پيش‌بيني نشخوار ذهني بر اساس باورهاي فراهيجاني و تحريفات شناختي در بيماران دياليزي با نشانگان افسردگي
محورهای موضوعی : روانشناسی
ذکیه یکانی
1
,
حیدرعلی زارعی
2
1 - کارشناس ارشد روانشناسی، گروه روان شناسی بالینی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
2 - دانشیار گروه روانشناسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.
کلید واژه: نشخوار ذهنی, باورهای فراهیجانی, تحریفات شناختی , نشانگان افسردگی,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف مطالعه نقش باورهای فراهیجانی و تحریفات شناختی در پیش بینینشخوار ذهنی بیماران دیالیزی دارای نشانگان افسردگی انجام شد. این پژوهش از نظر روش جزء مطالعات توصیفی- پیمایشی از نوع همبستگی بود. جامعة آماری این تحقیق بیماران دیالیزی مراجعه کننده به مرکز دیالیز بیمارستان شهید مدنی شهرستان خوی با نشانگان افسردگی در شش ماه دوم سال 1402 به تعداد آنها150 نفر بود. نمونه آماری به روش هدفمند و براساس فرمول به تعداد 91 نفر انتخاب شد. ابزار جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز تحقیق شامل سه پرسشنامه استاندارد نشخوار ذهنی هوکسما و مارو (1991)، باورهای فراهیجانی میتمانسگروبر و همکاران(2009) و تحریفات شناختی عبداله زاده و سالار(1389)بود. داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از روش های آمار توصیفی، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه تحلیل شدند. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که باورهای فراهیجانی مثبت با نشخوار ذهنی رابطة معکوس و معنی‌دار دارد (132/0-=β)، همچنین باورهای فراهیجانی منفی (140/0=β) و تحریفات شناختی فردی نیز (162/0=β) با نشخوار ذهنی رابطة مثبت و معنی دار دارند. ولی رابطة تحریفات شناختی اجتماعی با نشخوار ذهنی مورد تأیید قرار نگرفت. بنابراین باورهای فراهیجانی مثبت موجب کاهش نشخوار ذهنی و باورهای فراهیجانی منفی به همراه تحریفات شناختی فردی موجب افزایش نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی می‌شود.
The present study was conducted with the aim of studying the role of meta-emotional beliefs and cognitive distortions in predicting mental rumination of dialysis patients with depressive symptoms. In terms of method, this research was part of descriptive-survey studies of correlation type. The statistical population of this research was 150 dialysis patients who referred to the dialysis center of Shahid Madani Hospital in Khoy city with depression syndromes in the second six months of 2012. A statistical sample of 91 people was selected in a targeted way and based on a formula. The data collection tools needed for the research included three standard questionnaires of Hoksma and Maro's mental rumination (1991), meta-emotional beliefs by Mitmansgruber et al. The collected data were analyzed using descriptive statistics, Pearson correlation coefficient and multiple regression analysis. The results of the research showed that positive meta-emotional beliefs have an inverse and significant relationship with mental rumination (β=-0.132), as well as negative meta-emotional beliefs (β=0.140) and individual cognitive distortions (β=0.162). They have a positive and significant relationship with mental rumination. But the relationship between social cognitive distortions and mental rumination was not confirmed. Therefore, positive meta-emotional beliefs reduce mental rumination and negative meta-emotional beliefs along with individual cognitive distortions increase mental rumination in dialysis patients with depressive symptoms.
احمدپور، راضیه، و ترکان، هاجر. (1401). پیش بینی نشخوار فکری و نگرانی بر اساس توانایی کنترل فکر و اجتناب شناختی رفتاری در دانشجویان مبتلا به افسردگی بالینی. دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی، 23(2 (پیاپی 88) )، 158-168.
برنز، دیوید.( 1398). شناخت درمانی روان شناسی افسردگی. ترجمه مهدی قراچه باغی (2008) تهران: دایره. 63-62.
حسنی ج، آزاد فلاح پ، رسول زاده طباطبایی س، عشایری ح. (1387). بررسی راهبردهای تنظیم شناختی هیجان بر اساس ابعاد روان نژندی گرایی و برون گرایی. تازه‌های علوم شناختی.10(4)، 1-13.
خرم نیا، صمد، فروغی، علی اکبر، گودرزی، گلفام، بهاری بابادی، مهرداد، طاهری، امیرعباس. (1399). بررسی نقش شفقت به خود و نشخوار ذهنی در پیش‌بینی افسردگی مزمن. مجلّه روانشناسی و روان پزشکی شناخت. 7(1)، 29 -15.
رضایی، نورمحمد؛ پارسایی، ایمان؛ نجاتی، عصمت؛ نیک‌آمال، میترا و هاشمی رزینی، سعداله. (1393). ویژگی‌های روانسنجی مقیاس فراهیجان دانشجویان. تحقیقات روانشناخت. (23)6 12-1.
سقزی، ع، یزدانی اسفید، واجانی، ح. (1399). نقش واسطه‌ای فراشناخت مثبت و فراشناخت. هیجان در رابطه حمایت اجتماعی ادراک شده با اضطراب کرونا. فرهنگ مشاوره و روان درمانی. 11(43)، 33-62.
فلک ﺑﻨﺪ، ن. (1396). ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺗﺤﺮﯾﻔﺎت ﺷﻨﺎختی، ﺑﻬﺰیستی رواﻧﺸﻨﺎختی و سبکﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي زﻧﺎن در ﺣﺎل ﻃﻼق و ﻋﺎدي. پایان ﻧﺎﻣﻪ کارﺷﻨﺎسی ارﺷﺪ رواﻧﺸﻨﺎسی ﻋﻤﻮمی واﺣﺪ ارﺳﻨﺠﺎن.
عالیزاده، شکوفه. هارون رشیدی همایون، کاظمیان مقدم کبری. (1400). اثربخشی زوج درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر نشخوار ذهنی و تحریف‌های شناختی زوجین درگیر در پیمانشکنی زناشویی فصلنامه مددکاری اجتماعی.; ۱۰ (۲) :۳۵-۴.
عزیزی آرام، سمانه، و بشرپور، سجاد. (1399). نقش نشخوار فکری, تنظیم هیجان و واکنش پذیری به استرس در پیش بینی اضطراب ویروس کرونا (کووید-19) در پرستاران. مدیریت پرستاری، 9(3 )، 8-18. SID. https://sid.ir/paper/402077/fa
طالبی‌فر، سارا (۱۴۰۱). رابطه بین تحمل پریشانی و نشخوار فکری با سلامت روان در مادران دارایفرزند مبتلابه سرطان در شهرستان دزفول. اولین همایش ملی روانشناسی و کیفیت زندگی
کاظمی پور، ، فضل‌الله میردریکوند و امرایی کوروش. (1399). مقایسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) و درمان فراتشخیصی یکپارچه(UP) بر پریشانی روانشناختی، باورهای فراهیجانی، میزان پذیرش و رشد پس از آسیب بیماران مبتلا به سرطان کولورکتال همایند با استرس. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی. دانشگاه لرستان.
کریمی، علی. (1400). رابطه بین تحمل پریشانی و نشخوار فکری با سلامت روان در مادران دارای فرزند مبتلابه سرطان در شهرستان دزفول. اولین همایش ملی روانشناسی و کیفیت زندگی . مجله پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره. (1)15
Ellis, A., (2003). Reasons Why Rational Emotive Behaviour Therapy is Relatively Neglected in the Professional and Scientific Litrature. Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy,21: 245-252.
Covino, F. E. (2013). Cognitive Distortions and Gender as Predictors of Emotional Intelligence.Phd thesis of psychology. Dissertation Submitted to Northcentral University. Prescott Valley, Arizona.
Haradhvala N. (2016). Meta-Emotions in Daily Life: Associations with Emotional Awareness and Depression, a thesis presented to The Graduate School of Washington University in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Arts.
Harris, D. C., Davies, S. J., Finkelstein, F. O., Jha, V., Donner, J., Abraham, G., . . . Zhao, M. (2019). Increasing access to integrated ESKD care as part of universal health coverage. Kidney International, 95(4). doi: 10.1016/j.kint.2018.12.005
Miceli, M., & Castelfranchi, C. (2019). Meta-emotions and the complexity of human emotional experience. New Ideas in Psychology, 55, 42-49
Mitmansgruber, H., Beck, T. N., Höfer, S., & Schüßler, G. (2009). When you don’t like what you feel: Experiential avoidance, mindfulness and meta-emotion in emotion regulation. Personality and Individual Differences, 46(4), 448-453.
