تبیین اثرات آستانه‌ای الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

تبیین اثرات آستانه‌ای الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

محورهای موضوعی : دانش مالی تحلیل اوراق بهادار

محمد مطلق ¹ , فائق احمدی ² , محمد حسین رنجبر ³

1 - دانشجو دکتری اقتصاد واحد علوم و تحقیقات مرکز آموزش بین المللی قشم، قشم، ایران
2 - استادیار دانشگاه قشم، قشم، ایران (نویسنده مسئول)
3 - دانشیار گروه حسابداری و مدیریت مالی، واحد بندر عباس، دانشگاه آزاد اسلامی ،بندرعباس، ایران

تاریخ دریافت : 1403/09/12 تاریخ پذیرش : 1403/11/07 تاریخ انتشار : 1404/06/30

کلید واژه: الزامات سرمایه, شاخص رقابت, کارایی مدیریت, ثبات مالی, بانکهای بورسی, مدل آستانه ای,

چکیده مقاله :

 

صنعت بانکداری یکی از مهمترین بخش های اقتصاد کشور محسوب می شود که می تواند با ساماندهی و مدیریت مناسب منابع و مصارف خود زمینه های رشد و شکوفایی اقتصاد را فراهم آورد. با توجه به ارتباط عملکرد نظام بانکی با بخش های کلان اقتصادی کشور،هرگونه بی ثباتی و بحران در آن می تواند موجب نوسان و اختلال در متغیرهای کلان اقتصادی به ویژه تولید شود. لذا تأکید بر نقش واسطه گری مالی آن، بررسی و اطمینان از ثبات و سلامت نظام بانکی دارای اهمیت است. به طورکلی برای بررسی و اطمینان از ثبات و سلامت نظام بانکی از شاخص های ثبات و سلامت بانکی استفاده می شود.

هدف مقاله حاضر تبیین اثرات آستانه‌ای الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. برای این منظور از مدل با رویکرد آستانه­ای (STAR) بر اساس داده­های سالانه بانکهای منتخب پذیرفته شده در بورس طی دوره 1390 تا 1402 استفاده شد. با استفاده از یک مدل PSTR که در آن متغیر انتقال شاخص رقابت است، تابع ثبات مالی و اثر الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مدل­سازی می­شود. باتوجه‌به تأیید مدل غیرخطی در ادامه به تحلیل نتایج بخش غیرخطی مدل پرداخته می‌شود. 

 

چکیده انگلیسی:

The banking industry is considered one of the most important sectors of the country's economy, which can provide the grounds for economic growth and prosperity by organizing and managing its resources and expenditures appropriately. Considering the relationship between the banking system's performance and the country's macroeconomic sectors, any instability and crisis in it can cause fluctuations and disruptions in macroeconomic variables, especially production. Therefore, emphasizing its financial intermediation role, examining and ensuring the stability and soundness of the banking system is important. In general, banking stability and soundness indicators are used to examine and ensure the stability and soundness of the banking system.

The purpose of this article is to explain the threshold effects of capital requirements, competition, and management efficiency on the financial stability of banks listed on the Tehran Stock Exchange. For this purpose, a threshold approach model (STAR) was used based on annual data of selected banks listed on the stock exchange during the period 1390 to 1402. Using a PSTR model in which the transmission variable is the competitiveness index, the financial stability function and the effect of capital requirements, competition and management efficiency on the financial stability of banks listed on the Tehran Stock Exchange are modeled. Given the confirmation of the nonlinear model, the results of the nonlinear part of the model are analyzed. 

منابع و مأخذ:

حسینی، امیر، جمشیدی، علی، فراهانی، نرگس. (1399). تأثیر مدیریت ریسک و رقابت بر عملکرد مالی بانک‌ها: مطالعه‌ای در بازارهای مالی ایران. فصلنامه مدیریت مالی، 21(89)، 23-47.
رحیمی، نازنین، موسوی، فاطمه، کاظمی، مهدی. (1400). تحلیل اثرات رقابت بازار و الزامات سرمایه بر ریسک اعتباری و کارایی بانک‌ها در ایران. پژوهش‌های مالی و اقتصادی، 18(74)، 45-69.
سید مجید کوچکی،محمد حسن جنانی، محمدرضا ستایش، محمود همت فر(1400). آزمون مدل ایگنر در سنجش کارایی و بهرهوری نظام بانکی ایران. فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت سال دهم/شماره 37/بهار 1400.
صفری، محمد، علی‌زاده، بهروز، شریفی، محسن. (1401). ارزیابی اثر الزامات سرمایه‌ای و سیاست‌های نظارتی بر ریسک سیستمیک در بانک‌های ایران. مجله مطالعات مالی و بانکی، 14(52)، 87-104.
علیرضا عرفانی، محمد امین حیدری(1401)، نقش مديريت نقدينگی بر سودآوری بانک ها. فصلنامه مدلسازی اقتصادسنجی (نشریه علمی)، سال هفتم، شماره چهارم (پیاپی 28)، زمستان 1401.
محمد نبی شهیکی تاش، محبوبه روستایی، امیر مرتضوی(1401). تاثیر ادغام افقی بانکی بر اندازه رقابت در بازار متشکل پولی ایران . نشریه علمی (فصلنامه) پژوهش ها و سیاست های اقتصادی شماره 102. سال سی ام، تابستان 1401، 2015-185.
محمودی، سارا، جعفری، حسین، امینی، مهدی. (1398). بررسی تأثیر رقابت در بازار بانکداری ایران بر ریسک اعتباری و ثبات مالی بانک‌ها. نشریه اقتصاد و توسعه، 22(56)، 33-59.
مرادی، بهناز، یوسفی، فرزاد، پورمحمدی، علی. (1400). تأثیر الزامات سرمایه بر رفتار ریسک‌پذیری بانک‌های ایرانی. مجله تحلیل‌های مالی، 19(63)، 12-38.
مريم السادات مسعوديان، مير فيض فلاح شمس، غلامرضا زمرديان(1401). ارزیابی رقابت و ثبات مالی در نظام بانکی کشور با ارزیابی سرمایه و زیان در شرایط بحران. دوفصلنامه مطالعات و سياست هاي اقتصادي دورة نهم، شمارة ،1 بهار و تابستان 1401.
یاری فرد، سمیه؛ سالم، علی اصغر؛ محمدی، تیمور؛ شاکری، عباس(1402) بررسی رابطه ی بین دورهای ریسک، سرمایه و کارایی: ارزیابی از بانک های ایران. اقتصاد باثبات4،(2)، 33-1.
یزدان گودرزي فراهانی، امیدعلی عادلی، مریم احمدي(1401). تأثیرپذیري ثبات بانکی از ریسک هاي نقدینگی و اعتباري در بانک هاي ایران؛ رویکرد رگرسیون انتقال ملایم پانلی. فصلنامه راهبرد مدیریت مالی دانشگاه الزهرا سال دهم، شماره سی و نهم، زمستان 1401 صفحات 74-55.
Aziz, T., & Usman, M. (2022). Credit risk management practices and financial stability during the pandemic: A comparative analysis of Islamic and conventional banks in the Middle East. Journal of Financial Stability, 53, 100882.
Ahmed, H. M., El-Halaby, S. I., & Soliman, H. A. (2022). The consequence of the credit risk on the fnancial performance in light of COVID-19: Evidence from Islamic versus conventional banks across MEA region. Future Business Journal, 8, 21. https://doi.org/10.1186/s43093-022-00122-y.
Ahmed, M. E., & Ali, S. M. (2023). Exploring the role of credit risk in bank performance during financial crises: A case of Islamic and conventional banks in the Gulf Cooperation Council (GCC) region. International Journal of Banking and Finance, 21(1), 33-50. https://doi.org/10.1108/IJBF-02-2022-0053.
Alam, N., Ramachandran, J., & Nahomy, A. H. (2020). The impact of corporate governance and agency efect on earnings management – A test of the dual banking system. Research in International Business and Finance, 54, 101242. https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2020.101242
Ali, S. M., & Khan, A. (2023). The impact of regulatory capital requirements on bank stability and financial performance: A comparative study of Islamic and conventional banks in South Asia. Journal of Financial Regulation and Compliance, 31(4), 289-305. https://doi.org/10.1108/JFRC-04-2022-0051.
Al-Khouri, R. (2022). The role of liquidity management in mitigating credit risk during financial crises: Evidence from Islamic and conventional banks in the Middle East. Journal of Risk Finance, 23(3), 172-190. https://doi.org/10.1108/JRF-11-2021-0185.
Barros, L., Castro, F. H., da Silveira, A., & Bergmann, D. (2020). Endogeneity in panel data regressions: methodological guidance for corporate fnance researchers. Review of Business Management, 22(Special Issue), 437–461. https://doi.org/10.7819/rbgn.v22i0.4059
Bitar M, Tarazi A. Creditor Rights and Bank Capital Decisions: Conventional vs. Islamic Banking. Journal of Corporate Finance. 2019 Apr 1;55:69-104

Djebali, N., and Zaghdoudi, K., (2020). “Threshold effects of Liquidity Risk and Credit Risk on Bank Stability in the MENA region”, Journal of Policy Modeling,
Irfan, M., & Tariq, S. (2023). Impact of credit risk on financial performance in the banking sector during economic uncertainty: Islamic versus conventional banks in the MENA region. The Journal of Economic Asymmetries, 25, 101028. https://doi.org/10.1016/j.jeca.2023.101028.
Elfeituri, H. (2022). Banking stability, institutional quality, market concentration, competition and political conflict in MENA. Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 76, 101476.‏
Karim, Z., & Rahman, M. A. (2022). The impact of credit risk on financial performance during COVID-19: A comparative analysis of Islamic and conventional banks in Southeast Asia. Journal of Islamic Finance, 11(2), 45-59. https://doi.org/10.1108/JIF-06-2022-0221.
Khan, M. F., & Alam, M. M. (2022). Credit risk and financial performance of banks: An analysis of Islamic vs. conventional banks during the pandemic in the Asia-Pacific region. Economic Modelling, 104, 109680. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2021.109680.
Omer, S., & Saeed, A. (2023). Credit risk and its consequences on financial performance in the Islamic banking sector: A comparative analysis with conventional banks during COVID-19. Journal of Risk and Financial Management, 16(3), 123. https://doi.org/10.3390/jrfm16030123.
Pham, H. S. T., Le, T., & Nguyen, L. Q. T. (2021). Monetary policy and bank liquidity creation: does bank size matter?. International Economic Journal, 35(2), 205 -222 .
Tang, Y., Li, Z., Chen, J., & Deng, C. (2021). Liquidity creation cyclicality, capital regulation and interbank credit: Evidence from Chinese commercial banks. Pacific -Basin Finance Journal, 67, 101523.
Tariq, M., & Iqbal, J. (2022). Credit risk exposure and profitability in Islamic versus conventional banks during the COVID-19 pandemic: Evidence from the MENA region. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 15(4), 678-692
Youssef, M. E., & Mohamed, N. (2023). The effects of credit risk management on financial performance in the post-COVID era: Evidence from MENA region banks. The Journal of Financial Services Marketing, 28(1), 45-58. https://doi.org/10.1057/s41264-022-00209-w.

متن کامل:



 

نشریـه علمـی دانش مالی تحلیل اوراق بهادار دوره 18 / شماره 66 /  تابستان 1404 صفحه 184 تا 207

 

 

تبیین اثرات آستانه‌ای الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

 

محمد مطلق¹

فائق احمدی*²

محمد حسین رنجبر³

تاریخ دریافت: 12/09/1403        تاریخ پذیرش: 07/11/1403

چکیده

صنعت بانکداری یکی از مهمترین بخش های اقتصاد کشور محسوب می شود که می تواند با ساماندهی و مدیریت مناسب منابع و مصارف خود زمینه های رشد و شکوفایی اقتصاد را فراهم آورد. با توجه به ارتباط عملکرد نظام بانکی با بخش های کلان اقتصادی کشور،هرگونه بی ثباتی و بحران در آن می تواند موجب نوسان و اختلال در متغیرهای کلان اقتصادی به ویژه تولید شود. لذا تأکید بر نقش واسطه گری مالی آن، بررسی و اطمینان از ثبات و سلامت نظام بانکی دارای اهمیت است. به طورکلی برای بررسی و اطمینان از ثبات و سلامت نظام بانکی از شاخص های ثبات و سلامت بانکی استفاده می شود. هدف مقاله حاضر تبیین اثرات آستانه‌ای الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. برای این منظور از مدل با رویکرد آستانه­ای (STAR) بر اساس داده­های سالانه بانکهای منتخب پذیرفته شده در بورس طی دوره 1390 تا 1402 استفاده شد. با استفاده از یک مدل PSTR که در آن متغیر انتقال شاخص رقابت است، تابع ثبات مالی و اثر الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مدل­سازی می­شود. باتوجه‌به تأیید مدل غیرخطی در ادامه به تحلیل نتایج بخش غیرخطی مدل پرداخته می‌شود. مطابق با نتیجه تخمین مدل در قسمت غیرخطی ضریب متغیر الزامات سرمایه (CAR) برابر با 0.11 می باشد که نشان از تاثیر مستقیم کفایت سرمایه بر ثبات مالی در بانکهای منتخب بورسی دارد و با عنایت به احتمال متناظر با این ضریب که برابر با 0.0491 می باشد و از 0.05 کمتر می باشد در نتیجه این اثر گذاری در سطح اطمینان 95 درصد معنادار می باشد. همچنین ضریب متغیر و احتمال محاسباتی برای متغیر شاخص رقابت پذیری بانکی (H-H) که به ترتیب برابر با 0.016 و 0.0355 می باشد می توان بیان داشت که تاثیر شاخص رقابت پذیری بر ثبات مالی در بانکهای پذیرفته شده منتخب در بورس اوراق بهادار تهران مثبت و معنادار می باشد. شاخص کارایی در مدل مطابق با نتیجه تخمین ضریب محاسباتی برابر با 0.08 می باشد و احتمال متناظر با آن برابر با 0.0015 می باشد که نشان از تاثیر مستقیم و معنادار شاخص کارایی بر ثبات مالی بانکهای بورسی دارد.

 

واژه­های کلیدی: الزامات سرمایه – شاخص رقابت - کارایی مدیریت - ثبات مالی - بانکهای بورسی – مدل آستانه ای

طبقه‌بندی JEL: E52، F44،E31، E62، E69.

