بررسی باورها و اعتقادات عامۀ مربوط به جانوران و زیبایی‌شناسی تصاویر آنان در خمسۀ نظامی
محورهای موضوعی : ادبیات فارسیاشرف ناجی 1 , رضا فهیمی 2 , رحیم طاهر 3
1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشکده علوم انسانی،واحد ساوه،دانشگاه آزاد اسلامی،ساوه ،ایران
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشکده علوم انسانی،واحد ساوه،دانشگاه آزاد اسلامی،ساوه،ایران
کلید واژه: واژگان کلیدی: باورها و اعتقادات, زیبایی‌شناسی, جانوران, نظامی گنجوی, خمسه. ,
چکیده مقاله :
باورها و اعتقادات، بخشی از فرهنگ عامۀ مردم است که باورهای خرافی، طبی، نجومی، باورهای مربوط به جانوران و... را در بر می‌‌گیرد. بخش قابلِ¬توجهی از آثار شعرا به باورهای مربوط به جانوران اختصاص یافته است. نظامی از این دسته شاعران است که در خمسۀ وی، این باورها را منعکس نموده است. وی برای زیبا نمودن و جذابیت این باورها، از عناصر صور خیال بهره برده است. از همین رو در این پژوهش باورهای عامیانۀ جانوران؛ یعنی حیوانات و به¬همراه عناصر مؤثر در زیبایی مربوط به تصاویر این جانوران، در خمسۀ نظامی بررسی می‌‌شود. روش کار در این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای است. نتایج نشان می‌‌دهد که نظامی تحت¬تأثیر فرهنگ عصر خویش از باورهای مربوط به جانوران آگاهی داشته و بسیاری از حیوانات و پرندگان را دستمایۀ خلق مضامین متنوع قرار داده است. ضمن اینکه از تشبیه، استعاره، کنایه و تمثیل در زیباتر نمودن این باورها بهره جسته است.
Beliefs and beliefs are a part of people's public culture, which includes superstitions, medical, astronomical beliefs, beliefs related to animals, etc. , and a significant part of poets' works are dedicated to beliefs related to animals. Nezami is one of these poets who has reflected these beliefs in his Panjganj. He has used the elements of fantasy to make these beliefs attractive and beautiful. Therefore, in this research, the folk beliefs of animals; That is, animals and together with the elements effective in the beauty related to the images of these animals, are examined in Khamse Nezami. The working method in this research is descriptive and analytical based on library studies. The results show that under the influence of the culture of his era, Nezami was aware of the beliefs related to animals and used many animals and birds as the basis for creating various themes. In addition, he used simile, metaphor, irony, and allegory to make these beliefs more beautiful
الف) کتاب¬ها:
قرآن کریم
آریان‌پور، منوچهر، فرهنگ انگلیسی به فارسی، چاپ ششم، تهران: انتشارات جهان‌رایانه، 1385.
ابن¬سینا، حسین¬بن¬عبدالله، قانون در طب، ترجمۀ عبدالرحمن شرفکندی هه¬ژار، چاپ اول، تهران: انتشارات سروش، 1363.
ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد، الجماهر فی معرفه الجواهر، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
پارسا، محمد، زمینۀ روان‌شناسی نوین، چاپ اول، تهران: انتشارات بعثت، 1383.
ثروتیان، بهروز، بیان در شعر فارسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات برگ، 1379.
جاحظ، عمروبن‌بحر، الحیوان، الطبعه الثانی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1424ق.
جمعی از نویسندگان، روایت پهلوی، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی تهران، 1367.
حسینی، محمد مؤمن، تحفه حکیم مؤمن یا تحفه‌المؤمنین، مقدمۀ دکتر محمود نجم‌آبادی، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی مصطفوی، 1373.
دمیری، کمال الدین محمدبنموسی، حیاه الحیوان الکبری، الطبعه الثانی، قم: منشورات الرضی، 1366.
دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران، 1377.
روشبلاو، آن ماری؛ بورفیون، اُدیل، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمۀ سیدمحمد دادگران، چاپ دوم، تهران: انتشارات مروارید، 1371.
ریچاردز، آی. آ، فلسفۀ بلاغت، ترجمۀ علی محمدی آسیابادی، چاپ اول، تهران: نشر قطره، 1382.