Nolen-Hoeksema, S., Morrow, J., & Fredrickson, B. L. (1991). Response styles and the duration of episodes of depressed mood. Journal of Abnormal Psychology 102, (1), 20-28.
Norman, E., & Furnes, B. (2016). The concept of “meta emotion”: what is there to learn from research on metacognition? Emotion Review, 8(2),193-187.
Nowakowska-Domagałarticle, A. & Alt, (2022). Chronotype and poor sleep quality in young adults - a pilot study on the role of rumination. Sleep
Palmieri S, Mansueto G, Scaini S, Caselli G, Sapuppo W, Spada MM, et al. (2021). Repetitive negative thinking and eating disorders: a meta-analysis of the role of worry and rumination. J Clin Med; 10(11): 2448.
Patel A. & Alt. (2023). Associations between rumination, depression, and distress tolerance during CBT treatment for depression in a tertiary care setting. Journal of Affective Disorders Volume 339, 15 October 2023, Pages 74-81.
Schouten RW, Haverkamp GL, Loosman WL, Shaw PK, van Ittersum FJ, Smets YF, Vleming LJ, Dekker FW, Honig A, (2019). Siegert CE. Anxiety symptoms, mortality, and hospitalization in patients receiving maintenance Dialysis: a cohort study. American Journal of Kidney Diseases.;74(2):158-66.
Schouten RW, Nadort E, Harmse V, Honig A, van Ballegooijen W, Broekman BF, Siegert CE. (2020). Symptom dimensions of anxiety and their association with mortality, hospitalization and quality of life in dialysis patients. Journal of Psychosomatic Research.;1(2):10-15.
Smets J, Wessel I, Schreurs E, Raes F. (2011). The interplay between rumination and intrusions in the prediction of concurrent and prospective depressive symptoms in two nonclinical samples. The Psychological Record.; 62(4):777-88
Vidal-Arenas V, Bravo AJ, Ortet-Walker J, Ortet G, Mezquita L, (2022). Neuroticism, rumination, depression and suicidal ideation: A moderated serial mediation model across four countries. Int J Clin Health Psychol. doi: 10.1016/j.ijchp.2022.100325. Epub 2022 Jul 29. PMID: 35950010; PMCID: PMC9343412.
Watkins, Ed., & Baracaia, S. (2001). Why do people ruminate in dysphoric moods? Personality and Individual Difference, 30, 723-734.
Treynor, W., Gonzalez, R., & Nolen-Hoeksema. (2003). Ruminative econsidered: A Psychometric Analysis. Cognitive Therapy and Research. 27(3), 247-259.
Schouten RW, Nadort E, Harmse V, Honig A, van Ballegooijen W, Broekman BF, Siegert CE. (2020). Symptom dimensions of anxiety and their association with mortality, hospitalization and quality of life in dialysis patients. Journal of Psychosomatic Research.;1(2):10-15.
Smets J, Wessel I, Schreurs E, Raes F. (2011). The interplay between rumination and intrusions in the prediction of concurrent and prospective depressive symptoms in two nonclinical samples. The Psychological Record.; 62(4):777-88
Watkins, Ed., & Baracaia, S. (2001). Why do people ruminate in dysphoric moods? Personality and Individual Difference, 30, 723-734.
Treynor, W., Gonzalez, R., & Nolen-Hoeksema. (2003). Ruminative econsidered: A Psychometric Analysis. Cognitive Therapy and Research. 27(3), 247-259.
Journal of Psycho Res and Edu Studies Volume 3, Issue 1- Spring 2025 - Pages 102-116
|
|
Prediction of mental rumination based on extra-emotional beliefs and cognitive distortions in dialysis patients with depressive symptoms
Zakeye Yekani 1, Heidar Ali Zarei 2*
1. Master of Psychology, Department of Clinical Psychology, Urmia Branch, Islamic Azad University, Urmia, Iran.
2. Associate Professor, Department of Psychology, Khoy.C., Islamic Azad University, khoy, Iran.
OPEN ACCESS Research Article
*Correspondence : Heidar Ali Zarei *
Received: May 4 2025 Accepted: June 8 2025 Published: Spring 2025 Citation: Yekani, Z, Zarei, HA. (2025). Prediction of mental rumination based on extra-emotional beliefs and cognitive distortions in dialysis patients with depressive symptoms. Journal of Psycho Research and Educational Studies, 3(1): 102-116. | Abstract The present study was conducted with the aim of studying the role of meta-emotional beliefs and cognitive distortions in predicting mental rumination of dialysis patients with depressive symptoms. In terms of method, this research was part of descriptive-survey studies of correlation type. The statistical population of this research was 150 dialysis patients who referred to the dialysis center of Shahid Madani Hospital in Khoy city with depression syndromes in the second six months of 2012. A statistical sample of 91 people was selected in a targeted way and based on a formula. The data collection tools needed for the research included three standard questionnaires of Hoksma and Maro's mental rumination (1991), meta-emotional beliefs by Mitmansgruber et al. The collected data were analyzed using descriptive statistics, Pearson correlation coefficient and multiple regression analysis. The results of the research showed that positive meta-emotional beliefs have an inverse and significant relationship with mental rumination (β=-0.132), as well as negative meta-emotional beliefs (β=0.140) and individual cognitive distortions (β=0.162). They have a positive and significant relationship with mental rumination. But the relationship between social cognitive distortions and mental rumination was not confirmed. Therefore, positive meta-emotional beliefs reduce mental rumination and negative meta-emotional beliefs along with individual cognitive distortions increase mental rumination in dialysis patients with depressive symptoms. Key words: Mental Rumination, Meta-Emotional Beliefs, Cognitive Distortions, Depression symptoms.
|
Journal of Psycho Research and Educational Studies, 3(1): 102-116, Spring 2025 103
Extended Abstract
Introduction
The existence of complications and problems of dialysis make kidney patients more depressed than other people. One of the most important components of depression is rumination, which these patients fall into after suffering from depression. Also, these patients are exposed to all kinds of emotions. Para-emotions are defined as a mechanism for emotion control and management, awareness of emotions that people have about their own emotions, and they refer to a type of emotional response that a person has about their mood or primary emotion. Another factor that seems to affect mental rumination in depressed hemodialysis patients is cognitive distortions. Cognitive distortions are frequent ways of thinking that are often incorrect, biased and negative. Therefore, the main question of the current research is whether meta-emotional beliefs and cognitive distortions can predict rumination in dialysis patients with depressive symptoms referred for dialysis at Shahid Madani Khoi Hospital.
Methodology
The method of the present research was correlation research. The statistical population of the present study includes patients undergoing hemodialysis treatment in Shahid Madani Hospital, Khoy city, who have depressive symptoms, and their number is 300, and in a period of one month from 1/9/2023 to 30/9/2023, they were sent to the hospital for Referred to hemodialysis. Based on the formula of sample size in correlation and regression studies (8M + 50 ≤ N), 91 people were selected from among these clients through purposive sampling. The data collection tools needed for the research included three standard questionnaires of Hoksma and Maro's mental rumination (1991), meta-emotional beliefs by Mitmansgruber et al. The collected data were analyzed using descriptive statistics, Pearson correlation coefficient and multiple regression analysis.
Discussion and Results
The results of the research showed that positive meta-emotional beliefs have an inverse and significant relationship with mental rumination (β=-0.132), as well as negative meta-emotional beliefs (β=0.140) and individual cognitive distortions (β=0.162). They have a positive and significant relationship with mental rumination. But the relationship between social cognitive distortions and mental rumination was not confirmed. Therefore, positive meta-emotional beliefs reduce mental rumination and negative meta-emotional beliefs along with individual cognitive distortions increase mental rumination in dialysis patients with depressive symptoms.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری سال سوم، شماره اول، بهار 1404- صفحات 102-116
|
|
پيش‌بيني نشخوار ذهني بر اساس باورهاي فراهيجاني و تحريفات شناختي در بيماران دياليزي با نشانگان افسردگي
ذکیه یکانی 1، حیدرعلی زارعی*2
1- کارشناس ارشد روانشناسی، گروه روان شناسی بالینی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
2- دانشیار گروه روانشناسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.
