سنجش مفهوم کهن الگویی با اتکاء به شواهد باستان شناسانه
محورهای موضوعی : تاریخ ایران دوره اسلامی
شهلا داراب پور
1
,
سینا فروزش
2
1 - دانشجو گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
Professor, Department of History, Islamic Azad University Science and Research Branch, Tehran, Iran
2 - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه علوم و تحقیقات
کلید واژه: کهن الگویی, آرکی تایپ, درخت تاک, گل نیلوفر, ماندلایی.,
چکیده مقاله :
هنر ایرانی برای نقش آفرینی در این تزئینات، بطور مستمر از کهن الگوهایی نظیر "گل نیلوفر" و "درخت تاک" تأثیر پذیرفته است. استفاده مکرر و متوالی از این این موتیفهای تزیینی در ادوار مختلف بر اهمیت آنها در القاء مفاهیمی بنیادین دلالت دارد. اینکه دو نقش تزئینی مذکور تا چه میزان به عنوان الگوی اصلی (آرکی تایپ) مورد توجه هنرمندان تمدنهای باستان قرار گرفته است؟ پرسش دیگر به دلایل یکسانی و در عین حال تنوع مفاهیم نقوش مذکور در تمدنهای باستان مربوط است و دیگر آنکه، هنرمند ایران باستان تا چه اندازه در خلق این نمادها تحت تأثیر ناخودآگاه جمعی و تجربیات مشترک بشری قرار داشتهاند؟ فرض بر آن است که گل نیلوفر و درخت تاک ایرانی بدان سبب به صورت نمادهایی در آثار فرهنگی هند و مصر باستان ظهور یافتهاند که به عنوان کهن الگو از ناخودآگاه جمعی بشر سرچشمه گرفتهاند و بطور یکسان در تمدنهای باستان به اجرا در آمدهاند. هدف اصلی پژوهش حاضر آن استکه مشخص گردد الگوها تزئینی مشترک مورد استفاده در تمدنهای عظیم کهن چگونه و تا چه میزان با مفهوم "آرکی تایپی" قابل تطبیق است و تا چه اندازه تحت تاثیر ناخودآگای جمعی بشر قرار داشته است. در پژوهش حاضر روشن گردید که این نقوش با عنایت به مفاهیم فلسفی عمیق و کاربریهای اسطورهای و سمبولیکشان بستر بسیار مناسبی برای بروز و ظهور کهن الگوها را بوجود میآوردند و این ویژگیها کار مایۀ رونق و استمرار آنها را نیز فراهم میساخت. بدین ترتیب، سندی محکم برای تأیید نظریۀ کهن الگویی گوستاو یونگ بدست آمده که ناخودآگاه جمعی بشر را سرچشمه کهن الگوهایی میداند که به صورت رمزوار و نمادگونه در آثار فرهنگی-هنری متجلی میگردند.
The Iranian art has been affected by the motifs of lilies and vine all the time. The frequent use of these decorative motifs in different periods shows their importance in transferring a concept. This fact leads us to the question that how much ancient artists were influenced by the archetype of these two motifs. Another question is related to the variety of concepts of the mentioned motifs in the ancient periods, if they all had a same meaning through the time or not. And the other question is to what extent the creators of the motifs were influenced by the collective unconscious and the human's common experiences?
Since the patterns of vine and lilies are perfectly matched with Indian and Egyptian symbols, we think that maybe these archetypes had been originated from the human collective unconscious. The main objective of this study is to determine how the common decorative patterns, used in the great civilizations, are matched with the archetype and to what extent it is influenced by the humans collective unconscious. In this study, we explain that these patterns, considering their profound philosophical concepts and mythical functions paved the way for creation of archetypes. Thus, the writer supports the theory of Jung in which he believes archetypes are originated from the human's collective unconscious.
انصاری، جمال. تاریخ هنر گچبری در دوران ساسانی. استاد راهنما، دکتر پرویز ورجاوند. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران. منتشر نشده. 1357.
الیاده، میرچاه. رساله در تاریخ ادیان، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.1372.
ایونس، ورونیکا. اساطیر مصر. ترجمه باجلان فرخی. تهران. اساطیر، 1375.
بهار، مهرداد. از اسطوره تا تاریخ. تهران. چشمه. 1377.
بلخاری قهی، حسن، اسرار مکنون یک گل (تاملی در مبانی حکمی نیلوفر مقدس در آیین، هنر و معماری شرق)، حسن افرا-تهران، 1384.
تروشفسکی، ا. پ. کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران. دانشگاه تهران، 1344.
توفیقی، حسین. آشنایی با ادیان بزرگ.. تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت): مؤسسه فرهنگی طه و مرکز جهانی علوم اسلامی، 1379.
پوپ، آرتور. فیلیس اکرمن. سیری در هنر ایران .ترجمه، نجف دریابندی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1387.
پورخالقی چترودی، مه دخت. "درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها". مطالعات ایرانی. سال اول. شماره1. 126- 89، 1381.
حسینی (آصف)، سید حسن: " کیهان‌شناخت و فریضه ادوار جهانی هندو". هفت آسمان، شماره 20، ۴۷ تا ۶۶، 1382.
خان مرادی، مژگان. " گچبریهای قلعه یزدگرد، مضامین و فن آوری و تأثیرات آن در گچبریهای ساسانی و اسلامی . استاد راهنما، دکتر هایده لاله. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران. منتشر نشده. 1385.