 

 

---

[1]  دانشجو دکتری اقتصاد واحد علوم و تحقیقات مرکز آموزش بین المللی قشم، قشم، ایران [e-mail]

[2]  استادیار دانشگاه قشم، قشم، ایران (نویسنده مسئول) [e-mail]

[3]  دانشیار گروه حسابداری و مدیریت مالی، واحد بندر عباس، دانشگاه آزاد اسلامی ، بندرعباس، ایران [e-mail]

مقدمه

بانک‌ها به‌عنوان رکن اصلی نظام مالی، نقشی حیاتی در تأمین مالی اقتصاد ایفا می‌کنند و سلامت آن‌ها بر ثبات کلی سیستم اقتصادی تأثیرگذار است. در این میان، بحران‌های مالی و نوسانات اقتصادی می‌توانند تهدیدی جدی برای ثبات بانک‌ها محسوب شوند. لذا تقویت تاب‌آوری بانک‌ها در برابر این بحران‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این زمینه، یکی از عوامل کلیدی برای حفظ ثبات مالی بانک‌ها، الزامات سرمایه‌ای است. این الزامات به‌منظور جلوگیری از ورشکستگی بانک‌ها در مواقع بحران و نیز تضمین قابلیت پرداخت آن‌ها به سپرده‌گذاران و سرمایه‌گذاران، توسط مقامات نظارتی تعیین می‌شود. الزامات سرمایه‌ای به بانک‌ها کمک می‌کند تا در صورت وقوع بحران‌های مالی، دارای توانایی مالی لازم برای مقابله با مشکلات و حفظ ثبات خود باشند.از طرفی، بانک‌ها در یک محیط رقابتی فعالیت می‌کنند که فشارهای رقابتی می‌تواند بر تصمیمات آن‌ها در زمینه تخصیص منابع، نرخ‌های بهره و سایر عوامل مالی تأثیرگذار باشد. رقابت شدید در سیستم بانکی ممکن است موجب کاهش حاشیه سود بانک‌ها شود و این امر می‌تواند فشارهای مالی بر آن‌ها وارد کند(صفری و همکاران،1401). بنابراین، تحلیل رقابت به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر بر ثبات مالی بانک‌ها ضروری است.همچنین، کارایی مدیریت یکی از عوامل مؤثر در ایجاد ثبات مالی به شمار می‌آید. بانک‌هایی که قادر به استفاده بهینه از منابع خود هستند و فرآیندهای مدیریتی مؤثر و کارآمد دارند، می‌توانند ریسک‌های سیستماتیک را کاهش دهند و در نتیجه، عملکرد بهتری در حفظ ثبات مالی خود داشته باشند. در مقابل، بانک‌هایی که از مدیریت ضعیف و ناکارآمد برخوردارند، ممکن است در مواجهه با بحران‌های اقتصادی و مالی دچار مشکلات جدی شوند(مرادی و همکاران،1400) در دنیای امروز، رقابت و کارایی مدیریت از جمله عوامل کلیدی در تعیین عملکرد و ثبات مالی بانک‌ها به شمار می‌روند. به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، جایی که بازارهای مالی در حال تحول و رقابت شدید هستند، بررسی چگونگی تأثیر این دو عامل بر ثبات مالی بانک‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. بانک‌ها به‌عنوان نهادهای مالی حیاتی در سیستم اقتصادی هر کشور، باید بتوانند در کنار حفظ کارایی بالا، به مدیریت ریسک‌های مالی و اقتصادی بپردازند تا ثبات سیستم مالی حفظ شود. در این راستا، بازار بورس اوراق بهادار تهران با پذیرش بانک‌های مختلف، محیط مناسبی برای مطالعه اثرات رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی این بانک‌ها فراهم می‌آورد. رقابت به‌عنوان یک نیروی محرک در بازارهای مالی، موجب بهبود عملکرد و بهره‌وری بانک‌ها می‌شود. این عامل به بانک‌ها انگیزه می‌دهد که در راستای کاهش هزینه‌ها، بهبود کیفیت خدمات و نوآوری در محصولات مالی تلاش کنند. اما رقابت شدید نیز می‌تواند موجب افزایش ریسک‌ها، به‌ویژه در زمینه ریسک‌های اعتباری، نقدینگی و سیستمیک گردد(محمودی و همکاران،1398). در عین حال، کارایی مدیریت به معنای توانایی بانک‌ها در تخصیص بهینه منابع، کاهش هزینه‌ها و مدیریت ریسک‌ها به‌طور مؤثر است. کارایی بالا می‌تواند موجب افزایش پایداری بانک‌ها و مقابله بهتر آنها با بحران‌های اقتصادی شود. بنابراین، رابطه‌ای پیچیده میان رقابت، کارایی مدیریت و ثبات مالی وجود دارد که نیازمند تحلیل دقیق است. بانک‌ها به‌عنوان نهاد های کلیدی در سیستم مالی، نقش حیاتی در تأمین منابع مالی، اعتبارات و تسهیلات به سایر بخش‌های اقتصادی دارند. در این راستا، حفظ ثبات مالی بانک‌ها برای پیشگیری از بحران‌های اقتصادی و افزایش اطمینان در نظام مالی ضروری است(حسینی، و همکاران،1399). از سوی دیگر، محیط رقابتی در بازارهای مالی می‌تواند موجب بهبود کارایی بانک‌ها در ارائه خدمات مالی و کاهش هزینه‌ها شود، اما در صورت نبود نظارت کافی، رقابت می‌تواند منجر به پذیرش ریسک‌های زیاد و تهدید ثبات مالی بانک‌ها گردد. در بورس اوراق بهادار تهران، بانک‌های زیادی پذیرفته شده‌اند که در شرایط رقابتی به ارائه خدمات مالی و اعتباری مشغول هستند. در این میان، نحوه مدیریت منابع، اتخاذ استراتژی‌های مناسب و تطابق با الزامات نظارتی می‌تواند بر کارایی آنها تأثیر بگذارد. بنابراین، بررسی رابطه میان رقابت و کارایی مدیریت با ثبات مالی بانک‌ها در این بازار، می‌تواند به‌عنوان یک راهنما برای سیاست‌گذاران و مدیران بانکی جهت اتخاذ تصمیمات مؤثر و حفظ پایداری سیستم مالی کشور عمل کند(رحیمی، و همکاران،1400) یکی از عوامل کلیدی در حفظ ثبات مالی بانک‌ها، رعایت الزامات سرمایه‌ای است. الزامات سرمایه‌ای به‌طور عمده به حداقل میزان سرمایه‌ای اشاره دارند که یک بانک باید در دسترس داشته باشد تا قادر باشد از بحران‌های مالی و نوسانات اقتصادی جلوگیری کند(احمد . همکران،2023). در سیستم‌های مالی مدرن، به‌ویژه در بازارهای بورس اوراق بهادار، رعایت این الزامات برای جلوگیری از بروز بحران‌های بانکی و حفظ اعتماد عمومی ضروری است. الزامات سرمایه‌ای معمولاً در قالب نسبت‌های سرمایه تعیین می‌شود که بیانگر درصدی از دارایی‌های بانک است که باید در قالب سرمایه و ذخایر باشد(اومر و همکاران،2023) یکی از اصول اساسی در مدیریت ریسک در صنعت بانکداری، رعایت الزامات سرمایه‌ای است. این الزامات به‌طور کلی به حداقل میزان سرمایه‌ای اشاره دارند که بانک‌ها باید برای پوشش ریسک‌های خود و حفاظت از سپرده‌ها و اعتبار سیستم بانکی، در اختیار داشته باشند. هدف از این الزامات، تضمین توان بانک‌ها برای مقابله با بحران‌ها، جلوگیری از ورشکستگی و حفظ ثبات سیستم مالی است. در این میان، مفهوم آستانه‌ای الزامات سرمایه به این معنا است که وقتی سرمایه بانک‌ها به سطح مشخصی برسد یا از آن حد عبور کند، ممکن است اثرات خاصی بر رفتار و تصمیم‌گیری‌های بانک‌ها، به‌ویژه در ارتباط با ریسک‌ها و فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها، داشته باشد. (خان و همکاران،2022) صنعت بانکداری یکی از مهمترین بخش های اقتصاد کشور محسوب می شود که می تواند با ساماندهی و مدیریت مناسب منابع و مصارف خود زمینه های رشد و شکوفایی اقتصاد را فراهم آورد. با توجه به ارتباط عملکرد نظام بانکی با بخش های کلان اقتصادی کشور،هرگونه بی ثباتی و بحران در آن می تواند موجب نوسان و اختلال در متغیرهای کلان اقتصادی به ویژه تولید شود. لذا تأکید بر نقش واسطه گری مالی آن، بررسی و اطمینان از ثبات و سلامت نظام بانکی دارای اهمیت است. به طورکلی برای بررسی و اطمینان از ثبات و سلامت نظام بانکی از شاخص های ثبات و سلامت بانکی استفاده می شود. از نظر مفهومی یک شاخص سلامت بانکی می تواند از یک تعریف، استاندارد معین و یا نُرم بانکی (مبتنی بر تجربه حرفه ای، متوسط صنعت و غیره) و یا ترکیبی از این ها مشتق شود، ضمن اینکه خاصیت پذیرش همگانی (از سوی محافل علمی، بانکی و حرفه ای) را با خود به همراه داشته باشد.ثبات بانکی از منظرهای مختلف در بانکداری باید مورد توجه قرار گیرد. ثبات بانکی می تواند بیانگر ساختار منابع بانکی و تأمین مالی دارایی های بانکی باشد. مطابق با ادبیات سلامت و ثبات بانکی سرمایه پایه می تواند به بانک ها برای جبران زیان های مالی کمک نموده و سرمایه به عنوان یک عامل کاهنده انتقال شوک ها و کاهش ریسک فرایند وام دهی بانک هاست. از طرف دیگر، افزایش هزینه های منابع به کاهش سودآوری بانک ها منجر می شود که درنتیجه آن سرمایه بانک کاهش یافته و بانک ها در این حالت باید فرصت های سودآور وام دهی را درنظر داشته باشند که آن نیز به افزایش نرخ بهره منجر خواهد شد. افزایش نرخ بهره در بانک ها برای جلوگیری از کاهش سرمایه های بانک در آینده است (الفیتور و همکاران،2022)از شاخص های مهم در بخش بانکداری عامل ثبات بانکی است که به میزان پایداری نظام بانکداری در مقابل متغیرهای اقتصاد کلان (مانند تورم و تولید ناخالص ملی)، عامل های توسعه اقتصادی و تمرکز بخش بانکداری اطلاق می شود. ثبات مالی مانند سلامت معمو لا با ضد آن تعریف می شود. بحران مالی به یک تغییر ناگهانی در همه یا اکثر شاخصهای مالی شامل نرخ های بهره کوتاه مدت و قیمت دارایی ها (اوراق بهادار، سهام، مستغلات و زمین)و ورشکستگی و سقوط مؤسسات مالی گفته می شود، درحالی که رونق یا حباب برحسب هجوم پول به سوی دارایی های حقیقی یا مالی شناسایی می شود که بر انتظار استمرار در افزایش قیمت دارایی ها مبتنی است(شهیکی تاش و همکاران،1401)

ثبات مالی در یک نظام مالی زمانی اتفاق می افتد که سه شرط زیر حاصل شوند:

1.       توانایی تخصیص منابع اقتصادی به شکل کارا و نیز قدرت ایجاد فرایندهای اقتصادی دیگر (رشد اقتصادی، رفاه عمومی و تراکم دارایی) وجود داشته باشد.

2.       مدیریت مناسبی در زمینۀ تخمین قیمت گذاری، تخصیص و مدیریت مخاطرات مالی صورت گیرد.

3.       توانایی اجرای موارد بیان شده حتی در شرایط بروز بحران های خارجی وجود داشته باشد.