دسترسي آزاد مقاله علمي پژوهشي نويسنده مسئول*: حیدرعلی زارعی
تاريخ دريافت: 14/02/1404 تاريخ پذيرش: 18/03/1404 تاريخ انتشار: بهار 1404 استناد: یکانی، ذکیه.، زارعی، حیدرعلی. (1404). پيش‌بيني نشخوار ذهني بر اساس باورهاي فراهيجاني و تحريفات شناختي در بيماران دياليزي با نشانگان افسردگي. فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 102-116. | چکیده پژوهش حاضر با هدف مطالعه نقش باورهای فراهیجانی و تحریفات شناختی در پیش بینینشخوار ذهنی بیماران دیالیزی دارای نشانگان افسردگی انجام شد. این پژوهش از نظر روش جزء مطالعات توصیفی- پیمایشی از نوع همبستگی بود. جامعة آماری این تحقیق بیماران دیالیزی مراجعه کننده به مرکز دیالیز بیمارستان شهید مدنی شهرستان خوی با نشانگان افسردگی در شش ماه دوم سال 1402 به تعداد آنها150 نفر بود. نمونه آماری به روش هدفمند و براساس فرمول به تعداد 91 نفر انتخاب شد. ابزار جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز تحقیق شامل سه پرسشنامه استاندارد نشخوار ذهنی هوکسما و مارو (1991)، باورهای فراهیجانی میتمانسگروبر و همکاران(2009) و تحریفات شناختی عبداله زاده و سالار(1389)بود. داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از روش های آمار توصیفی، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه تحلیل شدند. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که باورهای فراهیجانی مثبت با نشخوار ذهنی رابطة معکوس و معنی‌دار دارد (132/0-=β)، همچنین باورهای فراهیجانی منفی (140/0=β) و تحریفات شناختی فردی نیز (162/0=β) با نشخوار ذهنی رابطة مثبت و معنی دار دارند. ولی رابطة تحریفات شناختی اجتماعی با نشخوار ذهنی مورد تأیید قرار نگرفت. بنابراین باورهای فراهیجانی مثبت موجب کاهش نشخوار ذهنی و باورهای فراهیجانی منفی به همراه تحریفات شناختی فردی موجب افزایش نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی می‌شود واژگان کلیدی: نشخوار ذهنی، باورهای فراهیجانی، تحریفات شناختی، نشانگان افسردگی. |
مقدمه
نارسایی مزمن کليه عارضه‌ای فراگيری است که از تغييری غيرقابل برگشت در عملکرد و یا ساختار کليه حکایت دارد و به مرور زمان وجود مي‌آید. بيماراني که در مرحله آخر بيماری مزمن کليوی قرار دارند، بدون انجام جراحي پيوند کليه و یا بهره بردن از درمان همودیاليز قادر به زنده ماندن نخواهد بود (هریس و همکاران1، 2019). در طول فرایند درمان، هر نوبت دیالیز سه الی چهار ساعت و سه بار در هفته انجام می‌شود و اغلب بیماران از خستگی، گرفتگی عضلات و سردرد بعد از دیالیز رنج می‌برند. علاوه بر موارد فوق آسیب‌های فیزیکی مشکلات جسمانی افراد دیالیزی بسیار زیاد بوده و عواقب این بیماری بسیار پر زحمت و طولانی است (اسکات و همکاران2، 2019). این ناراحتی‌ها و مشکلات، بیماران کلیوی را نسبت به سایر افراد بیشتر دچار افسردگی می‌نماید (اسکات و همکاران، 2020).
یکی از مهمّ‌ترين مؤلّفه‌های افسردگی، نشخوار فکری است که این بیماران بعد از ابتلا به افسردگی به آن گرفتار می‌شوند ( واتکینز و برکیا3،2001). در سال‌های اخیر نشخوار فکری به عنوان گرایش به افکار منفی تکراری در شروع، تداوم و عود افسردگی، توجّه نظری و عملی بسیاری از پژوهشگران آن را جلب کرده است. نشخوار ذهنی به عنوان یک سبک تفکّر با مشخّصات اصلی افکار تکراری، عود کننده، مزاحم و کنترل ناپذیر تعریف شده است که غالباّ بیماران کلیوی را درگیرمی می‌نماید (فلک بلند، 1396). همچنین نشخوار ذهنی به صورت تفکّر اضطرابی چرخه‌ای و مداوم نیز تعریف می‌شود و پاسخ نسبتاً رایجی به خلق منفی این خاصیت شناختی برجسته از احساس ملامت و اختلال اضطراب است (پالمیرس و همکاران4، 2021).
تمایل به نشخوار ذهنی و شناخت‌های منفی و افکار مزاحم در پاسخ به رویدادهای زندگی تنش‌زا باعث تشدید افسردگی شده و تجربه افکار مزاحم و تفکر تکراری دربارة آنها به شیوه‌ای منفی، عامل خطری مضاعف برای افسردگی خواهد بود که به عاطفه منفی هم منجر می‌شود (اسمیت5 و همکاران2011). نشخوار ذهنی از فرایندها و فرآورده‌های شناختی از قبیل افکار اتوماتیک منفی، توجّه متمرکز بر خود، خودآگاهی شخصی و نگرانی را نیز در برمی‌گیرد و به عنوان پاسخی برای جلوگیری از شدّت یافتن نشانههای اضطراب و افسردگی در افراد نمایان می‌شود. همچنین نشخوار ذهنی بعنوان اشتغال دائمی به یک اندیشه و تفکّر درباره آن شناخته می‌شود. ترینور و همکاران6 (2003) نیز در مطالعات خود دریافتند که نشخوار ذهنی بازتابنده منجر به کاهش توانایی تفکّر و تامل فرد شده و در نهایت منجر به افزایش نشانههای افسردگی می‌گردد. این تحقیقات وجود رابطه دوسویه بین نشخوار فکری و افسردگی را تبیین می‌کنند. حال از نظر تئوری این مساله به‌طور جدّی مطرح می‌شود که چه علل و عواملی نشخوار فکری را در این بیماران پیش‌بینی می‌کنند؟
بر اساس مبانی نظری به نظر می‌رسد که بیماران دیالیزی دارای نشانگان افسرده که به اختلال نشخوار ذهنی دچار می‌گردند به طور یقین در معرض هجوم انواع هیجانات میباشند. معمولاً هیجانات در دو دسته اوّلیه و ثانویه طبقه‌بندی می‌گردد. ﻫﯿﺠﺎﻧﺎت اوّﻟﯿﻪ که ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﯿﺮارادي رخ می‌دهند و ﻫﯿﺠﺎﻧﺎت ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ که ارادی ﻫﺴﺘﻨﺪ و در واکنش ﺑﻪ هیجانات اوّﻟﯿﻪ رخ می‌دهند، فراهیجان نامیده می
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 102-116 ----------------------------------------- زارعی 106
شوند. فراهیجان ها به عنوان مکانیزمی در جهت کنترل و مدیریّت هیجان، آگاهی از ﻫﯿﺠﺎﻧﺎتی است که اﻓﺮاد در ﻣﻮرد ﻫﯿﺠﺎنﻫﺎی ﺧﻮد دارﻧﺪ، ﺗﻌﺮﯾﻒ می‌شود و به یک نوع پاسخ ﻋﺎطفی اﺷﺎره دارﻧﺪ که یک ﻓﺮد در ﻣﻮرد ﺧﻠﻖ ﯾﺎ ﻫﯿﺠﺎن اوّلیة ﺧﻮد دارد. در این میان باورﻫﺎي ﻓﺮاﻫﯿﺠﺎنی بعنوان ﺑﺨﺶ مهمّی از راﻫﺒﺮدﻫﺎی ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻫﯿﺠﺎنی (فراهیجان) اﻓﺮاد را تشکیل می‌دﻫﻨﺪ و ﻓﺮد را ﻗﺎدر می‌سازند ﺗﺎ ﺑﺎ اﻧﻌﻄﺎف‌پذیری ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﻪ وﻗﺎﯾﻊ محیطی پاﺳﺦ دﻫﺪ. (حسنی و همکاران،1387) باورهای فراهیجانی شامل دو جنبه منفی (خشم اجتناب تجربی و عدم پذیرش) و مثبت بوده و از پذیرش هیجان خود حمایت کرده و در نشخوار ذهنی تأثير به سزایی دارد(میشلی و کستلفرانچی7، ۲۰۱۹) .
