بررسی پراکنش سه گونه از زنبورهای خانواده Crabronidae در چند شهر استان فارس ( سپیدان ،کازرون ، خنج ،خرامه)
محورهای موضوعی : حشره شناسی
1 - استادیار گروه حشره شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مرودشت، مرودشت، ایران
کلید واژه: زنبور, Crabronidae, استان فارس, پارامترهای محیطی, تنوع زیستی, پراکنش ,
چکیده مقاله :
زنبورهای Crabronidae (Hymenoptera: Apoidea) یکی از بزرگ‌ترین خانواده های راسته بال غشائیان هستند که به دلیل رفتار پیچیده، سبک زندگی شکارگری و ارتباطات ژنتیکی با سایر اعضای بالا خانواده Apoidea، جایگاه مهمی در میان حشرات این راسته دارند. بررسی‌های زیست محیطی و اکولوژیکی گونه‌های مختلف این گروه، درک جامعی از حضور یا عدم حضور آنها در مناطق مختلف و همچنین الگوهای توزیع کمی و کیفی آنها ارائه میدهد. استان فارس به دلیل داشتن اکوسیستم متنوع و غنی از حشرات، زیستگاه مناسبی برای این زنبورها محسوب میشود. در این پژوهش، طی یک دوره ۱۲ ماهه (سال های 1400-1401)، پراکنش سه گونه از زنبورهای خانواده Crabronidae در چهار منطقه جغرافیایی مختلف استان (سپیدان، کازرون، خنج و خرامه) بررسی شد. نمونه‌برداری با استفاده از تله‌های مالیز انجام گرفت و تأثیر شرایط اقلیمی (دما) بر پراکنش این زنبورها تحلیل گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که این زنبورها در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری استان فارس بیشترین فراوانی را دارند. در نواحی جنوبی، این گونه‌ها از اواخر اردیبهشت تا پایان آذرماه مشاهده شدند، در حالی که در نواحی سردتر، تعداد گونه‌های جمع‌آوری‌شده کمتر بوده و حضور آنها از خرداد تا اواخر مهرماه ثبت شد. همچنین، علی‌رغم تفاوت در تعداد نمونه‌های ماهیانه، روند کلی پراکنش سالانه گونه‌های مورد بررسی مشابه بود. این مطالعه تأثیر دما بر پراکنش زنبورهای Crabronidae را تأیید کرده و نشان داد که مناطق گرم‌تر از شرایط مطلوب‌تری برای رشد و تکثیر این حشرات برخوردارند. علاوه بر دما، سایر پارامترهای محیطی نیز می‌توانند در تکثیر و پراکنش این زنبورها نقش داشته باشند. یافته‌های این پژوهش اطلاعات مهمی در زمینه تأثیر عوامل محیطی بر پراکنش بال‌غشاییان ارائه کرده و میتواند در مدیریت زیستگاه‌های طبیعی و برنامه‌های حفاظتی حشرات مفید و مؤثر باشد.
Crabronidae is one of the largest families within the order Hymenoptera, belonging to the superfamily Apoidea. They hold an important position among beneficial insects due to their complex behavior, predatory lifestyle, and genetic connections with other members of the Apoidea superfamily. Environmental and ecological studies of various species within this group provide a comprehensive understanding of their presence or absence in different regions, as well as their quantitative and qualitative distribution patterns. Fars Province, with its diverse ecosystem and rich insect population, provides an ideal habitat for these wasps. In this study, the distribution of three species of Crabronidae was examined over a 12-month period (2021-2022) in four different geographical regions of Fars Province (Sepidan, Kazeroon, Khonj, and Kherameh). Sampling was conducted using Malaise traps, and the impact of climatic conditions (temperature) on the distribution of these wasps was analyzed. The results of this study showed that these wasps have the highest abundance in the tropical and subtropical regions of Fars Province. In the southern regions, the species were observed from late May to the end of December, while in the cooler areas, fewer species were collected, with their presence recorded from June to late October. Additionally, despite differences in the monthly sample counts, the overall annual distribution patterns of the species under study were similar. This study confirms the impact of temperature on the distribution of Crabronidae wasps, showing that warmer regions offer more favorable conditions for the growth and reproduction of these insects. In addition to temperature, other environmental parameters may also play a role in the proliferation and distribution of these wasps. The findings of this research provide valuable insights into the influence of environmental factors on the distribution of hymenopteran insects and can be useful in the management of natural habitats and conservation programs for beneficial insects.
