فنای صفاتی در عرفان اسلامی با محوریت حکمت متعالیه

محورهای موضوعی :

سید حاتم مهدوی نور ¹ , محمود قیوم زاده ²

1 - استادیار گروه معارف اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]
2 - استاد گروه معارف اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/12/03 تاریخ پذیرش : 1402/02/25 تاریخ انتشار : 1403/11/29

کلید واژه: اشتداد وجود, اشتراک معنوی وجود, حکمت متعالیه, فنای صفاتی, وحدت وجود.,

چکیده مقاله :

فنا یکی از مقامات عرفانی است که عرفا آن را به سه نوع شهودی (معرفتی)، صفاتی و وجودی تقسیم¬می‌کنند. تبیین فنا از نظر عرفان‌پژوهان و حتی عارفان مهم است. هدف این نوشتار تبیین فنای صفاتی در نظام فلسفه صدرایی است. مبانی‌ای که در تبیین استفاده¬شده¬است عبارتند از: اشتراک معنوی وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری و اشتداد در وجود و تقسیم وجود به رابط و مستقل. وقتی وجود مشترک معنوی است باید معنای مشترکی در وجود انسان و خداوند باشد تا آن معنای مشترک قابل¬انتزاع باشد. با توجه به تشکیک وجود و حرکت جوهری و اشتداد در وجود، وجودات امکانی می‌توانند رشدکنند و این رشد هم برای انسان حدّ لایقف ندارد تا جایی¬که می‌تواند صفاتش نامحدود شود. مهم‌ترین دلیل نقلی بر فنای صفاتی خلافت انسان از خداوند و حامل امانت الهی‌بودن است.

چکیده انگلیسی:

Annihilation (Fana) is one of the mystical authorities that mystics divide it into three types: intuitive (cognitive), attributive, and existential. The explanation of annihilation is important for mystics and even researchers in mystics. The purpose of this article is to explain the annihilation of attributes in Mulla Sadra’s philosophical theory. The principles used in the explanation are: spiritual sharing of existence, doubt of existence, substantial movement and intensity in existence, and the division of existence into relational and independent. When shared existence is spiritual, there must be a common meaning in the existence of man and God so that that common meaning can be abstracted. Considering the doubt of existence and substantial movement and intensity in existence, potential beings can grow, and this growth has no limit for man to the extent that his attributes can become unlimited. The most important reason narrated for the annihilation of attributes is man's caliphate from God and his being the bearer of the divine trust.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
1) ابن عربی, محی‌الدین. الفتوحات المكية. جلد ۲. تحقیق عثمان یحیی، چاپ دوم، مصر, ۱۴۰۵ق.
2) _______. تفسير ابن عربى (تأويلات عبد الرزاق). محقق: رباب سمير مصطفى، بیروت‏: دار إحياء التراث العربي‏, ۱۴۲۲ق.
3) القشيرى‏, ابوالقاسم عبد الكريم. الرسالة القشيرية. محقق / مصحح: عبد الحليم محمود / محمود بن شريف‏، قم: بیدار (در لوح فشرده عرفان ۳ از موسسه کامپیوتری نور), ۱۳۷۴.
4) بغوى, حسين بن مسعود. تفسير البغوى المسمى معالم التنزيل‏. محقق: مهدى عبدالرزاق‏، بیروت: دار إحياء التراث العربي‏, ۱۴۲۰ق .
5) جوادی آملی, عبدالله. رحیق مختوم. چاپ سوم، قم: ‌اسراء, ۱۳۸۶.
6) _______. فطرت در قرآن. قم: إسراء, ۱۳۷۲.
7) _______. ۱۳۸۸. تحقیق: احمد قدسی، چاپ هشتم، قم: إسراء, تفسیر تسنیم.
8) حائری یزدی, مهدی. هرم هستی: تحلیلی از مبانی هستی شناسی تطبیقی. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران, ۱۳۸۵.
9) حلاج, حسین بن منصور. ديوان منصور حلاج‏. بمبئی: چاپخانه علوى‏, ۱۳۰۵ق.
10) خمینی, روح الله. مصباح الهدایه الی الخلافة و الولایة. چاپ سوم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی, 1376.
11) رازی, شیخ نجم‌الدین. مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد. تهران: علمی و فرهنگی, ۱۳۹۹.
12) سبزواری, ملاهادی. اسرالحکم. مقدمه از استاد صدوقى و تصحيح از كريم فيضى‏، قم: مطبوعات دينى‏, ۱۳۸۳.
13) سراج طوسی, ابونصر. اللمع فى التصوف‏. محقق / مصحح: رينولد آلين نيكلسون‏، لیدن: مطبعة بريل (در لوح فشرده عرفان ۳ از مرکز خدمات کامپیوتری نور)‏, ۱۹۱۴م.
14) شمس, -. مقالات شمس. به تصحیح صمد موحد، تهران: خوارزمی, ۱۳۶۹.
15) شیرازی, صدرالدین محمد. الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی, 1981م.
16) طباطبايى, محمدحسين‏. الميزان في تفسير القرآن‏. چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات‏, ۱۳۹۰ ق.
17) طبرسی‏, فضل بن حسن. تفسير جوامع الجامع‏. قم: مركز مديريت حوزه علميه قم‏, ۱۴۱۲ ق.
18) عطار نیشابوری, فریدالدین. تذکرة الأولیاء. مصحح: رینولد نیکلسون، با مقدمه عبدالوهاب قزوینی، چاپ پنجم، تهران: کتابفروشی مرکزی (نسخه الکترونیکی), ۱۳۳۶.
19) مطهری, مرتضی. شرح منظومه. تهران: صدرا, ۱۳۹۰.
20) مهدوی نور, سید حاتم. “بررسی تاریخی سجده ملایکه بر آدم علیه السلام و تمرد ابلیس.” مطالعات تاریخی قرآن و حدیث, شماره ۶۳ (بهار و تابستان ۱۳۹۷): ۶۵-۸۸.
21) _________. طرحی نو در عقاید دینی بر اساس مدل مدیریت راهبری (دوباره مسلمان شویم). علی آباد کتول: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی آباد کتول, ۱۳۹۳الف.
22) ________. معرفت شهودی: علم حضوری و برساختگرایی. رساله دکتری, تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات, ۱۳۹۰.
23) مهدوی نور, سید حاتم, و سید محمود یوسف ثانی “ تبیین فنای معرفتی و وجودی براساس نظریه علم حضوری علامه طباطبایی.” پژوهشنامه عرفان سال نهم, شماره ۱۹ (۱۳۹۷): ۲۰۹-۲۲۸.
24) نسفی, عزیزالدین. کشف الحقایق. تهران: علمی و فرهنگی, ۱۳۹۲.
25) هجويري, ابو الحسن علی بن عثمان الجلابی الهجویری . كشف‌المحجوب. محقق / مصحح: و- ژوكوفسكى / والنتين آلكسى يريچ‏، مقدمه: قاسم انصاری، چاپ چهارم، تهران: طهوری (در لوح فشرده عرفان ۳), 1375.