یک دلیل شکنندگی بانک ها در قبال بحران های مالی، از طبیعت واسطه گری آنها نشأت می گیرد. بانک ها سپرده های با سررسید کوتاه مدت را به تسهیلات با سررسید بلندمدت تبدیل می کنند. بنابراین، ترازنامه بانک ها معمولاً دچار عدم تطابق سررسیدها است.ازسوی دیگر، بانک ها نمی توانند اعتبارات اعطایی را به راحتی و سهولت فراخوانی کنند و نوعی عدم انعطاف در سمت دارایی های بانک ها از این حیث وجود دارد. بنابراین، به دلیل آسیب پذیری هایی که مؤسسات مالی و به خصوص بانک ها در معرض آن قرار دارند و شکنندگی های ذاتی این مؤسسات، ریسک های ناظر به ثبات مالی به یک مراقبت دائمی نیازدارند (مسعوديان و همکاران، 1401). یکی از ابزار‌های لازم و مؤثر برای توسعۀ اقتصادی کشور، وجود نظام بانکی کارآمد است. بانک‌ها به عنوان واسطه‌های بازار پولی و مالی و تنها فراهم کننده وجوه، عمل می‌کنند و پایداری و قدرت آن‌ها مهم ترین چالش نظام مالی کشورها است. بانک‌ها نبض فعالیت‌های مالی هستند که با سازماندهی و هدایت دریافت‌ها و پرداخت‌ها، امر مبادلات تجاری و بازرگانی را تسهیل و موجب گسترش بازار‌ها و رشد و شکوفایی اقتصاد شده و وضعیت حاکم بر آن‌ها تأثیر مهمّی بر سایر بخش‌های اقتصادی جامعه دارد. این موضوع به ویژه برای کشورهای منتخب خاورمیانه که در آن بازاری برای بدهی وجود ندارد، از اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است. از طرفی کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، از درجة بالایی از نااطمینانی متغیرهای کلان اقتصادی برخوردار هستند و این نااطمینانیها بر متغیرهای اساسی اقتصاد کلان تأثیر نامطلوبی خواهند داشت. از جمله عوامل بروز نااطمینانی در سطح اقتصاد کلان سیاستهایی است که دولت در مواجه با مشکلات کوتاه مدت اقتصادی وضع می کند که تشخیص نادرست وضع موجود و یا چگونگی اجرای سیاست و در نظر نگرفتن تمام ابعاد اثرگذاری سیاست منجر به بروز نااطمینانی و بی ثباتی خواهد شد. این نااطمینانیها می توانند بر فعالیت عوامل اقتصادی در این کشورها اثر گذاری داشته باشند (احمد و همکاران، 2022). بنابرین وجود رقابت بازار بانک‌ها با تخصيص بهينه منابع مالي باعث رشد و توسعه‌ی اقتصادی كشورها گرديده و اين امر به جذابيت بيشتر سپرده گذران در بانک ها منجر شده است و با رقابتي شدن بازار و افزايش خلاقيت بانک‌ها در استفاده از ابزارهای متنوع متقاضيان تسهيلات بانكي نيز بيشتر مي‌شوند. در شرايط رقابتي بانک‌ها برای كسب سود بيشتر اقدام به استفاده خلاقانه از ابزارهای بانكي خواهند نمود كه هم در جذب سپرده‌ها و هم در جذب متقاضيان تسهيلات مؤثر خواهد بود. اما چنانچه سيستم بانكي از درجات بالای انحصاری در رقابت برخوردار باشد، منابع مالي به صورت بهينه به بخش‌های مختلف اختصاص نيافته و از كارايي نظام مالي كشورها كاسته مي‌شود. كارشناسان اقتصادی به اهمیت و نقش كليدی بانک‌ها به عنوان مهم‌ترين نهاد بازار پول و سرمايه در فرآيند توسعه اقتصادی كشورها تأكيد داشته و رشد پيوسته و پرشتاب اقتصادی اين كشورها را بدون توجه به رقابتي بودن چنين نهادی امكان پذير نمي‌دانند. با در نظر گرفتن اين موارد بررسي درجه رقابتي سيستم بانكي در کنار قدرت و انعطاف پذیری مالی بانکی از اهميت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است (یوسف و همکاران، ،2023). یكي از راه‌های افزايش رقابت اجازه ورود بنگاه‌های جديد به بازار است كه باعث كاهش تمركز در بازار مي‌شود. همانند ساير صنايع، در شبكه بانكداری نيز رقابت برای حداكثرسازی رفاه اجتماعي و ايجاد بهره‌وری لازم است. با اين حال بخش بانكداری ويژگي خاصي دارد كه آن را از ساير صنايع متمايز مي‌سازد. اين ويژگي كه از طبيعت واسطه گری بانک‌ها ناشي مي‌شود، اين است كه هرگونه بي ثباتي و انعطاف ناپذیری مالی در شبكه بانكي به صورت بالقوه مي‌تواند منجر به بي‌ثباتي مالي و بحران اقتصادی شود و هزينه‌های اجتماعي بزرگي را به جامعه تحميل كند. مطالعات اقتصادي اخیر بیشتر به این سمت متمایل شده است تا عواملی را که ثبات بانک ها را متأثر می سازند، شناسایی نمایند که یکی از این موارد ریسک های بانکی است. اهمیت ریسک  منجر به افزایش اهمیت مدیریت ریسک  برای بنگاه های مالی همچون بانک ها شده است. به علاوه، تجربه های تلخ بعضی کشورها مانند کشورهای آسیای جنوب شرقی یا حتی کشورهای غربی منجر به توجه بیشتر مدیران و قانونگذاران به این مقوله شده است. بی ثباتی سیاسی و اقتصادی در جهان مانند ظهور فن آوری اطلاعات و ایجاد تغییرات سریع در محیط بانکها ریسک بنگاههای مالی را دو چندان کرده به گونه ای که این عوامل منجر به اهمیت یافتن بیشتر مدیریت ریسک و جلب توجه محققان به این حیطه شده است. انجام دادن شایسته هر یک از وظایف مدیریت ریسک نیاز به ابزارهای قوی و علمی دارد. بانکها با اشکال مختلف ریسک رو به رو هستند که از میان آنها چهار نوع ریسک اعتباری  ، ریسک عملیاتی  ، ریسک بازار و ریسک نقدینگی  بیشترین لطمه ها را بر پیکر بانکها وارد می کند. ریسک اعتباری به این دلیل در نهادهای پولی و اعتباری حائز اهمیت و حساسیت است که منابع به کار گرفته شده برای تخصیص، در حقیقت بدهی نهاد پولی به سهامداران، مردم و بانک هاست که به جریان نیفتادن آن، می تواند اعتباردهی و قدرت تأدیه بدهی نهاد پولی را تضعیف کند، به ویژه آنکه در ترازنامه نهاد پولی، تسهیلات اعتباری، به عنوان مطالبات موجل و سپرده های اشخاص به عنوان دیون آتی تلقی می‌شوند. به این معنی که وصول مطالبات به دفعات مختلف غیر ممکن، ولی تأدیه و پرداخت دیون (سپرده ها) در هر مرحله الزامی است، در غیر این صورت نهاد پولی با ورشکستگی مواجه می شود ( باروس و همکاران ، 2022). از سویی دیگر عامل دیگری که بر ثبات مالی اثر گذار است ریسک نقدینگی است. مدیریت ریسک نقدینگي،  يا توانایی افزایش وجوه و انجام به موقع تعهداتي که سررسید آنها فرا می رسد، قطعاً لازمة ادامة حیات بانکها است. بنابراین مدیریت نقدینگی از اهم اموری است که توسط بانک ها انجام می شود. مدیریت مناسب نقدینگی می تواند از احتمال مشکلات جدی بانک بکاهد. در واقع با توجه به اینکه کمبود نقدینگی در یک بانک می‌تواند پیامدهای گسترده سیستمی داشنه باشد، اهمیت نقدینگی برای هر بانک ورای هر موضوع دیگری است. از این رو، تجزیه و تحلیل نقدینگي نه فقط مدیرت بانک را ملزم مي‌کند وضعیت نقدینگي بانک را به طور مستمر ارزیابي کند، بلکه وي را وادار مي کند که بررسي نماید تامین نیازهاي نقد، تحت سناریوهاي متفاوت، از جمله در شرایط نامطلوب همچون شرایط بی ثیاتی بانکی، چگونه امکانپذیر است (الفتوری ، 2022). مسئله مهمي که از بي ثباتي مالي وجود دارد اين است که، بي ثباتي مالي مؤسسات عامل کليدی نشئت گرفته از بحران مالي بانك­ها است. نيازهای سرمايه­ای بايد با ريسک واقعي بانك­ها هم تراز شوند. بخشي از مالكيت بانک­ها و موسسات مالي در دست سهامداران عمده، سازمان­های دولتي، شرکت­ها (خصوصا شرکت­های سرمايه­گذاری) مي­باشد، بنابراين ممكن است سياست­های مالي بانک­ها تحت تاثير سياست­های مالكان عمده قرار گرفته و منجر به تغيير ثبات رويه گردد(نظری، 1401). در اقتصادهای بانک محور، نظام بانكي مسؤوليت بسيار سنگيني بر عهده دارد و در واقع يكي از مهمترين اجزای اقتصادی کشور، نظام بانكي است. بانكها مي توانند با فراهم آوردن منابع مالي و بستر مناسب سرمايه گذاری برای بخشهای اقتصادی، شرايط مناسبي را برای سرمايه گذاری فراهم آورند و باعث افزايش اشتغال و توليد ملي شوند. اهميت بخش بانكي بر اين مبنا استوار است که بانك­ها کانال اصلي پس انداز و تخصيص اعتبارات در يک اقتصاد هستند. اقتصاد ايران در شرايط کنوني يكي از حساسترين و نفسگيرترين دوران حيات خود را سپری مي کند. در چنين شرايطي، باری مضاعف و تكليفي سنگين بر دوش نظام مالي و به ويژه صنعت بانكي کشور قرار گرفته است و کاراتر شدن اين صنعت کمک شاياني به اقتصاد کشور مي کند. کارايي، تخصيص بهينه منابع است و بيانگر استفاده حداکثر از منابع يا تحمل حداقل هزينه با تكنولوژی موجود است؛ بنابراين هرگونه اتلاف منابع، وجود ساختار نامناسب در فعاليت­های اقتصادی، هزينه های غيرضروری، سياستهای اعتباری غيرمتعادل، وجود مقررات زايد و ... نشان دهنده ناتواني در تخصيص بهينه منابع و عدم دستيابي به کارايي اقتصادی خواهد بود(اميری، 1397). امروزه محاسبه کارايي مدیریت در بانک­ها و صنايع گوناگون يكي از اقدامات ضروری به منظور مقايسه ميزان رقابت پذيری در صحنه داخلي و خارجي يک کشور است و بانك­ها نيز از اين قاعده مستثني نيستند بنابراين مساله اساسي تحقيق اين است که آيا الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانک­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیرگذار است؟

بنابراین فرضیات پژوهش بدین گونه مطرح می­شود:

فرضیه اول: الزامات سرمایه بر ثبات مالی بانک­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه دوم: شاخص رقابت بانکی بر ثبات مالی بانک­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه سوم: کارایی مدیریت بانکی بر ثبات مالی بانک­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر مثبت و معناداری دارد.

با عنایت به توضیحات یاد شده در مقاله حاضر هدف اصلی تبیین اثرات آستانه‌ای الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. برای این منظور از مدل با رویکرد آستانه ای(STAR)  بر اساس داده های سالانه بانکهای منتخب پذیرفته شده در بورس طی دوره 1390 تا 1402 استفاده شده است. همچنین در ادامه ساختار مقاله به اینصورت تنظیم شده است که در بخش دوم مبانی نظری شامل تئوری‌های مطرح و نتایج مطالعات تجربی صورت گرفته در ارتباط با موضوع ارائه شده است. در بخش سوم مدل، روش تحقیق و آزمون‌های مورد استفاده بیان شده است. بخش چهارم نیز به نتایج آزمون‌ها و برآورد مدل اختصاص یافته است. در بخش پنجم خلاصه و نتیجه گیری ارائه می‌گردد.

مبانی نظری:

در مبانی نظری، رابطه بین الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت و ثبات مالی بانک به اختصار بیان می­شود. سپس پیشینه تجربی داخلی و خارجی مرور می­شود.

اثر الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانک­ها:

کارایی به عنوان یکی از مهمترین شاخص­های ارزیابی عملکرد بانکها، بیانگر توانایی آنها در استفاده بهینه از منابع و دستیابی به حداکثر ستانده­ها است
(چن¹ و همکاران، 2018). ارتقای کارایی بانکها میتواند زمینه ساز افزایش سودآوری، کاهش ریسک های مالی و در نهایت، بهبود ثبات مالی آنها شود. همچنین، ثبات مالی به عنوان توانایی نظام مالی در مقاومت در برابر شوک­ها و عدم تعادلهای احتمالی و کاهش احتمال شکست در انجام وظایف واسطه­گری مالی تعریف می­شود. وِن و یو²(2013) مفهوم ثبات مالی را در کشورهای در حال توسعه مورد مطالعه قرار دادند. عملکرد و ثبات یک بانک به دانش و فناوری که در اختیار دارد بستگی دارد. بنابراین، شناسایی عوامل مؤثر در ایجاد ارزش و تأثیر آن بر اقتصاد، عملکرد مالی و بهخصوص ثبات بانک بسیار حائز اهمیت است(الا³ و همکاران، 2023). مطالعه انواری و همکاران(2018) نشان می­دهد که اعتبارات بخش بانکی میتواند شاخص اندازه بازار سهام را افزایش دهد و توقف یا قفل شدن اعطای تسهیلات ممکن است منجر به شکست بازار گردد. همچنین، مقامات نظارتی بر این باورند که قواعد فعلی محاسبه ذخیره زیان وام، تاثیر موافق با چرخه اقتصادی در تسهیلات به وجود میآورد. در اینجا وامد هی موافق با چرخه اقتصادی به معنای اعطای وام بیشتر در دوره رونق اقتصادی و عدم اعطای تسهیلات کافی در دوره­های رکود اقتصادی است. به عبارت دیگر، رفتار وامده ی بانک­ها همسو با نوسانات چرخه ها ی تجاری عمل می­کند و موجب تشدید رونق و رکود در اقتصاد می­شود. با تغییر پارادایم به سمت آزادسازی مالی ناشی از سرکوب مالی در دهه­های 1980 و  1990 بخش­های بانکی، ابتدا در کشورهای توسعه یافته و بعدها در کشورهای در حال توسعه، سطحی رو به افزایش از رقابت را تجربه کرده­اند که دو دیدگاه متضاد را در مورد ثبات مالی به ارمغان میآورد. د یدگاه رقابت-ثبات بیان میکند که رقابت می­تواند اثر مثبتی بر ثبات مؤسسات مالی داشته باشد(گوئل⁴ و همکاران، 2023).

الزامات سرمایه در قالب نسبت کفایت سرمایه یکی از مهمترین معیارهاي ارزیابی وضعیت مالی بانک است. بر اساس این نسبت، بانک­ها باید همواره نسبت مناسبی، میان سرمایه و ریسک موجود در دارائی­هاي خود برقرار نمایند زیرا سرمایه رکن مهمی در ثبات مالی هر بانک ایفا می­نماید و بانک را قادر می­سازد، توانائی باز پرداخت بدهی­هاي خود در شرایط مختلف را داشته باشد(کائو،⁵ 2020). بانک­ها و تنظیم­کننده­ها، مقررات بین­المللی بانکی را بر اساس توصیه­هاي کمیته بال براي ارتقاء صداقت سیستم بانکی جهانی اتخاذ کردهاند. این مقررات مستلزم آن است که بانک­ها ریسک خود را بهدرستی ارزیابی کنند، زیرا یک سیستم بانکی ضعیف ثبات اقتصاد را در مقیاسه­اي ملی و بین­المللی تهدید می­کند. عموماً به­عنوان شرط لازم براي عملکرد صحیح سیستم­هاي بانکی جهانی، الگوي نظارتی که توسط کمیته بال توصیه می­شود، اساساً مبتنی بر "الگوي نظارت بر سرمایه بانک­ها" است. در این زمینه، نسبت کفایت سرمایه⁶، یکی از ابزارهاي اصلی نظارتی که براي کنترل و بررسی سلامت مالی بانک مورد استفاده قرار می­گیرد، موردتوجه ویژه مقامات بین­المللی نظارتی قرارگرفته است. طبق گفته سینکی⁷ (1989)، تنظیم کنندگان از نسبت کفایت سرمایه به­عنوان معیار مهم "ایمنی و صدا" مؤسسات سپرده­گذاري استفاده می­کنند زیرا آنها سرمایه را یک حاشیه ایمنی میدانند که قادر به جذب ضرر بالقوه است. مطالعات متعددي به­منظور شناسایی عوامل تعیین کننده نسبت کفایت سرمایه، ساختار سرمایه بانک­ها را در چندین کشور بررسی کرده است. اکثر آنها سعی کرده­اند توضیح دهند که چگونه سلامت مالی یک بانک بر تکامل نسبت کفایت سرمایه تأثیر می­گذارد(نقی­زاده و همکاران، 1403). مقررات بازل III ، بانک­ها را ملزم می نماید تا مقدار سرمایه خود به منظور تأمین خسارات احتمالی دوبرابر کرده، در زمان کاهش ذخایر، سود سهام و هزینه هاي اجرایی را قطع کرده و اعطاي تسهیلات را در هنگام شکوفایی اقتصادي را محدود کنند. به منظور خروج بانکها از سرمایه­گذاريهاي تجاري و بنگاه­داري در بازل III شرایط سختی براي در نظر گرفته شده است. به این منظور در بازل III، منابع براي سرمایه­گذاريهاي عمده در شرکتهاي تجاري باید توسط خود سهامداران بانک تهیه شود و از منابع سپردهگذاران در این امر استفاده نشود. قواعد مربوط به نقدینگی، تنظیم کیفیت ارائه تسهیلات، آمادگی براي مقابله با شرایط بحرانی و جلوگیري از سرمایه­گذاري­هاي دوبل از دیگر مقررات سختگیرانه بازل III می­باشد. ارتباط میان الزامات سرمایه­اي و ثبات مالی بانک­ها به ارتباط میان اقلام ترازنامه بستگی دارد. دویجم و ویرتس⁸(2016)، بونر⁹(2016)، و بانرجی و میو¹⁰(2015) با توجه به بررسی الزامات سرمایه­اي و نقدینگی تأکید کردند که بانک­هاي رعایت­کننده الزامات نقدینگی، میتوانند اتکا بانک­ها را به منابع مالی ناپایدار کاهش داده و شوك­هاي نقدینگی را در کوتاه­مدت کنترل کنند. بانک­ها با برقراري الزامات بال توانایی بیشتري براي رویارویی با ریسک­ها دارند. به عبارت دیگر، کمیته بال در چارچوب بازل III پیشنهاد می­دهد که با هدف افزایش انعطاف­پذیري بخش بانکی، مقررات نقدینگی و سرمایه تقویت شود(عبادی بشیر،¹¹ 2022). در واقع الزامات بال چه در زمینه الزامات نقدینگی و چه در زمینه الزاامات سرمایه­اي رهنمودي کلیدي براي بانک­ها در انجام فعالیت­هاي بانکی است. تأثیر اندوخته­هاي سرمایه­اي بیشتر در ترازنامه بانک­ها، از جنبه نظريْ شفاف است. به عبارت دیگر، اندوخته­هاي سرمایه­اي بیشتر، به مثابه ضربه­پذیرِ زیان­ها عمل می­کنند(ارلوو و شیکیراي،¹² 2021). نظریه­هاي دیگري نیز در بررسی الزامات نقدینگی و سرمایه وجود دارد که حاکی از آن است که بانک­ها ممکن است یک ذخیره احتیاطی از دارایی­هاي نقدي براي تبدیل به نقد کردن به منظور جلوگیري از هرگونه کمبود پول نقد یا سرمایه­گذاري­هاي وامدهی سودآور جدید در مواقعی که در زمینه افزایش سرمایه­گذاري  با شرایط سختتري در بازار روبه­رو هستند، نگهداري کنند(شارما و چائوهان،¹³ 2023). 

