ارزیابی کیفیت فضایی بازارهای سنتی و معاصر از دیدگاه کاربران با رویکردی اجتماعی-فرهنگی (مورد پژوهی: بازار سنتی و ایران‌مال تهران)

محورهای موضوعی : تحولات اجتماعی

المیرا صعوه ¹ , محمدرضا پاکدل فرد ² , حسن ستاری ساربانقلی ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
2 - دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
3 - دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/09/20 تاریخ پذیرش : 1403/11/15 تاریخ انتشار : 1403/12/19

کلید واژه: کیفیت فضایی, ادراکات کاربران, اجتماعی-فرهنگی, بازار سنتی و ایران‌مال تهران.,

چکیده مقاله :

کیفیت فضایی مفهومی است‌که سازگاری فیزیکی مردم با محیط، احساسات و ادراکات کاربران از فضا و درنهایت سطح رضایت‌مندی از ابعاد مختلف فضا را نشان می‌دهد. باتوجه‌به تأثیر کیفیت فضا بر احساسات مردم و همچنین مطلوبیت عملکردی و سرزندگی فضا با رویکردی اجتماعی-فرهنگی، تحقیق حاضر باهدف ارزیابی کیفیت فضایی بازار سنتی و ایران‌مال تهران برمبنای ادراکات و دیدگاه کاربران نگارش شده است. روش‌تحقیق در مطالعۀ حاضر آمیخته از (کیفی-کمی)، باتبیین کاربردی و ماهیت توصیفی-تحلیلی می‌باشد. درراستای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات نیز از ماتریس کیفی “PPS”، و مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار “AMOS”، استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بیشترین تحقق‌پذیری دربین عوامل تبیین‌کنندۀ کیفیت فضایی در بازارسنتی تهران مربوط‌به متغیرهای حس و تعلق به فضا، گسترش ارتباط بصری فضاها، همه‌شمولی، زیبایی‌شناختی و جذابیت به‌ترتیب با ارزش 83/0، 79/0، 74/0، 72/0 و 68/0 می‌باشد. در بازار ایران‌مال تهران نیز بیشترین تحقق‌پذیری مربوط به متغیرهای امنیت، نفوذپذیری و دسترس، تنوع عملکردها، اختلاط کاربری‌ها و همه‌شمولی به‌ترتیب باارزش 74/0، 72/0، 69/0، 63/0 و 68/0 است. به‌طورمشخص، نتایج مدل مقدار بحرانی برای تمامی متغیرهای اصلی در بازارسنتی تهران در سطح اطمینان 95درصد معنادار می‌باشد. در بازار ایران‌مال تنها متغیر کاربری و فعالیت دارای مقدار بحرانی بالای 96/1 بوده و 3متغیر دیگر یعنی کیفیت راحتی و تصویر، دسترسی و پیوند و جامعه‌پذیری در وضعیت مطلوبی نمی‌باشند.

 

چکیده انگلیسی:

Spatial quality reflects the physical compatibility of people with their environment, their emotions and perceptions of space, and ultimately their satisfaction with different dimensions of the space. Considering the impact of spatial quality on emotions, as well as the functional desirability and vitality of space from a socio-cultural perspective, this research evaluates the spatial quality of Tehran's traditional bazaar and Iran Mall based on user perceptions. The research method is mixed (qualitative-quantitative), with an applied approach and a descriptive-analytical nature. For data analysis, the qualitative matrix "PPS", and structural equation modeling using "AMOS", software were employed. The findings show that in the traditional bazaar of Tehran, the highest feasibility among the factors explaining spatial quality is associated with sense and attachment to space (0.83), visual connectivity (0.79), inclusiveness (0.74), aesthetics (0.72), and attractiveness (0.68). In Iran Mall, the highest feasibility is linked to security (0.74), permeability and accessibility (0.72), functional diversity (0.69), mixed-use development (0.63), and inclusiveness (0/68). Specifically, the model results indicate that the critical value for all major variables in Tehran's traditional bazaar is significant at the 95% confidence level. In Iran Mall, only the use and activity variable has a critical value above 1.96, while three other variables—comfort and image quality, accessibility and connectivity, and sociability—are not in a favorable state.