زرین کوب، عبدالحسین، شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی، 1363.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، صور خیال در شعر فارسی، چاپ هشتم، . تهران: انتشارات آگاه، 1380.
شمیسا، سیروس، بیان، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوس، 1376.
ــــــــــــــ، فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، چاپ اول، تهران: انتشارات فردوس، 1377.
طبری‌آملی، محمدبن‌جریر، تاریخ بلعمی، چاپ اول، تهران: انتشارات هرمس، 1387.
طوسی، محمدبن‌محمد (خواجه نصیرالدین)، تنسوخ‌نامۀ ایلخانی، چاپ اول، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1348.
طوسی، محمدبن‌محمودبن‌احمد، عجایب المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، چاپ اول، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1345.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. منطق‌الطیر، تصحیح صادق گوهرین. تهران: علمی و فرهنگی، 1371.
فرنبغ‌دادگی، بندهش، گزارش مهرداد بهار، چاپ اول، تهران: انتشارات توس، 1369.
قزوینی، زکریابن‌محمدبن‌محمود، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، تصحیح نصرالله سبوحی، چاپ اول، تهران: کتابخانۀ مرکزی ناصر خسرو، بی‌تا.
گلی، احمد، بلاغت فارسی (معانی و بیان)، چاپ دوم، تبریز: انتشارات آیدین، 1388.
ماسه، هانری، معتقدات و آداب ایرانی، ترجمۀ مهدی روشن‌ضمیر، چاپ اول، تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران، 1355.
ماهیار، عباس، شرح مشکلات خاقانی، پنج‌نوش سلامت، دفتر چهارم، چاپ اول، کرج: انتشارات جام گل، 1384.
معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1362.
نظامی گنجوی، الیاس‌بن‌یوسف، هفت پیکر، شرح و تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ چهارم، تهران: نشر قطره، 1380الف.
ـــــــــــــــــــــــ، شرف‌نامه، شرح و تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ چهارم، تهران: نشر قطره، 1381.
ــــــــــــــــــــ، خسرو و شیرین، شرح و تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ ششم، تهران: نشر قطره، 1384.
ـــــــــــــــــــــ، اقبال‌نامه، شرح و تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ ششم، تهران: نشر قطره، 1385.
ــــــــــــــــــــ، لیلی و مجنون، شرح و تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان. تهران: نشر قطره، 1389.
ــــــــــــــــــــ، مخزن‌الأسرار، شرح و تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: نشر قطره، 1380ب.
ــــــــــــــــــــ.، شرف‌نامه، تصحیح و شرح بهروز ثروتیان، چاپ اول، تهران: توس، 1368.
ــــــــــــــــــ، مخزن‌الأسرار، تصحیح و شرح بهروز ثروتیان، چاپ اول، تهران: انتشارات برگ، 1370.
ـــــــــــــــــــ، لیلی و مجنون، تصحیح و شرح بهروز ثروتیان، چاپ اول، تهران: انتشارات توس، 1366.
ولك، رنه، تاریخ نقد جدید، ترجمة سعید ارباب شیرانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات نیلوفر، 1377.
هدایت، صادق، فرهنگ عامیانۀ مردم ایران، چاپ دوم. تهران: نشر چشمه، 1378.
ـــــــــــــ، نیرنگستان، چاپ دوم، تهران: انتشارات جاویدان، 1356.
هروی، ابومنصور، الابنیه عن الحقایق الأدویه، تصحیح احمد بهمنیار، به کوشش محبوبی اردکانی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران، 1371.
همدانی، محمدبن‌محمود، عجایب‌نامه، ویرایش جعفر مدرس صادقی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز، 1375.
ب) مقالات:
امیری خراسانی، احمد، «باورهای خرافی مردم اکراین»، مجلۀ مطالعات ایرانی، سال 2، شمارۀ 3، 1382، صص 22ـ1.
زنگانه، حسین؛ مهركی، ایرج، «خاقانی و باورهای عامیانه دربارۀ جانوران»، فصلنامه تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دورۀ 12، شمارۀ 44، 1399، صص 161-127.
شیری، قهرمان، «تمثیل و تصویری نو از كاركردها و انواع آن»، نشریۀ كاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، سال 11، شمارة 20، 1389، صص 54 ـ 33
