جایگاه رضایت بزه دیده در سیاست کیفری ایران؛ فرا تحلیل تطبیقی

محورهای موضوعی : آموزه های فقه و حقوق جزاء

حسین قزلباش ¹ , باقر شاملو ² , سید مهدی احمدی موسوی ³

1 - دانشجوی دکترای حقوق کیفری و جرمشناسی، واحد رفسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، رفسنجان، ایران
2 - دانشیار گروه حقوق جزاء و جرمشناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران ایران
3 - استادیار گروه حقوق، واحد رفسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی،رفسنجان، ایران

تاریخ دریافت : 1403/05/04 تاریخ پذیرش : 1403/07/28 تاریخ انتشار : 1403/10/01

کلید واژه: بزه دیده, رضایت بزه دیده, رضایت اولیه بزه دیده, رضایت بزه دیده در جرایم, رضایت بزه دیده در سیاست کیفری,

چکیده مقاله :

پژوهش گزارش شده در نوشتار پیش رو، با هدف تحلیل نقش رضایت بزه دیده در سیاست کیفری ایران، با استفاده از روش فرا تحلیل کیفی تطبیقی، انجام شده است، 75 منبع علمی را موضوع بررسی خود قرار می­دهد و بدین طریق، جایگاه و کاربرد رضایت بزه دیده را در نظام حقوقی ایران و مقایسه آن با سایر نظام‌های حقوق کیفری، از جمله: حقوق کیفری آلمان، فرانسه و کانادا، تحلیل می­کند. یافته‌ها نشان می‌دهد: عموماً، رضایت بزه دیده، برای توجیه جرم، پذیرفته نمی‌شود؛ اما می‌تواند عاملی برای تخفیف یا حذف مجازات، به ویژه، در موارد قصاص و دیه، قرار گیرد. در حوزه‌هایی مانند: اقدامات پزشکی و ورزش، رضایت، نقش مهمی ایفاء می‌کند؛ در حالی که در زمینه‌هایی چون اتانازی و جرایم جنسی، همچنان، با چالش‌های قانونی و اخلاقی مواجه است. پژوهش حاضر، نشان می‌دهد: در حقوق کیفری ایران، تفکیک میان رضایت اولیه بزه دیده و بخشش پس از وقوع جرم، نیازمند تبیین بیشتری است. عوامل اجتماعی، فرهنگی و مذهبی، بر پذیرش و کاربرد رضایت بزه دیده، تأثیرگذار است و در برخی از موارد، تعارض‌هایی میان خود مختاری فردی و نظم عمومی، ایجاد کرده است. این پژوهش، بر ضرورت ایجاد تعاریف روشن‌تر از رضایت بزه دیده و توسعه ساز و کارهای قانونی برای رفع ابهامات و تعارض‌های موجود در کاربرد آن و اهمیت بازنگری در قوانین و سیاست‌های کیفری مرتبط با رضایت قربانی تأکید دارد و پیشنهاد می‌دهد: از رویکردهای تطبیقی و عدالت ترمیمی، برای بهبود نظام عدالت کیفری ایران استفاده شود. 

چکیده انگلیسی:

The reported research in this article with aim to analyze the role of victim’s consent in Iran's criminal policy using a comparative qualitative meta-analysis approach. By examining 75 scientific sources and in this way, determines the position and application of victim’s consent in Iran's legal system and comparing it with other criminal law systems, such as criminal law of Germany, France, and Canada which is surveyed. Findings indicate that victim’s consent is generally not accepted as a justification for a crime but can be considered as a factor for mitigating or waiving punishment, particularly in cases of retribution and blood money. Victim’s consent plays a significant role in fields such as medical preliminaries and sports, while in fields such as euthanasia and sexual crimes, deals with legal and ethical challenges. The research shows in Iran’s criminal law, the distinction between the initial victim’s consent and forgiveness after the commission of a crime. Social, cultural, and religious factors influence the acceptance and application of victim’s consent and in some cases, conflicts between individual autonomy and public order. This research emphasis the necessity of making more clear definition of victim’s consent and developing legal mechanisms to remove existing ambiguities and conflicts in its application and importance of revising laws and criminal policies related to victim’s consent and recommends using comparative approaches and restorative justice to improve Iran's criminal justice system.