Aswathy, T. V. 2012. Sphecid Wasp Fauna in South Western Ghats of Kerala. M. Sc. Thesis, Department of Entomology of Agriculture Sciences GKVK, Bengalore.
Atbaei, M., Fallahzadeh, M., & Ljubomirov, T. 2015. A contribution to the fauna of Crabronidae (Hymenoptera: Apoidea) in South-Western Iran. Journal of Insect Biodiversity, 3(11): 1-30.
Bohart, R.M., & Menke, A.S. 1976. Sphecid Wasps of the World: A Generic Revision. University of California Press, USA.
Buschini, M., & Donatti, A.J. 2012. Nesting behavior of Trypoxylon agamemnom (Hym: Crabronidae). Brazilian Journal of Biology, 72(2), 353-362.
Dollfuss, H. 2004. The Crabroninae wasps of "Biologiezentrum Linz" collection in Linz, Austria (Hymenoptera, Apoidea, Crabronidae), part 1. Linzer Biologische. 27: 905-1019.
Fallahzadeh M., Ostovan H. & Shojaei, M. 2006. First record of four Sphecid wasps from Iran. Applied Entomology and Phytopathology, 73:43 [in English],125 [in Persian].
Hejazizadeh, Z. & Negahban, S. 2007. Impact of climate on the distribution of population areas (Case study: Fars Province). Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 16(61): 47-49.
Jahantigh, F., Rakhshani, E., Mokhtari, A. & Ramroodi, S. 2017. Catalouge of Ampulicidae, Crabronidae and Sphicidae of Iran (Hym, Apoidae). Zootaxa, 4307 (1): 001-096.
Karimi, V., Kamkar-Haghighi, A., & Khalili, D. 2002. An evaluation of meteorological drought in Fars Province. Journal of Crop Production and Processing, 5 (4) :1-11.
Nazari Pour, H., & Zahraei, A. 2013. Evaluation of the capability of planetary climate models in simulating temperature component changes in Fars Province. Proceeding of the 1st National Conference on Climatology ,22sept.2013. Kerman. First National Conference on Climatology, Kerman. 34p.
Pulawski, W. J. 2025. Catalog of Sphecidae. San Francisco, CA: California Academy of Sciences. Available online at: https://www.calacademy.org/scientists/projects/catalog-of-sphecidae (accessed 10 February 2025).
Sadeghi, M. 2018. The Fauna of Crabronidae (Hymenoptera, Apoidea) Family in Fars Province. P.hd. Thesis, Islamic Azad University Shiraz Branch, Shiraz, Iran.
Sadeghi, M., Fallahzadeh, M., Ostovan, H., Ljubomirov, T. & Hesami, Sh. 2018. New Records of the Digger Wasps (Hymenoptera: Crabronidae) from Iran. Far Eastern Entomologist, 363: 21-24.
Sadeghi, M., Fallahzadeh, M., Ostovan, H., Ljubomirov, T. & Hesami, Sh. 2019. Additions to the knowledge of the digger wasp (Hymenoptera: Spheciformes: Crabronidae) fauna in the Fars Province of Iran. Journal of Insect Biodiversity, 4(4): 261–279.
Schmid-Egger C. 2004. Revision of Bembecinus (Hymenoptera, Crabronidae) of the Palaearctic Region. Notes fauniques de Gembloux, 54:3-69.
Schmid-Egger C. 2009. New records of Bembecinus Costa 1859 (Hymenoptera, Crabronidae) from the Palaearctic region with description of a new species from Yemen. Linzer Biologische Beiträge, 41:759-766.
Schmid-Egger C. 2010. Rote Liste der Wespen Deutschlands. Hymenoptera Aculeata Grabwespen (Ampulicidae, Crabronidae, Sphecidae), Wegwespen (Pompilidae), Goldwespen (Chrydididae), Faltenwespen (Vespidae), Spinnenameisen (Mutillidae), Dolchwespen (Scoliidae), Rollwespen (Tiphiidae) und Keulhornwespen (Sapygidae). Ampulex, 1:5-39.
Schmid-Egger C. 2011. Hymenoptera Aculeata from “Parc national du Mercantour” (France) and “Parco delle Alpi Marittime” (Italy) in the South-Western Alps. Ampulex, 3:13-50.
Schmid-Egger, C. Fallahzadeh, M. & Sadeghi, M. 2021. A review of Solierella Spinola, 1851 (Hymenoptera, Crabronidae) from Iran with description of four new species. Zootaxa, 4920 (1): 101–113.
