در مقایسه با دیگر شیوه‌های سکونت انسانی است. هر منطقه‌ کلان‌شهری باتوجه‌به ویژگی‌های زمینه‌ ظهورش وابسته به محدودیت‌های گوناگون به‌ویژه محدودیت‌های طبیعی و امکانات منطقه‌ای است (احدنژاد روشنی و حسینی 1390). تأمین زیرساخت‌ها و کارکردهای لازم شهری مانند مسکن، شبکه حمل‌ونقل و خدمات برای شهرنشینان تنها بخشی از اين چالش‌ها است. در اين راستا، تجربه نشان می‌دهد که توزيع متعادل زیرساخت‌ها و عملکردهای مختلف شهری می‌تواند بر رفتار مردم تأثیر بگذارد و به بهبود عملکرد کلی اقتصادی شهر، انسجام اجتماعی و پايداری محیطی کمک کند (لیو⁵ و همکاران، 2020). بر اثر توسعه پراکنده و بی‌سامان شهرها، الگوی سازمان فضایی شهر و ساختار اصلی آن دگرگون شده و موجب ازبین‌رفتن ساختار واحد در کل شهر و تمرکز نامعقول و نامناسب امکانات و خدمات در بخش‌های مختلف در شهرهای امروزی و توسعه اقتصادی - اجتماعی نابرابر در آن‌ها شده است (باقری و همکاران، 1394). چگونگی رشد هر شهر تحت‌تأثیر عوامل متعددي چون محدودیت طبیعی و امکانات آن، سیاست‌های برنامه‌ریزان و چگونگی مصرف زمین و بسیاري عوامل دیگر قرار دارد. ازاین‌رو، امروزه آگاهی از ساختار فضایی و شکل شهر می‌تواند یکی از عوامل مهم تأثیرگذار در میزان موفقیت برنامه‌ریزان و دست‌اندرکاران شهري باشد و به بهبود محیط‌های شهري کمک شایانی بنماید. اهمیت این مسئله سبب شده که در سال‌های اخیر، روش‌ها و مدل‌های چندي براي سنجش فرم شهري به‌کاررفته شوند (رهنما و عباس‌زاده، 1387). سکونتگاه‌های شهری، نهادهای پویای اجتماعی - اقتصادی هستند که همواره درحال‌رشد و توسعه‌اند و عناصر شهری نیز همگام با آن‌ها متحول می‌شوند. استان اصفهان به‌عنوان پیشتاز شهرنشینی و سومین استان پرجمعیت کشور، بیش از سایر مناطق تحت‌تأثیر تحولات جمعیتی است و ساختار شهری آن بازتابی از این روند پویاست. در منطقه ۹ شهر اصفهان، وجود باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی، مالکان را به تغییر کاربری به مسکونی و تجاری ترغیب کرده است. این امر پیامدهای نامطلوب فضایی به دنبال داشته؛ از جمله رشد ناموزون کالبد شهر، تشدید پدیدة اسکان غیررسمی در برخی نقاط، و ناهمگونی در توزیع خدمات شهری. همچنین، بافت فرسودة روستایی در این منطقه، چالش‌هایی را در ارائة خدمات ایجاد کرده و پراکنش نامتعادل کاربری‌های زمین‌شهری را تشدید نموده است. در این میان، تعادل ساختار فضایی منطقه‌ ۹ از منظر توزیع عادلانة امکانات و عملکردهای شهری، شاخصی کلیدی برای ارتقای کیفیت زندگی و زیربنای سیاست‌های عدالت توزیعی محسوب می‌شود. عدم تعادل موجود در ساختار فضایی - کارکردی این منطقه، نه‌تنها شاخص کیفیت محیط زندگی شهروندان را کاهش داده، بلکه به پراکنش ناکارآمد خدمات در سطح منطقه انجامیده است. باتوجه‌به پراکندگی ناهمگون جمعیت و عملکردها در منطقه‌ ۹، برنامه‌ریزی برای ایجاد توازن میان این دو در ابعاد گوناگون، ضرورتی انکارناپذیر است. باتوجه‌به اهمیت موضوع لذا پژوهش حاضر باهدف بررسی شاخص‌های عملکردی توسعه شهری در منطقه 9 شهر اصفهان از نظر کارشناسان صورت‌گرفته است.

 

