شناسایی و تحلیل راهبردهای تاثیر گذار بر احیای بافتهای تاریخی بازارچه محله شتربان تبریز با رویکرد جذب گردشگر

محورهای موضوعی : روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی

طرلان زرنشانی اصل ¹ , رحمت محمد زاده ²

1 - گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
2 - استاد، گروه مهندسی معماری، دانشکده عمران، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/02/16 تاریخ پذیرش : 1404/03/17 تاریخ انتشار : 1404/03/25

کلید واژه: بازارچه سرپوشیده, برنامه ریزی راهبردی, جذب گردشگر, احیای بافت تاریخی,

چکیده مقاله :

این تحقیق به شناسایی راهبردهای مؤثر بر احیا و ساماندهی بازارچه تاریخی شتربان تبریز با هدف ارتقاء قابلیت‌های گردشگری آن پرداخته است. بازارهای تاریخی با ارزش فرهنگی و تاریخی خود، می‌توانند با برنامه‌ریزی مناسب به مقاصد جذاب گردشگری و منابع اقتصادی مهمی تبدیل شوند. بازارچه شتربان تبریز به ‌عنوان نمونه‌ای از این فضاهای تاریخی با ویژگی ‌های منحصر به فرد فرهنگی و معماری، پتانسیل تبدیل شدن به قطب جذب گردشگر را دارا است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی بوده و داده های اولیه از طریق مصاحبه با بازاریان، گردشگران، مطالعات کتابخانه ای و میدانی شناسایی گردید، سپس با استفاده از ماتریسSWOT، (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها) دسته بندی گردید و به صورت پرسشنامه در اختیار گردشگران با حجم نمونه 48 نفر قرار گرفت، سپس نتایج پرسشنامه از کیفی به کمی تبدیل شد و وزن‌دهی آن با استفاده از تکنیکAHP، انجام پذیرفت. در نهایت ضریب نهایی بعد ها نیز مشخص شدند که بیشترین رتبه مختص تهدید ها با رتبه2/81  و کم ترین رتبه مختص نقاط ضعف با رتبه 2/57 می باشد. در نتیجه راهبردهایی تعیین گردید که نتایج  نشان می‌دهند اجرای راهبردهای مناسب می‌تواند بازارچه شتربان را به جاذبه‌ای تاریخی و فرهنگی تبدیل کند که علاوه بر فروش کالا، تجربه‌ای فرهنگی و اجتماعی برای گردشگران فراهم آورد. به‌روزرسانی مداوم راهبردها نیز برای حفظ پایداری گردشگری بازارچه ضروری است.

چکیده انگلیسی:

This research focuses on identifying strategies effective for revitalizing and organizing the historic Shotorban Bazaar in Tabriz with the aim of enhancing its tourism capabilities. Historical markets, with their cultural and historical value, can become attractive tourist destinations and important economic resources with appropriate planning. Shotorban Bazaar in Tabriz, as an example of such historical spaces with unique cultural and architectural features, has the potential to become a hub for attracting tourists. This study is of a descriptive-analytical type, and primary data was collected through interviews with market vendors, tourists, library research, and field studies. These were then categorized using a SWOT matrix (Strengths, Weaknesses, Opportunities, and Threats) and presented as a questionnaire to tourists with a sample size of 48 people. The results from the questionnaire were converted from qualitative to quantitative, and their weighting was performed using the AHP technique. Finally, the final coefficients were determined, with the highest rank belonging to threats (2.81) and the lowest rank to weaknesses (2.57). As a result, strategies were determined, and the findings indicate that implementing appropriate strategies can transform Shotorban Bazaar into a historical and cultural attraction, which, in addition to selling goods, can provide a cultural and social experience for tourists. Continuous updates to the strategies are also necessary to maintain the sustainability of tourism in the bazaar.

منابع و مأخذ:

اسدی پیمان، زهرا، توکلی نیا، جمیله، رضویان، محمدتقی و قورچی، مرتضی (1399). ارزیابی کیفیت مقصد گردشگری مرکز شهر تهران مطالعه موردی: بازار بزرگ، منطقه 12 تهران. فصلنامه گردشگری شهری، 7(3)، 35-50.
ایسپره، علی، رفیعیان، مجتبی و صارمی، حمیدرضا. (1402). شناسایی عوامل مؤثر بر بروز تعارض منافع در روند بازآفرینی بافت تاریخی مطالعه مورد: محله نفر آباد شهر ری. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 11(3)، 179-196.
باقری،‌ سیده مریم، نصر، طاهره، حیدری، علی اکبر و تقی پور، ملیحه(1401). بررسی چگونگی تأثیر کیفیت پیوستگی فضایی در ورودی ها بر میزان حضورپذیری در بازار (نمونه مطالعاتي: بازار سنتی شهر شیراز). فصلنامه علمی مرمت و معماري ايران، 12(32) 53-70.
پژوهان، موسی، مرادپور، نبی، قشقایی، رضا، و عاشوری شادهی، محبوبه. (1397). کاربرد تحلیل عرصه های تصمیم گیری در بازآفرینی فرهنگ مبنا, با رهیافت گردشگری در محله های تاریخی (مطالعه ی موردی: محله ی ظهیرآباد تهران). پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری، 6(3 )، 511-530.
پژوهان، موسی، و پورمقدم، زهرا. (1397). برنامه ریزی راهبردی گردشگری شهری با رویکرد بازآفرینی فرهنگ مبنا در بافت های تاریخی (نمونه موردی: بافت قدیم شهر رشت). مطالعات شهری، 7(27 )، 53-66.
تیموری، راضیه، کرمی، فریبا، تیموری، زینب و صفدری، امین (1393).عوامل مؤثر بر گردشگری مکان های تاریخی شهری(نمونه موردی: بازار تاریخی کلانشهر تبریز). گردشگری شهری، 1(1)، 63-78.
جلالی، سهند، حسینی، زهرا، یگانه، منصور، و بمانیان، محمدرضا. (1400). نقش ساختار بازارچه های سنتی بازار تبریز در ماندگاریِ ذهنی فضا و عمقِ دسترسی کاربران. مطالعات معماری ایران، 10(19 )، 245-260.
حداد عادل، فاطمه، محمد مرادی، اصغر و علی الحسابی، مهران(1402). مبانی اندیشه اسلامیِ مکان سازی مشارکت مبنا در بازآفرینی بافت تاریخی؛ نمونه مطالعاتی: محله عودلاجان. فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی. 11(40)، 63-87.
حیدری، محمدتقی، حقی، یعقوب، خوند، کبری و محرمی، سعید (1401). تحلیل راهبردی بازآفرینی ساختاری-کارکردی بازارهای سنتی در شهرهای ایران مورد مطالعه: سراهای بازار تاریخی شهر زنجان. پژوهش های جغرافیای انسانی 54(3)، 851-866.
حیدری، علی اکبر، تقی پور، ملیحه و باقری، سیده مریم(1402). بررسی کیفیت نفوذپذیری ورودی ها بر میزان حضور پذیری در بازار نمونه مورد مطالعه: بازار سنتی شیراز. نشریه علمی مطالعات شهری، 12(46)، 17-32.
ذبیح زاده، سیده محبوبه، آبرومندآذر، پریسا، بلادی ده بزرگ، سید احسان و قربانی، آناهیتا(1403).تبیین راهکارهای حفاظتی مجموعة تاریخی بازار تبریز مبتنی بر شناخت و آسیب شناسی ارزش های فرهنگی – تاریخی میراث معماری. نشریۀ علمی باغ نظر، 21(137)، 61-74.
زنگی آبادی، علی، عبداله زاده، مهدی، مبارکی، امید، و پورعیدی وند، لاله (1391). بررسی و تحلیل فضاهای گردشگری شهر ارومیه. فصلنامه علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، 12(39)، 77-93.
زیاری، کرامت اله، بیرانوندزاده، مریم، علی زاده، یحیی، و ابراهیمی، سمیه (1388). بررسی و ارزیابی سیاست های بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری نمونه موردی: شهر یزد. فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، 2(1)، 85-99.
شهریاری، سیدکمال الدین، کریم زاده، علی، و شهریاری، شهرزاد. (1399). اولویت بندی قابلیت ها و جاذبه های گردشگری در محدوده های بازآفرینی شده تاریخی (مطالعه موردی: محدوده تاریخی زندیه شیراز). هویت شهر، 14(41 )، 61-74.
شیرانی، زهرا، پرتوی، پروین و بهزادفر، مصطفی. (1396). تاب آوری فضایی بازارهای سنتی (موردپژوهی: بازار قیصریه اصفهان). باغ نظر، 14(52)، 49-58.
صمدی، جواد، ستارزاده، داریوش، و بلیلان اصل، لیدا (1398). ارزیابی کیفی ابعاد حسی فضا در بازارهای تاریخی از منظر استفاده کنندگان (مطالعه موردی: بازار قزوین). باغ نظر، 16(81)، 15-30.
صیامی، قدیر، اختری تکله، اکرم، و خانی زاده، محمدعلی (1395). سنجش معیارهای سرزندگی اقتصادی بازارهای تاریخی ایران با رویکرد بازآفرینی؛ (مطالعه موردی: بازار تاریخی قزوین). آمایش محیط، 9(34)، 1-26.
