تحلیل نشانه‌شناختی رنگواژه‌های غزل حافظ بر پایه رویکردهای پیرس و سوسور
محورهای موضوعی : ادبیات فارسی
لیلا خلیف پور
1
,
شبنم حاتم پور
2
,
فرزانه سرخی
3
,
بهمن گرجیان
4
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
4 - دانشیارگروه زبان انگیسی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران
کلید واژه: واژگان کلیدی: رنگواژه, غزل حافظ, صنایع بلاغی, نشانه‌شناسی, پیرس, سوسور,
چکیده مقاله :
شاعران در بیان احساسات و اندیشه‌های باریکی که شرح آنها ممکن است به درازا بکشد از رنگواژه‌ها بهره می‌برند. رنگواژه‌ها به ندرت به صورت صریح و اغلب به شکلی ضمنی و در قالب صنایع بدیعی و بیانی در قالبهای مختلف شعری به خصوص غزل به کار می‌روند. رویکردهای نشانه‌شنانه در زمره شگردهای نقد زبان‌شناسانه از جمله دیدگاه‌های نو علمی به شمار می‌آیند که به دلیل ماهیت زبانی متون ادبی ارتباط تنگاتنگی با آنها دارند و از این رو می‌توانند در تحلیل و نقد ادبی انتخابی شایسته برای پژوهشگران باشند. در این پژوهش به بررسی رنگواژه‌های غزلیات حافظ از ممتازترین غزلهای دوره عراقی بر اساس دو رویکرد پیرس و سوسور به عنوان الگوهای پایه‌ای علم نشانه‌شناسی می‌پردازیم. این پژوهش به شیوه‌ای توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است و هدف از آن پاسخ به این پرسش است که تفاوت و شباهت نتایج حاصل از کاربست دو رویکرد یاد شده در تحلیل رنگواژه‌های غزلیات حافظ چیست؟ نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که دو رویکرد مسیر مشابهی را جهت دستیابی به نتیجه طی می‌کنند. اگرچه ابیات استخراج شده در هر دو الگو در اصل کاربرد رنگواژه یکسان هستند؛ اما در مرحله نهایی در الگوی سوسور رنگ به صورت غیرمستقیم و در قالب رنگواژه‌های ضمنی باقی می‌ماند؛ ولی در الگوی پیرس رنگ به دلیل نامحدود بودن چرخه تفسیر، از لایه‌های زیرین معنای واژه استخراج می‌شود
Poets use color symbolism to express feelings and narrow thoughts that may take a long time to describe. They are rarely used explicitly and often implicitly and in the form of innovative and expressive arts in various poetic formats, especially sonnets. Semiotics is among the methods of linguistic criticism, including new scientific perspectives, which are closely related to literary texts due to their linguistic nature, and therefore can be a worthy choice for researchers in literary analysis and criticism. In this research, the color symbolism of Hafez's sonnets, one of the most distinguished sonnets of the Iraqi period, based on the two approaches of Peirce and Saussure as the basic models of semiotics. This research has been done in a descriptive-analytical method and its purpose is to answer the question that what are the differences and similarities of the results obtained from the application of the two mentioned approaches in the analysis of the color words of Hafez's sonnets? Findings indicated that two approaches follow a similar path to achieve the research objectives. Although the verses extracted in both patterns are basically the same in the use of color words; But in the final stage in Saussure's model, the color remains indirectly and in the form of implicit color words; But in Peirce's model, color is extracted from the lower layers of the meaning of the word due to the unlimited cycle of interpretation.
حافظ، شمس الدین محمد (1372) دیوان حافظ تصحیح غنی و قزوینی، فخر رازی، تهران، چاپ ششم، 336 ص.
دهخدا، علی اکبر (1373) لغت نامه دهخدا، جلد ششم، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول از دوره جدید، 7722 ص.
دهخدا، علی اکبر (1373) لغت نامه دهخدا، جلد هشتم، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول ار دوره جدید، 12378 ص.
دهخدا، علی اکبر (1373) لغت نامه دهخدا، جلد یازدهم، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول ار دوره جدید، 11657 ص.
سوسور، فردینان دو، دوره زبانشناسی عمومی، مترجم: کوروش صفوی (1378) نشر هرمس، تهران، چاپ هفتم، 343 ص.
پیرس، چارلز (1381) منطق به مثابه نشانه‌شناسی، مترجم فرزان سجودی)، نشریه زیباشناخت، شماره 6، ص 64-51.
مظفری، علیرضا (1381) خیل خیال، ناشر دانشگاه ارومیه، نوبت اول، 380 ص.
شمیسا، سیروس، کریمی، پرستو (1384) سبک شخصی حافظ در رنگ‌آمیزی تصاویر شعری، مجله زبان و ادب دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشکده علامه طباطبایی، شماره 25، ص 103-118.
سوسور، فردینان دو و دیگران، ساخت گرایی و پساساخت گرایی و مطالعات ادبی (مجموعه مقاله: سوسور، اشلوفسکی، موکاروفسکی، یاکوبسن، ژنت، تودورف، بارت، دریدا و...) گروه مترجمان: به کوشش فرزان سجودی (1385) انتشارات سوره مهر، تهران، چاپ سوم، 232 ص.
سجودی، فرزان (1387) نشانه‌شناسی کاربردی، نشر علم، تهران، چاپ ششم، 287 ص.
سعدی، شیخ مصلح الدین (1388) قصاید و غزلیات سعدی، فردوس، تهران، چاپ اول، 623 ص.
شمیسا، سیروس (1388) سبک‌شناسی شعر، نشر میترا، تهران، 430 ص.
همایی، جلال الدین (1389) فنون بلاغت و صناعات ادبی، نشر اهورا، تهران، چاپ اول، 258 ص.
شمیسا، سیروس (1390) بیان و معانی، نشر میترا، تهران، چاپ چهارم از ویراست دوم، 227 ص.
ایتن، یوهانس، هنر رنگ، مترجم: شروه، عربعلی (1391) نشر یساولی، تهران، چاپ پانزدهم، 192 ص.
نظری‌بقا، کاظم، دهقان، علی (1393) تحلیل کارکرد رنگ در شعر حافظ، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، شماره 22، ص 71-90.
پاشایی، کامران، حیدرجو، طیبه، عادل زاده، پروانه (1394) بررسی نماد رنگ در آثار سعدی، فصلنامه علمی پژوهشی بهارستان سخن، سال 12، ش 29.
آلگونه جونقانی، مسعود (1396) نشانه‌شناسی شعر، نشر نویسه پارسی، تهران، چاپ دوم، 332 ص 19- بهرامی، فاطمه (1397) فنون ادبی از دریچه زبانشناسی: تحلیلی نشانه شناختی، دو فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات زبانی و بلاغی، سال 9، ش 17، ص 55-84.
یانس، ندا، پاشایی، کامران (1399) روان‌شناسی نماد رنگ در دیوان حافظ، فصلنامه علمی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، شماره 3، 153-141.
رفیعی‌راد، ر. (1400). تحلیل دلالت‌های کنایی عنصر بصری رنگ در اشعار حافظ، هنر و تمدن شرق، سال 9 (شماره 31)
زیدری نسوانی، شهاب الدین (1399) نفثه المصدور، تصحیح: امیر حسین یزدگردی، نشر توس، تهران، چاپ ششم، 948 ص.
