واکنش امامان نخستین شیعه دربرابر سیاست فرهنگی بنی امیه بر اساس نظریه« اقتدار نمادین» پی‌یر بوردیو
محورهای موضوعی : مباحث معرفتی و روش شناختی و تاریخ پژوهیمحمد حسین تقی پور 1 , محمدنبی سلیم 2 , احمد اشرفی 3
1 - گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود
2 - استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود
3 - دانشگاه ازاد اسلامی واحد شاهرود
کلید واژه: اقتدارنمادین , مشروطیت طلبی , معاویه , امام علی (ع) , بوردیو,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش توصیفی–تحلیلی و مبتنی بر تحلیل متن‌های تاریخی و منابع روایی، به بررسی این سؤال محوری می‌پردازد که «سیاست‌های فرهنگی معاویه در برابر امام علی(ع) و امام حسن(ع) چگونه در قالب سازوکارهای نمادینِ قدرت اعمال شده‌اند و گفتمان علوی چه واکنشی در برابر این سلطه ارائه داده است؟» برای پاسخ به این پرسش، از نظریه «اقتدار نمادین» پی‌یر بوردیو به عنوان چارچوب مفهومی بهره گرفته شده است. بوردیو قدرت را نه صرفاً در اعمال فیزیکی، بلکه در سازوکارهای نرم و فرهنگی جست‌وجو می‌کند؛ آنجا که زبان، منبر، روایت و حدیث به ابزار سلطه بدل می‌شوند و مخاطب، ناخودآگاه آن را می‌پذیرد. این مقاله نشان می‌دهد معاویه با جعل روایت، لعن رسمی و مهندسی ذهن شامیان، گفتمان قدرت نمادین را شکل داد، و امام علی(ع) و سپس امام حسن(ع)، با کنش‌های زبانی، اخلاقی و روایی، نوعی مقاومت فرهنگی را سامان دادند که هدف آن، حفظ سرمایه نمادین اهل‌بیت و بازسازی مشروعیت دینی بود.
This study, using a descriptive-analytical method and based on the analysis of historical texts and narrative sources, investigates the core question: How were Mu'awiya’s cultural policies against Imam Ali (AS) and Imam Hasan (AS) implemented through symbolic mechanisms of power, and how did the Alawite discourse respond to this domination? To answer this, the theory of symbolic power by Pierre Bourdieu is adopted as the conceptual framework. Bourdieu perceives power not merely in physical coercion but within soft and cultural mechanisms—where language, pulpit, narration, and hadith become tools of domination, unconsciously accepted by the audience. This article reveals that Mu'awiya, through fabricating hadiths, institutionalizing cursing, and engineering the minds of Syrians, established a discourse of symbolic power. In response, Imam Ali (AS) and later Imam Hasan (AS) organized a form of cultural resistance through linguistic, ethical, and narrative actions, aiming to preserve the symbolic capital of Ahl al-Bayt and to reconstruct their religious legitimacy.
ابن ابی‌الحدید، ع. (۱۳۷۸). شرح نهج‌البلاغه (ج. ۴). قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی.
ابن‌اعثم کوفی، ا. ب. ا. (۱۴۱۱ق). الفتوح. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن شهرآشوب، م. ب. ع. (۱۴۲۱ق). مناقب آل ابی‌طالب. قم: مؤسسة العلامة.
ابن‌مزاحم، ن. ب. م. (۱۳۷۰). وقعة صفین. تهران: انتشارات سروش.
الامامه و السیاسه، منسوب به ابن قتیبه. (۱۴۱۰ق). بیروت: دارالکتب العلمیه.
ذهبی، م. ب. ا. (۱۴۱۰ق). سیر اعلام النبلاء. بیروت: مؤسسه الرساله.
سروش، ع. (۱۳۷۴). فربه‌تر از ایدئولوژی. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
طبری، م. ب. ج. (۱۴۰۹ق). تاریخ الامم و الملوک. بیروت: دارالتراث.
یعقوبی، ا. ب. ا. (۱۳۶۲). تاریخ یعقوبی (م. آیتی، مترجم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
🔵 منابع لاتین:
Bourdieu, P. (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Bourdieu, P. (1990). The Logic of Practice. Stanford, CA: Stanford University Press.
Bourdieu, P. (1991). Language and Symbolic Power (G. Raymond & M. Adamson, Trans.. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Bourdieu, P. (1993). Sociology in Question. London: Sage Publications.
Hawting, G. R. (2000). The First Dynasty of Islam: The Umayyad Caliphate AD 661–750. London: Routledge.
)Madelung, W. 1997 The Succession to Muhammad: A Study of the Early( Caliphate. Cambridge: Cambridge University Press