منابع و مأخذ:

1. آقابابایی، امیر، (1391)، نقش رضایت مجنیٌ علیه در مجازات قتل از روی ترحم (اتانازی)، فصلنامه فقه، 72، ص33ـ61.
2. آقابابایی بنی، اسماعیل، (1391)، مسائل فقهی و حقوقی قتل از روی ترحم، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
3. آقایی نیا، حسین، (1391)، تأثیر رضایت پیشین مجنیٌ علیه در سقوط قصاص و دیه، نشریه حقوق اسلامی، 8 (29).
4. آقایی نیا، حسین، (1399)، جرایم علیه اشخاص (جنایات)، تهران، انتشارات میزان.
5. اردبیلی، محمد علی، (1395)، حقوق جزای عمومی، تهران، نشر میزان.
6. اعزازی طرقی، محمد، (1401)، ورزش‌های خشن از منظر سیاست کیفری ایران، تهران، دانشکده پیشگیری از جرم و اصلاح و تربیت، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، پایان¬نامه کارشناسی ارشد.
7. اکبری خانقاه، علی، (1399)، بررسی گذشت مجنیٌ علیه و تاثیر آن در مسئولیت کیفری با مطالعه تطبیقی در حقوق کانادا، اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، پایان نامه کارشناسی ارشد.
8. الیاسی‌ نیا، امیر؛ عارف نیا، طاهره، (1401)، تأثیر اذن بزه دیده بر مسئولیت کیفری بزهکار در فقه اسلامی و حقوق ایران، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 18 (2)، ص11ـ33.
9. بابائی آرباطان، مصطفی، (1401)، نقش رضایت بزه¬دیده در منع مسئولیت کیفری بزهکار از منظر فقه، حقوق موضوعه ایران و مصر، تبریز، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز، پایان¬نامه کارشناسی ارشد.
10. برزگر، محمد، (1401)، مطالعه تطبیقی رضایت بزه¬دیده بر ایراد صدمه بدنی در حقوق ایران و آلمان، نشریه آموزه‌های حقوق کیفری، 24، ص3ـ32.
11. جمعه ‌زاده، فریده، (1398)، اتانازی در فقه اسلام، خرم آباد، مرکز پیام نور خرم‌آباد، دانشگاه پیام نور استان لرستان، پایان¬نامه کارشناسی ارشد.
12. ربیعه، علی، (1400)، گذشت شاکی و آثار آن در حقوق کیفری ایران، نشریه تحقیقات حقوق قضایی، 4، ص527ـ546.
13. رحیمی رکنی، امیر، (1378)، نقش رضایت مجنیٌ علیه در تعیین مجازات و اقدامات تأمینی و تربیتی، تهران، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، پایان¬نامه کارشناسی ارشد.
14. رزاقی، علی، (1318)، رضایت مجنیٌ علیه در قوانین فرانسه: آیا رضایت مجنیٌ علیه عملی است که کار مجرم را مشروع می‌کند؟ مجموعه حقوقی، 126، 1061ـ1064.
15. زاوش، علی، (1396)، تأثیر رضایت مجنیٌ علیه بر جرائم غیر عمد علیه اشخاص، بندر لنگه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر لنگه، پایان¬نامه کارشناسی ارشد.
16. سروری، علی محمد؛ کریمی نیا، محمد مهدی؛ انصاری مقدم، محمد، (1401)، بررسی مسأله رضایت مجنیٌ علیه در قتل عمد از دیدگاه حقوق افغانستان، نشریه مطالعات و تحقیقات در علوم رفتاری، 12، ص163ـ171.
17. شامبیاتی، هوشنگ، (1388)، حقوق کیفری اختصاصی، تهران، ویستار، چاپ دوم.
18. صادقی، محمد هادی، (1394)، بررسی فقهی و حقوقی اتانازی، مطالعات حقوقی، 7 (2)، ص99ـ122.
19. صادقی، محمد، (1400)، تأثیر رضایت قبل از جنایت در سقوط قصاص و دیات از منظر فقه اسلامی و حقوق موضوعه، قم، مجتمع عالی فقه دانشگاه بین المللی مصطفی (جامعة المصطفی العالمیة)، رساله دکتری.
20. صانعی، پرویز، (1383)، حقوق جزای عمومی، تهران، گنج دانش، چاپ پنجم.
21. غفوریان زاده، سعید غلامحسین، (1396)، رضایت و تأثیر آن در جرایم منافی عفت، یاسوج، دانشگاه یاسوج، پایان نامه کارشناسی ارشد.
22. کرمی گلباغی، داوود، (1388)، نقش رضایت مجنی علیه در صدمات بدنی، پایان نامه کارشناسی ارشد.
23. گلدوزیان، ایرج، (1386)، حقوق جزای اختصاصی، تهران، ماجد، چاپ اول.
24. محمد صالحی، مصطفی، (1402)، بررسی نقش رضایت در جرایم جنسی، کرج، دانشگاه البرز، پایان نامه کارشناسی ارشد.
25. موسوی بجنوردی، سید محمد؛ رضوی نیا، محمد، (1393)، اتانازی در فقه و حقوق اسلامی با محوریت آرای امام خمینی، پژوهشنامه متین، 63، ص21ـ36.