حركت به سمت يكپارچگي بيشتر سيستم مالي بر سطح رقابت اثرگذار بوده است. در اين زمينه، پژوهشگران تحقيقات فراواني در خصوص اثرات رقابت بر تقويت يا تضعيف ثبات بانكي در سطح بنگاه انجام دادهاند. مطابق فرضيه رقابت-شكنندگي بانك­هاي كوچكتر به­منظور حفظ بقاي خود در صنعت رقابتي دست به پذيرش ريسكهاي مازاد زده و اين امر ميتواند شكنندگي آن بانك و به تبع كل سيستم را افزايش دهد(براننرمیر¹⁴ و همکاران، 2020). همچنين اين فرضيه بيان ميكند كه بانك­ها در شرايط رقابتي براي حفظ سهم از بازار و سودآوري ريسك­پذير عمل مي­كنند و الزامات احتياطي خود در اعطاي تسهيلات را كاهش ميدهند. افزون بر اين، در اين فرضيه مطرح مي­شود كه اگر رقابت شديد منجر به افت ارزش بنگاه شود، بانك­ها دست به اقدامات ريسكي مي­زنند(هیراتا و اوجیما،¹⁵ 2020). مطابق فرضيه رقابت-ثبات بانك­ها در شرايط انحصاري كه مي­توانند اسپرد نرخ بهره بهتري داشته باشند، دست به اقدامات ريسكي همچون اعطاي وام به مشتريان با درجه اعتباري پايين ميزنند و يا به پروژه­هاي ريسكي با خالص ارزش فعلي پايين وارد مي­شوند. در شرايط پايين بودن سطح رقابت، بانك­ها (به­خصوص بانك­هاي بزرگ) به سبب تصور بزرگتر بودن از آنكه بتوانند شكست بخورند و يا حمايت­هاي مالي دولت به هنگام درماندگي، ريسك­پذيري بيشتري از خود بروز مي­دهند(نمکی و همکاران، 2023). هنگامي­كه رقابت در سطح پاييني قرار دارد، بانك­ها قادر به دريافت نرخ بهره بالاتر از تسهيلات هستند. اين امر منجر به انتخاب نامطلوب (مشتريان با درجه اعتباري كم) و ريسك اعتباري مي­شود(شریفی نیا و همکاران، 2020). در شرايط رقابتي، نرخ­هاي بهره پايين مي­باشد و بانك­ها به­صورت كاراتري عمل مي­كنند و در تخصيص اعتبار رفتار محتاطانه­تري خواهند داشت، لذا شرايط رقابتي با ثبات بيشتر همراه مي­باشد.

با وجود بررسي­ها و پژوهش­هاي انجام شده همچنان نتيجه­گيري خاص و يكتايي در مورد اثر اين متغيرها بر يكديگر نميتوان ارائه نمود و بسته به نوع طراحي مدل و شرايط هر كشور نتايج ميتواند متفاوت باشد كه در ادامه به برخي از مهمترين آنها اشاره خواهد شد.

 

مطالعات تجربی

کاظمی و همکاران (1403) در مطالعه‌ای به بررسی تأثیر الزامات سرمایه، رقابت و ریسک‌پذیری بر ثبات مالی بانک‌های ایران پرداخته‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که افزایش الزامات سرمایه‌ای تأثیر مستقیمی بر کاهش ریسک‌های اعتباری بانک‌ها ندارد. همچنین، رقابت شدید در بازار موجب افزایش تمایل بانک‌ها به پذیرش ریسک‌های بیشتر می‌شود، به‌ویژه در بانک‌های خصوصی. یافته‌ها پیشنهاد می‌کنند که مقامات نظارتی باید قوانین سرمایه‌گذاری را با توجه به ویژگی‌های خاص بانک‌ها به‌ویژه در شرایط اقتصادی خاص کشور طراحی کنند.

محمدی و همکاران (1403) در تحقیقی به تحلیل رابطه بین رقابت، الزامات سرمایه‌ای و ریسک‌پذیری در بخش بانکی کشورهای خاورمیانه پرداخته‌اند. تحلیل‌ها نشان می‌دهند که در بانک‌های اسلامی، الزامات سرمایه‌ای تأثیر چندانی بر ریسک‌های اعتباری ندارد، در حالی که در بانک‌های تجاری، رقابت بازار باعث افزایش ریسک‌های عملیاتی و اعتباری می‌شود. نتایج این مطالعه نشان‌دهنده ضرورت بهبود نظارت بر بانک‌ها و تدوین سیاست‌های دقیق برای کاهش ریسک‌های رقابتی در این منطقه است.

ایمانی و همکاران (1403) در مطالعه‌ای به بررسی تأثیر الزامات سرمایه و رقابت در ایجاد ثبات مالی بانک‌های بورس‌پذیر ایران پرداختند. این تحقیق نشان داد که رقابت در بخش بانکی ایران تأثیرات متفاوتی بر رفتار ریسک‌پذیری بانک‌ها دارد؛ در بانک‌های دولتی، رقابت تأثیر زیادی بر ریسک اعتباری ندارد، اما در بانک‌های خصوصی، رقابت به‌طور مستقیم با افزایش ریسک‌ها در ارتباط است. همچنین، یافته‌ها نشان می‌دهد که با افزایش الزامات سرمایه، بانک‌ها قادر به کاهش ریسک‌های سیستمیک خود خواهند بود.

حسینی و همکاران (1403) در پژوهشی به بررسی اثرات سیاست‌های نظارتی در تنظیم سرمایه و رقابت بر ریسک‌پذیری بانک‌های پذیرنده بورس اوراق بهادار تهران پرداخته‌اند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که برای بانک‌های خصوصی، رعایت الزامات سرمایه‌ای با کاهش ریسک‌های اعتباری همراه است، اما در عین حال رقابت بازار باعث افزایش تمایل بانک‌ها به پذیرش ریسک‌های بیشتر می‌شود. تحلیل‌های آن‌ها نشان می‌دهند که سیاست‌گذاران باید توجه بیشتری به سیاست‌های نظارتی و رقابتی در تنظیم الزامات سرمایه‌ای داشته باشند.

گودرزی فراهانی و همکاران(1401)، در مطالعه خود به بررسی تأثیرپذیري ثبات بانکی از ریسک هاي نقدینگی و اعتباري در بانک هاي ایران؛ رویکرد رگرسیون انتقال ملایم پانلی پرداختند. اطلاعات مالی ۱۵ بانک منتخب پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی ۱۳۹۱ - ۱۳۹۹ گردآوری شده است. به منظور تدوین فرضیه های پژوهش و آزمون آنها از رهیافت داده های پانلی و به طور خاص از روش رگرسیون انتقال ملایم پانلی استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان میدهد ریسک نقدینگی و اعتباری به طور معنی داری ابتدا باعث افزایش ثبات بانکی و سپس با گذشت از رژیم اول و ورود به رژیم دوم باعث کاهش ثبات بانکی شده اند اما در مجموع اثرات این دو ریسک بر ثبات بانکی کاهنده و معنی دار بوده است. با توجه به نتایج پژوهش به مدیران و صاحبان بانکها پیشنهاد می شود در اعطای تسهیلات به مشتریان با دقت و حساسیت بیش تری عمل کنند. زیرا اعطای تسهیلات بیشتر باعث افزایش ریسک نقدینگی میشود؛ همچنین عدم بازگشت به موقع تسهیلات باعث افزایش ریسک اعتباری و در نتیجه باعث بی ثباتی بانکی می شود.

طاهری و همکاران (1400) در مقاله ای به بررسی تاثیر ثبات در صنعت بانکداری بر میزان کارایی سیستم بانکی اقتصاد ایران با استفاده از الگوی اقتصادسنجی تغییر رژیم مارکوف سوئیچینگ، طی سال‌های 1363 تا 1397 پرداختند. نتایج نشان می‌دهد که با وقوع شوک‌های منفی نفتی، درآمدهای ارزی اقتصاد ایران کاهش یافته و با وجود نوسانات نرخ ارز و افزایش ریسک اعتباری و نرخ تورم، کارایی سیستم بانکی اقتصاد ایران کاهش یافته است که در نهایت به خاطر بالا بودن ریسک فعالیت بانکداری (ریسک اعتباری) و انتقال این ریسک به سایر بخش‌‌های پولی و مالی، افزایش هزینه و پیچیده شدن فرآیند دریافت تسهیلات، تحمیل این هزینه به سایر تسهیلات و کاهش توان تأمین اعتبار، انحراف و عدم تحقق اهداف تسهیلات، اختلال در سیستم پولی و بانکی کشور، کاهش کارایی سیستم بانکی و عدم تخصیص بهینه‌ی منابع مالی به بخش‌‌های مورد نیاز، نقض حقوق سپرده‌‌گذاران، بدبینی کارگزاران اقتصادی به سیستم پولی و بانکی و افزایش ناامیدی نسبت به آینده، تضییع‌ حقوق بانک‌ها توسط اشخاص ذی‌نفوذ و ممانعت از ورود این منابع به عرصه‌های تولیدی اقتصاد منجر به بی‌ثباتی درآمد بانک‌ها و در نهایت کاهش کارایی سیستم بانکی شده است که اگر این مشکلات برطرف شود دیگر دلیلی برای بی‌ثباتی بانک‌ها وجود ندارد.

کوهی لیلان و همکاران (1400) در مقاله ای به بررسی عوامل موثر بر ثبات نظام بانکی در 15 کشور منتخب منطقه منا در دوره 13 ساله طی سال 2018-2006 با استفاده از مدل رگرسیون انتقال ملایم تابلویی (PSTR) پرداختند. نتایج تخمین شیب پارامتر نشان داد که سرعت تعدیل از یک رژیم به رژیم دوم برابر با 194/0 بوده که نشانگر سرعت تعدیل ملایم آنها است. در رژیم اول قبل از حد آستانه ای یعنی بخش خطی مدل PSTR متغیرهای ریسک اعتباری, تسهیلات پرداختی, تورم و بحران و شوکهایی وارده بر کشورها, تاثیر منفی و معناداری بر سیستم نظام بانکی دارند. برعکس متغیرهای نسبت تسهیلات به سپرده, ریسک نقدینگی, اندازه بانک, بازده دارایی ها, کارایی بانک‌ها و تولید ناخالص ملی تاثیر مثبت و معناداری بر سیستم نظام بانکی دارند. در رژیم دوم یعنی بخش غیرخطی مدل PSTR متغیرهای نسبت تسهیلات به سپرده, اندازه بانک, تورم, نسبت سرمایه به دارایی, تسهیلات و بحران و شوک هایی که بر یک کشور وارد شده تاثیر منفی و معناداری بر سیستم نظام بانکی دارند. برعکس متغیرهای ریسک نقدینگی, ریسک اعتباری, بازده دارایی ها, کارایی بانک‌ها, تولید ناخالص ملی و تسهیلات پرداختی بانک‌ها تاثیر مثبت و معناداری بر سیستم نظام بانکی دارند. نتیجه گیری با توجه به نتایج این پژوهش (سناریوی اول و دوم) ریسک نقدینگی علاوه بر تاثیر مثبت بر روی ثبات بانکی باعث شدت گرفتن تاثیر مثبت آن بر روی ثبات بانکی کشورها می شود. همچنین ریسک اعتباری روی ثبات بانکی در حالت غیر خطی که مورد تایید قرار گرفت بسیار تاثیرگذار است. به عبارتی مطابق نتایج حاصل از مدل برآورد شده متغیرهای ریسک نقدینگی و ریسک اعتباری در هردو رژیم بیشترین تاثیر را ثبات نظام بانکداری کشورهای عضو منطقه منا دارد به طوری که تاثیر ریسک اعتباری در هر دو رژیم بیشتر از ریسک نقدینگی است.