 پیشینه تحقیق

تامکو و وینتر⁶ (2013) به توصیف ساختار فضایی و عملکردی محیط‌های شهری پرداختند و نشان دادند که مطالعه عملکردی امکان ساخت کامل‌ترین تصویر از شهر را می‌دهد. لوپز⁷ و همکاران (2016) تأثیر ساختار فضایی شهري بر جدایی‌گزینی درآمدي شهرهاي برزیل بین سال‌ها 2000 تا 2010 را بررسی کردند. نتایج نشان داد تراکم محلی فعالیت‌ها جدایی‌گزینی درآمدي را افزایش می‌دهد و درجه چندمرکزی - تک مرکزي شهرها بر جدایی‌گزینی‌ها تأثیر می‌گذارد. اگرودنایک و کولندو⁸ (2021) با استفاده از فناوری gis و Ahp به تعیین مناطق با ساختار عملکردی و فضایی بیالیستوک، لهستان پرداختند. آنها روشی برای شناسایی مناطق فشرده شهری با ساختار فضایی و عملکردی کاملاً توسعه‌یافته ارائه دادند که طبقه‌بندی منطقه موردمطالعه را از نظر سطح توسعه یک ساختار عملکردی و فضایی فشرده نشان می‌دهد. ویو⁹ و همکاران (2021) به شبیه‌سازی ساختار فضایی شهری با تعامل فضایی تحت سناریوهای مختلف پرداختند. نتایج نشان داد شیوه‌های برنامه‌ریزی با توزیع مجدد عناصر مورفولوژیکی شهری بر ساختار فضایی شهری و تعامل فضایی آن تأثیر می‌گذارد و همچنین ساختار فضایی کالبدی شهری و تعامل فضایی ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. این نتایج نقش برنامه‌ریزی شهری را برای دستیابی به محیط شهری پایدارتر و منسجم‌تر تقویت می‌کند. سونگ¹⁰ و همکاران (2022) به شناسایی مناطق عملکردی شهری نانجینگ پرداختند. نتایج نشان داد شهر نانجینگ دارای هفت نقطه داغ عملکردی با درجه بالایی از اختلاط است. این نتایج می‌توانند به‌عنوان پایه‌ای داده‌ای برای مطالعات شهری در زمینه‌هایی مانند ساختار فضایی شهری، جدایی محل کار و سکونت و ارزیابی مناسب‌بودن محیط‌زیست مورداستفاده قرار گیرند. ونگ¹¹ و همکاران (2024) روشی برای شناسایی مناطق عملکردی شهری با نام ASOE (فعالیت - صحنه - شیء - اقتصاد) را پیشنهاد می‌کند که ویژگی‌های استخراج‌شده از داده‌های چندمنبعی را برای درک تمایز فضایی عناصر انسانی و جغرافیایی شهری ادغام می‌کند. این تحقیق نشان می‌دهد که روش ادغام داده های چندمنبعی می تواند با بهره‌گیری کامل از مزایای داده های بزرگ، به شناسایی دقیق مناطق عملکردی شهری دست یابد. کوچرنکو¹² و همکاران (2024) تعامل عملکردی و فضایی بخش‌های موجود و جدید ساختار شهر را بررسی و چالش‌های مرتبط با شکل‌گیری و توسعه تجمعات شهری در شرایط جدید اقتصادی و سرزمینی بررسی کردند. این شرایط منجر به گرایش‌های مرکزگرایانه، افزایش تراکم در مراکز شهری، و تشدید چالش‌های زیرساختی می‌شود، که نیازمند راه‌حل‌هایی مبتنی بر رویکردهای فشرده و هماهنگ با نیازهای جدید شهری است. داداش پور و تدین (1394) نقش الگوهاي سفر در ساختار فضایی منطقه کلان‌شهري تهران و با استفاده از ابزار تحلیل شبکه در مقاطع زمانی 1375و 1385بررسی کردند تا با فهم ساختار فضایی منطقه بتوانند به ارائه راهکارهایی براي توسعه آتی و بهبود عملکردهاي اقتصادي، اجتماعی منطقه کلانشهري بپردازند. نتایج نشان داد که الگوي غالب جریان‌هاي سفر در منطقه کلان‌شهري تهران به صورت متمرکز بوده و عدم توزیع متناسب جمعیت و خدمات در سطح منطقه، نظام شبکه‌اي نامتعادلی را رقم زده و نوعی واگرایی و عدم یکپارچگی در منطقه را به وجود آورده است. حسینی (1395) به تحلیل الگوی ساختاری و عملکردی چندهسته‌ای شهری در برنامه‌ریزی فضایی تهران، پرداخته است. بر اساس یافته‌های این پژوهش شهر تهران طی صد سال گذشته، تجربه داشتن یک مرکز قوی را در سطح ملی گذرانده و تشدید روند مهاجرت و توسعه فعالیت‌ها در پیرامون آن در پنج دهه اخیر، باعث گردیده که این شهر در محورهای فرعی جدید توسعه یابد و هسته‌های فرعی نوین را در فضای کلان‌شهری خود شکل دهد. اینکه فرآیند شکل‌گیری چندهسته‌ای شهر تهران تابعی از عوامل و فرآیندهای اقتصاد سیاسی، مرکزیت سیاسی، خواست و اراده نظام سیاسی، سیاست‌های توسعه زمین و همچنین برنامه‌ریزی دستوری و از بالا به پایین با تأکید بر طرح‌های توسعه شهری بوده است. عبداللهی ترکمانی (1397) به بررسی و تحليل هسته‌هاي عملکردي و تأثير آن بر تعادل ساختار فضايی شهر تبريز پرداختند. نتايج نشان داد که الگوهاي فضايي هسته‌هاي عملکردي به صورت تک‌هسته‌اي مي‌باشد و ساختار فضايي شهر تبريز به صورت تک‌قطبي و تمايل به مرکز شهر مي‌باشد. نتايج همبستگي فضايي نيز نشان مي‌دهد که ارتباط مثبتي بين هسته‌هاي عملکردي و توزيع جمعيت وجود دارد و تقويت هسته‌هاي عملکردي باعث تمرکز جمعيت به ويژه در مرکز شهر خواهد شد. ملک‌زاده و همکاران (1398) به بررسی عوامل مؤثر بر ساختار فضایی شهری و منطقه‌ای با استفاده از روش تحلیل محتوا پرداختند. نتایج نشان داد عامل تغییرات جمعیتی و فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی، زیرساخت و تجهیزات، کالبدی و محیطی، نهادی، قوانین و مقررات و جهانی شدن و نیروهای محرک متناظر با این عوامل بر ساختار فضایی شهری و منطقه‌ای مؤثرند و عوامل و نیروهای محرک نه به صورت مستقل و واحد بلکه تحت تأثیر یکدیگر و برآیند برهمکنش آنها بر ساختار فضایی تأثیر می‌گذارد. حقانی و همکاران (1399) به بررسی ساختار فضایی منطقه شهری مازندران مرکزی پرداختند. نتایج بیانگر این است که، مورفولوژی منطقه چند مرکزیت مازندران مرکزی، دخالت محسوسی در ریخت‌شناسی این منطقه دارا می‌باشد. زیرا فرم منطقه به گونه‌ای است که شهرهای مجاور از الگوی خوشه‌ای پیروی می‌کنند و شکل شبکه‌ای به منطقه الحاق کردند. آروین و همکاران (1400) به بررسی ساختار فضایی مطلوب شهری با ایجاد هسته‌های جدید در شهر اهواز پرداختند. آنها به شناسایی پهنه‌های مناسب به منظور ایجاد هسته‌های جدید در ساختار فضایی شهر اهواز پرداختند. از روش، تکنیک تحلیل سلسله مراتبی برای رتبه‌بندی محلات، به منظور تعیین هسته جدید از روش کوپراس و برای تهیه نقشه‌ها از روش تراکم کرنل استفاده کردند. تقوایی و همکاران (1400) ساختار فضایی شهر یاسوج با تأکید بر الگوهای نوین آمایش‌شهری را بررسی کردند. نتایج نشان داد توسعه مطلوب و هدفمند شهر یاسوج مبتنی بر توجه به ابعاد و مؤلفه‌های 17 پیشران کلیدی می‌باشد. همچنین نتایج تحلیل و برنامه‌ریزی سناریو مبنا نشان داد که قلب و هسته مرکزی و همچنین شاکله توسعه‌ شهر یاسوج بر مبنای راهبرد گردشگری (48/0) است. حسن‌زاده و همکاران (1400) به شناسایی و تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند مؤثر بر ساختار فضایی شهرها با رویکرد آینده‌پژوهی در شهر سردشت پرداختند. نتایج نشان داد رونق صنعت گردشگری و کاربری تفریحی، توسعه فیزیکی فشرده و متراکم شهر، توسعه نرخ اشتغال، افزایش ساخت‌و‌سازها و تخریب محیط زیست، افزایش قیمت زمین، رونق مراکز تجاری و.... در توسعه فضایی و رشد هوشمند شهر سردشت تأثیر گذارند. ریاضی و همکاران (1402) به بررسی ساختار فضایی و هماهنگی ایستگاه‌ها و محورهای شهری با استفاده از پایگاه داده‌های جغرافیایی و روش‌های تحلیل فضایی شامل تحلیل چیدمان فضا و تحلیل شبکه شهری پرداخته‌اند. نتایج حاکی از آن است که 75% نقاط فعالیتی در محورهای ساختاری و 70% در بلوک‌های با دسترسی مناسب قرار دارند و محدوده مورد مطالعه از نظر هماهنگی ساختارها و دسترسی به حمل‌ونقل عمومی وضعیت مناسبی دارد. اسکندری و سعیدی (1402) تحلیل فضایی ساختار فعالیتی منطقه کلان‌شهری قزوین را بررسی کردند. نتایج نشان داد منطقه کلان‌شهری قزوین دارای ساختار مسلط خطی با روند و توسعه در جهت تکوین ساختار شعاعی - حلقوی در نیمه جنوبی آن است. همچنین ساختار فضایی منطقه کلان‌شهری قزوین در پیوند با گسترش مناسبات و ارتباطات اقتصادی با شهرها و نقاط روستایی به‌خصوص در قسمت جنوبی محدوده صورت گرفته است. بشارتی‌فر و محسنی (1402) محلات بافت فرسوده بندر ماهشهر را با رویکرد کالبدی- زیست محیطی و اجتماعی- فرهنگی بررسی کردند. نتایج نشان داد مولفه کالبدی- زیست محیطی با میانگین امتیاز 85/3 و مولفه اجتماعی- فرهنگی با 83/3 به ترتیب در عدم تحقق بازآفرینی شهری نقش داشته است. همچنین براساس نتایج ضریب همبستگی پیرسون، ارتباط معناداری بین شاخص‌های اجتماعی- فرهنگی و کالبدی-زیست محیطی وجود داشته اما شدت همبستگی و معناداری آن‌ها در شاخص اجتماعی- فرهنگی با امتیاز 794/0 و شاخص کالبدی- زیست محیطی با امتیاز 854/0 می‌باشد. مومنی و همکاران (1403) در پژوهشی با هدف ارزیابی پایداری محلات 14 گانه منطقه 3 شهر اصفهان دریافتند که شاخص‌های کالبدی-زیست‌محیطی و بهداشتی-درمانی در وضعیت فراپایداری، شاخص‌های اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی در وضعیت ناپایداری قرار دارد. محله‌های خواجو و چرخاب پایدارترین و سرتاوه ناپایدارترین محلات از نظر توسعه پایدار می باشند. خواجه محمودی و همکاران (1404) مهمترین رویکرد در ایجاد تعادل فضایی شهر جدید رامشار سیستان را بررسی کردند. توسعه متوازن، شرایط خاص ژئوپولوتیکی، شناسایی دقیق ویژگی‌های کمی و کیفی منطقه، مدیریت توسعه منطقه‌ای، حکمرانی خوب شهری و گفتمان سازی بین سازمان‌های ذیربط در قالب رویکرد آمایشی، به‌عنوان مهمترین رویکرد در ایجاد تعادل فضایی شهر جدید رامشار شناسایی شد. این نتایج نشان داد مهمترین رویکرد در ایجاد تعادل فضایی شهر جدید رامشار، رویکرد آمایشی، است. نظری و همکاران (1404) آسیب شناسی پراکنده‌رویی و گسترش افقی کلان‌شهر اهواز براساس مدل کوکوسو را بررسی کردند. نتایج نشان داد مناطق 1 و 8 شهر اهواز با حرف اختصاری B و با کسب وزن نهایی 94/2 در آزمون کوکوسو مطلوب‌ترین وضعیت و شرایط را به خود اختصاص داده است. مناطق 2 و 6 شهر اهواز با حرف اختصاری D و با کسب وزن نهایی 49/1 نامطلوب‌ترین وضعیت و حداقل اثرگذاری را در میان سایر محدوده‌ها نسبت به مولفه‌های مطالعاتی کسب نموده است. ملاشاهی و مالکی مقدم (1404) در پژوهشی به شناسایی مشکلات محله 49 منطقه 2 شهرداری زاهدان پرداختند. نتایج نشان داد افزایش فضای سبز مهمترین مطالبه ساکنان این محله بوده و کمبود مراکز تفریحی و ورزشی، پیاده روهای نامناسب، عدم وجود شبکه حمل فاضلاب مناسب، جوی‌های مسدود شده نیز به ترتیب به‌عنوان بزرگ‌ترین مشکلات محله شناخته شدند.