 

منابع و مأخذ:

بنتلی، ای‌ین. 1398. محیط‌های پاسخ‌ده: کتابی راهنما برای طراحان، ترجمۀ: مصطفی بهزادفر، چاپ‌داوزدهم، تهران: انتشارات دانشگاه علم‌وصنعت ایران.
بی‌نیاز، فاطمه. حنایی، تکتم. 1396. بازشناسی عناصر مؤثر بر خوانایی در ادراک بزرگ‌سالان، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات شهری، دورۀ 6، شمارۀ 23، 28-17.
پژوهنده، نیلا. شیعه، اسماعیل. معینی‌فر، مریم. 1401. تبیین معیارهای کلیدی فرایند شکل‌گیری کیفیت فضایی یکپارچه در فضاهای عمومی شهری (مطالعه‌موردی: منطقۀ پنج شهرداری تهران)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-هویت شهر، دورۀ 16، شمارۀ 49، 34-17.
حسینی‌کیا، سیدمحمد مهدی. مدقالچی، لیلا. ملکی، آیدا. هاشم‌پور، پریسا. 1403. تحلیل تطبیقی در سنجش کیفیت فضایی بازار تبریز مبتنی‌بر نحو فضایی و ماتریس PPS (نمونۀ موردمطالعه: بازار تبریز)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-برنامه‌ریزی توسعۀ شهری و منطقه‌ای، دورۀ 9، شمارۀ 29، 111-69.
دبدبه، محمد. تقفی‌اصل، آرش. محمدیان. مهرداد. کوره‌پز حسنعلی‌زاده، رعنا. 1402. پدیدارشناسی سُویه‌های مکانی در بوطیقای فضای معماری‌داخلی (موردپژوهی: مجموعۀ بازار تاریخی تبریز)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و محیط‌پایدار، دورۀ 1، شمارۀ 4، 54-37.
دبدبه، محمد. ثقفی‌اصل، آرش. باقری صیقلانی، بیتا. زینالی، محمد. 1403. طراحی الگوی چارچوب تحلیلی در فراهم‌سازی شهر آینده‌نگر با رویکرد تبیینی؛ مبتنی‌بر محیط‌فرهنگی جامعه‌محور (گسترۀ واکاوی: کلان‌شهر تهران بزرگ)، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات بین‌رشته‌ای در تعالی معماری و شهرسازی، دورۀ 3، شمارۀ 2، 235-213.
روشنی، پریسا. حبیبی، کیومرث. سعیده زرآبادی، زهراسادات. 1396. ارائۀ الگوی مفهومی انسجام‌بخشی شبکۀ فضاهای شهری و به‌کارگیری آن در منطقۀ 6تهران، نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 14، شمارۀ 48، 42-31.
سامه، رضا. 1397. تأملی بر مفهوم «کیفیت» در معماری، دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-اندیشۀ معماری، دورۀ 2، شمارۀ 3، 64-44.
سلطانی‌فرد، هادی. صابری کاریزی، زهرا. 1397. بررسی اثرات پیکره‌بندی بر کیفیت فضایی پارک‌های شهری مشهد، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات شهری، دورۀ 7، شمارۀ 27، 40-27.
گلستانی، سعید. حجت، عیسی. سعدوندی، مهدی. 1396. جستاری در مفهوم پیوستگی فضا و روند تحولات آن در مساجد ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-هنرهای زیبا، دورۀ 22، شمارۀ 4، 44-29.
میرزایی، وحید. بمانیان، محمدرضا. صارمی، حمیدرضا. لیلیان، محمدرضا. 1394. تبیین پیوستگی فضایی معماری و شهرسازی در بازارهای ایرانی (موردمطالعه بازار تبریز)، کنفرانس بین‌المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در مهندسی عمران معماری شهرسازی. تبریز-ایران.
Duan, Y., Lu, D., Bian, L. 2024. New Method Of Evaluating Spatial Quality For Innovation Districts: A Case Study Of Haidian And Chaoyang Districts, Beijing, Journal Of Frontiers Of Architectural Research, 13(6): 1288-1307.
Fetters, M.D., Curry, L.A., Creswell, J.W. 2013. Achieving Integration In Mixed Methods Designs-Principles And Practices, Journal Of Health Services Research, 48(2): 2134–2156.
