بررسی نقش‌های عاطفی و ادبی در خسرو و شیرین نظامی گنجوی براساس نظریۀ ارتباط رومن یاکوبسن

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

زینب نوری علویچه ¹ , فرزانه سرخی ² , شبنم حاتم پور ³ , فریدون طهماسبی ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران
3 - استاديار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
4 - استاديار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران

تاریخ دریافت : 1403/06/20 تاریخ پذیرش : 1403/09/02 تاریخ انتشار : 1403/10/01

کلید واژه: نظامی, خسرو و شیرین, نظریۀ ارتباط یاکوبسن, نقش عاطفی, نقش ادبی,

چکیده مقاله :

نظریۀ روشی منسجم برای مطالعه ادبی است که بر اساس دیدگاه خاصی قرار گرفته باشد. یکی از این نظریه‌ها، نظریۀ ارتباطی یاکوبسن است. برای ایجاد هر ارتباطی به مجرایی نیاز است تا بتوان به کمک آن پیوند ذهنی میان فرستنده و مخاطب برقرار کرد. نظریه‌پردازان نقش‌های مختلفی را برای زبان در نظر گرفتند. نظامی از شاعرانی است که قریحه و استعداد بالایی در سرودن اشعار غنایی و عاشقانه دارد. در منظومۀ غنایی خسرو و شیرین، نقش عاطفی و ادبی، کمک کرده تا شاعر نگرش و احساس خود را بیان کرده، اشعار زیبایی خلق کند. دو نقش عاطفی و ادبی از نقش‌های پرکاربرد در خسرو و شیرین نظامی هستند. در خسرو و شیرین، نظامی احوالِ شخصی شخصیت‌های داستان را برای مخاطبش بیان می‌کند. این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی به بررسی نقش‌های عاطفی و ادبی در خسرو و شیرین نظامی گنجوی براساس نظریۀ ارتباط رومن یاکوبسن پرداخت و میزان تأثیر این نقش‌ها در داستان‌ها و مخاطب مشخص گردید. نتایج پژوهش نشان داد که احساس، تخیل و اندیشۀ نظامی در متن داستان‌ها قابل مشاهده است و عنصر عاطفه در کلامِ نظامی سبب شور و شادی شده، مضمون آن به آسانی در ذهن مخاطب جای می‌گیرد. همچنین مشخص شد که کارکرد ادبی در شعر غنایی نظامی به اوج خود رسیده و نظامی برای منتقل کردن پیام خود از صنعت ادبی بهره برده است.

چکیده انگلیسی:

A theory is a coherent method for studying literature that is based on a specific perspective. One of these theories is Jakobson's communication theory. To create any communication, a channel is needed so that a mental bond can be established between the sender and the audience. Theorists considered various roles for language. Nezami is a poet who has a high talent for composing lyrical and romantic poems. In the lyrical poem Khosrow and Shirin, the emotional and literary role helped the poet express his attitude and feelings and create beautiful poems. Two emotional and literary roles are among the most frequently used roles in Khosrow and Shirin by Nezami. In Khosrow and Shirin, Nezami expresses the personal circumstances of the characters in the story to his audience. This article, using a descriptive-analytical method, examined the emotional and literary roles in Khosrow and Shirin based on Roman Jakobson's communication theory and determined the extent of the impact of these roles on the stories and the audience. The results of the study showed that Nezami's feelings, imagination, and thoughts are visible in the text of the stories, and the element of emotion in his words causes enthusiasm and joy, and its content is easily embedded in the mind of the audience. It was also found that the literary function in Nezami's lyric poetry reached its peak and he used literary art to convey his message.

منابع و مأخذ:

احمدی، بابک (1386). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.
انوشه، حسن (1381). فرهنگنامۀ ادبی فارسی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ایگلتون، تری (1383). پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
باقری، مهری (1387). مقدمات زبان‌شناسی. تهران: قطره.
چندلر، دنیل (1375). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سوره مهر.
حق‌شناس، علی محمد (1370). مقالات ادبی و زبان‌شناختی. تهران: نیلوفر.
رضایی‌اردانی، فضل‌الله (1387). نقد تحلیلی و تطبیقی منظومه خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی. پژوهشنامۀ ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان. 6 (11)، 87-112.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1373). با کاروان حله. تهران: علمی.
سلدن، رامان (1384). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: طرح نو.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1380). انواع ادبی و شعر فارسی. رشد آموزش ادب فارسی. 8 (32)، 96-119.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات، درس گفتارهایی درباره نظریه ادبی صورت‌گرایان روس. تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (1373). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: فردوس.
صفوی، کوروش (1380). از زبان‌شناسی به ادبیات (نظم). تهران: سوره مهر.
صفوی، کوروش (1391). از زبان‌شناسی به ادبیات (نثر). تهران: سوره مهر.
علوی مقدم، مهیار (1381). نظریه‌های نقد ادبی معاصر. تهران: سمت.
فرشیدورد، خسرو (1373). دربارۀ ادبیات و نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1376). خسرو و شیرین. تصحیح وحید دستگردی. تهران: نشر قطره.
نوروزی، مهناز؛ مقبلی، آناهیتا (1397). تحلیل فرمی تنگ‌های سفالین دورۀ سلجوقی کاشان در موزۀ متروپولیتن با رویکرد نشانه‌شناسی ساختارگرا. مبانی نظری هنرهای تجسمی، 3 (6)، 45-56.
ولک، رنه؛ وارن، آوستین (1373). نظریۀ ادبیات. ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.
یاکوبسن، رومن (1376). روند بنیادین در دانش زبان. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: هرمس.
یاکوبسن، رومن (1380). زبان‌شناسی و شعرشناسی. ترجمۀ کورش صفوی. تهران: هرمس.
یاکوبسن، رومن (1381). زبان‌شناسی و نقد ادبی ترجمۀ مریم فوزان و حسن پاینده. تهران: نی.
یوسفی، غلامحسین (1386). چشمۀ روشن. تهران: علمی.