عابدینی، اصغر، نقیبی، فریدون، حسنی، هانیه، جباری فرخی، مونا و یگانه، رضا(1401). تحلیل نقش جاذبه های گردشگری در ایجاد شهرهای 15 دقیقه ای مطالعه موردی: محدوده بافت تاریخی ارومیه. مجله گردشگری شهری، 9(4)، 105-119.
عباسی، زهرا، حبیب، فرح، و مختاباد امرئی، سیدمصطفی. (1394). تحلیل انگاره های محیطی موثر بر مولفه معنا در بازار سنتی ایرانی, نمونه موردی: مقایسه تطبیقی بازار سنتی کاشان و مجتمع تجاری صفویه کاشان. مدیریت شهری، 14(40)، 159-176.
علی الحسابی، مهران، و مزارعی، محبوبه. (1401). شناسایی مسیر گردشگری در بافت تاریخی شهر بوشهر با رویکرد گردشگری فرهنگ مبنا. مطالعات مدیریت گردشگری (مطالعات جهانگردی)، 17(59 )، 39-74.
غفاریان، رحمان (1391)، نقش مشاغل سنتی بازار تبریز در جذب گردشگر و توسعه توریسم، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی توریسم، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی.
قاسمی، الهام و هرندی زاده، سعیده(1402). بازآفرینی فرهنگ مبنا در بافت تاریخی با هدف ایجاد شبکه محورهای خلاق گردشگری(مورد مطالعه: محله شهشهان اصفهان). فصلنامه پژوهش های فضا و مکان در شهر، 7(28)، 5-26.
کلانتری خلیل آباد، حسین و آقاصفری، عارف (1388). راهبردهای احیای بافت تاریخی شهر اردکان با استفاده از تکنیک AHP. پژوهش در فرهنگ و هنر، 1(1)، 69-90.
کیانی سلمی، صدیقه (1398). تبیین عملکرد بازارهای سنتی ایرانی در جذب گردشگر و عوامل اثرگذار بر آن (مطالعه موردی: بازار کاشان). معماری و شهرسازی پایدار، 7(2 )، 101-118.
گنجعلی، فرید و قلندریان، ایمان (1402). بازآفرينی ساختار فضايی محلات تاريخی با رویکرد فرهنگ مبنا(مورد مطالعه: محله ارگ مشهد). فصلنامه علمي "مطالعات شهر ایرانی- اسلامی"، 14(52)، 19-38.
مجنونی توتاخانه، علی و اسمعیلی سنگری، حسین (1400). بررسی جریان های سرمایه اجتماعی در بازارهای تاریخی برحسب مشاغل و فضاهای معماری (مطالعه موردی: بازار تاریخی تبریز). هویت شهر، 15(48 )، 107-120.
محسنی، رضاعلی (1388). گردشگری پایدار در ایران: کارکردها, چالش ها و راهکارها. مجله فضای جغرافیایی، 9(28)، 149-171.
مسعودی نژاد، رضا (1395). مطالعۀ تطبیقی بازار تجاری و بازار اجتماعی با نگاهی معطوف به بازارهای تاریخی دزفول و شوشتر به عنوان بازار تجاری، مطالعات معماری ایرانی، 5(10)، 73-100.
موحد، علی (1385). احیای بازارهای تاریخی, هویت بخشی به فضای کالبدی شهر: مطالعه موردی بازار شهر زواره. همایش منطقه ای معماری کویر.
مولائی، اصغر (1399)، سرمایه اجتماعی در بازارهای تاریخی ایران (مطالعه موردی بازار تاریخی تبریز). جامعه شناسی نهادهای اجتماعی، 7(15 )، 61-88.
مهدی نژاد، سمانه و شقاقی، شهریار (1399)، احیاء هویت بافت تاریخی شهر با تأکید بر ساماندهی نظام کالبدی و بصری (مطالعه موردی: میدان تاریخی ویجویه تبریز)، فصلنامه علمي "مطالعات شهر ایرانی- اسلامی"، 11(41)، 69-81.
مهدی نژاد، جمال الدین، و نجاری نابی، رعنا. (1398). ارزیابی تحولات ساختار کالبدی بازار های سنتی مبتنی برنقش بازار در فضای شهری نمونه موردی: بازار تبریز. اندیشه معماری، 3(6 )، 144-159.
نجاری نابی، رعنا، مهدی نژاد، جمال الدین(1399)، ارزیابی نقش عوامل کالبدی و عملکردی در اجتماع پذیری بازارهای سنتی ایران با استفاده از تکنیک نحو فضا(نمونه موردی: بازار تبریز)، نشریۀ علمی باغ نظر، 17(85)، 67-82.
Khanghahi bala, Elham, Ebrahimi Asl, Hassan, Haghlesan, Masoud & feizi, Saeedeh (2023), Analysis of the Approach of Physical Contextualism in the Bazar of Ardabil City, Int. J. Urban Manage Energy Sustainability, 4(3): pp .91-108
. Rajabi, A, Hosseini Tehrani, GH & Beyki, P. (2019). Strategic Planning of Urban Tourism Capacities in order to realize Sustainable Income (Case Study: District 12 of tehan). Journal of Tourism & Hospitality Research Islamic Azad University, Garmsar Branch Vol. 6, No 2, Winter 2019, PP. 5-30
.