Vieira, L. C., Oliviera, N. G. & Gayubo, S. 2011. On the use of Apiformes and Spheciformes population as a management tool. Biodiversity and Conservation, 20(3), 519-530.
Weather Spark .2025. The Weather Year Round Anywhere on Earth. Available online at: https://weatherspark.com/.
پراکنش سه گونه از زنبورهای خانواده Crabronidae (Hymenoptera: Apoidea: Sheciformes) در برخی مناطق استان فارس
مریم صادقی
گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت ، ایران
mrymsadeghi@yahoo.com
تاریخ دریافت: 14/10/1403 تاریخ پذیرش: 4/12/1403
چکیده
زنبورهای Crabronidae (Hymenoptera: Apoidea) یکی از بزرگ‌ترین خانواده های راسته بال غشائیان هستند که به دلیل رفتار پیچیده، سبک زندگی شکارگری و ارتباطات ژنتیکی با سایر اعضای بالا خانواده Apoidea، جایگاه مهمی در میان حشرات این راسته دارند. بررسی‌های زیست محیطی و اکولوژیکی گونه‌های مختلف این گروه، درک جامعی از حضور یا عدم حضور آنها در مناطق مختلف و همچنین الگوهای توزیع کمی و کیفی آنها ارائه میدهد. استان فارس به دلیل داشتن اکوسیستم متنوع و غنی از حشرات، زیستگاه مناسبی برای این زنبورها محسوب میشود. در این پژوهش، طی یک دوره ۱۲ ماهه (سال های 1400-1401)، پراکنش سه گونه از زنبورهای خانواده Crabronidae در چهار منطقه جغرافیایی مختلف استان (سپیدان، کازرون، خنج و خرامه) بررسی شد. نمونه‌برداری با استفاده از تله‌های مالیز انجام گرفت و تأثیر شرایط اقلیمی (دما) بر پراکنش این زنبورها تحلیل گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که این زنبورها در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری استان فارس بیشترین فراوانی را دارند. در نواحی جنوبی، این گونه‌ها از اواخر اردیبهشت تا پایان آذرماه مشاهده شدند، در حالی که در نواحی سردتر، تعداد گونه‌های جمع‌آوری‌شده کمتر بوده و حضور آنها از خرداد تا اواخر مهرماه ثبت شد. همچنین، علی‌رغم تفاوت در تعداد نمونه‌های ماهیانه، روند کلی پراکنش سالانه گونه‌های مورد بررسی مشابه بود. این مطالعه تأثیر دما بر پراکنش زنبورهای Crabronidae را تأیید کرده و نشان داد که مناطق گرم‌تر از شرایط مطلوب‌تری برای رشد و تکثیر این حشرات برخوردارند. علاوه بر دما، سایر پارامترهای محیطی نیز می‌توانند در تکثیر و پراکنش این زنبورها نقش داشته باشند. یافته‌های این پژوهش اطلاعات مهمی در زمینه تأثیر عوامل محیطی بر پراکنش بال‌غشاییان ارائه کرده و میتواند در مدیریت زیستگاه‌های طبیعی و برنامه‌های حفاظتی حشرات مفید و مؤثر باشد.
