بررسی امکان معرفت به خداوند از دیدگاه ملاصدرا و اسپینوزا

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

انور رئیسی ¹ , عباس احمدی سعدی ² , محمد علی اخگر ³

1 - دانشجوی دکتری گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فسا، ایران
2 - استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فسا، ایران
3 - استاد یار گروه فلسفه ،واحد شیراز، دانشگاه آزاد شیراز، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/04/13 تاریخ پذیرش : 1404/07/19 تاریخ انتشار : 1404/09/01

کلید واژه: اسپینوزا, ملاصدرا, معرفت به خدا,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش پیش رو بررسی امکان معرفت به خدا را در اندیشه ملاصدرا و اسپینوزا است. روش پژوهش تحلیل مفهوم می باشد.یافته های پژوهش حاکی از آن است که در اندیشه ملاصدرا امکان معرفت به خدا از منظر عقلی صورت می­پذیرد و پنج ساحت را ـ  ساحت عدم امکان معرفت به ذات الهی و امکان معرفت به خدا از طریق صفات و افعال؛ ساحت امکان معرفت به خدا در مرحلة تمایزنیافته؛ امکان معرفت به خدا در مرحلة تمایز موقعیت فرادست و فرودست؛ ساحت امکان معرفت به خدا در مرحله تمایز علم و کشف؛  امکان معرفت به خدا ـ در معرفت به خداوند مطرح می نماید و عبور از این ساحت ها با عقل ورزی صورت می گیرد. در نگاه اسپینوزا، تصور یک چیز، توضیح آن است. به عبارت دیگر، متصور به میزان تبیین آن وجود دارد. بنابراین آنچه فهمیده‌اید لزوماً خداست، اما این به این معنا نیست که آنچه شما می‌فهمید، درک کامل خداست. اندیشه اسپینوزا را می‌توان به این معنا درک کرد که انسان‌ها ناگزیر می‌توانند خدا را بشناسند، زیرا انسان‌ها قادرند ایده‌های نامتناهی از خدا را از طریق رابطه با درک متناوب آن­ها شناسایی کنند.

چکیده انگلیسی:

The aim of the present study is to examine the possibility of knowing God in the thought of Mulla Sadra and Spinoza. The research method is concept analysis. The findings of the study indicate that in Mulla Sadra's thought, the possibility of knowing God is taken from a rational perspective and he raises five aspects - the aspect of the impossibility of knowing the divine essence and the possibility of knowing God through attributes and actions; the aspect of the possibility of knowing God in the undifferentiated stage; the possibility of knowing God in the stage of distinguishing between superior and inferior positions; the aspect of the possibility of knowing God in the stage of distinguishing between knowledge and discovery; the possibility of knowing God - in the knowledge of God and passing through these aspects is done by reasoning. In Spinoza's view, imagining something is explaining it. In other words, the imagined exists to the extent of its explanation. Therefore, what you have understood is necessarily God, but this does not mean that what you understand is a complete understanding of God. Spinoza's thought can be understood in the sense that humans can inevitably know God, because humans are able to identify infinite ideas of God through their relation to their intermittent understanding.

منابع و مأخذ:


اسپینوزا، باروخ .(1376). اخلاق، ترجمه ی محسن جهانگیری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
______ .(1403). رساله الهی ـ سیاسی، ترجمه ی علی فروغی. چاپ نهم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
______ .(1402). شرح اصول فلسفه دکارت و تفکرات مابعدالطبیعی، ترجمه جمه ی محسن جهانگیری، تهران، سمت.
جوادي آملی، عبداالله .(1393). رحیق مختوم، تقریر و تصحیح: حمید پارسانیا، قم، انتشارات اسراء.
کاکایی، قاسم .(1374). خدامحوری در اندیشه و فلسفه اسلامی،تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.
ملاصـدرا، محمدبن ابراهیم ملاصدرا .(1364). المظاهر الإلهیة، مترجم حمید طبیبیان. تهران، ایران، امير کبير.
ــــــــــــ .(1050)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوكیة، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ــــــــــــــ، .(1389). شرح اصول الکافی، تحقیق و تصحیح: محمد خواجوي، تهران، انتشارات مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــــ .(1383)، المسائل القدسیۀ، در سه رسائل فلسفی، تصحیح و تعلیق: سید جلال الدین آشتیانى، قم، دفتر تبلیغات قم.
ــــــــــــ .(1387)، المسائل القدسیۀ، در سه رسائل فلسفی، تصحیح و تعلیق: سید جلال الدین آشتیانى، قم، دفتر تبلیغات قم.
ـــــــــــ .(1363). مفاتیح الغیب، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگى.
ـــــــــــ .(1981). الحکمۀ المتعالیۀ فی الأسفار العقلیۀ الأربعۀ، بیروت، دار احیاء التراث.
ــــــــــ .(1366). تفسیر القرآن الکریم، تحقیق: محمد خواجوي، قم، انتشارات بیدار
ــــــــــــ .(1360). الشواهد الربوبیۀ فی المناهج السلوکیۀ، تصحیح و تعلیق: سید جلال الدین آشتیانى، مشهد، المرکز الجامعى للنشر
_______.(1360). المشاعر، تهران، انتشارات طهورا

Astore, Rocco (2017). Spinoza on God, Affects, and the Nature of Sorrow. Florida Philosophical Review, XVII(1).
Curley, E. (2018). Spinoza on the Mind-Body Relation. Philosophy Compass, 13(4), e12547.
Garrett, D. (2021). Knowledge and Adequacy in Spinoza’s Ethics. Journal of the History of Philosophy, 59(2), 201–220.
Malla, Mohammad (2023). Spinoza’s Concept of God: Modern Interpretations. In Proceedings of The 7th International Conference on Contemporary Education, Social Sciences and Humanities (Philosophy of Being Human as the Core of Interdisciplinary Research).
Melamed, Y. Y. (2013). Spinoza’s Metaphysics: Substance and Thought. Oxford: Oxford University Press.
Melamed, Y. Y. (2017). Spinoza’s Ethics: A Critical Guide. Cambridge: Cambridge University Press.
Nadler, Steven (2022). Baruch Spinoza. In E. N. Zalta (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved from https://plato.stanford.edu/archives/sum2022/entries/spinoza/