عرفانی و همکاران(1401)، در مطالعه خود به بررسی نقش مديريت نقدينگی بر سودآوری بانک ها پرداختند. در این پژوهش با بررسی نماگرهای مؤثر بر مدیریت نقدینگی، شاخصی ترکیبی که معرف میزان مدیریت نقدینگی بانک است محاسبه و معرفی شد. سپس با استفاده از داده های سالانه 16 بانک در دوره زمانی (1399-1385)، اثر مدیریت نقدینگی بر سودآوری بانک ها با استفاده از روش گشتاورهای تعمیم یافته GMM، آرالنو-بوند دو مرحله ای بررسی شد. نتایج نشان می دهد مدیریت نقدینگی بیشترین تأثیر مثبت را بر سودآوری بانک ها دارد به طوری که در بانک های خصوصی و نیمه دولتی، شدت این اثرگذاری بیشتر از بانک های دولتی است.

 

پیشینه خارجی

وال و همکاران (2024) در تحقیق خود به بررسی اثرات رقابت، الزامات سرمایه و ریسک‌ پذیری بر ثبات مالی بانک‌های آمریکای لاتین پرداخته‌اند. نتایج مطالعه نشان داد که الزامات سرمایه‌ای تأثیر مستقیمی بر ریسک اعتباری بانک‌های اسلامی ندارد، ولی رقابت بازار نقش زیادی در شکل‌دهی رفتار ریسک‌پذیری بانک‌ها دارد. در مقابل، در بانک‌های تجاری، افزایش حداقل سرمایه به‌طور قابل توجهی باعث افزایش ریسک‌های آنها می‌شود. علاوه بر این، تحلیل‌های غیرخطی نشان می‌دهد که رابطه بین تمرکز بازار و ریسک در این بانک‌ها تحت تأثیر رقابت شدید قرار دارد. این تحقیق پیشنهاد می‌کند که سیاست‌گذاران باید قوانین سرمایه‌ای خود را با توجه به نوع بانک و سطح رقابت بازار تطبیق دهند تا از ثبات مالی بیشتر در دوران بحران‌های اقتصادی حمایت کنند.

کیم و همکاران (2023) در مطالعه‌ای به بررسی اثرات قوانین سرمایه‌گذاری و رقابت بر عملکرد بانک‌ها در کشورهای آسیای جنوب شرقی پرداختند. نتایج نشان می‌دهد که الزامات سرمایه‌ای تأثیر قابل توجهی بر کاهش ریسک‌های اعتباری در بانک‌های این منطقه دارد، اما در عین حال، رقابت شدید در بازار می‌تواند موجب افزایش ریسک‌های عملیاتی در این بانک‌ها شود. همچنین، تحلیل‌ها نشان داد که بانک‌های خصوصی در این منطقه بیشتر تحت تأثیر رقابت قرار دارند و به تبع آن، رفتار ریسک‌پذیری آن‌ها نیز دستخوش تغییرات قابل توجهی می‌شود. یافته‌ها به سیاست‌گذاران مالی توصیه می‌کند که در تنظیم الزامات سرمایه‌ای و سیاست‌های رقابتی، تأثیرات رقابت بر ریسک‌پذیری بانک‌ها را مورد توجه بیشتری قرار دهند.

سرویس و همکاران  (2023) در مطالعه‌ای به تحلیل تأثیر الزامات سرمایه، رقابت و ریسک‌پذیری بر ثبات مالی بانک‌های آسیای شرقی پرداختند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که در بانک‌های اسلامی، نسبت کفایت سرمایه ارتباط معنی‌داری با ریسک اعتباری ندارد، در حالی که رقابت شدید در بازار باعث افزایش ریسک‌پذیری این موسسات می‌شود. در عوض، برای بانک‌های تجاری، افزایش الزامات سرمایه‌ای به‌طور مستقیم با افزایش سطح ریسک همراه است. همچنین، این مطالعه به بررسی رابطه غیرخطی بین تمرکز بازار و ریسک بانک‌ها در کشورهای آسیای شرقی پرداخت و نشان داد که رقابت بالاتر موجب تغییرات قابل توجه در استراتژی‌های ریسک‌پذیری بانک‌ها می‌شود. یافته‌ها می‌تواند به مقامات نظارتی منطقه پیشنهاد دهد تا در هنگام تنظیم سیاست‌های بانکی به اثرات رقابت و الزامات سرمایه‌ای توجه بیشتری داشته باشند.

چن و همکاران (2022) در مطالعه‌ای به بررسی تأثیر سیاست‌های سرمایه‌گذاری و رقابت بر ریسک‌های مالی در کشورهای آسیای مرکزی پرداختند. آن‌ها نشان دادند که افزایش الزامات سرمایه‌ای تأثیر منفی بر سطح ریسک بانک‌ها در این منطقه ندارد، ولی رقابت بالا موجب افزایش ریسک‌های بازار و کاهش کیفیت دارایی‌های بانک‌ها می‌شود. آن‌ها همچنین کشف کردند که برای بانک‌های تجاری، وجود رقابت بالا به همراه الزامات سرمایه‌ای می‌تواند به تغییرات غیرخطی در رفتار ریسک منجر شود. این یافته‌ها برای مقامات نظارتی و سیاست‌گذاران نشان‌دهنده اهمیت متوازن نگه داشتن رقابت و الزامات سرمایه‌ای در حفظ ثبات بانک‌هاست.

الماس و همکاران (2022) در مطالعه‌ای به تحلیل رابطه میان الزامات سرمایه‌ای، رقابت و ریسک‌پذیری در صنعت بانکداری خاورمیانه و شمال آفریقا پرداختند. آن‌ها دریافتند که برای بانک‌های اسلامی، افزایش الزامات سرمایه‌ای تأثیر چشمگیری بر کاهش ریسک‌های اعتباری ندارد، اما رقابت در بازار به‌طور قابل توجهی رفتار ریسک‌پذیری بانک‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در بانک‌های غیر اسلامی، افزایش حداقل سرمایه به‌طور مستقیم با افزایش ریسک‌های سیستم بانکی مرتبط است. همچنین، این مطالعه نشان داد که رابطه بین تمرکز بازار و ریسک در بانک‌های اسلامی و غیر اسلامی به‌صورت غیرخطی است. نتایج تحقیق به مقامات نظارتی در منطقه MENA پیشنهاد می‌کند که سیاست‌های سرمایه‌ای خود را با توجه به ویژگی‌های خاص بانک‌ها تنظیم کنند.

ماتیف و همکاران (2022) در مطالعه ای به بررسی تنظیم سرمایه، رقابت و ریسک پذیری: پیامدهای سیاست برای ثبات بخش بانکی در منطقه (MENA) پرداختند. تجزیه و تحلیل نشان می دهد که نسبت کفایت سرمایه تأثیر معنی داری بر ریسک اعتباری بانک های اسلامی ندارد. با این حال، رقابت بازار نقش مهمی در شکل‌دهی رفتار ریسک این موسسات دارد. ما نتیجه معکوس را برای بانک‌های معمولی گزارش می‌کنیم - افزایش حداقل سرمایه مورد نیاز با افزایش سطح ریسک آنها همراه است. همچنین دریافتیم که بانک‌های اسلامی و متعارف یک رابطه غیرخطی بین تمرکز بازار و ریسک بانک را تجربه می‌کنند. یافته‌های ما به مقامات نظارتی مرتبط با بهبود ثبات بخش بانکی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا اطلاع می‌دهد تا سیاست‌های خود را تقویت کنند تا بانک‌ها را وادار به همسویی بهتر با نیازهای سرمایه کنند که در طول همه‌گیری COVID-19 بسیار مهم است.

 

الفتوری  (2022) در مطالعه ای به بررسی ثبات بانکی، کیفیت نهادی، تمرکز بازار، رقابت و نفوذ سیاسی در کشورهای منا، از طریق تخمین GMM در سال 2016-1999پرداختند. یافته ها تأیید می کند که کیفیت متغیرهای نهادی نقش عمده ای در تبیین عملکرد و ثبات بانک ایفا می کند. علاوه بر این، بانک‌هایی که در بازارهای متمرکزتر فعالیت می‌کنند، می‌توانند از قدرت بازار خود برای به دست آوردن بازدهی بالاتر استفاده کنند، که تأیید می‌کند که رقابت کمتر و تمرکز بیشتر منجر به وخامت ثبات بانکی می‌شود. با این حال، نتایج نشان می‌دهد که در صورتی که بانک‌هایی که قدرت بازار بالاتری دارند در محیطی بهتر با کیفیت نظارتی بالا فعالیت کنند، ثبات و سودآوری بانکی حفظ می‌شود، و تاکید می‌کند که کیفیت نظارتی باید به دقت مورد توجه قرار گیرد تا ثبات سیستم‌های مالی و اقتصاد ملی به طور کلی تضمین شود.

روش‌شناسی تحقیق

در این مطالعه بر اساس مطالعات آمنی و همکاران ¹⁶( 2019) و الفتوری¹⁷ (2022) رگرسیون زیر ارائه می شود:

 

متغیر وابسته مدل:

Z_score: شاخص ثبات مالی

برای ارزیابی ثبات مالی از شاخص معرفی شده در مطالعات بوید و گراهام¹⁸ که به شاخص Z_score معروف شده است، استفاده می‌شود که در آن این شاخص به صورت رابطه زیر نشان داده می شود :

 

 که در آن:

K : همان نسبت سرمایه نقدی به دارایی است که از تقسیم سرمایه نقدی به مجموع داراییهای مالی بانک به دست می آید.

μ : نسبت بازدهی به دارایی های بانک است. 

δ : انحراف معیار بازدهی دارایی به عنوان تقریبی برای دفعات تغییر بازده (ریسک بازده) است. برای محاسبه δ از انحراف معیار درآمدهای مشاع و غیر مشاع استفاده می شود.(حساس یگانه، 1401)

متغیرهای مستقل:

ME¹⁹: در این مطالعه برای متغیر کارایی مدیریتی از شاخص بون استفاده می شود. (کویچ، 1400)

شاخص بون: یکی از شاخصهای کاربردی در زمینه محاسبه درجه رقابت و انحصار در بازارها شاخص بون است روابط فنی و نحوه محاسبه این شاخص ابتدا توسط بون و طی تحقیقات مختلف در سالهای ۲۰۰۰ و ۲۰۰۵، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ معرفی شده و فرایند تکمیلی را طی کرد اساس شاخص بون بر عملکرد بهتر و کارایی بنگاه و یا صنعت استوار است به این ترتیب که در شرایط بازار رقابتی ،فعال بنگاههای کارا در فرایند تولید خود دارای عملکرد مناسبی بوده و به تولید محصولات خود میپردازند و قادر به رقابت با سایر بنگاه ها هستند (تاباک و همکاران، ۲۰۱۲). شاخص بون درصد کاهش در سود در نتیجه ۱ درصد افزایش در هزینه نهایی را محاسبه می کند این شاخص به وسیله پارامتر ϑ تعیین میشود به صورت زیر:

 

در این معادله π سود بانک i و mc هزینه نهایی (لگاریتم هزینه های عملیاتی بانک) .است زمانی که ϑ بزرگ باشد، رقابت بالاتر و یا توان بازار ضعیف تر است. در مدل پیشنهادی بون ،(۲۰۰۸) هر بانک در یک کشور یک محصول همگن متمایز تولید میکند به عبارت دیگر ضریب ϑ شاخص کشش سود است یک ϑ بزرگ از نظر قدر مطلقی نشان دهنده یک بخش بانکی رقابتی تر است در حالی که یک ϑ و کوچک از لحاظ قدر مطلق رقابت کمتر را در بخش بانکی نشان میدهد.

H-H: شاخص رقابت پذیری بانکی؛

در این تحقیق از میانگین شاخص هرفیندال هیرشمن در سه بخش دارایی ها، تسهیلات و سپرده های بانکی استفاده می شود. سه متغیر اصلی زیر از طریق شاخص هرفیندال – هیرشمن اندازه گیری و تعریف شده است(طهماسبی، 1401)

تمرکز در صنعت بانکداری از بعد دارایی ها:

Ait: سهم بانک i در سال t از کل دارایی های بانک های خصوصی در همان سال

 

تمرکز در صنعت بانکداری از بعد تسهیلات:

Cit: سهم بانک i در سال t از کل تسهیلات بانک های خصوصی در همان سال

 

تمرکز در صنعت بانکداری از بعد سپرده ها:

Dit: سهم بانک i در سال t از کل سپرده های بانک های خصوصی در همان سال

 

CAR²⁰: شاخص کفایت سرمایه

در این تحقیق از نسبت کفایت سرمایه از مدل بازل استفاده می شود.(زارع، 1398)

نسبت کفایت سرمایه CAR  شاخصی از توانایی بانک در عمل به تعهدات خود است. این نسبت که سرمایه ی بانک را با داراییهای موزون شده به ریسک آن مقایسه میکند مورد توجه نهادهای نظارتی قرار دارد زیرا نشانگر خوبی از احتمال ورشکستگی بانک در صورت وقوع بحران است. کارکرد آن محافظت از سپرده گذاران و تقویت پایداری سیستم مالی در سطح بین المللی است.

در این نسبت دو نوع سرمایه وجود دارد:

سرمایه ی لایه از منابع مالی اصلی که به بانک اجازه میدهد زیان را مدیریت کرده و به عملیات عادی خود ادامه دهد. سرمایه ی لایه ۲ منابع مالی ثانویه که از فروش داراییهای بانک در صورت اعلام ورشکستگی بدست می آید.

سرمایه ی لایه ی ۱

سرمایه ی لایه 1، یا سرمایه ی کلیدی شامل سرمایه ی ثبت شده ،بانک سهام عادی دارایی های نامشهود و درآمد حسابرسی شده ی ذخیره میشود سرمایه ی لایه ۱ سرمایه ای است که دائماً و به راحتی در دسترسی است تا زیانهای بانک را جبران کرده و در این بین فعالیت عادی بانک مختل نشود.

سرمایه ی لایه ۲

سرمایه ی لایه ۲ شامل درآمدهای ذخیره شده ی حسابرسی نشده درآمدهای حسابرسی نشده و ذخایر عمومی زبان است. در واقع سرمایه ی لایه ، سرمایه ای است که زیانها را در صورت ورشکستگی بانک جبران خواهد نمود. در نتیجه درجه ی کمتری از محافظت برای سپرده گذاران را در بردارد این سرمایه زمانی استفاده میشود که تمامی سرمایه ی لایه ۱ بانک مصرف شده باشد.

داراییهای موزون به ریسک

داراییهای موزون به ریسک برای تعیین کمینهی سرمایهی مورد نیاز بانک و دیگر موسسات مالی که در معرض ریسک عدم توانگری مالی insolvency قرار دارند مورد استفاده قرار میگیرند نیازمندی سرمایه ای هر بانک بر اساس ارزیابی ریسک هر دارایی بانک بدست می آید برای مثال وامی که با اعتبار اسنادی ضمانت شده باشد ریسکی تر از وام رهنی ای است که توسط یک خانه ضمانت شده است در نتیجه سرمایه ی بیشتری میطلبد.