واژه‌های کلیدی: زنبور، Crabronidae، استان فارس، پارامترهای محیطی، تنوع زیستی، پراکنش
مقدمه
راسته Hymenoptera یا بال غشائیان (زنبورها) یکی از چهار راسته مهم از زیر رده حشرات هستند که بالغ بر 150,000 گونه شناخته شده دارند و به عنوان دومین راسته بزرگ حشرات از نظر تعداد گونه، بعد از راسته سخت بالپوشان در دنیا قرارمی گیرند (Aswathy, 2012). در این راسته، خانواده Crarbronidae با بیش از 9188 گونه و 250 جنس، در هشت زیرخانواده (Crabroninae، Dinetinae، Bembicinae، Astatinae، Pemphredoninae،Larrinae، Mellininae، Eremiasphecinae، Philanthinae) طبقه بندی می شوند (Pulawski, 2025). اغلب گونه های این خانواده، مانند سایر حشرات این گروه (Spheciformes) شکارگر سایر بندپایان و حشرات هستند که در کنترل طبیعی آفات نقش مهمی دارند. نوع رفتار شکارگری آنها براساس گونه ها متفاوت است اما به طور کلی شکار آن ها شامل شته ها، سن ها (خرطوم مفصلی ها)، بال پولک داران، سخت بالپوشان سوسری ها، راست بالان، دوبالان و عنکبوت ها است. برخی به صورت اختصاصی عمل کرده و برخی نیز پلی فاز می باشند (Buschini et al., 2015). رفتار لانه سازی این خانواده نیز بسیار متغیر است. بعضی از گونه ها تمایلی به ساختن لانه ندارند، زنبورهای بالغ معمولاً درحفره های موجود یا در شاخه ها لانه می سازند، بعضی نیز در گِل لانه درست می کنند (Bohart & Menke, 1976). رفتار پیچیده، زندگی شکارگری و ژنتیک مولکولی نزدیک با بالا خانواده Apoidea، سبب شده که این خانواده جایگاه مهمی را در بین حشرات مفید به خود اختصاص دهد (Dolfuss, 2004). در سال های اخیرمطالعات فونستیک و تاکسونومیکی خوبی جهت شناسایی و رده‌بندی حشرات این خانواده، در ایران و به خصوص در استان فارس، انجام گرفته است (Atbaei et al., 2015; Fallahzadeh et al., 2015; Rezaei & Fallahzadeh, 2015; Sadeghi et al., 2018; Sadeghi et al., 2019; Schmid-Egger et al., 2021). هرچند از حشرات این خانواده استفاده هدف‌داری در کشاورزی نشده است ولی با این حال با توجه به نقش آنها در کنترل طبیعی آفات، از عوامل مهم در زیستگاه‌های کشاورزی محسوب می‌شوند. زنبورهای این خانواده اغلب به عنوان شاخص‌های زیستی (Bioindicators) برای تعیین و ارزیابی تنوع زیستی ،محیط‌های در معرض خطر و آسیب‌پذیر شناخته می‌شوند (Vieira et al., 2011) . غنای فون و فلور استان پهناور فارس، بررسی فون زنبورهای این خانواده و اهمیت شکارگری آنها در تعادل طبیعی محیط‌زیست را ایجاب می‌نماید. بر این اساس، تحقیق حاضر با هدف شناسایی دقیق تاکسونومیکی سه گونه رایج از این خانواده و بررسی پراکنش آنها از نظر شرایط محیطی و به خصوص تاثیر دمای محیط در پراکنش گونه های ذکر شده انجام شد.
این تحقیق در محدوده استان فارس صورت گرفته است . استان فارس از استان های جنوبی کشور است که نزدیک به 133 هزار کیلومتر مربع مساحت دارد. این استان حدود 8 درصد مساحت کشور را در پر می گیرد. استان فارس در بین ۲ درجه و ۲۷ دقیقه تا 42 درجه و ۳۱ دقیقه ی عرض شمالی، و 42 درجه و ۵۰ دقیقه تا 36 درجه و ۵۵ دقیقه ی طول شرقی از نصف النهار مبداء قرار دارد(Karimi et al., 2002). این استان از شمال محدود است به استان اصفهان، از شرق به استانهای یزد و کرمان، از جنوب به استان هرمزگان و از غرب بـــه استان های کهکيلو يه و بویراحمد و بوشهر متصل میشود . کوههای فارس به چهار گروه شمالی، مرکزی، جنوبی و غربی تقسیم می شوند. در گروه شمالی، کوه بلند گردنه ی کولی کش، در گروه مرکزی کوه مهارلو تا خرمن کوه فسا، در گروه جنوبی کوه داراب و بالنگستان و در گروه غربی کوه قره باغ و ارتفاعات کوهمره سرخی قرار دارد.آب و هوای فارسی در نواحی شمالی سرد، در نواحی مرکزی معتدل و درنواحی جنوبی، تابستانهای گرم دارد. میزان بارندگی سالانه در شمال فارس نزدیک به ۱۰۰ میلی متر، در جنوب بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی متر و در مرکز بین 200 تا 400 میلیمتر است (Nazari Pour et al., 2013) .در این تحقیق با توجه با تنوع آب و هوایی و گستردگی استان، چهار منطقه سپیدان ( سردسیر و مرطوب)، کازرون (گرم و مرطوب )، خرامه ( معتدل وخشک) و خنج ( گرم و خشک ) در سالهای 1400 و 1401مورد مطالعه قرار گرفتند ( شکل 1).