بر اساس متون نظری، عامل دیگری که به نظر می‌رسد در نشخوار ذهنی بیماران همودیالیزی افسرده تأثير دارد تحریفات شناختی است. تحریفﻫﺎی ﺷﻨﺎختی روشﻫﺎی ﻣﺘﺪاول تفکّر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﻧﺎدرﺳﺖ، مغرﺿﺎﻧﻪ و منفی ﻫﺴﺘﻨﺪ. این تحریف‌ها معمولاً ﺑﺎ گذشت زﻣﺎن در واكنش ﺑﻪ حوادث ﻧﺎگوار اﻳﺠﺎد میﺷﻮﻧﺪ. وﻗﺘﻲ مردم ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و ترجیحاتشان را در ﻣﻮرد ﺧﻮد تغییر می‌دﻫﻨﺪ، وﻗﺎﻳﻊ را ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎی اﺟﺒﺎری ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎورﻫﺎی غیرﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﺎ ﻧﺎمعقول پدیدار میﺷﻮﻧﺪ. علاوه بر اﻳﻦ، چنین ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎیی منجر ﺑﻪ ﺷﻨﺎختی ﻧﺎمعقول همچون احساسات ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ و رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﻧﺎ ﻛﺎرآﻣﺪ میﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ، ﺑﺎعث ﺷﻮد افراد احساسات منفی ﻣرﺑﻮط ﺑﻪ سلاﻣﺖ روانﺷﻨﺎختی ﺧﻮد را تجربه ﻛﻨﻨﺪ. (الیس8،2003) همچنین تحریف‌های شناختی خطاهایی را در برمی‌گیرد که افراد افسرده هنگام نتیجیه‌گیری از تجربیات‌شان مرتکب می‌شوند. استنباط دل بخواهی، جداسازی گزینشی، تعمیم مفرط، بزرگ‌نمایی و کوچک جلوه دادن، شخصی کردن، برچسب زدن و تفکّر قطبی از تحریف‌های شناختی مهمّ و تعریف شده در بعد فردی هستند.
پژوهشهای زیادی مبین این واقعیّت است که در بسیاری از موارد کسانی که دچار اختلال افسردگی می‌گردند نشخوار ذهنی را نیز تجربه می‌نمایند. با توجّه به اینکه نشخوار فکری بعنوان یکی از مؤلّفه‌های افسردگی از شایع‌ترین مشکلات بیماران دیالیزی است که پیامدهای مخرب و سطح بالای آسیب‌ها و مشکلات روانی و رفتاری، متعدّدی را در پی داشته و منجر به مشکلات رفتاری نظیر انزوا، پیش آگهی بد، پریشانی و اختلال در عملکرد خانوادگی و اجتماعی و شغلی می‌کردد. انجام این پژوهش می‌تواند نقش مهمّی در کاهش علائم جسمی، اضطراب، افسردگی و نشخوار فکری این بیماران داشته باشد. یکی از مهمّ‌ترین عوارض نشخوار فکری که ضرورت مطالعه و درمان آن را مورد تأیید قرار میدهد تأثير منفی است که بر درمان بیماران دیالیزی دچار افسردگی به جای می‌گذارد. در درمان عارضه نشخوار فکری علل و عوامل زیادی توسّط پژوهشگران مورد مطالعه قرار گرفته است به نظر می‌رسد تأثير تنظیم و کنترل هیجانی این بیماران در قالب باورهای فراهیجانی کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است، به طوری که با تنظیم کنترل هیجان‌هایی مانند: اضطراب، غم، ترس از مرگ، خشم و توانایی بالا در نشان دادن انعطاف‌پذیری در مقابل وقایع محیطی، بیماران بهتر از قبل می‌تواند از بروز تغییرات اضطرابی منفی و چرخه‌ای جلوگیری نماید. همچنین شناسایی استنباط‌های غلط و دلبخواهی بیماران، تعمیم‌های مفرط، بزرگ نمایی و کوچک کردن، تفکر قطبی در قالب تحریفات شناختی، کمک می‌نماید تا بیمار از چرخه و دور باطل نشخوار فکری رهایی یابد.
نتایج و یافته‌های انجام این تحقیق، نگرانی‌های بیماران نارسایی کلیوی از طول دوره درمان، ادامه آینده بیمار، ترس از مشکلات پیوند کلیه، ترس و اضطراب را در این بیمارانکاهش داده و باعث ایجاد کاهش اختلال گسترده در رفتار و بهزیستی شناختی در آنها می شود. با توجّه به این که اغلب بیمارانی که دچار نشخوار می‌گردند، دچار افکار منفی مداوم و عود کننده گشته و به صورت غیرارادی دچار
پيش‌بيني نشخوار ذهني بر اساس باورهاي فراهيجاني و تحريفات شناختي در بيماران ---------------------------------- زارعی 107
اختلال تفکّر می‌شوند، استفاده از یافته‌های این تحقیق موجب بهبود سلامت فکری بیماران شده همکاری خود بیمار در روند درمان را تسهیل می‌نماید. با توجّه به این که نشخوار فکری اضطراب، استرس، نگرانی و پریشانی بیماران شده افسردگی آنها را تشدید می‌نماید، استفاده از یافته‌های این تحقیق می‌تواند در تامین و ثبات سلامت روانی بیماران آثار چشگیری داشته باشد.
نتایج حاصل از مطالعات اوّلیه اجمالی محقّق از وضعیّت حال بیماران مراجعه کننده به مرکز دیالیز بیمارستان شهید مدنی خوی نشانه‌هایی از وجود افسردگی توام با نشخوار فکری را نمایان میکند. حال که در این مرحله از پژوهش نشخوار فکری تا حدی تبیین و ویژگی های آن به همراه باورهای فرا هیجانی و تحریفات شناختی تشریح شد، به این سوال آغازین می‌رسیم که آیا باورهای فرا هیجانی و تحریفات شناختی می‌توانند نشخوار فکری بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی مراجعه کننده برای دیالیز بیمارستان شهید مدنی خوی را پیش‌بینی کنند؟ این پژوهش در راستای پاسخ به این سؤال اساسی و آغازین انجام میگیرد.
روش اجرای پژوهش
پژوهش حاضر از آن جهت که به بررسی و شناخت بیشتر روابط میان متغیرها در شرایط موجود می‌پردازد، در دسته پژوهشهای توصیفی از نوع همبستگی قرار میگیرد.
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل بیماران تحت درمان همودیالیزی بیمارستان شهید مدنی شهرستان خوی که دارای نشانگان افسرگی میباشد که تعداد آنها 300 نفر میباشند و در بازه زمانی یک ماهه از تاریخ 1/9/1402 لغایت 30/9/1402 به بیمارستان برای انجام همودیالیز مراجعه کردند. از میان این مراجعه کنندگان براساس فرمول حجم نمونه در مطالعات همبستگی و رگرسیون (8M + 50≤ N) تعداد 91 نفر به شیوه نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. همچنین در این پژوهش برای انتخاب نمونه مناسب شرایط ورود و خروج اعضای نمونه به شرح زیر تعیین شده است:
ملاکهای ورود:
1- گرفتن تشخيص بيماری مزمن کليوی مرحله آخر از سوی پزشک متخصّص نفرولوژیست.
2- مراجعه بيماربه صورت مداوم و ثابت، 3 بار در هفته هر بار4 ساعت برای همودیاليزبه بخش همودیاليز بيمارستان شهید مدنی.
3-داشتن بازه سنی 20 الی 50 سال
4- داشتن تمایل برای شرکت در پژوهش منظور تکميل پرسشنامه‌ها، مطالعه دستورالعمل‌ها و انجام آزمون.
5-داشتن سواد خواندن و نوشتن برای مطالعه و تکيمل دستورالعمل ها و پرسشنامه‌ها.
ملاک خروج:
1-عدم پاسخگویی کامل به پرسشنامه‌های مد نظر پژوهش حاضر
2-عدم تمایل به ادامة شرکت در پژوهش و انصراف دادن.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 102-116 ----------------------------------------- زارعی 108
ابزار های سنجش
برای جمع آوری داده ها از ابزار پرسشنامه استفاده شد.