 

مبانی نظری

ساختار فضایی شهری

در طول قرن بیستم و بیست ویکم، تغییرات اساسی در ساختار فضایی شهری در شهرهای جهانی رخ‌داده است که توجه جغرافی‌دانان، اقتصاددانان و برنامه‌ریزان شهری را به خود جلب کرده است. ساختار فضایی شهری یک مفهوم چند مقیاس با تأکید مفاهیم ریخت‌شناسی و عملکردی است و برای توصیف پیکربندی و پیوندهای فضایی بین گره‌های مختلف فعالیتی در یک منطقه شهری یا یک منطقه شهر به کار گرفته می‌شود (آچیمپونگ¹³، 2020). ساختار فضایی شهری موقعیت جغرافیایی و رابطه یکپارچه، عناصر مختلف شهری و همچنین مکانیسم داخلی بین شکل و تعامل شهری است (ژانگ¹⁴ و همکاران، 2019)؛ بنابراین ابعاد فضایی در ساختار فضایی شهری یا شکل شهری تا حد زیادی به مقیاس جغرافیایی وابسته است (لی¹⁵، 2007). ساختار فضایی شهر نمادی از فضای فیزیکی، فضای فعالیت‌های انسانی که پویایی اجتماعی و نشاط شهری را نشان می‌دهد، شامل می‌شود. این ساختار تأثیر مؤثری در زندگی روزمره فردی، برابری اجتماعی، رشد اقتصادی و توسعه پایدار دارد (چن¹⁶ و همکاران، 2022). از لحاظ نظری الگوهای متفاوتی برای ساختار فضایی مطرح شده است که شامل تک‌مرکزی در مقابل چندمرکزی، تمرکزگرایی در مقابل تمرکززدایی و فشرده در مقابل گسترش بی‌رویه است (تسای¹⁷، 2001) برخی، محققان چهار نوع دیگر از جمله چندمرکزی و پراکنده، چندمرکزی و فشرده، تک مرکزی و پراکنده و چهارم تک مرکزی و فشرده را مطرح می‌کند (میجرز¹⁸ و همکاران، 2010؛ لی¹⁹، 2020)؛ بنابراین ساختارهای فضایی شهرهای مدرن کاملاً متنوع بوده و امکان وجود ساختارهای تک مرکزی، چندمرکزی و پراکنده را در برمی‌گیرد (آناس²⁰ و همکاران، 1998). ساختار فضایی یک شهر اثرات قابل‌توجهی بر کارایی و کیفیت زیست‌محیطی شهري دارد، شکل یک شهر و الگوي توزیع جمعیت و تخصیص کاربري و فعالیت‌ها در کیفیت هوا و به‌تبع آن شاخص‌های دیگر شهر، نقش ایفا می‌کند. امروزه بقای شهرها بستگی به یافتن راه‌حل‌های خلاق و سریع براي مسائل و مشکلات دارد (رزاقی و همکاران، 1390).  

 

شهر

شهر، به‌عنوان یکی از دستاوردهاي بشر از دیرباز موردتوجه تمدن‌ها بوده است، لیکن از ابتداي قرن نوزدهم توجه به مسائل شهري شکل جدیدتري به خود گرفت. زیرا رشد صنعت و تکنولوژي بر گستردگی شهرها افزود و در این رهگذر رشد و توسعه کالبد شهرها نه‌تنها از عوامل طبیعی بلکه از عوامل انسانی نیز تأثیر پذیرفت (قدمی و یوسفیان، 1393). شهر اجتماعی از انسان‌ها است با تعداد و تراکم معین و متناسب جمعیت، با بافت و ساختار کالبدي یکپارچه و به‌هم‌پیوسته شامل محلات، کوی‌ها و مناطق مسکونی، فضاهاي فرهنگی و تجاري، اداري و خدماتی که بیشتر ساکنان شاغل دائمی آن در شغل‌های غیرکشاورزی به کار مشغول هستند (حکمت‌نیا و قنبری، 1385).

 

توسعه شهر

توسعه شهری فرایندی است که با تأکید بر توسعه اقتصادی و اجتماعی شهر به واسطه مشارکت مردم، کیفیت زندگی را برای شهروندان بهبود می‌بخشد و چالش‌ها و مشکلات شهری را کاهش می‌دهد (خزایی، 1398). به عبارت دیگر توسعه شهری به مفهوم ارتقای بهره‌وری و بهینه‌سازی استفاده از زمین و امکان توسعه درون‌شهری و ارتقای سطح دسترسی ساکنان به خدمات شهری است (حاتمی‌نژاد و فرجی‌ملایی، 1390). ساختار کالبدی مبتنی بر توسعه پایدار شهری، بیانگر تعادل و پویایی فضای شهری و ارتباط آن با ساختار اجتماعی - اقتصادی و طبیعی است که به ارتقای کمی و کیفی سطح زندگی ساکنان می‌انجامد (فنی و باقری، 1393).

