بررسی تطبیقی ساختار روایی داستان‌های پرسه در خاک غریبه و سایۀ ملخ بر اساس نظریة ژرار ژنت

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

زهرا اسدپور ¹ , سید علی سهراب نژاد ² , امیدوار عالی‌محمودی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران.
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران.
3 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/12/21 تاریخ پذیرش : 1403/04/19 تاریخ انتشار : 1403/07/01

کلید واژه: ادبیات داستانی, دفاع مقدس, ساختارگرایی, ژرار ژنت, پرسه در خاک غریبه, سایة ‌ملخ,

چکیده مقاله :

آن‌چنان‌که هر انقلاب و تحول اجتماعی در همة ساحت‌ها تأثیر می‌گذارد و جامعه را به نگاه، اندیشه و روش‌های تازه می‌کشاند، انقلاب اسلامی و جنگ هشت‌سالة ایران با عراق، ادبیات انقلاب اسلامی را رقم زد؛ به‌طوری که با شروع جنگ، ادبیات داستانی جنگ نیز شکل گرفت. رمان‌های «پرسه در خاک غریبه» و «سایة‌ ملخ» از آثار مطرح این برهۀ تاریخی است که در این پژوهش با هدف بررسی بینش نویسندگان این آثار متناسب با مؤلفه‌های ساختارگرایانة ژرار ژنت مورد مقایسه و تحلیل قرار می‌گیرند. این امر با بررسی اسنادی، روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و روش توصیفی–تحلیلی به انجام رسیده است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که هر دو رمان اگر چه در فضا و مکانی متفاوت نوشته شده‌اند، اما بر اسلوب نوشتاری واقع‌گرا و بر پایة پنج مؤلفة ساختار ‌روایی ژرار ژنت یعنی؛ نظم و ترتیب، تداوم روایت و تکرار (بسامد)، وجه (حالت) و لحن (صدا) استوارند. اگرچه در نگاه و زاویة دید هر دو نویسنده تفاوت‌هایی دیده شده است، اما در نهایت هر دو نویسنده از نظر الگوی ساختاری در راستای مفاهیم جنگ و دفاع مقدس بر محوریت سه مؤلفة ساختار روایی مقدمة جنگ، بدنة جنگ و پیامدهای جنگ تمرکز داشته‌اند.

چکیده انگلیسی:

As every revolution and social transformation affects all fields and it draws the society to new views, thoughts and methods the Islamic Revolution and Iran's eight-year war with Iraq shaped the literature of the Islamic Revolution and Holy Defense. So that with the beginning of the war, war fiction was also formed. Therefore, the purpose of this literary research is that the insights of the two studied authors are compared, analyzed and explored in accordance with the structuralist components of Gerard Gennet in the story of Wandering in Strange Land and Shadow of the Locust. This has been done by documentary and library review and descriptive-analytical method. The present research shows that both novels, although they were written in a different, place and space. But both novels are based on realistic writing style and based on Gerard Genet's five components of narrative structure. That is: order, continuity of narrative and repetition or frequency, aspect/mode and tone/sound are stable. Although there are differences in the perspective of both authors. But at the end, both authors have focused on the centrality of the three components of the narrative structure of the introduction of the war, the body of the war, and the consequences of the war, in line with the concepts of war and holy defense, in terms of the structural model.

منابع و مأخذ:

احمدی، بابک (1391). ساختار و تأویل در متن تهران: مرکز.
اخوّت، احمد (1371). دستور زبان داستان تهران: فردا.
افخمی، علی؛ علوی، سیده فاطمه (1382). زبان‌شناسی روایت. نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. 38 (165)، 55-75.
اکبری، منوچهر؛ صادقی، عمران (1398). سبک‌شناسی لایه‌ای داستان پرسه در خاک غریبه. نشریۀ ادبیات پایداری. 11 (21)، 54- 27.
بایرامی، محمدرضا (1395). سایة ملخ. تهران: سورة مهر.
برتنز، يوهانس ويلم (1387). مباني نظرية ادبي. ترجمة محمدرضا ابوالقاسمي. تهران: ماهي.
برتنز، يوهانس ويلم (1387). نظریۀ ادبی. تهران: آهنگ دیگر.
تایسن، لیس (1387). نظریه‌های نقد ادبی معاصر. ترجمۀ مازیار حسین زاده و فاطمه حسینی. تهران: نگاه امروز.
حاجی آقابابایی، محمدرضا (1398). روایت‌شناسی (نظریه و کاربرد). تهران: مهراندیش.
حسن‌پور، هیوا (1399). راوی نوجوان و شگردهای اعتمادپذیرکردن رویدادها در رمان دشتبان. نشریۀ ادبیات پارسی معاصر. 10 (1)، 115-130.
دهقان، احمد(1393). پرسه در خاک غریبه. تهران: کتاب نیستان.
دوست سلیمی، شکوفه (1394). بررسی عناصر داستان در چهار رمان برجستۀ دفاع مقدّس دهۀ هشتاد. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه رازی. كرمانشاه. ايران.
رزاقی، عبدالرضا (1395). بررسی سبک‌شناسانۀ سه رمان دفاع مقدّس (اسماعیل فصیح، پرسه در خاک غریبه، نخل‌های بی سر). پایان نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه سمنان. سمنان. ايران.
ریمون‌ـ کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمة ابوالفضل حرّی. تهران: نیلوفر.
ژنت، ژرار (1392). تحلیل و بیان نقد زبان‌شناسی. ترجمة شکرالله اسدالهی تجرق. تهران: سخن.
ژنت، ژرار (1398). گفتمان روایت (جستاری در باب روش). ترجمة معصومه زواریان. تهران: سمت.
سنگری، محمدرضا (1389). ادبیات دفاع مقدس (مباحث نظری و شناخت اجمالی گونه‌های ادبی). تهران: صریر.
صافی پیر لوجه، حسین (1394). روایت‌پژوهی در زمانی، سنجش روش‌های قصّه‌گویی و داستان‌نویسی در فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فرهادی، طیّبه و همکاران (1399). نقد ساختارگرایانۀ رمان دشتبان بر پایۀ نظریۀ کلود برمون. نشریۀ دهخدا. 12 (44)، 178- 153.
قلی‌پور، ربابه (1394). نقد بوم‌گرایانۀ رمان‌های پایان‌ها، اندوه جنگ، پرسه در خاک غریبه، ریشه در اعماق. پایان نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه شاهد. تهران. ايران.
لچت، جان (1378). پنجاه متفکر بزرگ معاصر از ساختارگرایی تا پسامدرنیته. ترجمة محسن حکیمی. تهران: خجسته.
مکاریک، ایرنا ریما (1385). دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ محمد نبوی و مهران مهاجر. تهران: آگه.
مؤمن آبادی، مرجان (1393). بررسی ساختار روایی در خاطره نوشته‌های زنان از جنگ با تأکید بر «یکشنبه آخر» از معصومه رامهرمزی و «زیتون سرخ» از ناهید یوسفیان. پایان نامة ارشد. دانشگاه سمنان. سمنان. ايران.
میرعابدینی، حسن (1377). صد سال داستان‌نویسی ایران. تهران: چشمه.
وبستر، راجر (1382). درآمدی بر پژوهش نظریة ادبی. ترجمة مجتبی ويسی. تهران: سپیدۀ سحر.
یعقوبی بایرام بدن، فهیمه (1396). تحلیل بن‌مایه‌های فکری در رمان سایۀ ملخ اثر محمدرضا بایرامی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه محقّق اردبیلي. اردبيل. ايران.