بررسی طبیعت در هزار و یک شب
محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی
1 - دانشجوي دكتري، گروه زبان و ادبيات فارسي، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامي، نجف‌آباد، ايران.
کلید واژه: ادبیات عامیانه, هزارویکشب, طبیعت, قصه, افسانه,
چکیده مقاله :
هزارویکشب یکی از متون ادبیات عامیانه به شمار می‌آید که به لحاظ گستردگی محتوایی و اشارات آن به مفاهیم ساده و در عین حال عمیقی که در طول تاریخ دغدغۀ بشر بوده‌اند تا به امروز محل بحث و بررسی بوده است. هدف مقالۀ حاضر بررسی طبیعت در داستانهای هزارویکشب است. این مقاله با روش توصیفی بر اساس کتاب هزارویکشب ترجمۀ محمدرضا مرعشی‌پور انجام شده است. نتیجه اینکه ما در این مجموعۀ عظیم با سه نوع طبیعت روبه‌رو هستیم: 1. طبیعت بی‌جان مانند جزیره، غار، کوه، دریا؛ 2. طبیعت سبز گیاهان و درختان که شامل درختان طبیعی و درختان جادویی و عجیب و غریب می‌شود؛ 3. طبیعت جاندار یا حیوانات که شامل حیوانات معمولی و حیوانات افسون‌شده است. در حکایت‌های هزارویکشب با بسامد بالای تغییر شکل انسان به جانور مواجهیم که معمولاً به عنوان مجازات فرد گناهکار و یا حتی ساحری انسان بی‌گناهی را به خر، غزال، خرس، میمون، سگ و پرنده تبدیل می‌کند. در نهایت اینکه اساساً طبیعت در هزارویک شب زمینه‌ساز وقوع قصه‌های فراوانی شده است که اگر این زمینه وجود نداشت، قصه آفریده نمی‌شد.
One Thousand and One Nights is one of the ancient and classical Persian texts that has been the subject of discussion and study to this day due to its extensive content and references to simple yet profound concepts that have been a concern of mankind throughout history. The diversity of content and concepts of this work has paved the way for the most extensive literary, theological, philosophical, and symbology discussions of this work, but one of the concepts that is perhaps not so well-received as it deserves to be processed is the issue of nature in the stories of One Thousand and One Nights. The aim of the present article is to examine nature in the stories of this book. This article, which is studied using a descriptive method based on One Thousand and One Nights translated by Mohammad Reza Marashipour. The result is that in this vast collection we are faced with three types of nature: 1. Inanimate nature such as islands, caves, mountains, and seas; 2. Green nature of plants and trees, which includes natural trees and magical and strange trees; 3. The nature of living beings or animals, which includes ordinary animals and enchanted animals. In the tales of One Thousand and One Nights, we encounter a high frequency of human-animal transformations, usually as a punishment for a guilty person or even a sorcerer who transforms an innocent person into a donkey, gazelle, bear, monkey, dog, and bird.
آزادگان، جمشيد (1387). جادو و جادوشناسي. فصل‌نامة آفتـاب اسـرار. 2 (8)، 24-38.
پاشایی، علی (1384). طبیعت در هنر ژاپنی، با اشاره به مفهوم غربی آن. فصل‌نامة کتاب ماه هنر. 8 (83-84)، 64-82.
پیشاوری، محمد (1341). نگارستان عجایب و غرایب. مقدمۀ محمد محیط طباطبایی. تهران: کتابفروشی ادبیه.
تسوجي، عبداللطيف (1397). هزارویکشب. ترجمه محمدرضا مرعشی‌پور. تهران: نیلوفر.
حسینی، مریم؛ قدرتی، حمیده (1391). روند قصه‌گویی شهرزاد در توالی قصه‌های هزار و یک‌شب. متن‌شناسی ادب فارسی. 4 (1)، 38-15.
خراسانی، محبوبه؛ داودی مقدم، فریده (1398). طبیعت در قصه‌های عامیانه ایرانی از دیدگاه نقد بوم‌گرا. فنون ادبی. 11 (2)، 84-69.
خلیفه، مهدی؛ ابراهیمی، قربانعلی؛ چترایی عزیزآبادی، مهرداد (1401). واکاوی و ریشه‌یابی عناصر جادویی بلاگردان در داستانهای هزار ویک‌شب. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. 14 (72)، 2-16.
دماوندی، مجتبی (1385). جادو در ایران باستان و کیش زرتشت. مجلۀ مطالعات ایرانی تحقیقات فرهنگ و زبان‌های ایرانی، دانشگاه کرمان. 5 (10)، 106- 91.
رستگار فسايي، منصور (1383). پيكرگرداني در اساطير. تهران: پژوهـشگاه علـوم انـساني و مطالعات فرهنگي.
رضایی، مهدی (1383). آفرینش و مرگ در اساطیر. تهران: اساطیر.
شهبازی، حسن (1381). سیری در بزرگترین کتاب‌های جهان. ج. 4. تهران: امیرکبیر.
صالحی، سارا (1393). بررسی عناصر ماوراطبیعی در داستانهای هزارویکشب. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه ایلام. ايلام. ايران.
عزيزي‌فر، اميرعباس (1392). بررسي طلسم و طلسم‌گشايي در قصه‌هاي عاميانۀ فارسي (سمك عيار، حسين كرد، اميرارسلان). متن‌شناسي ادب فارسي. 5 (1)، 100-83.
غضنفری، سیده پروانه؛ کریمی، مينا (1395). چشمه علی دامیان و علل اقدس آن. مجلۀ باغ نظر. 13 (42)، 57-66.
گلسرخی، ایرج (1377). تاریخ جادوگری. تهران: علم.
ليتمن، اي (1384). هزارویکشب. فصل‌نامة کتاب ماه هنر. ترجمه محمدجواد مهدوي. 8 (81-82)، 8-20.
مارزلف، اولریش؛ فن لیوون، ریچارد (1398). دایره‌المعارف هزارویکشب. ترجمۀ محبوبه خراسانی. تهران: علمی و فرهنگی.
نجم آبادی، محمود (1353). تاریخ طب در ایران پس از اسلام. ج. 1. تهران: دانشگاه تهران.
وزیری، فیروزه (1386). بررسی ارتباط انسان و طبیعت در افسانه‌های کهن، براساس منتخبی از افسانه‌های هزارویکشب. پایان نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکده هنر. دانشگاه الزهرا. تهران. ايران.