 

روش‌شناسی تحقیق

به‌منظور انجام این پژوهش پرسش‌نامه‌ای با طیف لیکرت طراحی و در آن شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری مدنظر قرار گرفتند. شاخص‌های مذکور با مطالعات کتابخانه‌ای و با نظر کارشناسان مربوطه انتخاب شد. پرسش‌نامه‌ها توسط 30 نفر از کارشناسان مرتبط حوزه های برنامه ریزی و طراحی شهری منطقه 9 و به صورت تمام شماری تکمیل شدند. پرسشنامه ها در نرم افزار SPSS وارد و با ترکیب کردن از حالت کیفی خارج و به حالت کمی تبدیل شدند. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS نسخه 27 و Amos نسخه 24 پردازش شده و تکنیک‌های آماری مناسب مانند آزمون‌های همبستگی، تحلیل عاملی و مدل‌یابی معادلات ساختاری (SEM) برای تحلیل روابط پیچیده میان شاخص‌ها و تأثیر آن‌ها بر ساختار عملکردی شهری به‌کار می‌رود. این تحلیل‌ها به‌منظور شناسایی تأثیرات مثبت و منفی شاخص‌ها در بهبود ساختار عملکردی منطقه شهری و ارائه الگوی توسعه مناسب برای منطقه 9 شهر اصفهان انجام می شود. برای تحلیل آماری از آزمون مدل سازی معادلات ساختاری با روش حداقل مربعات جزئی (SEM) و همچنین آزمون t-test استفاده شد. از آنجاکه داده های کامپیوت شده، دارای ماهیت پارامتری بودند و همچنین توزیع داده ها هم نرمال بود و هدف مقایسه میانگین ها بود، تنها آزمون آماری مرتبط با این پیش فرضها آزمون تی بود، و لذا به ناچار باید از این آزمون استفاده می شد.

 

معرفی منطقه موردمطالعه

شهر اصفهان بین عرض‌های جغرافیایی شمالی‌ترین نقطه: ۳۲°۴۶′۴۸″ شمالی و جنوبی‌ترین نقطه: ۳۲°۳۲′۲۴″ شمالی و طول‌های جغرافیایی شرقی‌ترین نقطه: ۵۱°۴۵′۰۰″ شرقی و غربی‌ترین نقطه: ۵۱°۳۴′۴۸″ شرقی قرار گرفته است که بعد از تهران و مشهد سومین شهر پرجمعیت ایران است. این شهر با مساحت 550 کیلومتر مربع و پیرامون 136 کیلومتر، به صورت یک چند ضلعی نامنظم است که طول شمالی- جنوبی آن به طور متوسط 27 کیلومتر و عرض متوسط غربی- شرقی آن 25 کیلومتر است. حد شمالی محدوده شهر به خورزوق و شاهین شهر، حد جنوبی آن به خط راه آهن، حد غربی آن به شهر درچه و خمینی‌شهر و حد شرقی آن به اول جاده‌ نایین منتهی می‌شود (اطلس کلانشهر اصفهان، 1394).این شهر در منطقه‌ای نیمه بیابانی در مرکز ایران و در کنار زاینده‌رود قرار گرفته است که از کوه‌های مرکزی ایران در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد و به باتلاق گاوخونی می‌ریزد. سطح شهر از سطح عمومی دریاها حدود ۱۵۷۰ متر ارتفاع دارد، در قسمت شمالی و شرقی به کویر محدود می‌گردد و در قسمت غربی و جنوبی نیز به سلسله کوه‌های زاگرس منتهی می‌شود. کوهستان کرکس در پنجاه کیلومتری شمال اصفهان و زردکوه بختیاری در جنوب غربی آن قرار دارد. شهر اصفهان بر روی دشتی به نسبت هموار با شیبی در حدود دو درصد به طرف شمال شرقی بنا گردیده و در طی سده‌های گذشته در سمت جنوب غربی به سبب وجود آب فراوان‌تر و آلودگی کمتر توسعه بیشتری یافته است. منطقه 9 از شمال با مناطق ۲ و منطقه ۱۱ و از شرق با منطقه ۱ از طریق بزرگراه شهید خرازی از جنوب کاملاً با رودخانه زاینده‌رود هم‌جوار است و از غرب با شهر و شهرستان خمینی‌شهر هم‌مرز است. این منطقه غربی‌ترین بخش شهر اصفهان است. این منطقه شامل ۹ محله است که شامل محله های گورتان، ناژوان، جاوان پایین، زهران، لادان، نصرآباد، کارلادان، جروگان و محله سودان می‌باشد. این محلات ترکیبی از بافت‌های قدیمی، سنتی و تا حدی فرسوده را شامل می‌شوند، اما در سال‌های اخیر با پروژه‌های عمرانی مثل احداث خیابان‌ها و مراکز تجاری در حال توسعه می‌باشند. در شکل (1) موقعیت جغرافیایی منطقه 9 و شهر اصفهان در استان اصفهان نشان داده شده است.

 

 

شکل 1: نقشه موقعیت استان، شهر و منطقه‌بندی شهر اصفهان

مآخذ: نگارندگان 

بحث و یافته‌ها

در این پژوهش تأثیر شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری از نظر کارشناسان بررسی شده است. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در جدول (1) میانگین دسترسی به مراکز خرید و بازارهای محلی از نظر کارشناسان 333/4، میانگین دسترسی به خدمات بانکی در منطقه 220/4، میانگین فعالیت زنان در منطقه 207/4، میانگین درآمد ساکنان در منطقه 240/4، میانگین ارتقاء اقتصاد محلی نسبت به کلان شهر اصفهان 127/4، میانگین ایجاد تنوع شغلی در منطقه 240/4، میانگین استفاده از تکنولوژی و فناوری­های نوین جهانی در ارتقاء اقتصاد محلی 160/4، میانگین جذابیت فعالان اقتصاد منطقه 240/4 و میانگین استطاعت تأمین مسکن شهروندان 300/4 می باشد. بنابراین در شاخص‌های اقتصادی از نظر کارشناسان دسترسی به مراکز خرید و بازارهای محلی بیشترین تأثیر و ارتقاء اقتصاد محلی نسبت به کلان شهر اصفهان کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند.

 

جدول 1: آمار توصیفی شاخص‌های اقتصادی از نظر کارشناسان

خیلی کم

کم

متوسط

زیاد

خیلی زیاد

میانگین

انحراف استاندارد

دسترسی به مراکز خرید و بازارهای محلی

درصد

1/3

2/7

8/7

36/0

51/3

4/333

0/849

میزان دسترسی به خدمات بانکی در منطقه

درصد

1/3

4/7

11/3

36/0

46/7

4/220

0/919

میزان فعالیت زنان در منطقه

درصد

0/7

4/7

18/0

26/7

50/0

4/207

0/943

میزان درآمد ساکنان در منطقه

درصد

1/3

9/3

8/0

26/7

54/7

4/240

1/034

ارتقای اقتصاد محلی نسبت به کلان‌شهر اصفهان

درصد

1/3

9/3

14/0

26/0

49/3

4/127

1/057

ایجاد تنوع شغلی در منطقه

درصد

0/7

8/0

12/7

24/0

54/7

4/240

1/001

استفاده از تکنولوژی و فناوری‌های نوین جهانی در ارتقای اقتصاد محلی

درصد

0/7

5/3

22/0

21/3

50/7

4/160

0/990

جذابیت فعالان اقتصاد منطقه

درصد

0/7

0

22/0

29/3

48/0

4/240

0/841

استطاعت تأمین مسکن شهروندان

درصد

0/7

1/3

22/0

19/3

56/7

4/300

0/903

مآخذ: نگارندگان

 

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده در جدول (2) میانگین کنترل و کاهش آسیب­های اجتماعی از نظر کارشناسان 627/3، میانگین ارتقاء آموزش­های شهروندی 727/3، میانگین میزان تحقق فعالیت بانوان 753/3، میانگین تأثیر خدمات بخش سلامت 827/3، میانگین مناسب­سازی خدمات برای معلولین در منطقه 400/3، میانگین تأثیر ایمنی و امنیت در منطقه 867/3، میانگین تأثیر اجرای برنامه­های فرهنگی، ملی و مذهبی 447/3، میانگین مشارکت کارشناسان 833/3 و میانگین رعایت حقوق شهروندی 767/3 می‌باشد. بنابراین در شاخص‌های اجتماعی- فرهنگی از نظر کارشناسان ایمنی و امنیت در منطقه بیشترین تأثیر و مناسب‌سازی خدمات برای معلولین در منطقه کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند.