شکل 1- نقشه جغرافیایی مناطق تله گذاری شده در استان فارس
Figure 1. Geographic map of trapped areas in Fars Province
برای جمع آوری این حشرات از تله مالیز استفاده شد. در بالاترین قسمت این تله یک ظرف پلاستیکی نصب شده است که حشرات از سوراخی که روی آن طراحی شده وارد قوطی می شوند، در زیر ظرف پلاستیکی شیشه الکل برای جمع آوری حشرات قرار داده می شود(Atbaei et al., 2015). در مجموع در هر ناحیه از امحدوده های ذکر شده استان، دو تله مالیز در ارتفاع یک و نیم متر از سطح زمین و به فاصله 100متر از یکدیگر نصب گردید. آغاز تله گذاری از اردیبهشت ماه 1400 شروع گردید و در پایان اردیبهشت ماه 1401 ، نمونه برداری در مدت 12 ماه به اتمام رسید. تمامی نمونه‌های جمع‌آوری‌شده از تله مالیز جهت جداسازی و تشخیص به آزمایشگاه انتقال داده شد. جهت شناسایی دقیق جنس و گونه‌های زنبورهای این خانواده از کلیدهای مخصوص در دسترس استفاده گردید. برای شناسایی و تفکیک جنس و گونه‌های زنبورهای خانواده Crabronidae در این تحقیق از کلید شناسایی زنبورهای گروه Spheciformes (1976 Bohart & Menke,) و کلیدهای منتشرشده توسط Schmid-Egger (2004, 2009, 2010, 2011) استفاده شد. همچنین کاتالوگ زنبورهای Crabronidae و Sphecidae که اطلاعات کامل و جامعی از خانواده‌های مذکور را در اختیار قرار میدهد مورد بررسی قرار گرفت Pulawski, 2025) ). برای اندازه‌گیری دقیق ، نمونه‌ها به‌طور کامل اتاله گردید و سپس با استفاده از استریومیکرسکوپ مجهز به میکرومتر خصوصیات دقیق ذکر شده در کلید شناسایی، اندازه‌گیری شد. از بدن حشرات کامل و سایر اندام‌های مؤثر در شناسایی آنها ازجمله شکل حشرات کامل، رگ بندی بال‌ها و غیره به کمک استریو میکروسکوپ مجهز به دوربین عکس گرفته شد. با استفاده از کلیدهای تشخیص جنس و گونه حشرات کامل تا سطح جنس و گونه شناسایی و در نهایت مورد تأیید متخصص این گروه از زنبورها (Toshko Ljubomirov, Bulgarian Academy of Sciences) قرار گرفت. در این تحقیق در مجموع چهار محدوده از حومه شهرهای استان فارس مورد مطالعه قرار گرفتند . جدول 1 نشان دهنده وضعیت آب و هوایی و حداقل و حداکثر دمای این شهرها می باشد (Hejazizadeh et al., 2007).
جدول 1- مشخصات آب و هوایی و ارتفاع از سطح دریا مربوط به محدوده های مورد مطالعه
Table 1. Climatic characteristics and altitude above sea level of the studied areas
Altitude (M) | Longitude E (degrees) | Latitude N (degrees) | Average annual max temperature during the day and night | Average annual min temperature during the day and night | Locations |
2201 | 51.992 | 30.243 | (night 14)32 | (3night-)6 | Sepidan |
1500 | 53.312 | 29.502 | (night 18)38 | (night 0)12 | Kherameh |
670 | 53.428 | 27.883 | (night 28)44 | (night 7)19 | Khonj |
860 | 51.652 | 29.627 | (night 23)42 | (4night ) 16 | Kazeroon |
نتایج
در بین نمونه های جمع آوری شده بیشترین تعداد گونه شکار شده در مناطق اشاره شده در استان متعلق به گونه های
Solierella insidiosa (de Beaumont, 1964) به تعداد 79 عدد و پس از آن گونه Gastrosericus funereus (Gussakovskij, 1931) به تعداد 70 عدد و گونه Diodontus minutus minutus (Fabricius, 1793) به تعداد 68 عدد بود. تصاویر سه گونه ذکر شده در شکل 2 آمده است . در جدول 2 نیز تعداد هر گونه در هر ناحیه با ذکر جنسیت در دوره زمانی 12 ماهه ارایه شده است.