پرسشنامه نشخوار ذهنی هوکسما و مارو:
برای سنجش نشخوار ذهنی از پرسشنامه نشخوار فکری نولن هوکسما و مارو استفاده شد. این پرسشنامه در سال (1991) طراحی و تدوین شده و دارای 22 سوال می باشد که براساس طیف چهار گزینهای لیکرت به سنجش نشخوار فکری می‌پردازد. این پرسشنامه دارای سه مولفه افسردگی با شماره سئوال های( 3 ،2 ،1 ،4 ، 6، 8، 9، 14، 17، 18، 19 و 22) مولفه بروز دادن (7، 11، 12، 20 و 21) و مولفه در فکر فرو رفتن( 5، 10، 13، 15 و 16) است. نمرهگذاری بر اساس طیف لیکرت 4 گزینهای شامل (هرگز=1 تا همیشه=4) میباشد. نمره بین 22 تا 33: نشان دهنده میزان نشخواری فکری پایین، نمره بین 33 تا 55 ، میزان نشخواری فکری متوسّط و نمره بالاتر از 55، میزان نشخواری فکری بالا را نشان میدهد. پایایی پرسشنامه با روش الفای کرونباخ برابر 88/0 محاسبه شد.
پرسشنامه باورهای هیجانی:
برای سنجش باورهای فرا هیجانی هم از پرسشنامه باورهای فراهیجانی میتمانسگروبر9 و همکاران (2009) استفاده شد که دارای 28 گویه است که آزمودنی در یک مقیاس لیکرت شش درجه ای بدان پاسخ میدهد. این پژوهشگران مقیاس را شامل دو مولفه اصلی شامل مولفه باورهای فراهیجانی منفی با دو مؤلفه فرعی شا مل خشم، شرم، و چهار مولفه باورهای هیجانی مثبت با ابعاد کنترل خشونت و فرونشانی، شفقت و علاقه گزارش نمودند. این پرسشنامه به صورت طیف لیکرت شش درجه‌ای میباشد، بنابراین گزینه کاملاً صدق میکند نمره 6 و اکثرا صدق میکند نمره 5، کمی صدق میکند نمره 4، بی‌نظرم نمره 3، اغلب صدق نمیکند، و اصلاً صدق نمیکند نمره 1 میگیرد. سپس برای هر مؤلّفه با توجّه به پاسختان نمرهگذاری میکنید. هرچه نمره دریافت شده بالاتر باشد، نشان دهنده بالابودن آن مؤلّفه در فرد است. نتایج تحلیل عاملی دو بعد اصلی فراهیجانهای مثبت و فراهیجانهای منفی را تأیید نمود. این محققان روایی همزمان آن را با پرسشنامه هوش عاطفی بررسی نمودند و به ویژه همبستگی فراهیجانهای مثبت با مولفههای هوش عاطفی همبستگی مطلوبی گزارش نمودند (رضایی و همکاران،1393). پایایی پرسشنامه باورهای فراهیجانی برابر 79/0 بدست آمد.
پرسشنامه تحریفات شناختی:
برای سنجش متغیر تحریفات شناختی از پرسشنامه تحریفات شناختی عبدالله‌زاده و سالار استفاده شد که یک ابزار20 گویه‌ای است و در سال 1389 برای سنجش تحریفات شناختی با دو مولفه شامل تحریفات شناختی فردی با مولفه های فرعی: تفکر همه یا هیچ (1،2)، فیلتر ذهنی (5،6)، عبارت باید دار (15،16)، استدلال احساسی (12،13) و تحریفات شناختی اجتماعی با مولفه های فرعی: ذهن خوانی(9،10)، شخصی سازی (19،20)، کوچک نمایی (11،14)، تعمیم مبالغه‌آمیز (3،4)، برجسب منفی زدن(17،18)، پیش‌بینی منفی (17،18)ساخته شده است. پایایی پرسشنامه با روش الفای کرونباخ برابر 75/0 محاسبه شد.
پيش‌بيني نشخوار ذهني بر اساس باورهاي فراهيجاني و تحريفات شناختي در بيماران ---------------------------------- زارعی 109
روند اجرای تحقیق
در ابتدا پس از تصویب طرح پژوهشي در جلسه گروه دانشکده روانشناسي، اقدام به دریافت کد اخلاق شد (IR.IAU.URMIA.REC.1403.024). پس از این دریافت کد رهگيری، نامه ورود به بيمارستان از طرف دبيرخانه دانشکده روانشناسي دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه صادر شد و به بيمارستان شهید مدنی مراجعه گردید. بعد از اعلام همکاری کادر بيمارستان و دریافت مجوز ورود به بخش همودیاليز این بيمارستان، جلسه آشنایي با بيماران برگذار و اهداف شرکت در پژوهش، شيوه اجرا، مزایا و عوارض احتمالي به تمام بيماران توضيح داده شد. سپس از بیماران بخش افسردگی پرسشنامه نشخوار ذهنی اجراشد و افراد دارای نشانگان افسردگی به تعداد 91 شناسایی گردید. سپس از این تعداد افراد به عنوان نمونه اماری درخواست شد تا به ما بقی پرسشنامه‌ها پاسخ دهند.
تحلیل داده ها در سطح آمار توصیفی از طریق شاخص‌های مرکزی و پراکندگی و در سطح استنباطی با استفاده از روشهای آماری ضريب همبستگي پيرسون و تحلیل رگرسيون چندگانه به كمك نرم افزار SPSS صورت گرفت. جهت بررسی پیش فرض ها از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها و آزمون استقلال باقیمانده‌ها از آزمون دوربین-واتسون استفاده شد.
یافته ها
در این تحقیق، 91 نفر از آزمودنی ها حضور داشتند که 38 نفر(42 درصد) زن و تعداد 53 نفر(58 درصد) مرد بودند.در جدول شماره 1 شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش اعمّ از میانگین، انحراف معیار و آزمون کولموگروف – اسمیرنوف به تفکیک گزارش شده‌اند.
جدول1: یافته ها مربوط به آزمون نرمال بودن متغيرهاي تحقیق(91=n)
متغيرها | میانگین | انحراف معيار | ضریبz -k-s | نتيجه آزمون |
نشخوار ذهنی | 30/0 | نرمال | ||
باورهای فراهیجانی منفی | 38/0 | نرمال | ||
باورهای فراهیجانی مثبت | 06/0 | نرمال | ||
تحریفات شناختی فردی | 17/0 | نرمال | ||
تحریفات شناختی اجتماعی | 32/0 | نرمال |
با توجّه به جدول 1 میزان سطح معنی داری آزمون کولموگروف – اسمیرنوف برای تمامی متغیرهای این پژوهش که بیشتر از 05/0 میباشد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که توزیع متغیرها نرمال میباشد، میتوان از آزمون‌های پارامتریک استفاده کرد. باتوجّه به اینکه مقدار بدست آمده برای آماره d شاخص دوربین– واتسون (32/2) بوده و در فاصله (5/1) تا (5/2) قرار دارد. لذا میتوان گفت فرض استقلال خطا‌ها مورد تائید قرار میگیرد و میتوان از رگرسیون استفاده کرد.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 102-116 ----------------------------------------- زارعی 110
در جدول زیر رابطه بین متغیرهای پژوهش با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون گزارش شده است:
جدول 2. ضرایب همبستگی بین متغیرهای پژوهش
متغیر | نشخوار ذهنی | sig |
باورهای فراهیجانی مثبت | 698/0- | 001/0 |
باورهای فراهیجانی منفی | 745/0 | 001/0 |
تحریفات شناختی فردی | 337/0 | 001/0 |
تحریفات شناختی اجتماعی | 313/0 | 063/0 |
همانطور كه در جدول ملاحظه مي‌شود، مقدار ضريب هبستگي پیرسون بین باورهای فراهیجانی مثبت با نشخوار ذهنی برابر 698/0- بوده و سطح معني داري001/0 حاكي از آن است كه فرضيه صفر رد و همچنین در سطح معنی داری 99 درصد رابطه معنی‌دار میباشد. لذا به لحاظ آماري اینطور میتوان بیان داشت که بین بین باورهای فراهیجانی مثبت و نشخوار ذهنی رابطه ی معنی داری و معکوس وجود دارد. همچنین مقدار ضريب هبستگي پیرسون بین باورهای فراهیجانی منفی و نشخوار ذهنی برابر 745/0 در سطح معني داري 001/0 حاكي از آن است كه در سطح معنی داری 99 درصد رابطه معنی دار می باشد. لذا به لحاظ آماري بین باورهای فراهیجانی منفی و نشخوار ذهنی بیماران رابطة معنی داری و مستقیم وجود دارد. مقدار ضريب هبستگي پیرسون بین تحریفات شناختی فردی و نشخوار ذهنی برابر 337/0درسطح معني داري 001/0 حاكي از آن است كه در سطح معنی داری 99 درصد رابطه معنی‌دار میباشد. لذا به لحاظ آماري بین تحریفات شناختی در موقعیّت‌های فردی و نشخوار ذهنی بیماران رابطه منفی و معکوسی وجود دارد. در نهایت همانطور كه در جدول2 ملاحظه مي‌شود مقدار ضريب هبستگي پیرسون بین تحریفات شناختی اجتماعی با نشخوار ذهنی برابر 313/0درسطح معني داري 063/0 حاكي از آن است كه فرضيه صفر رد نمی‌شود و همچنین در سطح معنی داری 99 درصد رابطه معنی دار وجود ندارد. لذا به لحاظ آماري اینطور میتوان بیان داشت که بین تحریفات شناختی در موقعیّت‌های اجتماعی و نشخوار ذهنی بیماران رابطة معنی داری وجود ندارد.