 

 

 

 

جدول 2: آمار توصیفی شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی از نظر کارشناسان

		خیلی کم	کم	متوسط	زیاد	خیلی زیاد	میانگین	انحراف استاندارد
میزان کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی	درصد	4/7	6/0	37/3	26/0	26/0	3/627	1/078
میزان ارتقای آموزش‌های شهروندی	درصد	4/7	9/3	16/0	48/7	21/3	3/727	1/048
میزان تحقق فعالیت بانوان	درصد	2/7	7/3	25/3	41/3	23/3	3/753	0/983
میزان تأثیر خدمات بخش سلامت	درصد	2/7	6/7	18/7	49/3	22/7	3/827	0/947
میزان مناسب‌سازی خدمات برای معلولین در منطقه	درصد	4/7	14/0	30/0	39/3	12/0	3/400	1/023
میزان تأثیر ایمنی و امنیت در منطقه	درصد	2/0	11/3	20/7	30/0	36/0	3/867	1/091
میزان تأثیر اجرای برنامه‌های فرهنگی، ملی و مذهبی	درصد	4/7	8/7	35/3	40/0	11/3	3/447	0/966
میزان مشارکت شهروندان	درصد	0	11/3	23/3	36/0	29/3	3/833	0/979
رعایت حقوق شهروندی	درصد	2/0	15/3	22/0	25/3	35/3	3/767	1/149

مآخذ: نگارندگان

 

طبق جدول (3) و نتایج به‌دست‌آمده از شاخص‌های کالبدی، میانگین افزایش مطلوبیت حمل‌ونقل عمومی از نظر کارشناسان 873/3، میانگین بهبود ترافیک در شبکه معابر منطقه 913/3، میانگین کیفیت ساخت‌و‌سازها در منطقه 067/4، میانگین پیشرفت­های فیزیکی پروژه­های احداثی در منطقه 913/3، میانگین تأثیر تنوع فعالیتی کاربری­های منطقه 680/3، میانگین تأثیر وضعیت ظاهر و نمای ساختمان­ها 820/3، میانگین تأثیر وجود پاتوق­ها و فضاهای تعاملی در منطقه 727/3، میانگین تأثیر وجود پارکینگ­های عمومی در منطقه 547/3 و میانگین تأثیر نوسازی بافت­های فرسوده در منطقه 873/3 می باشد. بنابراین در شاخص‌های کالبدی از نظر کارشناسان کیفیت ساخت‌و‌سازها در منطقه بیشترین تأثیر و وجود پارکینگ‌های عمومی در منطقه کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند. 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 3: آمار توصیفی شاخص‌های کالبدی از نظر کارشناسان

		خیلی کم	کم	متوسط	زیاد	خیلی زیاد	میانگین	انحراف استاندارد
افزایش مطلوبیت حمل‌ونقل عمومی	درصد	2/0	6/0	19/3	48/0	24/7	3/873	0/922
بهبود ترافیک در شبکه معابر منطقه	درصد	2/0	4/0	26/7	35/3	32/0	3/913	0/962
کیفیت ساخت‌وسازها در منطقه	درصد	0	6/7	12/0	49/3	32/0	4/067	0/841
میزان پیشرفت‌های فیزیکی پروژه‌های احداثی در منطقه	درصد	0	6/7	24/7	39/3	29/3	3/913	0/897
میزان تأثیر تنوع فعالیتی کاربری­های منطقه	درصد	0	4/0	38/0	44/0	14/0	3/680	0/763
میزان تأثیر وضعیت ظاهر و نمای ساختمان‌ها	درصد	0	2/7	24/0	62/0	11/3	3/820	0/656
میزان تأثیر وجود پاتوق‌ها و فضاهای تعاملی در منطقه	درصد	2/7	6/7	30/0	36/7	24/0	3/727	0/989
میزان تأثیر وجود پارکینگ‌های عمومی در منطقه	درصد	4/7	9/3	34/0	30/7	21/3	3/547	1/072
میزان تأثیر نوسازی بافت‌های فرسوده در منطقه	درصد	0	8/7	26/7	33/3	31/3	3/873	0/957

مآخذ: نگارندگان

 

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از شاخص‌های خدمات شهری و محیط‌زیست در جدول (4)، میانگین تأثیر عملکرد زیباسازی در فضاهای شهری منطقه از نظر کارشناسان 280/4، میانگین تأثیر توسعه و نگهداشت فضای سبز 380/4، میانگین تأثیر جمع‌آوری و تفکیک پسماند در منطقه 220/4، میانگین تأثیر نگهداشت و پاکیزگی آبراهه­ها و مادی­ها 333/4، میانگین تأثیر پاکیزگی هوا 053/4، میانگین تأثیر مدیریت محیط زیست شهری 987/3، میانگین ساماندهی مشاغل و صنایع مزاحم 993/3، میانگین بهبود و رشد سرانه­های خدمات شهری 967/3 و میانگین انظباط ساخت‌و‌سازها و معابرهای شهری 973/3 می باشد. بنابراین در شاخص‌های خدمات شهری و محیط‌زیست از نظر کارشناسان توسعه و نگهداشت فضای سبز بیشترین تأثیر و بهبود و رشد سرانه­های خدمات شهری کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری را دارند.

 

 

 

 

 

 

 

جدول 4: آمار توصیفی شاخص‌های خدمات شهری و محیط زیست از نظر کارشناسان

		خیلی کم	کم	متوسط	زیاد	خیلی زیاد	میانگین	انحراف استاندارد
میزان تأثیر عملکرد زیباسازی در فضاهای شهری منطقه	درصد	0	0	15/3	41/3	43/3	4/280	0/715
میزان تأثیر توسعه و نگهداشت فضای سبز	درصد	0	0	6/0	50/0	44/0	4/380	0/598
میزان تأثیر جمع‌آوری و تفکیک پسماند در منطقه	درصد	0	2/7	14/7	40/7	42/0	4/220	0/793
میزان تأثیر نگهداشت و پاکیزگی آبراهه‌ها و مادی‌ها	درصد	0	4/0	9/3	36/0	50/7	4/333	0/808
میزان تأثیر پاکیزگی هوا	درصد	2/0	4/7	20/7	31/3	41/3	4/053	0/995
میزان تأثیر مدیریت محیط‌زیست شهری	درصد	2/0	2/7	22/0	41/3	32/0	3/987	0/912
ساماندهی مشاغل و صنایع مزاحم	درصد	2/0	4/7	24/7	29/3	39/3	3/993	1/007
بهبود و رشد سرانه‌های خدمات شهری	درصد	0	4/0	25/3	40/7	30/0	3/967	0/847
انضباط ساخت‌وسازها و معبرهای شهری	درصد	0	4/0	32/0	26/7	37/3	3/973	0/926

مآخذ: نگارندگان

 

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از نظر کارشناسان میانگین تأثیر شاخص‌های اقتصادی بر بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری 230/4، شاخص‌های اجتماعی- فرهنگی 694/3، شاخص‌های کالبدی 824/3 و شاخص‌های خدمات شهری و محیط زیست 132/4 است. بنابراین از نظر کارشناسان شاخص‌های اقتصادی بیشترین تأثیر و شاخص‌های اجتماعی- فرهنگی کمترین تأثیر را بر بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارند (جدول 5).