Gao, T., Lim, S., Wong, D.K.H., Schroepfer, T. 2024. From Walking To Staying: The Impact Of Spatial Qualities On Socio-Spatial Segregation In Innovation Districts, Journal Of Sustainable Cities And Society, 113 (105688): 1-17.
Gerike, R., Koszowski, C., Schroter, B., Buehler, R., Schepers, P., Weber, J., Wittwer, R., Jones, P. 2021. Built Environment Determinants Of Pedestrian Activities And Their Consideration In Urban Street Design, Journal Of Sustainability, 13(16): 9362.
Hagen, O.H. 2025. The Relationship Of The City Centre To Its Surroundings: Correlations Between Urban Spatial Structures And Inhabitants' Frequency Of City-Centre Visits In Four Norwegian Cities, Journal Of Cities, 156(105499): 1-26.
Harnik P. 2003. The Excellent City Park System: What Makes It Great And How To Get There, The Trust For Public Land Pub, Washington, DC.
Idziorek, K., Chalana, M. 2019. Managing Change: Seattle’s 21st Century Urban Renaissance, Journal Of Urbanism: International Research On Placemaking And Urban Sustainability, 12(3): 320–345.
Johnson, S.D., Bowers, K. 2010. Permeability And Burglary Risk: Are Culdesacs Safer, Journal Of Quantitative Criminology, 26(1): 89-111.
Loft, M.I., Esbensen, B.A., Kirk, K., Pedersen, L., Martinsen, B., Iversen, H., Mathiesen, L.L., Poulsen, I. 2018. Strengthening The Role And Functions Of Nursing Staff In Inpatient Stroke Rehabilitation: Developing A Complex Intervention Using The Behaviour Change Wheel, International Journal Of Qualitative Studies In Health And Well-Being, 12(1): 1392218.
Mahdzar, S., Safari, H. 2014. Legibility As A Result Of Geometry Space: Analyzing And Comparing Hypothetical Model And Existing Space By Space, Journal Of Life Science, 8(1): 1-12.
Marshall, S. 2005. Street And Pattern, London And New York: Spon Press.
Nicholls, S. 2001. Measuring The Accessibility And Equity Of Public Parks: A Case Study Using GIS, Journal Of Managing Leisure, 6(4): 201-219.
Pafka, E., Dovey, K., Aschwanden, G.D. 2018. Limits Of Space Syntax Sor Urban Design: Axiality, Scale And Sinuosity, Journal Of Environment And Planning B: Urban Analytics And City Science, 47(3): 508–522.
PPS (Project For Public Spaces), 2019. What Makes A Successful Place?.
Rui, Q., Cheng, H. 2023. Quantifying The Spatial Quality Of Urban Streets With Open Street View Images: A Case Study Of The Main Urban Area Of Fuzhou, Journal Of Ecological Indicators, 156, 111204.
Schmidt, S., Nemeth, J. 2010. Space, Place And The City: Emerging Research On Public Space Design And Planning, Journal Of Urban Design, 15(4): 453–457.
Tankel, S.B. 2013. The Importance Of Open Space In The Urban Pattern, In: Tankel, S.B. (Ed.). RFF Press.
Urban, L.I. 2015. Building Healthy Places Toolkit: Strategies For Enhancing Health In The Built Environment, Urban Land Inst, Washington, DC.