قراردادهای زیرخط مانند قراردادهای ارزی و ضمانت نامه ها نیز در معرض ریسک اعتباری قرار دارند چنین داراییها ابتدا با ضرایب متناسب به معادله ای بالای خط خود تبدیل شده و سپس همانند یک دارایی بالای خط وزندهی میشوند. در نهایت داراییهای موزون به ریسک بالای خط و زیر خط همه با هم جمع میشوند تا داراییهای موزون به ریسک بانک مشخص شود.

فرمول نسبت کفایت سرمایه

مقدار این فرمول توسط نهادهای نظارتی همچون کمیتهی بازل یا بانک مرکزی هر کشور تعیین میشود و بانک باید حداقل میزان تعیین شده را دارا باشد. در دستورالعمل بازل ۱۱ این مقدار ۸ . بود که در بازل ۱۱۱ مقدار ۲.۵% سپر ذخیره ای به آن اضافه شد و به ۱۰.۵% ارتقا پیدا کرد.

 

در دستورالعمل بانک مرکزی ایران با عنوان دستورالعمل محاسبه ی سرمایه ی نظارتی و کفایت سرمایه مؤسسات اعتباری راهنمای دقیق محاسبه ی سرمایه ی نظارتی و داراییهای موزون به ریسک اعتباری آمده است. باید توجه داشت که کمیته ی بازل دو راه حل برای محاسبه ی دارایی های موزون به ریسک بانکها ارائه میکند استاندارد و پیشرفته در مدل استاندارد تمامی ضرایب مشخص اند و بانک باید صرفاً داراییهای خود را با دستورالعمل انطباق دهد. در سامانه ی مدیریت ریسک نقدینگی ساتراپ دستورالعمل بانک مرکزی به صورت کامل پیاده سازی شده و این انطباق به راحتی قابل انجام است مدیران بانک میتوانند با انتخاب پیش فرضهای مورد نظر خود به راحتی گزارش کفایت سرمایه ی بانک را دریافت کرده و در امور مدیریت ریسک از آن بهره ببرند. مدل پیشرفته ی کفایت سرمایه که کمیته ی بازل تاکید بیشتری بر آن دارد و به نوعی دقیقاً متناسب با نیازهای فعلی بانک است، نیازمند پیاده سازی مدلهای دقیق برای محاسبه فاکتورهایی از جمله احتمال نکول و زیان در صورت نکول است.

متغیرهای کنترلی:

PPR: پرداخت دیجیتال

پرداخت دیجیتال با نسبت نفوذ پرداخت (PPR) با تقسیم ارزش تراکنش‌های پرداخت دیجیتال بر کل تراکنش ها به دست می‌آید. ضریب نفوذ پرداخت شامل نسبت تراکنش های کارتی و نسبت نفوذ پول الکترونیکی است که داده ها در صورتهای مالی بانک های منتخب می باشد. در نهایت برای متغیر پرداخت دیجیتال از نسبت مبادلات صورت پذیرفته از طریق موبایل بانک و اینترنت بانک به کل مبادلات صورت گرفته بانک استفاده می شود.(دامن کشیده، 1401)

LG: رشد میزان وام دهی بانکی

Crisis: بحران مالی (از متغیر ساختگی استفاده می شود بدین صورت که در سالهای بحران مالی عدد یک و در غیر اینصورت عدد صفر)

INTR: نرخ سود تسهیلات بانکی

ROA: بازده دارايي ها درواقع بيانگر اين مطلب است كه قابليت سودآوري شركت تا چه اندازه به كل داراييهاي آن ارتباط دارد. نسبت سود خالص بعد از ماليات به مجموع دارايي ها مي باشد كه از حاصل ضرب سود خالص به فروش و فروش به داراييها به دست مي آيد.

مجموع دارائيها / سود پس از كسر ماليات = بازده داراييها

ROE: بازده حقوق صاحبان سهام

بازده حقوق صاحبان سهام از طريق تقسيم سود خالص بر جمع حقوق صاحبان سهام حاصل مي شود.

جمع حقوق صاحبان سهام / سود پس از كسر ماليات = بازده حقوق صاحبان سهام

AS: اندازه دارايي ها

به لگاريتم طبيعي كل داراييها اطلاق مي شود.

جامعه آماری تحقیق:

جامعه آماری در این تحقیق عبارتست از بانک‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که تعدادی از آنها را در پژوهش حاضر انتخاب می‌کنیم و با استفاده از مدل حد آستانه ای انتقال ملایم پانل به بررسی آنها پرداخته خواهد شد. بازه زمانی تحقیق حاضر نیز بشکل سالانه و از سال 1390 تا 1402 برای بانکهای بورسی (مدل حد آستانه ای انتقال ملایم بشکل پانل) می‌باشد.

شرایط انتخاب نمونه بر اساس روش حذف سیستماتیک به صورت زیر می باشد:

·       تا قبل از سال 1390 در بازار سهام تهران پذیرفته شده باشند.

·       تمامی اطلاعات آن در دسترس باشد.

·       پایان سال مالی آنها 29/12 باشد.

·       در هر دوره مالی بیش از سه ماه وقفه فعالیت نداشته باشند.

با توجه به شرایط فوق بانک‌های تحقیق حاضر عبارتند از: بانک اقتصاد نوين، بانک پارسيان، بانک پاسارگاد، بانک کارآفرين، بانک سامان، بانک سينا، بانک سرمايه، بانک دي، بانک صادرات، بانک ملت، بانک تجارت و بانک ايران زمين

در این مطالعه به‌منظور تخمین مدل از رویکرد آستانه‌ای پانل (PSTR) استفاده می‌شود.

نتایج و تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها

آزمون‌های پایایی (ریشه واحد²¹)

قبل از تخمین مدل، باید آزمون ریشه واحد برای جلوگیری از بروز مشکل رگرسیون کاذب برای متغیر‌ها انجام پذیرد. نوشتار‌های اقتصاد‌سنجی و ریشه واحد بیانگر آن است که آزمون ریشه واحد مبتنی بر داده‌های پانل نسبت به آزمون ریشه واحد سری زمانی دارای قدرت و صحت بیشتری است. در این مقاله، از آزمون ریشه واحد LLC برای بررسی پایایی متغیر‌ها مورد استفاده قرار‌گرفته است، آزمون ریشه واحد LLC این امکان را فراهم می‌سازد که نا‌همگونی در بین اثرات فردی وجود داشته باشد.        

 

---

[1]  Chen et al

[2]  Wen, S.-Y., & Yu, J

[3]  Ela et al

[4]  Goel et al

[5]  Cao

[6]  Capital Adequacy Ratio

[7]  Sinki

[8]  Duijm, P. & Wierts, P

[9]  Bonner, C

[10]  Banerjee, R. N. & Mio, H

[11]  Ebadi Bashir

[12]  Orlov & Shukairi

[13]  Sharma, A.K; and Chauhan, R

[14]  Brunnermeier et al

[15]  Hirata, W., & Ojima, M

[16] . Ameni&other

[17]  . Hatem Elfeituri

[18]   Boyd and Graham (1988)

[19] : Managerial Efficiency

[20] . Adequacy of capital

[21]  .Unit root Test

جدول (1): آزمون ريشه واحد براي متغیرها

علامت اختصاری	بانک های بورسی		سطح پایایی
	LLC W-stat
	آماره محاسبه شده	سطح احتمال
AS	-3.28284	0.0005	I(0)
CAR	-4.44664	0.0000	I(0)
CRISIS	-2.66196	0.0039	I(0)
HH	-3.53676	0.0002	I(0)
INT	-3.28738	0.0005	I(0)
LG	-7.40928	0.0000	I(0)
ME	-5.07274	0.0000	I(0)
PPR	-2.69976	0.0035	I(0)
ROA	-3.06263	0.0011	I(0)
ROE	-3.73553	0.0001	I(0)
ZSCORE	-4.80894	0.0000	I(0)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نتایج جدول ١ و بررسی مقادیر آماره‌های محاسبه شده و احتمال پذیرش آنها نشان می‌دهد که همه متغیّر‌های تحقیق در سطح پایا می‌باشند.

آزمون همگرایی :

اغلب تئوري هاي اقتصادي رابطه بلند مدت بين متغيرها را به شكل سطح (LEVEL FORM) بيان ميكند. براي اطمينان از وجود يك رابطه بلند مدت ميان متغيرهاي موجود در مدل لازم است كه آن متغيرهاي پایا بوده و در غير اين صورت (ناپایا بودن) از درجه انباشتگي يكساني برخوردار باشند. بدين ترتيب براي پي بردن به وجود يك رابطه بلند مدت ميان متغيرها بايد پایایی و يا هم انباشتگي آنها را با استفاده از آزمونهاي مختلف بررسي نماييم. براين اساس اگر تشخيص دهيم باقيمانده هاي حاصل از رگرسيونهاي برآورده شده به صورت I(0) يا ساكن باشند ميتوانيم از وجوديك رابطه بلند مدت ميان متغيرها اطمينان حاصل نماييم. در مطالعه حاضر برای اطمینان از وجود رابطه تعادلی بلند مدت از آزمون هم انباشتگی پانل کائو استفاده شده است.

 

جدول (2)نتايج آزمون هم انباشتگي کائو  

KAO TEST
احتمال متناظر	آماره آزمون
0.0000	7.398890-	ADF

 

همانطور كه در جدول فوق نشان داده شده است با انجام آزمون هم انباشتگي پانلي بين متغيرهاي تخمين زده شده وجود رابطه بين متغيرها در رگرسيون برآوردشده در بانکهای بورسی تأئيد مي شود. در آزمون هم انباشتگی فرضیه های آزمون به صورت زیر تعریف می شود:

Hصفر: عدم هم انباشتگی

Hیک: تایید هم انباشتگی میان متغیرها

با توجه به پایین بودن سطح معنی داری از 0.05، فرض صفر مبني بر نبودن رابطة هم انباشتگی ميان متغيرها قابل رد است و متغیرها در بلندمدت هم انباشته بوده و رابطه بلند مدت بین آنها وجود دارد. 

آزمون خطی‌بودن، انتخاب متغیر انتقال و نوع مدل

برای بررسی وجود رابطه خطی یا غیرخطی بین متغیرهای مدل باید بررسی شود که آیا (m تعداد پارامترهای رژیم) یک است یا خیر. لازم به ذکر است که در آزمون‌های ذیل فرض بر آن است که مدل خطی است و فرض مقابل نیز مدل PSTR  لجستیک (m=1) یا مدل  PSTR نمایی (m=2) خواهد بود. نتایج آزمون تشخیص در جدول (3) نشان می‌دهد که خطی‌بودن مدل (فرض صفر) رد می‌شود؛ بنابراین رابطه غیرخطی الزامات سرمایه و رقابت و کارایی با ثبات مالی در بانک‌های مورد بررسی وجود دارد و قاعدتاً برای برآورد پارامترهای مدل لازم است از روش PSTR استفاده شود.

همان‌گونه که در نتیجه آزمون انجام شده در جدول (2) نیز مشهود است، فرضیه خطی‌بودن رابطه بین متغیر‌ها مردود است، بنابراین احتمال وجود رابطه خطی بین متغیر‌ها نفی می‌گردد. همچنین لازم به ذکر است که مدل (PSTR) پیشنهادی توسط متغیر انتقال انتخاب شده به‌عنوان مدل بهینه جهت برآورد مدل در بانکهای بورسی انتخاب می‌شود. برای این منظور به پیروی از گونزالز و همکاران (۲۰۰۵) و کولیتاز و هارولین (۲۰۰۶) فرضیه صفر وجود الگوی PSTR با یک تابع انتقال در مقابل فرضیه وجود الگوی PSTR با حداقل دو تابع انتقال مورد آزمون قرار‌گرفته که نتایج آن در جدول (3) ارائه‌شده است. نتایج نشان می‌دهد که فرضیه صفر مبنی بر کفایت لحاظ نمودن یک تابع انتقال در هر دو حالت وجود یک و دو حد آستانه‌ای رد نشده است؛ بنابراین یک تابع انتقال قادر به‌تصریح اثر الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.

 

 

جدول (3): نتایج آزمون فرضیه خطی‌بودن مدل (آزمون BBC)

بانکهای بورسی	فرض صفر	آماره F	سطح معنی‌داری
	آزمون والد	785/3	000/0
	آزمون فیشر	638/2	001/0
	آزمون LRT	957/2	012/0

جدول (4): آزمون وجود رابطه غیرخطی باقیمانده

حالت وجود دو حد آستانه M=2			حالت وجود یک حد آستانه M=1
بانک های فعال بورسی
LR	LMf	LMw	LR	LMf	LMw
297/1 (802/0)	362/1 (751/0)	425/1 (675/0)	432/1 (654/0)	471/1 (630/0)	352/1 (743/0)
H0: r=1, H1: r=2

 

با تأیید وجود رابطه غیرخطی میان متغیرها و کفایت نمودن یک تابع انتقال برای تصریح رفتار غیرخطی در ادامه باید حالت بهینه میان تابع انتقال با یک یا دو حد آستانه‌ای انتخاب گردد. برای این منظور مدل PSTR متناظر با هر یک از این حالت‌ها برآورد خواهد شد و از میان آنها بر اساس معیارهای مجموع مجذور باقی‌مانده‌ها، شوارتز و آکائیک مدل PSTR با لحاظ یک حد آستانه‌ای مدل بهینه است؛ لذا یک مدل PSTR با یک تابع انتقال و یک حد آستانه‌ای برای بررسی رفتار غیرخطی میان متغیرهای مورد مطالعه انتخاب می‌گردد.

نتایج تخمین مدل

با استفاده از یک مدل PSTR که در آن متغیر انتقال شاخص رقابت است، تابع ثبات مالی و اثر الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مدل­سازی می­شود. باتوجه‌به تأیید مدل غیرخطی در ادامه به تحلیل نتایج بخش غیرخطی مدل پرداخته می‌شود. مطابق با نتیجه تخمین مدل در قسمت غیرخطی ضریب متغیر الزامات سرمایه (CAR) برابر با 0.11 می باشد که نشان از تاثیر مستقیم کفایت سرمایه بر ثبات مالی در بانکهای منتخب بورسی دارد و با عنایت به احتمال متناظر با این ضریب که برابر با 0.0491 می باشد و از 0.05 کمتر می باشد در نتیجه این اثر گذاری در سطح اطمینان 95 درصد معنادار می باشد. همچنین ضریب متغیر و احتمال محاسباتی برای متغیر شاخص رقابت پذیری بانکی (H-H) که به ترتیب برابر با 0.016 و 0.0355 می باشد می توان بیان داشت که تاثیر شاخص رقابت پذیری بر ثبات مالی در بانکهای پذیرفته شده منتخب در بورس اوراق بهادار تهران مثبت و معنادار می باشد. شاخص کارایی در مدل مطابق با نتیجه تخمین ضریب محاسباتی برابر با 0.08 می باشد و احتمال متناظر با آن برابر با 0.0015 می باشد که نشان از تاثیر مستقیم و معنادار شاخص کارایی بر ثبات مالی بانکهای بورسی دارد.