 

جدول 5: آمار توصیفی متغیرهای تأثیرگذار بر بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری از نظر کارشناسان

متغیرها	تعداد	حداقل	حداکثر	میانگین	انحراف استاندارد	چولگی	کشیدگی
اقتصادی	30	2/00	5/00	4/230	0/796	- 0/785	- 0/348
اجتماعی – فرهنگی	30	1/89	5/00	3/694	0/781	549/0-	604/0-
کالبدی	30	2/22	5/00	3/824	0/663	322/0-	0/002
خدمات شهری و محیط‌زیست	30	2/22	5/00	4/132	0/631	646/0-	0/236

مآخذ: نگارندگان

 

 

 

 

ارائه الگوی مناسب توسعه شهری مطلوب 

جهت ارائه الگوی مناسب توسعه شهری مطلوب از تکنیک تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم (CFA) و نرم‌افزار Amos استفاده شده است. نرمال بودن داده‌ها در نرم‌افزار آموس به‌وسیله دو شاخص کشیدگی و چولگی سنجیده می‌شود. چولگی 4 معیاری از تقارن یا عدم تقارن تابع توزیع می‌باشد. کشیدگی²¹ نشان دهنده ارتفاع یک توزیع است. کمتر بودن قدر مطلق چولگی و کشیدگی از مقدار 2 نرمال بودن توزیع داد­ها را نشان می‌دهد. بررسی روایی سازه از طریق تحلیل عاملی تأییدی انجام شده است. در اين مدل اندازه­گیری متغيرهاي مشاهده شده و متغیرهای پنهان با اسامی خود مشخص شده­اند و همچنين متغيرهاي e عبارات خطا مي­باشند. در شکل (2) اعداد به نمايش درآمده بر روي مسیرها ضرایب استانداردشده هستند. در جدول (6) بار عاملی برآورد شده به همراه مقادير معني‌داري و سایر شاخص‌هاي آماري آنها ارائه شده است.

 

 

شکل 2: ارائه الگوی بهبود ساختار فضایی عملکردی از نظر کارشناسان

مآخذ: نگارندگان

 

همان‌طور که در جدول (6) نشان داده شده است میزان کشیدگی و چولگی تمام گویه­ها بین بازه (2 و 2-)  می باشد که نشان‌دهنده نرمال بودن متغیرهاست. همچنین در مدل تحلیل عاملی برازش‌یافته بار عاملی تمام متغیرها در پیش‌بینی گویه­های مربوطه در سطح اطمینان 95/0 معنا‌دار می‌باشد. بنابراین هیچ‌یک از گویه­ها حذف نمی‌شوند.

 

جدول 6: نتایج تحلیل عاملی تأییدی پرسشنامه کارشناسان

متغیرها	چولگی	کشیدگی	بار عاملی استاندارد	بار عاملی غیراستاندارد	خطای استاندارد	آماره t	سطح معنی‌داری
اقتصادی	- 1/486	1/5	0/837	0/971	0/08	12/125	000/0
	- 1/23	1/257	0/802	1/008	0/088	11/399	000/0
	- 0/951	0/061	0/584	0/753	0/099	7/58	000/0
	- 1/296	0/714	0/838	1/186	0/098	12/154	000/0
	- 1/006	- 0/004	0/875	1/265	0/098	12/961	000/0
	- 1/138	0/259	0/933	1/277	0/089	14/313	000/0
	- 0/823	- 0/392	0/843	1/142	0/093	12/259	000/0
	- 0/747	- 0/13	0/721	0/811	0/061	13/271	000/0
	- 0/955	- 0/059	0/81	1
اجتماعی، فرهنگی	- 0/411	- 0/275	0/752	0/899	0/092	9/820	000/0
	- 0/909	0/369	0/687	0/792	0/09	8/783	000/0
	- 0/641	0/122	0/696	0/738	0/082	8/947	000/0
	- 0/888	0/74	0/671	0/704	0/082	8/559	000/0
	- 0/445	- 0/29	0/608	0/689	0/09	7/628	000/0
	- 0/636	- 0/541	0/894	1/082	0/089	12/217	000/0
	- 0/543	0/214	0/563	0/596	0/088	5/639	000/0
	- 0/394	- 0/864	0/798	0/866	0/082	10/585	000/0
	- 0/467	- 0/933	0/785	1
کالبدی	- 0/831	0/668	0/789	0/989	0/099	10/014	000/0
	- 0/643	0/088	0/786	1/026	0/103	9/963	000/0
	- 0/806	0/274	0/716	0/819	0/091	8/958	000/0
	- 0/389	- 0/692	0/687	0/838	0/098	8/542	000/0
	0/062	- 0/514	0/595	0/617	0/085	7/272	000/0
	- 0/369	0/399	0/578	0/516	0/073	7/052	000/0
	- 0/518	- 0/054	0/573	0/771	0/11	6/983	000/0
	- 0/4	- 0/318	0/715	1/042	0/117	8/938	000/0
	- 0/344	- 0/917	0/768	1
خدمات شهری و محیط‌زیست	- 0/466	- 0/946	0/751	0/941	0/126	7/471	000/0
	- 0/378	- 0/683	0/856	0/897	0/11	8/169	000/0
	- 0/735	- 0/109	0/72	1	0/139	7/212	000/0
	- 1/134	0/765	0/853	1/188	0/146	8/151	000/0
	- 0/886	0/259	0/545	0/95	0/164	5/808	000/0
	- 0/826	0/737	0/702	1/122	0/158	7/113	000/0
	- 0/739	- 0/053	0/664	1/172	0/172	6/819	000/0
	- 0/336	- 0/71	0/532	0/755	0/095	7/945	000/0
	- 0/252	- 1/2	0/616	1

مآخذ: نگارندگان

در جدول (7) ضرایب رگرسیونی برآوردشده مؤلفه­های متغیر پنهان مرتبه دوم (الگوی بهبود ساختار فضایی عملکردی) به همراه مقادير معني­داري و سایر شاخص‌هاي آماري آنها ارائه شده است. بر اساس نتایج به دست آمده از این جدول مي‌توان گفت تمامي ضرايب در سطح اطمينان 95 درصد معني‌دار هستند. همچنین با توجه به ضرایب استاندارد می‌توان گفت از نظر کارشناسان شاخص‌های اقتصادی در اولویت اول، خدمات شهری و محیط‌زیست در اولویت دوم، کالبدی در اولویت سوم و شاخص های اجتماعی- فرهنگی در اولویت چهارم در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری اثرگذار خواهند بود.

 

جدول 7: نتایج تحلیل عاملی مرتبه دوم الگوی بهبود ساختار فضایی عملکردی از نظر کارشناسان

متغیر پنهان مرتبه دوم	متغیر پنهان مرتبه اول	ضرایب استاندارد	ضرایب غیراستاندارد	خطای استاندارد	آماره t	سطح معنی‌داری
ساختار عملکردی	خدمات شهری و محیط‌زیست	0/829	1/882	0/146	12/887	0/000
	اجتماعی، فرهنگی	0/363	0/592	0/123	4/813	0/000
	کالبدی	0/739	0/987	0/083	11/904	0/000
	اقتصادی	0/875	1

مآخذ: نگارندگان

جهت ارزیابی مدل اندازه­گیری، شاخص‌های برازش مدل به همراه مقادیر مطلوب آن‌ها در جدول (8) ارائه شده است. این شاخص‌ها نشان از برازش مطلوب مدل اندازه‌گیری داشته و معنا‌داری بارهای عاملی هر متغیر مشاهده  شده به متغیر مکنون مربوطه را مورد تأیید قرار می‌دهد. همان­طور­كه در این جدول ديده مي‌شود تمامي شاخص‌ها در محدوده مطلوب قرار دارند. بنابراين مناسبت مدل اندازه گیری تحقيق در برازش به داده‌هاي گردآوري شده تأييد مي‌شود.