در ادامه برای تجزیه و تحلیل متغیر مستقل و متغیر وابسته با استفاده از رگرسیون چندگانه پرداخته می‌شود.
جدول (2) خلاصه مدل بین متغیر وابسته نشخوار ذهنی و عامل باورهای فرا هیجانی و تحریفات شناختی
همبستگی | ضریب تعیین | ضریب تعیین اصلاح شده | انحراف معیار | دوربین- واتسون |
R | R Sqjusted | Adjusted R | Std |
|
843/0 | 710/0 | 697/0 | 39/3 | 32/2 |
پيش‌بيني نشخوار ذهني بر اساس باورهاي فراهيجاني و تحريفات شناختي در بيماران ---------------------------------- زارعی 111
در جدول2 ضریب همبستگی چندگانه، ضریب تعیین، همراه با ضریب تعدیل شده و انحراف معیار برآورد را مشاهده میکنید. در این جدول هر چه ضریب تعدیل شده بالاتر باشد، نشان میدهد که سهم بیشتری از تغییرات متغییر وابسته مربوط به متغیر مستقل است.
جدول (3) جدول تحلیل واریانس بین متغیر وابسته و متغیر مستقل
| مجموع مربعات | درجه آزادی | میانگین مربعات | آماره F | sig |
مدل رگرسیون | 2/2432 | 4 | 05/608 | 646/52 | 001/0 |
باقیمانده ها | 3/9933 | 86 | 550/11 | ||
کل | 5/3425 | 90 |
|
با توجه به جدول (3) آنوا این موضوع که آیا واقعا این الگو برازنده داده است، آزمون شده است. اگر در جدول، sig کمتر از 5 درصد باشد نشانه این است که الگو مناسب و برازنده است. با توجّه به اینکه sig کمتر از 5 درصد می باشد؛ پس فرض خطی بودن مدل تأئید می‌شود.
جدول (4) ضرایب مدل بین متغیر وابسته نشخوار ذهنی و متغیر های مستقل باورهای هیجانی و تحریفات شناختی
مدل | ضرایب غیر استاندارد | ضرایب استاندارد | T | Sig
| |
B | Std.error | Beta | |||
مقدار ثابت | 382/31 | 711/2 |
| 577/11 | 000/0 |
باورهای فراهیجانی منفی | 140/0 | 022/0 | 458/0 | 325/6 | 000/0 |
باورهای فراهیجانی مثبت | 132/0- | 24/0 | 382/0- | 469/5- | 000/0 |
تحریفات شناختی فردی | 162/0 | 59/0 | 174/0 | 730/2 | 008/0 |
تحریفات شناختی اجتماعی | 74/0- | 34/0 | 139/0- | 157/1- | 134/0 |
با توجه به اینکه در این آزمون sig کمتر از 5 درصد است، بنابراین نشان دهنده این است که متغیر مستقل و مقدار ثابت بر متغیر وابسته تأثیرگذار است. یعنی متغیرهای مستقل باورهای‌های فراهیجانی مثبت و منفی و تحریف شناختی فردی بر میزان نشخوار ذهنی بیماران مؤثّر میباشند ولی تحریفات شناختی اجتماعی با توجّه به سطح معنی داری (134/0) که بیشتر 05/0 میباشد نشان میدهد که تحریفات شناختی اجتماعی برنشخوار ذهنی بیماران مؤثّر نیست. پس از بررسی معیارهای اعتبار مدل، با توجّه به فرضیه غیرصفر بودن ضرایب رگرسیون، مدل آزمون مدل رگرسیون برآورد شده به شرح زیر میباشد:
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 102-116 ----------------------------------------- زارعی 112
بحث و نتیجه گیری
هدف انجام این تحقیق این بود که چگونه می توان براساس باورهای فراهیجانی و تحریفات شناختی نشخوار ذهنی، بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی را میتوان پیش‌بینی نمود. بر اساس یافته های این تحقیق بین باورهای فراهیجانی مثبت و نشخوار ذهنی رابطة منفی و معنی‌دار وجود دارد. این یافته با نتایج پژوهشهای کریمی مزیدی (۱۴۰۰)، کاظمی پور و همکاران (۱۳۹۹)، خرم‌نیا و همکاران (1399)، همخوانی داشته است. بر اساس برررسی های انجام شده، پژوهش های ناهمسو با این یافته پژوهشی مشاهده نشد.
هنگامی که بیمار برخی هیجانات مثبتی را تجربه میکند، موجب می‌شود هیجانات مثبت ثانویه به صورت فراهیجان مثبت شکل‌گیری نماید و تجربه فراهیجانهای مثبت به سازماندهی مجموعه‌ای از افکار و احساسات درباره هیجان‌ها منجر شده و باورهای فراهیجانی فرد را پدید می‌آورند. باورهای فراهیجانی مثبت در راستای شناخت فرآیندهای هیجانی، توجّه بیشتری روی هیجانات را موجب می‌شود (نورمن و فورنز10، 2016). این شناخت و توجّه بیشتر موجب می گردد بیمار ضمن ارزیابی و قضاوت درست در مورد هیجانات خود آنها را طوری تنظیم نماید که تمرکز در تصمیم گیری و بهزیستی فرد بیمار را افزایش یابد و این حالت مثبت به بیمار کمک میکند که به راحتی از علل و عوامل ایجاد نشخوار ذهنی مانند خلق منفی، تولید افکارمنفی، باورها و نگرش‌های منفی شناخت و هوشیاری کسب کرده و هیجانات خود را به خوبی بررسی و تفسیر نماید، در زمینه‌های تصمیم‌گیری و تمرکز بر توانایی حل مشکلات و تنظیم هیجانات خود با توانمندی بالا مواجه شده و بدین صورت در مقابل نشخوار ذهنی تاب‌آوری روانی لازم را داشته باشد. لذا با افزایش باورهای هیجانی مثبت نشخوار ذهنی بیماران کاهش می‌یابد.
همچنین بین باورهای فراهیجانی منفی و نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی رابطه مستقیم وجود دارد. این یافته با برخی پژوهشهای مشابه انجام یافته همخوانی داشته است: مانند ناواکوسکا و همکاران11(۲۰۲۲)، پاتل و همکاران12 (۲۰۲۳)، ورونیکا ویدال آرسنا و همکاران13(۲۰۲۲)، عزیزی (۱۳۹۹).
