جامعه شناختی جنگ و صلح در داستان رستم و اسفندیار بر اساس دیدگاه های لوکاچ

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

بهمن شفقتی ¹ , بهرام خوشنودی چروده ² , حافظ صادق پور ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/07/21 تاریخ پذیرش : 1403/09/12 تاریخ انتشار : 1403/10/01

کلید واژه: شاهنامه, جامعه شناختی, جنگ, رستم واسفندیار, لوکاچ ,

چکیده مقاله :

داستان جنگ رستم و اسفندیار در شاهنامه فردوسی، یکی از برجسته‌ترین بخش‌های این اثر حماسی است که بازتاب‌دهنده ساختارهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی زمان خود می‌باشد. این مقاله، با استفاده از دیدگاه‌های جامعه‌شناختی لوکاچ و تمرکز بر مفاهیمی چون تضاد طبقاتی، تضاد نسلی، شیءشدگی، ایدئولوژی و سرنوشت، به شیوه توصیفی-تحلیلی، به بررسی ابعاد اجتماعی این داستان می‌پردازد. در این داستان، اسفندیار به ابزاری برای تحقق اهداف سیاسی پدرش تبدیل شده و ایدئولوژی حاکم با تحریف واقعیت، نابرابری‌ها را توجیه کرده و از چالش‌های جدی علیه قدرت جلوگیری می‌کند. بررسی و دقت نظر در ابیات داستان نشان می‌دهد که فردوسی، از طریق شخصیت‌های حماسی خود، واقعیت‌های اجتماعی، نهادهای دینی، ساختارهای خانوادگی و سلسله مراتب قدرت در ایران باستان را تبیین می‌کند. نتایج این پژوهش بیان می‌کند که داستان جنگ رستم و اسفندیار حاوی مفاهیم عمیق و متنوعی از جمله قدرت، مشروعیت، وفاداری، نقش‌های اجتماعی، تضادهای طبقاتی و تعاملات دیپلماتیک است که بازتاب‌دهنده تعارضات و تلاش‌های اجتماعی برای یافتن تعادل و صلح در جامعه ایران باستان می‌باشد. این داستان، علاوه بر ارزش‌های ادبی، به درک بهتر ساختارهای اجتماعی گذشته کمک می‌کند. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای است.

 

چکیده انگلیسی:

The epic battle between Rostam and Esfandyar, a prominent segment of Ferdowsi's Shahnameh, reflects the social, political, and cultural structures of its time. This article, employing a sociological perspective informed by Lukács and focusing on concepts such as class conflict, generational conflict, reification, ideology, and destiny, provides a descriptive-analytical examination of the story's social dimensions. In this narrative, Esfandyar is instrumentalized to fulfill his father's political ambitions, while the prevailing ideology distorts reality, justifies inequalities, and suppresses significant challenges to power. A careful examination of the verses reveals that Ferdowsi, through his heroic characters, elucidates the social realities, religious institutions, family structures, and power hierarchies of ancient Iran. The findings of this research indicate that the tale of Rostam and Esfandyar encompasses profound and diverse concepts, including power, legitimacy, loyalty, social roles, class conflicts, and diplomatic interactions, reflecting the societal conflicts and endeavors to achieve balance and peace in ancient Iranian society. Beyond its literary value, this story contributes to a deeper understanding of the social structures of the past. The data for this research was collected from library sources.

 

منابع و مأخذ:

کتاب¬ها
ادیبی، سده. (۱۳۸۵). جامعه‌شناسی جنگ و نیروهای نظامی، تهران: سمت.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1374). رستم و اسفندیار در شاهنامه (داستان داستان‌ها)، تهران: نشر آثار.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1380). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: انتشارات معین.
باقری، مهری. (1385). زن و حماسه در شاهنامه، تهران: نشر قطره.
حمیدیان، سعید. (1372). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: نشر مرکز.
حمیدیان، سعید. (1379). شاهنامه فردوسی (متن انتقادی از روی چاپ مسکو)، تهران: نشر قطره.
خیرخواه، سیدمحمد. (1388). نقش فردوسی در شعر حماسه و ادبیات کهن فارسی دری، تهران: انتشارات خاوران.
ریاحی، محمدامین. (1375). فردوسی، تهران: طرح نو.
شایگان، داریوش. (1392). افق‌های تازه در اندیشه ایرانی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
کزازی، میرجلال الدین. (1372). رویا، حماسه، اسطوره، تهران: طرح نو.
لوکاچ، جورج. (1374). تاریخ و آگاهی طبقاتی، ترجمه محمدتقی آوینی، تهران: نشر نی.
لوکاچ، جورج. (1374). نظریه رمان، ترجمه حسن مرتضوی، تهران: نشر آگاه.
لوکاچ، جورج. (1380). تاریخ و آگاهی طبقاتی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات نی.
لوکاچ، جورج. (1393). به سوی جامعه‌شناسی رمان، ترجمه محمود فتوحی، تهران: نشر دانشگاهی.
لوکاچ، جورج. (1393). نظریه رمان، ترجمه‌ مهدی سحابی، تهران: نشر مرکز.
مرتضوی، منوچهر. (1372). فردوسی و شاهنامه، تهران: موسسه مطالعات علمی و فرهنگی (پژوهشگاه).
مسکوب، شاهرخ. (1402). مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مقالات
پژوهش، پرنوش. (1400). بررسی علل جامعه شناختی فروپاشی حکومت جمشید براساس نظریه ابن خلدون. پژوهش‌نامه ادبیات حماسی، 17(32)، 57-41.
جواری، محمدحسین، و کریم¬لو، نعیمه. (2019). بررسی جامعه شناختی طاعون، اثر آلبرکامو، براساس نظریه ساختار گرایی گلدمن. زبان و ادبیات فرانسه، (23)، 81-67.
رضی، داوود، عمرانی دهکهان، سجاد، و دارای¬زاده، علی. (1392). رویکرد جامعه شناختی به نقد ادبی (با تاکید و ساختار گرایی تکوینی لوسین گلدمن). هفتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان، 941-933.
صیفوری، بتول، و توفیقان‌فر، علی حسن. (1392). نگاهی جامعه شناختی به علل و آیین جنگ‌ها در شاهنامه فردوسی، مطالعات ایرانی، 12(24)، 236-217.
فردی، انور، سلحشور، مریم، و فرضی، حمیدرضا. (1402). واکاوی جامعه‌شناسانه رمان تبریز مه‌آلود براساس نظریه ساختارگرایی گلدمن. بهار ادب، 16(10)، 262-244.
قویدست، راضیه، نوحی، نزهت، و حسن¬لو، حیدر. (1402). واکاوی مولفه‌های کار کودک در داستان بچه‌های خاک بر اساس نظریه گلدمن. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 61(16)، 23-48.
References
Books
Adibi, S. (2006). Sociology of War and Military Forces, Tehran: Samt. [In Persian]
Bagheri, M. (2006). Women and Epic in the Shahnameh, Tehran: Qatreh Publishing. [In Persian]
Eslami Nodushan, M. A. (1995). Rostam and Esfandiyar in the Shahnameh (The Story of Stories), Tehran: Asar Publishing. [In Persian]
Eslami Nodushan, M. A. (2001). Life and Death of the Heroes in the Shahnameh, Tehran: Moein Publishing. [In Persian]
Hamidian, Saeed. (1993). An Introduction to the Thought and Art of Ferdowsi, Tehran: Markaz Publishing. [In Persian]
Hamidian, Saeed. (2000). Shahnameh of Ferdowsi (Critical Text Based on Moscow Edition), Tehran: Qatreh Publishing. [In Persian]
Haqi, M. J. (2013). Shahnameh and Ritual Research, Mashhad: Ferdowsi Studies and Literature of Khorasan Center. [In Persian]
Kazazi, M. J. (1993). Dream, Epic, Myth, Tehran: Tarh-e No.
Kheirkhah, S M. (2009). The Role of Ferdowsi in Epic Poetry and Ancient Persian Literature, Tehran: Khavaran Publishing. [In Persian]
Lukács, G. (1995). History and Class Consciousness, Trans. Mohammad Taqi Avini, Tehran: Ney Publishing. [In Persian]
Lukács, G. (1995). Theory of the Novel, Trans. Hassan Mortazavi, Tehran: Agah Publishing. [In Persian]
Lukács, G. (2001). History and Class Consciousness, Trans. Mohsen Salasi, Tehran: Ney Publishing. [In Persian]
Lukács, G. (2014). Theory of the Novel, Trans. Mahdi Sahabi, Tehran: Markaz Publishing. [In Persian]
Lukács, G. (2014). Towards the Sociology of the Novel, Trans. Mahmoud Fotouhi. Tehran: University Press. [In Persian]
Meskub, Sh. (2023). An Introduction to Rostam and Esfandiyar, Tehran: Scientific and Cultural Publications. [In Persian]
Mortazavi, M. (1993). Ferdowsi and the Shahnameh, Tehran: Institute of Scientific and Cultural Studies (Research Institute).
Riahi, M. A. (1996). Ferdowsi, Tehran: Tarh-e No. [In Persian]
Shayegan, D. (2013). New Horizons in Iranian Thought, Tehran: Amir Kabir Publishing. [In Persian]
Articls
Fardi, A., Selahshor, M., & Fadzi, H.R. (2023). A Sociological Analysis of the Novel Foggy Tabriz Based on Goldmann’s Structuralism, Bahar Adab, 16(10), 262-244. [In Persian]
Javari, Mh., & Karimlo, N. (2019). A Sociological Analysis of The Plague by Albert Camus Based on Goldmann’s Structuralism. French Language and Literature Research, (23) 67-81. [In Persian]
Pazhohesh, P. (2021). A Sociological Analysis of the Collapse of Jamshid's Kingdom Based on Ibn Khaldun’s Theory. Epic Literature Studies, 17(32), 41-57. [In Persian]
Qavidast, R., Nouhi, N., & Hasan-Lo, H. (2023). Analyzing the components of child labor in the story of Children of the Soil based on Goldman's theory. Interpretation and analysis of Persian language and literature texts (Dehkhoda), 61(16), 23-48. [In Persian]
Razavi, D., Omrani Dehkahan, S., & Darayee Zadeh, A. (2013). A Sociological Approach to Literary Criticism (With Emphasis on Lucien Goldmann’s Genetic Structuralism), Seventh Conference on Persian Language and Literature Research, Hormozgan University, 933-941. [In Persian]
Saifouri, B. & Tofiqanfar, A. H. (2013). A Sociological View on the Causes and Rituals of Wars in Ferdowsi's Shahnameh, Iranian Studies, 12(24), 217-236. [In Persian]