 

 

 

 

جدول 8: شاخص برازش مدل ارائه الگوی بهبود ساختار فضایی عملکردی از نظر کارشناسان

مآخذ: نگارندگان

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

ساختار فضایی عملکردی یکی از مفاهیم بنیادین در برنامه‌ریزی و طراحی شهری به شمار می‌رود. این ساختار نشان‌دهنده استقرار عناصر شهری و نحوه پراکنش و عملکرد آنهاست. در واقع، نظم موجود میان کاربری زمین و عناصر فیزیکی شهری، اساس شکل‌گیری ساختار فضایی را تشکیل می‌دهد. عملکرد و خدمات‌رسانی عناصر فضایی شهری تحت‌تأثیر عوامل متعددی قرار دارد؛ از جمله این عوامل می‌توان به حکمروایی، جمعیت، اقتصاد و اجتماع اشاره کرد که نقش تعیین‌کننده‌ای در عملکرد عناصر فیزیکی در چهارچوب ساختار شهری دارند. به‌طورکلی، این عوامل دو وضعیت برای ساختار فضایی عملکردی ایجاد می‌کنند: متعادل و قطبی. ازاین‌رو، برنامه‌ریزان و طراحان شهری وظیفه دارند با ارائه راهکارهایی، شهرها را در دو مقیاس کلان (ارتباط با محیط پیرامون) و خرد (ساختار فضایی درونی) به سمت تعادل هدایت کنند. دستیابی به تعادل در ساختار فضایی، هدفی است که متخصصان آن را گامی اساسی در بهبود کیفیت زندگی می‌دانند. در این پژوهش، وضعیت ساختار فضایی عملکردی منطقه ۹ اصفهان که با رشد نامنظم و ساخت‌وسازهای غیرمجاز مواجه است، بررسی شده است. این منطقه باوجود ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی، به دلیل کمبود امکاناتی نظیر ایستگاه‌های مترو، دوچرخه‌سواری، پل‌های عابر و پارکینگ با مشکلاتی روبه‌رو است. نتایج آزمون t نشان داد تأثیر شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و خدمات شهری و محیط‌زیست در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری از نظر کارشناسان بیشتر از حد متوسط است. تحلیل اولویت‌ها با نرم‌افزار AMOS نشان داد که خدمات شهری و محیط‌زیست، اجتماعی - فرهنگی، کالبدی و اقتصادی به ترتیب از مهم‌ترین شاخص‌ها برای بهبود ساختار عملکردی منطقه هستند. از دیدگاه کارشناسان، در شاخص‌های اقتصادی، دسترسی به مراکز خرید و بازارهای محلی بیشترین تأثیر و ارتقای اقتصاد محلی نسبت به کلان‌شهر اصفهان کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارد. در شاخص‌های اجتماعی - فرهنگی، ایمنی و امنیت در منطقه بیشترین تأثیر و مناسب‌سازی خدمات برای معلولین کمترین تأثیر را دارد. در شاخص‌های کالبدی، کیفیت ساخت‌وسازها در منطقه بیشترین تأثیر و وجود پارکینگ‌های عمومی کمترین تأثیر را در این زمینه دارد. همچنین در شاخص‌های خدمات شهری و محیط‌زیست، توسعه و نگهداشت فضای سبز بیشترین تأثیر و بهبود و رشد سرانه‌های خدمات شهری کمترین تأثیر را در بهبود ساختار عملکردی مناطق شهری دارد. در نهایت، ارائه الگویی جامع برای توسعه متعادل منطقه ۹ اصفهان، با تمرکز بر رفع نابرابری‌ها و ارتقای شاخص‌های کلیدی، ضرورتی حیاتی تلقی می‌شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع و مآخذ

1)       آروین، محمود، پوراحمد، احمد، زیاری، کرامت اله و زنگنه شهرکی، سعید (1400). تحقق ساختار فضایی مطلوب شهری با ایجاد هسته‌های جدید (مورد مطالعه: شهر اهواز). اقتصاد شهری، 5.

2)       احدنژاد روشنی، محسن و سید احمد حسینی (1390). ارزیابی و پیش‌بینی تغییرات و پراکنش افقی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌های چند زمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی. پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 4، 1-20.

3)       اسکندری عین‌الدین، هادی و سعیدی زارنجی، سمیرا (1402). تحلیل فضایی ساختار فعالیتی منطقه کلان‌شهری قزوین. مطالعات علوم محیط‌زیست، 8(4)، 7396-7382. 

4)       باقری، بیتا، ماجدی، حمید، و حبیب، فرح (1399). تحلیل نقش ویژگی‌های مورفولوژیکی ساختار در توسعه کالبدی شهر به روش نحو فضا. فضای جغرافیایی، ۲۰ (۷۲)، ۱-۱۸.

5)       بشارتی فر، صادق، و محسنی، بهروز (1402). ارزیابی بازآفرینی شهری در محلات بافت فرسوده بارویکرد کالبدی- زیست محیطی و اجتماعی- فرهنگی (نمونه‌موردی: بندرماهشهر). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 2(1)، 1-18.

6)       تقوایی، مسعود، حسینی خواه، حسین و محمدی دوست، سلیمان (1400). ارزیابی راهبردی ساختار فضایی شهرها با تأکید بر الگوهای نوین آمایش شهری (پژوهش موردی: شهر یاسوج). برنامه‌ریزی فضایی، 11(3)، 144-117. 

7)       حاتمی‌نژاد، حسین و فرجی ملایی، امین (1390). امکان‌سنجی اجرای طرح‌های استراتژی توسعه شهری در ایران، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(8)، 55 -76.

8)       حقانی، سهیلا، لطفی، صدیقه و بردی آنامرادنژاد، رحیم (1397). بررسی ساختار فضایی منطقه شهری مازندران مرکزی با تأکید بر شبکه اجتماعی. مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 7 (12)، 77-55. 

9)       حسینی، علی (1395). تحليل الگوي ساختاري و عملكردي چندهسته‌اي شهري در برنامه‌ريزي فضايي تهران، رساله دکتری جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، دانشگاه تهران.

10)       حسن‌زاده، حسن، هوشیار، حسن و موسوی، میرنجف (1400). شناسایی و تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند مؤثر بر ساختار فضایی شهرها با رویکرد آینده‌پژوهی (نمونه موردی: شهر سردشت). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 11(42)، 165-143. 

11)       حکمت‌نیا، حسن و قنبري، ابوالفضل (1385). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی شهري، انتشارات مفاخر، چاپ اول.

12)       خزایی، مصطفی (1398). توسعه شهری در ایران (چالش‌ها، راهبردها و الگوها). انتشارات جهاد دانشگاهی واحد شهید بهشتی.

13)       خواجه محمودی، نسرین، خمر، غلامعلی، ایستگلدی، مصطفی و نکوئی، ابوذر (1404). شناسایی مهم‌ترین رویکرد در ایجاد تعادل فضایی شهرهای جدید (موردمطالعه: شهر جدید رامشار سیستان). جغرافیا و روابط انسانی، 7(4)، 93-74. 

