بررسی و تحلیل عناصر درون¬ساز عرفانی در اشعارخاکی سلیمانیّه‌ای
محورهای موضوعی :گلشاد پورمحمود 1 , شهریار حسن زاده 2 , مجتبی صفرعلیزاده 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبيّات فارسي، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.
2 - استادیارگروه زبان و ادبيّات فارسي، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران. نویسنده مسئول: sha_hasanzadeh@yahoo.com
3 - استادیارگروه زبان و ادبيّات فارسي، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.
کلید واژه: کلیدواژه‌ها: خاکی سلیمانیّه‌ای, کرد, اشعار, عناصر, عرفان.,
چکیده مقاله :
ملاّمحمّد خاکی سلیمانیّه‌ای ادیب، فاضل و صوفی اهل طریقت نقشبندیّه، عالم و شاعر دوره معاصر است. او در روستاي احمدبرنده شهرزور از توابع شهر حلبچه استان سلیمانیه عراق به سال 1261 قمري متولّدشد. وی به دو زبان فارسي و کُردی شعر سروده¬است و دو اثر شعری از وی باقی¬مانده¬است. نسخة ديوان اشعار فارسي خاكي موجود است و اين نسخه شامل 100 صفحه و در 1114 بیت در شهر سليمانيه عراق توسّط فردي به نام عبدالرّحمن حسيني كتابت¬شده¬است. آنچه مسلّم است، خاکی با آثار شاعران کلاسیک زبان فارسی آشنایی داشته¬است و یکی از شاعرانی که خاکی به شعر وی نظرداشته حافظ شیرازی است. بیشتر ابیات خاکی محتوایی اخلاقی، دینی و عرفانی دارند. زبان شاعر ساده و روان و قابل¬درک است. سلوک صوفیانه وی که تحت¬تأثیر نقشبندیّه می‌باشد. با چراغ عقل راه عرفانی خود را در اشعار خویش پدیدارساخته و تزویر را سدّ راه کمال معرّفی¬می‌کند و چاره برداشتن موانع این راه را در کنترل نفس متذکرمی‌شود. خلوص و صداقت انسانی را ، راه اعتلای مقام انسانی می‌داند. عشق را تمامیّت راه هستی قلمدادمی‌کند و در عرصة معرفت رندی را در میان صفه صفا ناظر عمل خود می‌داند. روش تحقیق این مقاله نظری تحلیلی بوده وهدف آن بیان نظرات خاکی به¬کمک اصطلاحات عرفانی در اشعار وی است تا اثبات¬کند شاعر سعی¬کرده در فضای غبارآلود فکری زمان خود، راه هدایت برای مریدانش به¬وجودآورد و در این راه با توجه به نتایج پژوهش سرانجامی زیبا به¬تصویرکشیده¬است.
Mulla Mohammad Khaki Soleimaniyeh is a writer, scholar, great poet and Sufi from the Naqshbandi sect. He was born in Ahmadbrnda village of Shahrzor, Halabcheh city in 1261 A.H. He was ascetic, pious, virtuous and a great writer. He wrote poetry in both Persian and Kurdish languages, and two works of poetry have been left by him. There is a copy of the Diwan of Persian poems on earth, and this copy contains 100 pages and was written in the year 1276 in the city of Sulaymaniyah in Iraq, by a person named Abdulrahman Hosseini. What is certain is that Khaki was familiar with the works of Persian classical poets. One of the poets whose poetry Khaki has commented on is Hafez Shirazi. Most of Khaki's verses have moral, religious and mystical content. The language of the poet is simple and fluent and understandable. His Sufi behavior, which is influenced by Naqshbandiyyah, has revealed his mystical path in his poems with the light of reason, and he identifies illusion as an obstacle to perfection, and mentions the way to remove obstacles from this path in self-control. Human purity and honesty know the way to elevate human status. He considers love to be the totality of the way of existence, and in the arena of knowledge, he considers Randy to be the observer of his actions in the middle of the ranks. With the help of mystical terms, Khaki has tried to create a path of guidance for his disciples in the dusty intellectual atmosphere of his time and portrays a beautiful end.
منابع و مآخذ
1) آرتیمانی، رضی¬الدین،(۱۳۷۲) دیوان رضی الدین چاپ اول، قم، نشر دارالفکر.
2) جامی، عبدالرّحمن، (۱۳۷۳)، نفحات الانس من حضرات القدس، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: دکتر محمود عابدی، تهران: اطلاعات، چاپ دوم.
3) حافظ شیرازی، شمس‌الدّین محمّد، (۱۳۹۶)، دیوان، با مجموعه تعلیقات و حواشی: علاّمه محمّد قزوینی، به اهتمام: ع جربزه‌دار، تهران: اساطیر، چاپ هشتم.
4) حسن‌زاده آملی، حسن، (۱۳۸۸)، شرح اشارات و تنبیهات، نمط نهم، قم: آیت اشراق، چاپ اوّل.
5) حقیقت، عبدالرّفیع، (۱۳۷۲)، عرفان و عارفان ایرانی از بایزید بسطامی تا نورعلیشاه گنابادی، تهران: گومش، چاپ دوم.
6) حلبی، علی اصغر، (۱۳۹۲)، تاریخ تصوّف و عرفان، تهران: زوار، چاپ اوّل.
7) خاکی، محمّد، (1276ق)، دیوان اشعار، خطّی، نسخة متعلق به آرشیو: دکتر صباح حسینی (سقز).
8) خرمشاهی، بهاالدّین، (۱۳۸۹)، حافظ نامه، جلد اوّل، تهران: علمی فرهنگی، چاپ نوزدهم.
9) زرّین‌کوب، عبدالحسین، (۱۳۶۹)، ارزش میراث صوفیه، تهران: سپهر، چاپ ششم.
10) سجّادی، سیّد جعفر، (۱۳۸۳)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری، چاپ هفتم.
11) ------------، (۱۳۷۸)، مقدّمه‌ای بر عرفان و تصوّف، تهران: سمت، چاپ هفتم.
12) عراقی، فخرالدّین، (۱۳۸۸)، کلیّات، تصحیح و مقدّمه: محسن پویان، قزوین: سایه‌گستر، چاپ اوّل.
13) فروزانفر، بدیع‌الزّمان، (۱۳۹۰)، شرح مثنوی شریف، جلد اوّل، تهران: زوّار، چاپ پانزدهم.
14) مصری، ابن فارض، (1395)، دیوان، ترجمه و تعلیق: دکتر سیّد فض‌اله میرقادری و اعظم‌السادات میرقادری، قم: طه.
15) عطارشیخ فریدالدین(1371)،دیوان ،به¬تصحيح تقی تفضلی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.چاپ ششم.
16) کلیات شمس تبریز،(۱۳۶۳) به¬کوشش محمد عباسی، تهران:انتشارات فخررازی.