خوشدل، گیتی، لاکشمی (از اساطیر هندو). کِلک، شماره ۴۹ و ۵۰، ۱۳۱ تا ۱۳۴ .1373.
دادور، ابوالقاسم و الهام منصوری. درآمدی بر اسطوره های ایران و هند در عهد باستان، تهران، کلهر، 1385.
ذکرگو، امیرحسین. "از کوروش تا آشوکا"، هنرنامه، شماره 1 ، سال اول، تهران، 20-4، . 1377.
سفر، فواد. محمد علی مصطفی. هترا ( حضرا ) شهرخورشید. ترجمه کریمیان سردشتی. چ اول ، تهران. سازمان میراث فرهنگی، 1376.
شاهین، ستاره. معرفی نقوش گیاهی در گچبریها و نقوش برجسته دوره ساسانی و تحول و تداوم آن در قرون اولیه اسلامی . استاد راهنما ، دکتر مسعود آذرنوش. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد تهران مرکز. منتشر نشده. 1381- 1380.
شمیسا، سیروس. داستان یک روح، چاپ سوم، تهران، فردوسی، 1376.
شوالیه، ژان.آلن گربران. فرهنگ نمادها، اساطیر، رویا، رسوم و...، ترجمه سودابه فضائلی، تهران، جیحون، 1387.
صالحی وژده نظری، فائزه."گل نیلوفر آبی در مکتب نقاشی گورکانی". هنرهای تجسمی نقش مایه. سال سوم. شماره 5. 60-53. 1389.
صدقه، جان. " اسطوره شناسی. درخت در اسطیر کهن". ترجمه محمدرضا ترکی. مجله شعر. شماره 26. 145-140، 1378.
غروی، مهدی، "عصر طلائی امپراتوران بزرگ موریائی هند و اثرات فرهنگی ایران هخامنشی و دیانت زرتشتی در تکوین این دوره". هنر و مردم، شماره ۱۲۲،76-63، 1351.
غلامی، رضا، "اخلاق در آیین هندو". کتاب ماه دین، شماره ۳۲. 20- 16، 1379.
فرقدان، عاطفه. مهران هوشیار. "بررسی تطبیقی مفاهیم گل نیلوفر آبی در ایران، هند، مصر". هنرهای تجسمی نقش مایه. سال سوم. شماره 6، 58-49، 1389.
قشقایی، سعید، محبوبه السادات سرورزاده. "تحلیلی آرکی تایپی سه حکایت عرفانی از الهی نامه"، عرفان اسلامی ( ادیان و عرفان)، سال هفتم شماره 27 ، 145- 115، 1390.
کالج، مالکوم . اشکانیان ( پارتیان ). ترجمه ، مسعود رجب نیا. چاپ اول . تهران . هنرمند، 1380.
کرتیس، جان، ایران کهن، ترجمه خشایار بهاری،چاپ اول، تهران، کارنگ، 1378.
کریمیان، حسن و زهرا افشار، 1388، "تاثیر اندیشه های دینی و باورهای عامه بر پزشكی ایران باستان و استمرار آن در پزشكی اسلامی"، اخلاق پزشكی، تهران، 8: 85-53. 1388.
گیرشمن، رمان، هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، چاپ دوم تهران، نشر علمی و فرهنگی، 1371.
گوستاو یونگ، کارل. چهار صورت مثالی، مادر، ولادت مجدد، روح، مکار. ترجمه پروین فرامرزی. چاپ دوم، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات استان قدس رضوی، 1376.
گوستاو یونگ، کارل، انسان و سمبولهایش. ترجمه ابوطالب صارمی. تهران. انتشارات امیر کبیر، 1352.
گوستاو یونگ، کارل. روانشناسی ضمیر ناخودآگاه، مترجم: محمدعلی، امیری، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، 1383.
معین، محمد. برهان قاطع، چاپ دوم، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1335.
م. موله. ایران باستان، ترجمه ژاله آموزگار، چاپ سوم، تهران، توس، 1365.
هال، جیمز، فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی. تهران. فرهنگ معاصر، 1381.
یاحقی، محمد جعفر، فرهنگ اساطیر و انتشارات داستانی در ادبیات فارسی، چاپ اول، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1378.
یاوری، حورا، روانکاوی ادبیات، چاپ اول، تهران، سخن، 1387.
Azarnoush, M, “Stucco and plaster work”, dictionary of art. Ed. By Jane Turner, Vol.29.1996.
Benjamin, R. Jr, “The Vine-Scroll in Gandhāra” Artibus Asiae, Vol. 19, No. 3/4), pp. 353-361.1956.
Carl D. Sheppard. “A Note on the Date of Taq-i-Bustan and Its Relevance to Early Christian Art in the Near East”, Vol. 20, No. 1, pp. 9-13.1981.
Karimian, H. Iranian Society in the Sasanian period. Kennet, D & L Paul (Eds.). [In:] Current Research in Sasanian Archaeology, Art and History,UK. BAR International Series 1810: 99-106.2008.
Karetzky, P.E.The Image of the Winged Celestial and Its Travels along the Silk Road, Department of East Asian Languages and Civilizations University of Pennsylvania.2012.
M. J. Vernaseren, 1963, “Mithras,The secret God”, London.1963.
M. S. Dimand,“An Early Cut-Pile Rug from Egypt”. Metropolitan Museum Studies, Vol. 4, No. 2, pp. 151-162. 1933.
Philadelphia Museum of Art,“A Sasanian Palace at Tape Hisser”. Vol. 27, No, 147, pp. 121-122.1932.