شکل 2- تصاویر 3 گونه جمع آوری شده
Figure 2 . The images of the three collected species
a: Solierella insidiosa (de Beaumont, 1964). b; Gastrosericus funereus (Gussakovskij, 1931) c: Diodontus minutus minutus (Fabricius, 1793)
جدول 2- تعداد تفکیک شده، 3 گونه از زنبورهای کرابرونیده در چهار منطقه استان فارس
Table 2 - The distribution of three Crabronidae wasp species in four regions of Fars Province
Diodontus minutus minus | Gastrosericus funereus | Solierella insidiosa | Locations | |||
female | male | female | male | female | male | |
11 | 10 | 21 | 8 | 22 | 15 | Kazeroon |
5 | 21 | 15 | 11 | 17 | 8 | Khonj |
10 | 11 | 7 | 8 | 12 | 5 | Kherameh |
7 | 5 | 3 | 11 | 6 | 3 | Sepidan |
پراکنش ماهانه این حشرات در نواحی مورد تحقیق پس از استخراج میانگین دمایی سالیانه از سایت weather) spark, 2025) به تفکیک گونه ها، در هر ماه لکه گذاری گردید تا به خوبی نحوه پراکنش این حشرات را در دوره زمانی نشان دهد . شکل 3،4،5،6 توزیع پراکنش حشرات را به ترتیب در نواحی کازرون ،خنج، خرامه و سپیدان نشان می دهد. نتایج پراکندگی حشرات در ماههای سال در هر یک از نواحی نشان میدهد که در هر چهار ناحیه پراکندگی سالیانه حشرات دارای رابطه مستقیمی با دمای محیط می باشد . برهمین اساس به صورت میانگین ناحیه خنج در گرمترین ماههای سال ( خرداد – تیر ) دمای میانگین ( 26-43 ) درجه سلسیوس را در طی یک شبانه روز نشان میدهد و در همین ایام سال به صورت میانگین دمای ناحیه کازرون ( 27-41) درجه سلسیوس و دمای ناحیه خرامه (21-37) درجه سلسیوس و ناحیه سپیدان ( 16-31) درجه سلسیوس می باشد .
شکل 3- نمودار توزیع پراکنش Solierella insidiosa ■ و Gastrosericus funereus = و Diodontus minutus minutus ▲ در ناحیه کازرون بر اساس یک دوره 12 ماهه
Figure 3 - Distribution chart of Solierella insidiosa ■, Gastrosericus funereus = and Diodontus minutus minutus ▲ in the Kazeroon region based on a 12-month period
Figure 4 - Distribution chart of Solierella insidiosa ■, Gastrosericus funereus = and Diodontus minutus minutus ▲ in Khonj region based on a 12-month period
شکل 5- نمودار توزیع پراکنش Solierella insidiosa ■ و Gastrosericus funereus = و Diodontus minutus minutus ▲ در ناحیه خرامه بر اساس یک دوره 12 ماهه
Figure 5 - Distribution chart of Solierella insidiosa ■, Gastrosericus funereus = and Diodontus minutus minutus ▲ in Kherameh region based on a 12-month period
شکل 6- نمودار توزیع پراکنش Solierella insidiosa ■ و Gastrosericus funereus = و Diodontus minutus minutus ▲ در ناحیه سپیدان بر اساس یک دوره 12 ماهه
Figure 6 - Distribution chart of Solierella insidiosa ■, Gastrosericus funereus = and Diodontus minutus minutus ▲ in Sepidan region based on a 12-month period
بحث
استان فارس چهارمین استان پهناور کشور می‌باشد که از نظر وسعت به‌تنهایی از 156 کشور دنیا بزرگ‌تر است. با توجه به شرایط ویژه آب و هوایی و تنوع فلور این استان که شامل تمامی گونه‌های گیاهان گرمسیر و نیمه گرمسیر، می‌باشد، شرایط را برای رشد و نمو گونه‌های مختلف راسته غشائیان ازجمله زنبورهای Crabronidae مناسب نموده است. تحقیقاتی که توسط محقیقین مختلف بر روی فون و پراکنش گونه های مختلف این خانواده در استان فارس انجام شده نشان میدهد که زنبورهای این خانواده با رکورد بالا بیشتر در نواحی گرمسیر و نیمه گرمسیری استان فارس انتشار دارند (Atbaei et al., 2015; Rezaei and Fallahzadeh, 2015; Jahantigh et al., 2017; Schmid-Egger et al,. 2021; Sadeghi et al., 2018; Sadeghi et al, 2019). همچنین، بیشترین رکورد گزارش شده از گونه‌های جدید زنبورهای این خانواده در ایران مربوط به استانهای جنوبی کشور است 2017) (Jahantigh et al.,. بیشترین تعداد گونه از این زنبورها (147 گونه) نیزاز استان فارس گزارش شده است