باورهای فراهیجانی منفی به دنبال برخی هیجانهای منفی مانند: ترس اضطراب، خشم، احساس گناه اتفاق افتاده و بیمار را قادر می‌سازد دانش فردی از فرآیندهای هیجانی را شکل داده و هشیاری هیجانی وی برانگیخته میکند و بدین صورت فرد بیمار توجهش را به هیجان بیشتر کرده و وضوح هیجانی شکل میگیرد(هارادولا، 2016). با افزایش توجّه و وضوح هیجانی، نشانههای فراهیجان منفی در حافظه بیمار ثبت شده و تمایل به واکنش به هیجان را افزایش می‌یابد و نهایتاً این واکنش منفی به هیجان موجب می‌گردد تنظیم هیجانی بیمار دچار اختلال شده و بیمار را درگیر قضاوت‌های ناهشیارانه غلط و سریع نماید و در این حالت بیمار در دام اندیشیدن‌های مکرّر در مورد علل و عواقب تجربه‌های هیجانی منفی گرفتار شده و در شناخت هیجانات مشکل‌زا ناکام مانده و منفعلانه به تفکر تکراری در مورد شناخت هیجانات منفی و علل آنها می‌پردازد(سقزی و همکاران، 1399) و این‌ها همه نشانههای درگیر شدن فرد به نشخوار ذهنی بیانگ وجود رابطه بین باورهای فراهیجانی منفی و نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی می باشد. لذا میتوان نتیجه‌گیری کرد که باورهای فراهیجانی منفی موجب تشدید نشخوار ذهنی بیمار می‌گردد.
پيش‌بيني نشخوار ذهني بر اساس باورهاي فراهيجاني و تحريفات شناختي در بيماران ---------------------------------- زارعی 113
از طرف دیگر بین تحریفات شناختی در موقعیت‌های فردی و نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی رابطه وجود دارد. این یافته با یافته‌های پژوهش احمدپور (۱۴۰۱) نیز همخوانی داشته است.
مطابق مدل شناختی، انسان‌ها برای توصیف موقعیّت‌ها، آنها را تفسیر می‌نمایند و این تفسیرها غالباً از طریق افکار خودآیند صورت میگیرد که غالباً منفی بوده و افراد آنها را درست می انگارند، در حالی‌که بیشتر اوقات این افکار به نوعی تحریف شده بوده و براساس تمایلات ذاتی به منطق و تجربه استوار نمی‌باشند. این افکار، فرآیندهای شناختی را نامنظم و مغشوش می‌نمایند. این مشکل گاهاً به صورت‌های متفاوت در افکار و اعمال بیمار نمایان می‌شود. بطوری که بعضی مواقع فرد قادر به تعبیر بینابینی بین واقعیت‌ها نبوده و به اشتباه آنها را به صورت همه یا هیچ تفسیر نموده و دچار تفکّر دو قطبی می‌شود، یا با توجّه به چند حادثه منفی رخ داده، تعمیم‌های افراطی نموده و هر پیشامد منفی و ناکامی را شکستی تمام عیار تلقّی میکند. همچنین آنها با پذیرش مسئولیّت کارهایی که به عهده آنها نیست دچار حس شرمندگی و بی‌کفایتی می‌شود. همة این موارد ابعاد تحریفات شناختی فردی میباشند که موجب آثار منفی و فیزیولوژیک و اختلالات خلقی می‌شود که از نشانههای علائم اصلی آن میتوان به بی‌رمقی، بی علاقگی، درمانده بودن، تفکر مکرر و طولانی در مورد اتفاقات ناخوشایند و استدلال ناکامی و تعمیم دادن آن به وقایع و اتّفاقات، اختلال در تمرکز و شناخت عاطفه منفی اشاره کرد که همگی از ویژگی‌های نشخوار ذهنی میباشند بنابراین میتوان استدلال کرد که تحریفات شناختی فردی موجب ایجاد و تشدید نشخوار ذهنی در بیماران دیالیزی می‌گردد. لذا میتوان نتیجه‌گیری کرد که بین تحریفات شناختی فرد و نشخوار ذهنی رابطه معکوس وجود دارد.
بر اساس یافته های تحقیق بین تحریفات شناختی در موقعیّت‌های اجتماعی و نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی رابطه وجود ندارد. این یافته با نتایج پژوهشهای طالبی‌فر و اکبری(۱۴۰۱) و عالیزاده (۱۴۰۰) همخوانی دارد.
مطابق متون نظری بحث شده در فصل دو، تحریفات شناختی اجتماعی بیانگر نوعی انحراف و خطاهای شناختی در مورد درک تفسیر اطلاعات و یا رویدادهای اجتماعی میباشند. به طوری که بیمار در مورد حوادث و رویدادهای پیرامون خود دچار افکار و تفسیرهای اغراق‌آمیز منفی و غیرمنطقی می‌گردد و یا در مورد آنها قضاوت زود هنگام و غلط نمود و برچسب‌های منفی می‌زند و یا ممکن است حوادث و اتفاقات را بزرگ‌نمایی و یا کوچک نمایی میکند. این انحرافات از منظر پردازش اطّلاعات هم قابل مطالعه بررسی میباشد که منجر به ارزیابی‌ها غیرمنطقی و تفسیرهای غلط وقایع می‌شود(برنز، 1398). نهایتاً این تفکّر و تفسیرهای غیرمنطقی و غلط زمینة بروز اختلالات خلقی، عدم توانایی در تطابق با محیط پیرامون، بزهکاری، خشونت و رفتارهای ناسازگارانه اجتماعی می‌گردد(کاوینو14، 2013) که با نشخوار ذهنی مرتبط میباشند. لیکن با توجّه به اینکه بیشتر زمینه‌های نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی در حوزه فردی میباشد که به نظر می‌رسد دلیل عمده آنها ارتباط ضعیف و کم زمینه‌های نشخوار این بیماران با حوزه زندگی و فعالیت اجتماعی آنها باشد. مطابق تحلیل آماری داده های جمع آوری شده بین تحریفات شناختی در موقعیت های اجتماعی و نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی رابطه وجود دارد مطابق تحلیل آماری‌های معنادار نشان نمی‌باشد. بنابرین بین تحریفات شناختی در موقعیّت‌های اجتماعی و نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی رابطه وجود ندارد.
روش تحقیق این پژوهش همبستگی و تحلیل رگرسیون بوده و رابطه علی و معلولی مورد مطالعه قرار نگرفته است که می تواند یک محدودیت محسوب گردد.لذا پیشنهاد می گردد محققان دیگر این رابطه را با متغییرهای دیگری غیر از تحریفات شناختی و باورهای
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 102-116 ----------------------------------------- زارعی 114
فراهیجانی در پیش‌بینی نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی مورد مطالعه قرار دهند.همچنین برای گردآوری داده های مورد نیاز برای تحلیل داده ها از پرسشنامه استفاده شده است، و محدودیّتی که استفاده از پرسشنامه دارد، این است که؛ ممکن است آزمودنی با دقّت سؤالات را نخوانده و جواب درست ندهد و امکان سوگیری و خودگزارشی در تکمیل پرسشنامه‌ها.وجود داشت ،برای اطمینان بیشترپیشنهاد می گردد این تحقیق با ابزار مصاحبه ساختمند نیز انجام شود.
با توجه به وجود رابطه بین باورهای فراهیجانی مثبت و نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی به منظور درمان نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی پیشنهاد می‌گردد از شیوه‌های درمانی، واقعیّت درمانی، خودكنترلی تحت تأثیر آموزش تنظیم هیجان و آموزش ذهن آگاهی تحت نظر یک درمانگرکار آموزده استفاده گردد.
همچنین درمانگر کمک کمد تا بیمار دانش و بینش خود را از طریق افزودن به توجّه و وضوح هیجانات خود از زندگی هیجانی‌اش باورهای فراهیجانی مثبت خود را تقویت و زمینه درگیری با اختلال نشخوار ذهنی کاهش دهد. خود بیماران نیز به صورت خودخواسته بدنبال تجربه هیجانات مثبت مانند شفقت و علاقه مندی و ... باشند تا با افزایش این نوع گرایشات و تمایلات باورهای فراهیجانی مثبت تقویت و زمینه‌های درگیر شدن با نشخوار ذهنی کاهش یابد.