14)       داداش‌پور، هاشم، و تدین، سپیده (1394). تحلیل نقش الگوهای سفر در ساختار فضایی منطقه کلان‌شهری تهران. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5 (13)، 86-64. 

15)       رزاقی، حبیب اله، زیاري، کرامت اله، و سعیدي رضوانی، نوید (1390). مدل چندهسته‌ای و چندمرکزي شهر و کلان‌شهری، از نظریه تا عمل (مورد شهر کرج)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 26(102)، 100-74.

16)       رهنما، محمدرحیم، و عباس‌زاده، غلامرضا (1387). اصول، مبانی و مدل‌هاي سنجش فرم کالبدي شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول.

17)       ریاضی، حسین، حقیقت نائینی، غلامرضا، و داداش‌پور، هاشم (1402). ساختار عملکردی-فضایی در ارتباط با کیفیت دسترسی‌پذیری پایدار محدوده میدان انقلاب تهران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 38(2)، 201-191.

18)       عبدالهی ترکمانی، زهرا، یزدانی، محمدحسن و قنبری، ابوالفضل (1397). بررسی و تحلیل هسته‌های عملکردی و تأثیر آن بر تعادل ساختار فضایی شهر (مورد: کلان‌شهر تبریز). جغرافیا و برنامه‌ریزی، 23(70)، 226-207. 

19)       فنی، زهره و باقری، اشرف‌السادات (1393). شهرهای کوچک و میانی (برنامه‌ریزی و توسعه). نشر مدیران امروز.

20)       قدمی، مصطفی، و یوسفیان، پریناز (1393). تحلیلی بر تغییرات ساختار فضایی شهر اصفهان با گریزی بر آلودگی هوا. مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 2(8)، 86-63.

21)       ملک‌زاده، ندا، داداش‌پور، هاشم و رفیعیان، مجتبی (1398). بررسی عوامل مؤثر بر ساختار فضایی شهری و منطقه‌ای با استفاده از روش تحلیل محتوا. دانش شهرسازی، 3(4)، 14-1. 

22)       مؤمنی، کوروش، حسینی سیاه گلی، مهناز، و دامن باغ، صفیه (1403). تحلیلی بر شاخص‌های توسعه پایدار در محلات شهری: مطالعه موردی محلات 14 گانه منطقه 3 اصفهان. علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 21(3)، 156-125. 

23)       ملاشاهی، حسین، مالکی مقدم، محمد اسماعیل (1404). شناسایی مشکلات محله با رویکرد برنامه‌ریزی محله‌محور (مطالعه موردی: محله 49 منطقه 2 شهرداری زاهدان). اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7(3)، 39-52. 

24)       نظری، زهرا، کامیابی، سعید، ارغان، عباس (1404) آسیب‌شناسی پراکنده‌رویی و گسترش افقی کلان‌شهر اهواز بر اساس مدل کوکوسو (COCOSO)، اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، 7 (3) ,95-116.

25)       Anas, A., Arnott, R., & Small, K. A. (1998). Urban spatial structure. Journal of economic literature, 36(3), 1426-1464.

26)       Chen, Y., Ge, Y., Yang, G., Wu, Z., Du, Y., Mao, F., & Chang, J. (2022). Inequalities of urban green space area and ecosystem services along urban center-edge gradients. Landscape and Urban Planning, 217, 104266.

27)       Ewing, R. Pendall, R. & Chen, D. (2003). Measuring sprawl and its transportation impacts. Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, 1831(1), pp.175-183.

28)       Kucherenko, O., Obodianska, O., Babii, I., & Denysenko, V. (2024). Functional and spatial interaction of existing and new parts of the city structure. Suchasni Tekhnolohii, Materialy i Konstruktsii v Budivnytstvi. 

29)       Lee, B. (2007, January). Urban spatial structure, commuting, and growth in US metropolitan areas (Working Paper No. 8564). University of Southern California.

30)       López, García, Ángel, Miguel & Monroy, Moreno, Ana I., (2016). "Income Segregation and Urban Spatial Structure: Evidence from Brazil," Research Department working papers. 957.

31)       Lopez, R. (2013). Changes and trends in urban sprawl in the United States 1970-2010. Paper presented at the 141st APHA Annual Meeting (November 2-November 6, 2013).

32)       Liu, X., Wang, M., Qiang, W., Wu, K., & Wang, X. (2020). Urban form, shrinking cities, and residential carbon emissions: Evidence from Chinese city-regions. Applied Energy, 261, 114409.

33)       Li, Y. (2020). Towards concentration and decentralization: The evolution of urban spatial structure of Chinese cities, 2001–2016. Computers, Environment and Urban Systems, 80, 101425.

34)       Meijers, E., & Burger, M. J. (2010). Spatial structure and productivity in US metropolitan areas. Environment and Planning A, 42, 1383–1402.

35)       Ogrodnik, K., & Kolendo, Ł. (2021). Application of GIS technology and AHP to determine the areas with fully developed, compact functional and spatial structure: A case study of Bialystok, Poland. Land Use Policy, 109, 105616.

36)       Song, Z., Wang, H., Qin, S., Li, X., Yang, Y., Wang, Y., & Meng, P. (2022). Building-level urban functional area identification based on multi-attribute aggregated data from cell phones: A method combining multidimensional time series with a SOM neural network. ISPRS International Journal of Geo-Information, 11, 72. 

37)       Tsai, Y. H. (2001). Travel-efficient Urban Form: A Nationwide Study of Small Metropolitan Areas. University of Michigan Press.

38)       Tomko, M., & Winter, S. (2013). Describing the functional spatial structure of urban environments. Computers, Environment and Urban Systems, 41, 177–187. 

39)       Wang, Z., Bai, J., & Feng, R. (2024). A multi-feature fusion method for urban functional regions identification: A case study of Xi'an, China. ISPRS International Journal of Geo-Information, 13, 156.

40)       Wang, M., Derudder, B., & Liu, X. (2019). Polycentric urban development and economic productivity in China: A multiscalar analysis. Environment and Planning A, 51(8), 1622–1643.

41)       Wu, C., Smith, D., & Wang, M. (2021). Simulating the urban spatial structure with spatial interaction: A case study of urban polycentricity under different scenarios. Computers, environment and urban systems, 89, 1-13. Article 101677. 

42)       Zhang, S., Liu, X., Tang, J., Cheng, S., & Wang, Y. (2019). Urban spatial structure and travel patterns: Analysis of workday and holiday travel using inhomogeneous Poisson point process models. Computers, Environment and Urban Systems, 73, 68-84

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] 1 . نویسنده مسئول : [e-mail]

[2] -  Wang

[3]  - Lopez

[4]  - Ewing et al

[5] - Liu et al

[6]  - Tomko & Winter

[7]  - Lopez

[8] -  Ogrodnik & Kolendo

[9]  - Wu

[10]  - Song

[11]  - Wang 

[12]  - Kucherenko

[13] -  Acheampong

[14]  - Zhang

[15] -  Li

[16] -  Chen

[17]  - Tsai

[18]  - Meijers

[19]  - Li

[20]  - Anas

[21]  kurtosis

نام آزمون	توضیحات	مقادیر قابل‌قبول	مقدار به‌دست‌آمده
RMSEA	ریشة ميانگين مربعات خطاي تقريب	کمتر از 1/0	084/0
GFI	شاخص برازندگی تعدیل‌یافته	بیشتر از 9/0	944/0
RMR	ریشه میانگین مجذور باقیمانده	کمتر از 1/0	085/0
NFI	شاخص برازش نرم	بیشتر از 9/0	905/0
CFI	شاخص برازش مقایسه‌ای	بیشتر از 9/0	937/0
	کای اسکوئر نسبی	کمتر از 3	054/2
9/1182=		576=

---