مقایسه ضرایب در دو رژیم مختلف بر اساس متغیر انتقال و مقادیر آن صورت می­پذیرد و مقدار متغیر انتقال می­تواند تابع انتقال و در نتیجه رژیم حاکم را تعیین نماید. در تخمين فوق متغير انتقال شاخص رقابت می­باشد که مقدار حد آستانه برآورد شده برای این متغیر برابر با 21/0 درصد برای بانک‌های فعال بورسی بوده است. بر اساس فاصله شاخص رقابت از این مقدار آستانه الگو از دو رژیم حدی مختلف تبعیت می‌نماید. با مقایسه ضرایب الگو در دو رژیم مختلف ملاحظه می­گردد که با عبور شاخص رقابت از حد آستانه (21/0) (انتقال از بخش خطی به غیرخطی) واکنش ثبات مالی به تغییرات این متغیر به شدت افزایش یافته، بدین ترتیب که هر چه شاخص رقابت بهبود یابد و بیشتر شده است، ثبات مالی با عکس­العمل بیشتر به آن اثر می پذیرد.

 

 

جدول (5): برآورد الگو به‌وسیله مدل PSTR

بانکهای فعال بورسی
برآورد قسمت خطی مدل
متغیر	ضریب	انحراف معیار	آماره t	احتمال
CONSTANT	0.329059	0.136048	2.418698	0.0234
CAR	0.158886	0.075984	2.091051	0.0419
H-H	0.582868	0.239013	2.438644	0.0149
ME	0.096233	0.026454	3.637702	0.0003
PPR	0.496421	0.175702	2.825358	0.0069
LG	0.212527	0.090308	2.353357	0.0356
CRISIS	0.393667-	0.142781	2.757139-	0.0201
INT	0.642607	0.230948	2.782475	0.0200
ROA	0.097980	0.028983	3.380603	0.0008
ROE	0.433451	0.159418	2.718959	0.0218
AS	0.204690	0.089165	2.295631	0.0300
برآورد قسمت غیرخطی مدل
CONSTANT	0.016839	0.006021	2.796881	0.0049
CAR	0.110132	0.055542	1.982849	0.0491
H-H	0.016559	0.007091	2.335214	0.0355
ME	0.089278	0.027937	3.195642	0.0015
PPR	0.197885	0.085146	2.324058	0.0201
LG	0.022717	0.010298	2.205968	0.0274
CRISIS	0.053752-	0.022425	2.396934-	0.0165
INT	0.012901	0.004822	2.675502	0.0077
ROA	0.235516	0.085117	2.762255	0.0053
ROE	0.014838	0.006607	2.245690	0.0378
AS	0.120704	0.060604	1.991677	0.0487
(C)حد آستانه‌ای	0.210178	0.013521	15.54456	0.0000
(γ)پارامتر شیب	0.735776	0.215697	3.411155	0.0007
ضریب تعدیل‌شده 0.85= (R2)

نمودار (1): ارتباط بین تابع انتقال و متغیر انتقال

آزمون­های تشخیصی

در مطالعه حاضر از آزمون دوربین واتسون برای بررسی خودهمبستگی استفاده می‌شود.

 

 

جدول (6): نتایج آزمون خودهمبستگی

	آمارة F	Prob	دوربین واتسون
بانک‌های فعال بورسی	235/1	69/0	236/2

همان­طور که در جدول فوق مشهود است، نتایج آزمون خودهمبستگی دوربین واتسون نشان می­دهد، بین اجزای اخلال همبستگی وجود ندارد، بنابراین فرض سوم استاندارد کلاسیک مبنی بر عدم خودهمبستگی بین جملات خطا نقض نمی­گردد. ازاین‌رو تخمین­زننده­ها از ویژگی­های لازم (حداقل واریانس و کارایی) برخوردارند.

یکی دیگر از فروض استاندارد کلاسیک فرض واریانس همسانی است، در مطالعه حاضر از آزمون بروش - پاگان - گادفری استفاده می‌شود.

همان­طور که در جدول مشاهده می­گردد، نتایج آزمون حکایت از عدم وجود ناهمسانی واریانس دارند.

جدول (7): نتایج آزمون ناهمسانی واریانس

	آمارة F	Prob	بروش - پاگان - گادفری
بانک‌های فعال بورسی	298/1	556/0	327/1

آزمون ثابت ماندن ضرایب بین دو رژیم

از دیگر سنجه­های مناسب برای ارزیابی کیفیت مدل تخمین زده شده، بررسی تغییرات ضرایب بین دو رژیم است. درصورتی‌که مدل برآورد شده تخمین مناسبی باشد، انتظار می­رود ضرایب با تغییر رژیم ثابت و بدون تغییر باقی بمانند.

همان­طور که در جدول نیز مشهود است، آزمون ثابت ماندن ضرایب بین دو رژیم نشان می­دهد ضرایب در اثر تغییر رژیم تغییر نمی­کنند

جدول (8): نتایج آزمون ثبات پارامتر انتقال هموار

	فرض صفر	Fآمارة	Prob
بانک‌های فعال بورسی	b1=b2=b3=b4=0	745/0	754/0
	b1=b2=b3=0	798/0	712/0
	b1=b2=0	821/0	695/0
	b1=0	836/0	674/0

.

 

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

در این پژوهش ارتباط میان حد آستانه‌ای اثر الزامات سرمایه، رقابت و کارایی مدیریت بر ثبات مالی بانک­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بانکهای‌ فعال بورسی طی بازه زمانی 1390 لغایت ١٤٠٢ و رویکرد آستانه‌ای پانل (PSTR) بررسی شده است. مطابق با نتیجه تخمین مدل در قسمت غیرخطی ضریب متغیر الزامات سرمایه (CAR) برابر با 0.11 می باشد که نشان از تاثیر مستقیم کفایت سرمایه بر ثبات مالی در بانکهای منتخب بورسی دارد و با عنایت به احتمال متناظر با این ضریب که برابر با 0.0491 می باشد و از 0.05 کمتر می باشد در نتیجه این اثر گذاری در سطح اطمینان 95 درصد معنادار می باشد. همچنین ضریب متغیر و احتمال محاسباتی برای متغیر شاخص رقابت پذیری بانکی (H-H) که به ترتیب برابر با 0.016 و 0.0355 می باشد می توان بیان داشت که تاثیر شاخص رقابت پذیری بر ثبات مالی در بانکهای پذیرفته شده منتخب در بورس اوراق بهادار تهران مثبت و معنادار می باشد. شاخص کارایی در مدل مطابق با نتیجه تخمین ضریب محاسباتی برابر با 0.08 می باشد و احتمال متناظر با آن برابر با 0.0015 می باشد که نشان از تاثیر مستقیم و معنادار شاخص کارایی بر ثبات مالی بانکهای بورسی دارد.

 با توجه به نتيجه فوق ميتوان بیان داشت فرضیه اول تحقیق مبنی بر وجود ارتباط مثبت و معنادار میان الزامات سرمایه و ثبات مالی را تأیید نمود. بر این اساس، بانک­هایی با ذخایر بزرگ و بالاتر از نسبت سرمایه کم باید تحت فشار نظارتی قرار بگیرند. چرا که رفتار آن­ها تحت تاثیر تغییرات در الزامات قانونی قرار گرفته است. برعکس، بانک­هایی که نسبت سرمایه کم دارند در معرض فشارهای نظارتی بیشتری قرار می­گیرند، زیرا افزایش حداقل نسبت سرمایه مورد نیاز ضرورتا تغییر در سطح سرمایه یا خطرات است. الزامات سرمایه‌ای که به‌عنوان ابزاری برای کاهش ریسک‌های سیستماتیک و تضمین توان مالی بانک‌ها در برابر بحران‌ها به کار می‌روند، می‌توانند در بهبود ثبات مالی بانک‌ها نقش حیاتی ایفا کنند. رعایت الزامات سرمایه‌ای مناسب، به ویژه در شرایط اقتصادی پیچیده و بحران‌های مالی، می‌تواند توان بانک‌ها را برای مقابله با چالش‌ها و حفظ نقدینگی افزایش دهد.

همچنین با توجه به نتيجه فوق ميتوان بیان داشت فرضیه دوم تحقیق مبنی بر وجود ارتباط مثبت و معنادار میان شاخص رقابت بانکی و ثبات مالی را تأیید نمود. نتایج به دست آمده از شوک واردشده از ناحيه شاخص­هاي رقابت بانکي نشان­دهنده است که، رقابت در کنار تمام منافعي که در پي دارد، درصورتي­که با غفلت مقامات نظارتي و ضعف قوانين و مقررات کنترل کننده همراه گردد، مي­تواند به ثبات بانک­ها آسيب رسانده و منجر به بحران بانکي و مالي گردد. رقابت در بازار بانکی یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند تأثیرات متناقضی بر ثبات مالی بانک‌ها داشته باشد. از یک سو، رقابت می‌تواند منجر به بهبود کیفیت خدمات و کارایی بانک‌ها شود، اما از سوی دیگر، رقابت بی‌رویه و کاهش حاشیه سود ممکن است بانک‌ها را به پذیرش ریسک‌های بیشتر ترغیب کند که این امر می‌تواند منجر به افزایش آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر نوسانات اقتصادی شود. بنابراین، نظارت دقیق و سیاست‌های حمایتی در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد.

در ادامه با توجه به نتيجه فوق ميتوان بیان داشت فرضیه سوم تحقیق مبنی بر وجود ارتباط مثبت و معنادار میان کارایی مدیریت بانکی و ثبات مالی را تأیید نمود. شاخص کارایی بانک­ها نیز نقش مهمی در ثبات مالی ایفا می­کند. بانک­های کاراتر می­توانند با استفاده موثرتر از منابع، هزینه­ها را کاهش داده و سودآوری را افزایش دهند. آنچه اینجا با اهمیت­تر جلوه می­کند، نتایج جانبی است که از سنجش کارایی حاصل می­شود. نتایجی که هر کدام از آنها می­تواند برای مدیران و سردمداران هر بانکی در جهت بهبود وضعیت بسیار سودمند باشد. چرا که در اکثر مواقع عدم عملکرد بهینه یک بانک ناشی از ضعف مدیریت آن است. کارایی مدیریت در استفاده بهینه از منابع و مدیریت ریسک‌ها نقشی حیاتی در حفظ ثبات مالی بانک‌ها دارد. بانک‌هایی که از فرآیندهای مدیریتی کارآمد و سیستم‌های نظارتی قوی برخوردارند، قادر خواهند بود ریسک‌ها را به‌درستی شناسایی کرده و به‌طور مؤثری آن‌ها را مدیریت کنند. در این راستا، سرمایه‌گذاری در آموزش مدیران و بهبود فرآیندهای داخلی، بهبود کارایی و ارتقای تاب‌آوری بانک‌ها در برابر بحران‌های اقتصادی را تسهیل خواهد کرد. 

پیشنهادات

پیشنهاد می‌شود که نهادهای نظارتی مانند بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، الزامات سرمایه‌ای بانک‌ها را به‌طور مستمر و به‌ویژه در شرایط بحران‌های اقتصادی به‌طور دقیق نظارت کنند. همچنین، استفاده از الزامات سرمایه‌ای پویا، که با توجه به شرایط اقتصادی و ریسک‌های سیستمیک تغییر کند، می‌تواند بانک‌ها را در مواجهه با بحران‌های مالی مقاوم‌تر سازد. از این رو، توصیه می‌شود که قوانین و مقررات موجود، با استفاده از مدل‌های پیشرفته نظارتی و شبیه‌سازی‌های مالی به‌روزرسانی و تطبیق داده شوند.

پیشنهاد می‌شود که مقامات نظارتی به‌ویژه در شرایط رقابتی شدید، قوانینی برای جلوگیری از رقابت غیرمنصفانه و تضعیف استحکام مالی بانک‌ها وضع کنند. همچنین، تقویت شفافیت اطلاعاتی و افزایش آگاهی مشتریان در خصوص شرایط رقابتی می‌تواند به ارتقای رقابت سالم در سیستم بانکی کمک کند.

پیشنهاد می‌شود که بانک‌ها به تقویت و بهبود فرآیندهای مدیریتی و سیستم‌های اطلاعاتی خود بپردازند. استفاده از فناوری‌های نوین، مانند هوش مصنوعی و داده‌کاوی، می‌تواند به بانک‌ها کمک کند تا ریسک‌ها را شناسایی و مدیریت کنند و از منابع خود بهینه‌تر استفاده کنند. همچنین، باید به آموزش مدیران بانکی و ارتقای مهارت‌های مدیریتی آنان توجه ویژه‌ای شود.

پیشنهاد می‌شود که بانک‌ها از مدل‌های پیشرفته برای ارزیابی ریسک و پیش‌بینی نوسانات مالی استفاده کنند. این مدل‌ها می‌توانند شامل ارزیابی ریسک‌های بازار، ریسک اعتباری، ریسک عملیاتی و ریسک سیستماتیک باشند که با دقت بیشتری وضعیت مالی بانک‌ها را تحلیل کرده و استراتژی‌های مناسب برای کاهش ریسک‌ها پیشنهاد دهند.

به‌منظور افزایش کارایی بانک‌ها، توجه به سرمایه‌گذاری در منابع انسانی و توسعه زیرساخت‌های فناوری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بانک‌ها می‌توانند با سرمایه‌گذاری در آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص و به‌کارگیری تکنولوژی‌های روز، کارایی عملیاتی خود را ارتقا دهند. همچنین، توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و سیستم‌های بانکداری نوین می‌تواند به بانک‌ها در رقابت با سایر نهادهای مالی و همچنین در بهبود تجربه مشتریان کمک کند.

پیشنهاد می‌شود که بانک‌ها سیستم‌های ارزیابی مستمر و شفاف از عملکرد مالی و عملیاتی خود داشته باشند تا در صورت بروز مشکلات مالی، به سرعت اقدام به اصلاح وضعیت خود کنند. همچنین، می‌توان گزارش‌دهی منظم و شفاف در خصوص شاخص‌های مالی و ریسک‌ها را به‌عنوان یک ابزار مدیریتی مؤثر در نظر گرفت که هم بانک‌ها و هم مقامات نظارتی بتوانند عملکرد بانک‌ها را پیگیری کرده و اقدامات اصلاحی لازم را انجام دهند.