(Sadeghi, 2018) . در این تحقیق سه گونه، از زنبورهای خانواده Crabronidae در چهار ناحیه متفاوت آب و هوایی استان فارس جمع آوری شد . این زنبورها در دوره زمانی 12 ماهه مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تحقیقات قبل و تحقیق حاضر، نشان می دهد که میزان گرما بر توزیع این زنبورها در سطح استان موثر است. بنابراین بررسی شرایط دمایی این استان از اهمیت زیادی در پراکنش این گونه از حشرات برخوردار است . بررسی های این تحقیق نشان می دهد که توزیع پراکنش این سه گونه در ناحیه خنج در حدود 9 ماه از سال قابل مشاهده می باشد، در حالیکه این توزیع در ناحیه کازرون و خرامه به حدود 8 ماه و در ناحیه سپیدان به کمتر از 6 ماه تقلیل می یابد . همچنین از میان 253 حشره جمع آوری شده بالاترین تعداد این زنبورها در ناحیه کازرون با حدود 35% کل نمونه های جمع آوری شده و بعد از آن ناحیه خنج با حدود 30% سپس خرامه با حدود 22% و در نهایت منطقه سپیدان 13% کل نمونه های جمع آوری شده را در بر می گیرند . نکته قابل توجه دیگر این است که ناحیه خنج علی رغم دمای بالاتر نسبت به ناحیه کازرون تعداد کمتری از پراکنش این گونه را داشته است و کاهش درصدی این گونه ها نشان می دهد که علاوه بر دما سایر پارامترهای دیگر نیز میتواند در تکثیر و پراکنش این حشرات موثر باشد که لازم است در تحقیقات آتی مورد نظر قرار گیرند. اعداد به دست آمده و درصدهای کاهش پراکندگی هر محدوده نشان می دهد که گرما و شرایط محیطی مرتبط با دمای محیط هر منطقه برای رشد و تکثیر این حشرات بسیار مهم می باشد. این مورد در رابطه با تمام گونه های مورد بررسی در این تحقیق به شکل یکسان و با نتایج مشابه در تمام گونه ها تکرار شده است . از این نتایج می توان در زمینه تاثیر شرایط محیطی و آب و هوایی در خصوص پراکندگی زنبورهای Crabronidae استفاده نمود و با در نظر گرفتن سایر عوامل محیطی به مدل پراکندگی آنها دست یافت . نتایج این تحقیق در زمینه مطالعات محیطی و شرایط زیستی بال غشاییان حایز اهمیت می باشد .
منابع
Aswathy, T. V. 2012. Sphecid Wasp Fauna in South Western Ghats of Kerala. M. Sc. Thesis, Department of Entomology of Agriculture Sciences GKVK, Bengalore.
Atbaei, M., Fallahzadeh, M., & Ljubomirov, T. 2015. A contribution to the fauna of Crabronidae (Hymenoptera: Apoidea) in South-Western Iran. Journal of Insect Biodiversity, 3(11): 1-30.
Bohart, R.M., & Menke, A.S. 1976. Sphecid Wasps of the World: A Generic Revision. University of California Press, USA.
Buschini, M., & Donatti, A.J. 2012. Nesting behavior of Trypoxylon agamemnom (Hym: Crabronidae). Brazilian Journal of Biology, 72(2), 353-362.
Dollfuss, H. 2004. The Crabroninae wasps of "Biologiezentrum Linz" collection in Linz, Austria (Hymenoptera, Apoidea, Crabronidae), part 1. Linzer Biologische. 27: 905-1019.
Fallahzadeh M., Ostovan H. & Shojaei, M. 2006. First record of four Sphecid wasps from Iran. Applied Entomology and Phytopathology, 73:43 [in English],125 [in Persian].
Hejazizadeh, Z. & Negahban, S. 2007. Impact of climate on the distribution of population areas (Case study: Fars Province). Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 16(61): 47-49.
Jahantigh, F., Rakhshani, E., Mokhtari, A. & Ramroodi, S. 2017. Catalouge of Ampulicidae, Crabronidae and Sphicidae of Iran (Hym, Apoidae). Zootaxa, 4307 (1): 001-096.
Karimi, V., Kamkar-Haghighi, A., & Khalili, D. 2002. An evaluation of meteorological drought in Fars Province. Journal of Crop Production and Processing, 5 (4) :1-11.
Nazari Pour, H., & Zahraei, A. 2013. Evaluation of the capability of planetary climate models in simulating temperature component changes in Fars Province. Proceeding of the 1st National Conference on Climatology ,22sept.2013. Kerman. First National Conference on Climatology, Kerman. 34p.