همچنین با توجه به وجود رابطه بین باورهای فراهیجانی منفی و نشخوار ذهنی بیماران دیالیزی با نشانگان افسردگی پیشنهاد می‌گردد این بیماران در طی دوره‌های آموزشی تنظیم هیجان توانایی‌هایی مانند: شناخت و فهم هیجانهای خود، توانایی کنترل رفتارهای تکانشگرانه و رفتار کردن در تطابق با اهداف مورد نظر در زمان تجربة هیجانهای منفی، ارزیابی هیجان‌ها و فراهیجانهای خود و توانایی استفاده از راهبردهای تنظیم هیجانی را کسب نمایند. و نهایتا با توجه به تایید ارتباط تحریفات شناختی در موقعیت‌های فردی با نشخوار ذهنی لازم است درمانگران برای کاهش تأثیر تحریفات شناختی بر نشخوار ذهنی از شیوه‌های درمانی، شناخت درمانی، روش درمانی شناختی رفتاری، روش درمانی عقلانی عاطفی و شناختی رفتاری مبتنی بر ذهن آگاهی استفاده گردد. همچنین بیماران تحت آموزش‌هایی در زمینه کاهش سوگیری‌های تفسیر سوگیرانه، انتظار سوگیرانه و استدلال عاطفی قرار گیرند تا قادر به بهبود تقسیر وقایع پیرامونی و تنظیم انتظارات و یادگیری استدلال نمودن منطقی به جای استدلال احساسی محقّق گردد. و در صورت لزوم از مشاوره‌ها و آموزش‌هایی در زمینه‌های تفسیر واقعیّات، اصلاح شیوه اندیشیدن و بهبود نگرش جهت بهبود و ارتقاء شیوه‌پردازش اطّلاعات به بیماران داده شود.
سپاسگزاری
از همه افرادی که در مراحل مختلف این پژوهش یاری گر ما بودند، سپاسگزاریم.
تعارض منافع
بنا بر اظهار نویسندگان، این مقاله حامی مالی و تعارض منافع ندارد.
منابع
برنز، دیوید.( 1398). شناخت درمانی روان شناسی افسردگی. ترجمه مهدی قراچه باغی (2008). تهران: دایره.
پيش‌بيني نشخوار ذهني بر اساس باورهاي فراهيجاني و تحريفات شناختي در بيماران ---------------------------------- زارعی 115
حسنی، ج، آزادفلاح پ، رسول زاده طباطبایی س، عشایری ح. (1387). بررسی راهبردهای تنظیم شناختی هیجان بر اساس ابعاد روان نژندی گرایی و برون گرایی. تازه‌های علوم شناختی، 1(4)، 1-13.
خرم نیا، صمد.، فروغی، علی اکبر.، گودرزی، گلفام.، بهاری بابادی، مهرداد.، و طاهری، امیرعباس. (1399). بررسی نقش شفقت به خود و نشخوار ذهنی در پیش‌بینی افسردگی مزمن. مجلّه روانشناسی و روان پزشکی شناخت، 7(1)، 29 -15.
رضایی، نورمحمد.، پارسایی، ایمان.، نجاتی، عصمت.، نیک‌آمال، میترا و هاشمی رزینی، سعداله. (1393). ویژگی‌های روانسنجی مقیاس فراهیجان دانشجویان. تحقیقات روانشناخت، (23)6 12-1.
سقزی، ع.، یزدانی، اسفید.، و اجانی، ح. (1399). نقش واسطه‌ای فراشناخت مثبت و فراشناخت. هیجان در رابطه حمایت اجتماعی ادراک شده با اضطراب کرونا. فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 11(43)، 33-62.
فلک ﺑﻨﺪ، ن. (1396). ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺗﺤﺮﯾﻔﺎت ﺷﻨﺎختی، ﺑﻬﺰیستی رواﻧﺸﻨﺎختی و سبکﻫﺎي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي زﻧﺎن در ﺣﺎل ﻃﻼق و ﻋﺎدي. پایان ﻧﺎﻣﻪ کارﺷﻨﺎسی ارﺷﺪ رواﻧﺸﻨﺎسی ﻋﻤﻮمی واﺣﺪ ارﺳﻨﺠﺎن.
عالیزاده، شکوفه.، هارون رشیدی، همایون.، کاظمیان مقدم، کبری. (1400). اثربخشی زوج درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر نشخوار ذهنی و تحریف‌های شناختی زوجین درگیر در پیمانشکنی زناشویی فصلنامه مددکاری اجتماعی، ۱۰ (۲) :۳۵-۴.
طالبی‌فر، سارا.، اکبری، مهرداد. (۱۴۰۱). رابطه بین تحمل پریشانی و نشخوار فکری با سلامت روان در مادران دارای فرزند مبتلابه سرطان در شهرستان دزفول. اولین همایش ملی روانشناسی و کیفیت زندگی، شیراز.
کاظمی پور، ا. (1399). مقایسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) و درمان فراتشخیصی یکپارچه(UP) بر پریشانی روانشناختی، باورهای فراهیجانی، میزان پذیرش و رشد پس از آسیب بیماران مبتلا به سرطان کولورکتال همایند با استرس. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی. دانشگاه لرستان.
Ellis, A., (2003). Reasons Why Rational Emotive Behaviour Therapy is Relatively Neglected in the Professional and Scientific Litrature. Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy,21: 245-252.
Covino, F. E. (2013). Cognitive Distortions and Gender as Predictors of Emotional Intelligence.Phd thesis of psychology. Dissertation Submitted to Northcentral University. Prescott Valley, Arizona.
Harris, D. C., Davies, S. J., Finkelstein, F. O., Jha, V., Donner, J., Abraham, G., . . . Zhao, M. (2019). Increasing access to integrated ESKD care as part of universal health coverage. Kidney International, 95(4). doi: 10.1016/j.kint.2018.12.005.
Miceli, M., & Castelfranchi, C. (2019). Meta-emotions and the complexity of human emotional experience. New Ideas in Psychology, 55, 42-49.
Mitmansgruber, H., Beck, T. N., Höfer, S., & Schüßler, G. (2009). When you don’t like what you feel: Experiential avoidance, mindfulness and meta-emotion in emotion regulation. Personality and Individual Differences, 46(4), 448-453.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری بهار 1404 3(1): 102-116 ----------------------------------------- زارعی 116
Nolen-Hoeksema, S., Morrow, J., & Fredrickson, B. L. (1991). Response styles and the duration of episodes of depressed mood. Journal of Abnormal Psychology 102, (1), 20-28.
Nowakowska-Domagałarticle, A. & Alt, (2022). Chronotype and poor sleep quality in young adults - a pilot study on the role of rumination. Sleep
Palmieri S, Mansueto G, Scaini S, Caselli G, Sapuppo W, Spada MM, et al. (2021). Repetitive negative thinking and eating disorders: a meta-analysis of the role of worry and rumination. J Clin Med; 10(11): 2448.
Patel A. & Alt. (2023). Associations between rumination, depression, and distress tolerance during CBT treatment for depression in a tertiary care setting. Journal of Affective Disorders Volume 339, 15 October 2023, Pages 74-81.
Schouten RW, Haverkamp GL, Loosman WL, Shaw PK, van Ittersum FJ, Smets YF, Vleming LJ, Dekker FW, Honig A, (2019). Siegert CE. Anxiety symptoms, mortality, and hospitalization in patients receiving maintenance Dialysis: a cohort study. American Journal of Kidney Diseases.;74(2):158-66.
Schouten RW, Nadort E, Harmse V, Honig A, van Ballegooijen W, Broekman BF, Siegert CE. (2020). Symptom dimensions of anxiety and their association with mortality, hospitalization and quality of life in dialysis patients. Journal of Psychosomatic Research.;1(2):10-15.
Smets J, Wessel I, Schreurs E, Raes F. (2011). The interplay between rumination and intrusions in the prediction of concurrent and prospective depressive symptoms in two nonclinical samples. The Psychological Record.; 62(4):777-88.
Watkins, Ed., & Baracaia, S. (2001). Why do people ruminate in dysphoric moods? Personality and Individual Difference, 30, 723-734.
Treynor, W., Gonzalez, R., & Nolen-Hoeksema. (2003). Ruminative econsidered: A Psychometric Analysis. Cognitive Therapy and Research. 27(3), 247-259.
[1] 1 Harris et al
[2] 2 Schouten et al
[3] .watkins & Baracaia
[4] Palmieris et al
[5] Smets J et al
[6] Treynor et al
[7] Miceli & Castelfranchi
[8] Ellis, A
[9] . Mitmansgruber
[10] Norman & Furnes,
[11] . Nowakawska.k., Atl
[12] . Patel A. & Atal
[13] . Vidal_Arenas
[14] . Covino