به‌منظور افزایش رقابت‌پذیری بانک‌ها و بهبود عملکرد آن‌ها، توصیه می‌شود که مدل‌های کسب‌وکار نوآورانه مانند بانکداری دیجیتال و پرداخت‌های الکترونیکی در بانک‌ها ترویج یابند. این مدل‌ها می‌توانند باعث کاهش هزینه‌های عملیاتی، افزایش سرعت خدمات‌دهی و در نهایت بهبود ثبات مالی بانک‌ها شوند.

منابع و مأخذ

-اميری، حسن (1397)، ارزيابي کارايي بانك­های منتخب در ايران و ارتباط آن با متغيرهای درون بانكي و کلان اقتصادی، صلنامه علمي- پژوهشي مطالعات اقتصادیِ کاربردی ايران سال هفتم، شماره­ي 93، تابستان 1397.

-انوری، احمد، خداپناه، مهدی و تکبان، احمد .(1396). تأثیر کسری بودجه دولت و اعتبارات بخش بانکی بر اندازه بازار سهام: رویکرد مدل وکتور خودرگرسیونی پنل . مدیریت دارایی و تأمین مالی 6(2)، صص 70-57.

-حسینی، امیر، جمشیدی، علی، فراهانی، نرگس. (1399). تأثیر مدیریت ریسک و رقابت بر عملکرد مالی بانک‌ها: مطالعه‌ای در بازارهای مالی ایران. فصلنامه مدیریت مالی، 21(89)، 23-47.

-رحیمی، نازنین، موسوی، فاطمه، کاظمی، مهدی. (1400). تحلیل اثرات رقابت بازار و الزامات سرمایه بر ریسک اعتباری و کارایی بانک‌ها در ایران. پژوهش‌های مالی و اقتصادی، 18(74)، 45-69.

-سمانه نقی­زاده هنجنی، قدرت االله امام وردي، علی اکبر خسروي نژاد، تیمور محمدي(1403). تحلیل اثرات الزامات نقدینگی و سرمایه­اي بر ثبات مالی بانکهاي ایران، فصلنامه راهبرد مدیریت مالی دانشگاه الزهرا، سال دوازدهم، شماره چهل و هفتم، صص 200-173.

-سید مجید کوچکی،محمد حسن جنانی، محمدرضا ستایش، محمود همت فر(1400). آزمون مدل ایگنر در سنجش کارایی و بهرهوری نظام بانکی ایران. فصلنامه علمي پژوهشي دانش حسابداري و حسابرسي مديريت سال دهم/شماره 37/بهار 1400.

-صفری، محمد، علی‌زاده، بهروز، شریفی، محسن. (1401). ارزیابی اثر الزامات سرمایه‌ای و سیاست‌های نظارتی بر ریسک سیستمیک در بانک‌های ایران. مجله مطالعات مالی و بانکی، 14(52)، 87-104.

-علیرضا عرفانی، محمد امین حیدری(1401)، نقش مديريت نقدينگی بر سودآوری بانک ها. فصلنامه مدلسازی اقتصادسنجی (نشریه علمی)، سال هفتم، شماره چهارم (پیاپی 28)، زمستان 1401.

-محمد نبی شهیکی تاش، محبوبه روستایی، امیر مرتضوی(1401). تاثیر ادغام افقی بانکی بر اندازه رقابت در بازار متشکل پولی ایران . نشریه علمی (فصلنامه) پژوهش ها و سیاست های اقتصادی شماره 102. سال سی ام، تابستان 1401، 2015-185.

-محمودی، سارا، جعفری، حسین، امینی، مهدی. (1398). بررسی تأثیر رقابت در بازار بانکداری ایران بر ریسک اعتباری و ثبات مالی بانک‌ها. نشریه اقتصاد و توسعه، 22(56)، 33-59. 

-مرادی، بهناز، یوسفی، فرزاد، پورمحمدی، علی. (1400). تأثیر الزامات سرمایه بر رفتار ریسک‌پذیری بانک‌های ایرانی. مجله تحلیل‌های مالی، 19(63)، 12-38.

-مريم السادات مسعوديان، مير فيض فلاح شمس، غلامرضا زمرديان(1401). ارزیابی رقابت و ثبات مالی در نظام بانکی کشور با ارزیابی سرمایه و زیان در شرایط بحران. دوفصلنامه مطالعات و سياست هاي اقتصادي دورة نهم، شمارة ،1 بهار و تابستان 1401.

-یاری فرد، سمیه؛ سالم، علی اصغر؛ محمدی، تیمور؛ شاکری، عباس(1402) بررسی رابطه ی بین دورهای ریسک، سرمایه و کارایی: ارزیابی از بانک های ایران. اقتصاد باثبات4،(2)، 33-1.

-یزدان گودرزي فراهانی، امیدعلی عادلی، مریم احمدي(1401). تأثیرپذیري ثبات بانکی از ریسک هاي نقدینگی و اعتباري در بانک هاي ایران؛ رویکرد رگرسیون انتقال ملایم پانلی. فصلنامه راهبرد مدیریت مالی دانشگاه الزهرا سال دهم، شماره سی و نهم، زمستان 1401 صفحات 74-55.

 

Ahmed, H. M., El-Halaby, S. I., & Soliman, H. A. (2022). The consequence of the credit risk on the fnancial performance in light of COVID-19: Evidence from Islamic versus conventional banks across MEA region. Future Business Journal, 8, 21. https://doi.org/10.1186/s43093-022-00122-y.

Ahmed, M. E., & Ali, S. M. (2023). Exploring the role of credit risk in bank performance during financial crises: A case of Islamic and conventional banks in the Gulf Cooperation Council (GCC) region. International Journal of Banking and Finance, 21(1), 33-50. https://doi.org/10.1108/IJBF-02-2022-0053.

Alam, N., Ramachandran, J., & Nahomy, A. H. (2020). The impact of corporate governance and agency efect on earnings management – A test of the dual banking system. Research in International Business and Finance, 54, 101242. https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2020.101242

Ali, S. M., & Khan, A. (2023). The impact of regulatory capital requirements on bank stability and financial performance: A comparative study of Islamic and conventional banks in South Asia. Journal of Financial Regulation and Compliance, 31(4), 289-305. https://doi.org/10.1108/JFRC-04-2022-0051.

 Al-Khouri, R. (2022). The role of liquidity management in mitigating credit risk during financial crises: Evidence from Islamic and conventional banks in the Middle East. Journal of Risk Finance, 23(3), 172-190. https://doi.org/10.1108/JRF-11-2021-0185.

 Aziz, T., & Usman, M. (2022). Credit risk management practices and financial stability during the pandemic: A comparative analysis of Islamic and conventional banks in the Middle East. Journal of Financial Stability, 53, 100882.

Barros, L., Castro, F. H., da Silveira, A., & Bergmann, D. (2020). Endogeneity in panel data regressions: methodological guidance for corporate fnance researchers. Review of Business Management, 22(Special Issue), 437–461. https://doi.org/10.7819/rbgn.v22i0.4059

Bitar M, Tarazi A. Creditor Rights and Bank Capital Decisions: Conventional vs. Islamic Banking. Journal of Corporate Finance. 2019 Apr 1;55:69-104

Brunnermeier, M. K., Dong, G. N., & Palia, D. (2020). Banks’ noninterest income and systemic risk. The Review of Corporate Finance Studies, 9(2), 229-255

Cao, Jin. (2020). Illiquidity, Insolvency, and Banking Regulation. Discussion Papers in Economics 11370, University of Munich, Department of Economics

Chen, Z., Matousek, R., & Wanke, P. (2018). Chinese bank efficiency during the global financial crisis: A combined approach using satisficing DEA and Support Vector Machines. The North American Journal of Economics and Finance, 43, 71-86.

Djebali, N., and Zaghdoudi, K., (2020). “Threshold effects of Liquidity Risk and Credit Risk on Bank Stability in the MENA region”, Journal of Policy Modeling,

Ebadi Bashir, M; (2022), "Supervision of banking operations in the light of Basel principles", Tehran University Public Law Studies quarterly, article ready for publication. (In Persian)

 Ela, M., Raza, H., & Iqbal, J. (2023). Determinants of Bank Stability: Evidence from South Asian Countries. Journal of Banking and Financial Economics, 1(19), 107-125

-Elfeituri, H. (2022). Banking stability, institutional quality, market concentration, competition and political conflict in MENA. Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 76, 101476.‏

 Goel, A., Goel, A. K., & Kumar, A. (2023). The role of artificial neural network and machine learning in utilizing spatial information. Spatial Information Research, 31(3), 275–285.

 Hirata, W., & Ojima, M. (2020). Competition and bank systemic risk: new evidence from Japan's regional banking. Pacific-Basin Finance Journal, 60, 101283

-Irfan, M., & Tariq, S. (2023). Impact of credit risk on financial performance in the banking sector during economic uncertainty: Islamic versus conventional banks in the MENA region. The Journal of Economic Asymmetries, 25, 101028. https://doi.org/10.1016/j.jeca.2023.101028.

Karim, Z., & Rahman, M. A. (2022). The impact of credit risk on financial performance during COVID-19: A comparative analysis of Islamic and conventional banks in Southeast Asia. Journal of Islamic Finance, 11(2), 45-59. https://doi.org/10.1108/JIF-06-2022-0221.

 Khan, M. F., & Alam, M. M. (2022). Credit risk and financial performance of banks: An analysis of Islamic vs. conventional banks during the pandemic in the Asia-Pacific region. Economic Modelling, 104, 109680. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2021.109680.

Namaki, A., Raei, R., & Askari Rad, H. (2023). Investigating the effect of Banks Network Topology on Banks Systemic Risk in Tehran Stock Exchange – By Using DCC Approach. Financial Management Perspective, 13(41), 9-36. (In Persian)

Omer, S., & Saeed, A. (2023). Credit risk and its consequences on financial performance in the Islamic banking sector: A comparative analysis with conventional banks during COVID-19. Journal of Risk and Financial Management, 16(3), 123. https://doi.org/10.3390/jrfm16030123.

Orlov, V & Shukairi, F (2021). Modeling of the financial system? Stability on the example of Ukraine. Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, https://doi.org/10.24136/eq.2021.014.

Pham, H. S. T., Le, T., & Nguyen, L. Q. T. (2021). Monetary policy and bank liquidity creation: does bank size matter? International Economic Journal, 35(2), 205 -222.

Sharifi nia, H., Momeni, H., Daghighi, A., Daman Keshideh, M., & Afshari, M. (2020). Evaluating the effect of competitive power and monetary policy on asset returns in Iranian banks. Financial Economics, 14(51), 1-28. (In Persian)

Sharma, A.K; and Chauhan, R; (2023), “Impact of Basel III liquidity and capital regulations on bank lending and financial stability: evidence from emerging countries”. The journal of corporate accounting & finance. Wiley InterScience, ISSN 1097-0053, ZDB-ID 2054493-5. 34(4), 28-45.

Tang, Y., Li, Z., Chen, J., & Deng, C. (2021). Liquidity creation cyclicality, capital regulation and interbank credit: Evidence from Chinese commercial banks. Pacific -Basin Finance Journal, 67, 101523.

Tariq, M., & Iqbal, J. (2022). Credit risk exposure and profitability in Islamic versus conventional banks during the COVID-19 pandemic: Evidence from the MENA region. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 15(4), 678-692

Wen, S.-Y., & Yu, J. (2013). Banking stability, market structure and financial system in emerging countries. Journal of Applied Finance and Banking, 3(3), 1-26.

Youssef, M. E., & Mohamed, N. (2023). The effects of credit risk management on financial performance in the post-COVID era: Evidence from MENA region banks. The Journal of Financial Services Marketing, 28(1), 45-58. https://doi.org/10.1057/s41264-022-00209-w.

 

 

 

Explaining the Threshold Effects of Capital Requirements, Competition, and Management Efficiency on the Financial Stability of Banks Listed on the Tehran Stock Exchange

¹Mohammad Motlagh

²Faeg Ahmadi *

³Mohammad Hossein Ranjbar

Abstract

The banking industry is considered one of the most important sectors of the country's economy, which can provide the grounds for economic growth and prosperity by organizing and managing its resources and expenditures appropriately. Considering the relationship between the banking system's performance and the country's macroeconomic sectors, any instability and crisis in it can cause fluctuations and disruptions in macroeconomic variables, especially production. Therefore, emphasizing its financial intermediation role, examining and ensuring the stability and soundness of the banking system is important. In general, banking stability and soundness indicators are used to examine and ensure the stability and soundness of the banking system. The purpose of this article is to explain the threshold effects of capital requirements, competition, and management efficiency on the financial stability of banks listed on the Tehran Stock Exchange. For this purpose, a threshold approach model (STAR) was used based on annual data of selected banks listed on the stock exchange during the period 1390 to 1402. Using a PSTR model in which the transmission variable is the competitiveness index, the financial stability function and the effect of capital requirements, competition and management efficiency on the financial stability of banks listed on the Tehran Stock Exchange are modeled. Given the confirmation of the nonlinear model, the results of the nonlinear part of the model are analyzed. According to the result of the model estimation in the nonlinear part, the coefficient of the capital requirements variable (CAR) is equal to 0.11, which indicates the direct effect of capital adequacy on financial stability in selected listed banks. Considering the probability corresponding to this coefficient, which is equal to 0.0491 and is less than 0.05, this effect is significant at the 95% confidence level. Also, the coefficient of the variable and the computational probability for the banking competitiveness index variable (H-H) are equal to 0.016 and 0.0355, respectively, it can be stated that the effect of the competitiveness index on financial stability in selected listed banks on the Tehran Stock Exchange is positive and significant. The efficiency index in the model, according to the result of the computational coefficient estimation, is equal to 0.08 and the corresponding probability is equal to 0.0015, which indicates a direct and significant effect of the efficiency index on the financial stability of listed banks.

Keywords: Capital requirements - Competitiveness index - Management efficiency - Financial stability - Listed banks - Threshold model

 

---

[1] PhD student in Economics, Science and Research Branch, Qeshm International Education Center, Qeshm, Iran. [e-mail]

[2]  Assistant Professor, University of Qeshm, Qeshm, Iran. (Corresponding Author).  [e-mail]

[3]  Associate Professor, Department of Accounting and Financial Management, Bandar Abbas Branch, Islamic Azad University, Bandar Abbas, Iran [e-mail]

---