Pulawski, W. J. 2025. Catalog of Sphecidae. San Francisco, CA: California Academy of Sciences. Available online at: https://www.calacademy.org/scientists/projects/catalog-of-sphecidae (accessed 10 February 2025).
Sadeghi, M. 2018. The Fauna of Crabronidae (Hymenoptera, Apoidea) Family in Fars Province. P.hd. Thesis, Islamic Azad University Shiraz Branch, Shiraz, Iran.
Sadeghi, M., Fallahzadeh, M., Ostovan, H., Ljubomirov, T. & Hesami, Sh. 2019. Additions to the knowledge of the digger wasp (Hymenoptera: Spheciformes: Crabronidae) fauna in the Fars Province of Iran. Journal of Insect Biodiversity, 4(4): 261–279.
Schmid-Egger C. 2004. Revision of Bembecinus (Hymenoptera, Crabronidae) of the Palaearctic Region. Notes fauniques de Gembloux, 54:3-69.
Schmid-Egger C. 2009. New records of Bembecinus Costa 1859 (Hymenoptera, Crabronidae) from the Palaearctic region with description of a new species from Yemen. Linzer Biologische Beiträge, 41:759-766.
Schmid-Egger C. 2010. Rote Liste der Wespen Deutschlands. Hymenoptera Aculeata Grabwespen (Ampulicidae, Crabronidae, Sphecidae), Wegwespen (Pompilidae), Goldwespen (Chrydididae), Faltenwespen (Vespidae), Spinnenameisen (Mutillidae), Dolchwespen (Scoliidae), Rollwespen (Tiphiidae) und Keulhornwespen (Sapygidae). Ampulex, 1:5-39.
Schmid-Egger C. 2011. Hymenoptera Aculeata from “Parc national du Mercantour” (France) and “Parco delle Alpi Marittime” (Italy) in the South-Western Alps. Ampulex, 3:13-50.
Schmid-Egger, C. Fallahzadeh, M. & Sadeghi, M. 2021. A review of Solierella Spinola, 1851 (Hymenoptera, Crabronidae) from Iran with description of four new species. Zootaxa, 4920 (1): 101–113.
Vieira, L. C., Oliviera, N. G. & Gayubo, S. 2011. On the use of Apiformes and Spheciformes population as a management tool. Biodiversity and Conservation, 20(3), 519-530.
Weather Spark .2025. The Weather Year Round Anywhere on Earth. Available online at: https://weatherspark.com/.
Distribution of three species of Crabronidae (Hymenoptera: Apoidea: Spheciformes) in selected regions of Fars province
Maryam Sadeghi
Department of Plant Protection, College of agriculture, Marvdasht branch, Islamic Azad University, Marvdasht, Iran
Abstract
Crabronidae are one of the largest families within the order Hymenoptera, belonging to the superfamily Apoidea. They hold an important position among beneficial insects due to their complex behavior, predatory lifestyle, and genetic connections with other members of the Apoidea superfamily. Environmental and ecological studies of various species within this group provide a comprehensive understanding of their presence or absence in different regions, as well as their quantitative and qualitative distribution patterns. Fars Province, with its diverse ecosystem and rich insect population, provides an ideal habitat for these wasps. In this study, the distribution of three species of Crabronidae was examined over a 12-month period (2021-2022) in four different geographical regions of Fars Province (Sepidan, Kazeroon, Khonj, and Kherameh). Sampling was conducted using Malaise traps, and the impact of climatic conditions (temperature) on the distribution of these wasps was analyzed. The results of this study showed that these wasps have the highest abundance in the tropical and subtropical regions of Fars Province. In the southern regions, the species were observed from late May to the end of December, while in the cooler areas, fewer species were collected, with their presence recorded from June to late October. Additionally, despite differences in the monthly sample counts, the overall annual distribution patterns of the species under study were similar. This study confirms the impact of temperature on the distribution of Crabronidae wasps, showing that warmer regions offer more favorable conditions for the growth and reproduction of these insects. In addition to temperature, other environmental parameters may also play a role in the proliferation and distribution of these wasps. The findings of this research provide valuable insights into the influence of environmental factors on the distribution of hymenopteran insects and can be useful in the management of natural habitats and conservation programs for beneficial insects.
Keywords: Crabronidae, Bees, Fars Province, Environmental parameters, Biodiversity, Distribution
